zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Giáo dục học

Tài liệu hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học: Phần I - Đoàn Văn Bình

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:76

Báo xấu

453
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tập tài liệu này đề cập đến các vấn đề về phương pháp luận nghiên cứu khoa học, quản lý tài chính trong hoạt động khoa học và công nghệ, quy trình tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ giúp cho các cán bộ khoa học của Viện có các thông tin cần thiết trong quá trình tham gia thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ. Tập tài liệu được biên chế thành 3 phần, phần I này trình bày về phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học: Phần I - Đoàn Văn Bình

Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Giới thiệu Tài liệu hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Để góp phần thúc đẩy công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ của Viện Khoa học năng lượng, chúng tôi đã tổ chức biên soạn tập Tài liệu hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học. Tập tài liệu này đề cập đến các vấn đề về phương pháp luận nghiên cứu khoa học, quản lý tài chính trong hoạt động khoa học và công nghệ, quy trình tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ giúp cho các cán bộ khoa học của Viện có các thông tin cần thiết trong qúa trình tham gia thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ. Những nội dung cơ bản của tập tài liệu này được biên soạn dựa trên các tư liệu, bài viết của các nhà khoa học, các nhà quản lý khoa học và công nghệ dùng để bồi dưỡng kiến thức cho các cán bộ làm công tác nghiên cứu khoa học và công nghệ hiện nay. Tập tài liệu được biên chế thành 3 phần: Phần I: Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Phần II: Quản lý tài chính trong hoạt động khoa học và công nghệ. Phần III: Quy trình tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học và công nghệ. Xin chân thành cảm ơn Trường Nghiệp vụ Quản lý – Bộ Khoa học và Công nghệ đã cung cấp tư liệu giúp chúng tôi biên tập cuốn tài liệu này. Do điều kiện kỹ thuật đường truyền qua mạng, chúng tôi chia nhỏ nội dung tài liệu thành 8 bài, sẽ được đăng tải trên blog theo thứ tự từ đầu đến hết tài liệu. Các bài đăng trên blog đều có chung tên gọi là: Tài liệu hướng dẫn công tác NCKH, bài 1 (2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) Mong nhận được ý kiến phản hồi từ các độc giả. Tác giả: Đoàn Văn Bình Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học PHẦN I PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC I.1 Các hình thức tổ chức nghiên cứu Khái niệm “tổ chức nghiên cứu” có nghĩa nhiều mặt: tổ chức công việc thực hiện đề tài của cá nhân; điều hoà, phối hợp các hoạt động nghiên cứu với các cộng tác viên; tiếp xúc, trao đổi với các chuyên gia hoặc đối tượng nghiên cứu; triển khai thực hiện hợp đồng với các đối tác; làm việc với các cơ quan quản lý đề tài hoặc cơ quan tài trợ. I.1.1 Đề tài Đề tài nghiên cứu là một hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học, được đặc trưng bới một nhiệm vụ nghiên cứu và do một người hoặc một nhóm người thực hiện. Đề tài định hướng chủ yếu vào việc trả lời những câu hỏi mang ý nghĩa học thuật là chủ yếu, nhằm làm hoàn thiện và làm phong phú thêm hệ thống tri thức khoa học, có thể chưa quan tâm nhiều đến ứng dụng thực tế. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học I.1.2 Dự án Dự án là một loại đề tài có mục đích ứng dụng cụ thể vầ kinh tế và xã hội; chịu sự ràng buộc của kỳ hạn và nguồn lực. Như vậy, nội dung nghiên cứu của dự án thường không định hướng nhiều vào ý nghĩa học thuật, mà chủ yếu nhằm giải quyết một nhu cầu cụ thể trong hoạt động thực tế. I.1.3 Chương trình Chương trình là một tập hợp các đề tài và/hoặc dự án, được tập hợp theo một mục đích xác định. Các đề tài và/hoặc dự án này có thể mang tính độc lập tương đối cao. Tiến độ thực hiện các đề tài/dự án có thể không có sự đồi hỏi quá cứng nhắc về trình tự và hạn định thời gian, nhưng những nội dung đặt ra trong một chương trình thì đòi hỏi một cơ cấu đồng bộ, có sự hỗ trợ nhau giữa lý thuyết và ứng dụng thực tiễn. I.2 Lựa chọn đề tài Có hai hướng quyết định một đề tài nghiên cứu. Thứ nhất: Đề tài do một cấp nào đó chỉ định xuất phát từ nhu cầu thực tế. Nhiệm vụ của một người nghiên cứu là phải chấp hành, trước hết tìm mọi luận cứ chứng minh tính cần thiết của nhiệm vụ nghiên cứu này. Thứ hai: Đề tài cũng có thể do bản thân tự chọn. Trong trường hợp được tự chọn đề tài, người nghiên cứu cần xem xét một số yếu tố, sắp xếp theo các cấp độ quan trọng sau: a) Đề tài có cấp thiết phải nghiên cứu hay không? Tính cấp thiết thể hiện ở mức độ ưu tiên giải đáp những nhu cầu lý luận và thực tiễn đã được xem xét. Nếu chưa cấp thiết thì dành kinh phí và quỹ thời gian cho những Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học hướng nghiên cứu cấp thiết hơn. Tính cấp thiết được giải trình cụ thể theo một số nội dung sau:  Tại sao phải làm đề tài này? Không có đề tài này có được không?  Địa phương khác, ngành khác, nước khác đã giải quyết vấn đề này như thế nào? b) Có đủ điều kiện đảm bảo cho việc hoàn thành đề tài không? Điều kiện nghiên cứu bao gồm cơ sở thông tin, tư liệu; phương tiện thiết bị; quỹ thời gian và năng lực, sở trường của những người tham gia. I.3 Phân loại phương pháp nghiên cứu Có thể phân loại theo chức năng nghiên cứu; phân loại theo phương thức thu thập thông tin; và phân loại theo đặc điểm của tri thức khoa học thu được nhờ kết quả nghiên cứu. I.3.1 Phân loại theo tính chất của sản phẩm nghiên cứu.  Nghiên cứu cơ bản  Nghiên cứu ứng dụng  Triển khai Nếu dự kiến nghiên cứu theo hệ thống quản lý khoa học và công nghệ của Nhà nước, thì phải lập kế hoạch nghiên cứu theo mẫu lập kế hoạch đề tài dựa trên phân loại này. I.3.2 Phân loại theo phương pháp thu nhập thông tin  Nghiên cứu tài liệu. Nghiên cứu đề tài loại nào cũng cần phải nghiên cứu tài liệu, chỉ trừ trường hợp người nghiên cứu không có cách nào tìm kiếm được tài liệu. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học  Nghiên cứu hiện trường, bao gồm khảo sát các hoạt động thực tiễn, phỏng vấn hoặc điều tra (thường gọi là “điều tra xã hội học”)  Tổ chức thí điểm (Nghiên cứu thực nghiệm). Phân loại này được sử dụng cho bản thân người nghiên cứu để lựa chọn cách thức tiến hành công viêcj nghiên cứu cụ thể của mình. I.3.3 Phân loại theo chức năng nghiên cứu  Nghiên cứu mô tả, là những nghiên cứu dừng lại ở mức độ mô tả sự vật: hình thái và cấu trúc của sự vật; quy luật vận động của sự vật.  Nghiên cứu giải thích, là những mô tả nhằm cắt nghĩa căn nguyên của sự vật: căn nguyên về sự hình thành, hình thái và cấu trúc của sự vật; sự vận động của sự vật.  Nghiên cứu dự báo, là nghiên cứu nhằm nhìn trước sự vận động, diễn biến và trạng thái của sự vật tại một thời điểm nào đó trong tương lai.  Nghiên cứu sáng tạo, là những nghiên cứu nhằm tạo ra các sự vật mới. II. Phương pháp luận nghiên cứu khoa học II.1 Kỹ năng nghiên cứu II.1.1 Kỹ năng nghiên cứu tài liệu Bất kỳ một tài liệu nghiên cứ khoa học, phân tích nào, xét về mặt cấu trúc, cũng có 3 bộ phận hợp thành: luận đề, luận cứ và luận chứng. a) Luận đề: là điều cần chứng minh trong tài liệu. Luận đề trả lời câu hỏi: Cần chứng minh điều gì? b) Luận cứ: là bằng chứng được đưa ra để chứng minh luận đề. Có hai loại luận cứ: Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học  Luận cứ lý thuyết, bao gồm các cơ sở lý luận khoa học, các định luật, quy luật đã được khoa học chứng minh.  Luận cứ thực tiễn, bao gồm sự kiện (định tính) và số liệu (định lượng) thu thập được từ quan sát, thực nghiệm. Luận cứ trả lời câu hỏi: “Chứng minh bằng cái gì?”. c) Luận chứng: là cách thức, quy tắc, phương pháp tổ chức một phép chứng minh nhằm vạch rỗ mối liên hệ logic tất yếu giữa các luận cứ và giữa toàn bộ luận cứ với luận đề. Luận chứng trả lời câu hỏi: “Chứng minh bằng cách nào?”. II.2 Trình tự logic của nghiên cứu khoa học Trình tự logic của nghiên cứu khoa học được chỉ ra như sau: 1 Phát hiện vấn đề 2 Đặt giả thuyết nghiên cứu 3 Xây dựng luận chứng 4 Tìm luận cứ lý thuyết 5 Tìm luận cứ thực tiễn 6 Phân tích và bàn luận kết quả xử lý thông tin 7 Tổng hợp kết quả / Kết luận / Khuyến nghị Hình 1. Sơ đồ trình tự logic của nghiên cứu khoa học Có thể tóm tắt các bước trên hình vẽ như sau: Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học  Bước 1: Phát hiện vấn đề nghiên cứu. Đây là giai đoạn khởi đầu hết sức quan trọng. Trong giai đoạn này người nghiên cứu đặt ra những câu hỏi cần được giải đáp trong quá trình nghiên cứu.  Bước 2: Xây dựng giả thuyết nghiên cứu. Đây là những nhậ định sơ bộ về bản chất sự vật, do người nghiên cứu đưa ra, là một hướng, theo đó người nghiên cứu sẽ thực hiện các quan sát hoặc thực nghiệm. Quá trình nghiên cứu chính là quá trình tìm kiếm luận cứ để chứng minh hoặc bác bỏ giả thuyết.  Bước 3: Lập phương án luận chứng, tức cách thức thu nhập và sắp xếp các thông tin thu thập được. Nội dung cơ bản của thiết kế nghiên cứu là dự kiến kế hoạch thu thập và xử lý thông tin, lên phương án chọn mẫu khảo sát, dự kiến tiến độ, phương tiện và phương pháp quan sát và/hoặc thực nghiệm.  Bước 4: Tìm luận cứ lý thuyết, tức xây dựng cơ sở lý luận của nghiên cứu. Khi xác định được luận cứ lý thuyết, người nghiên cứu biết được những bộ môn khoa học nào cần vận dụng để làm chỗ dựa cho công trình nghiên cứu.  Bước 5: Thu thập dữ liệu để hình thành các luận cứ thực tiễn. Dữ liệu cần thu thập bao gồm những sự kiện và số liệu cần thiết cho việc hoàn thiện luận cứ để chứng minh giả thuyết. Nếu các sự kiện và số liệu không đủ thoả mãn nhu cầu chứng minh giả thuyết, thì phải có kế hoạch thu thập bổ sung dữ liệu.  Bước 6: Xử lý thông tin/Phân tích và bàn luận kết quả xử lý thông tin, đánh giá mặt mạnh, mặt yếu, chỉ ra những sai lệch đã phạm phải trong quan sát, thực nghiệm, đồng thời đánh giá ảnh hưởng của những sai lệch ấy, mức độ có thể chấp nhận trong kết quả nghiên cứu.  Bước 7: Tổng hợp kết quả/kết luận/Khuyến nghị: i) Tổng hợp để đưa ra bức tranh khái quát về kết quả; ii) Đánh giá điểm mạnh và điểm yếu; iii) Khuyến nghị khả năng áp dụng kết quả, và iiii) Khuyến nghị việc tiếp tục nghiên cứu hoặc chấm dứt sự quan tâm tới nội dung nghiên cứu. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học II.2 Vấn đề nghiên cứu Vấn đề nghiên cứu là câu hỏi được đặt ra khi người nghiên cứu bị đứng trước những mâu thuẫn giữa tính hạn chế của tri thức hiện có với các yêu cầu phát triển tri thức đó ở trình độ cao hơn. “Vấn đề nghiên cứu” chính là điểm khởi đầu cho một công cuộc nghiên cứu. II.2.1 Phân lớp vấn đề nghiên cứu. Trong nghiên cứu khoa học luôn tồn tại hai lớp vấn đề:  Thứ nhất: đó là lớp vấn đề về bản thân sự vật mà người nghiên cứu cần tìm kiếm. Ví dụ, “những nguyên nhân nào dẫn tới giá điện cao hơn giá trần quy định?”.  Thứ hai: đó là lớp vấn đề về phương pháp nghiên cứu để làm sáng tỏ, về lý thuyết và về thực tiễn những vấn đề thuộc lớp thứ nhất. Ví dụ, “làm cách nào để nhận biết được nguyên nhân dẫn tới giá điện cao? Phân tích hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phân phối điện? Kiểm tra cấu trúc lưới điện có hợp lý? Tính toán tổn thất kỹ thuật? Tính toán tổn thất kinh doanh?…” II.2.2 Các tình huống của vấn đề nghiên cứu Có thể có ba tình huống được chỉ trên hình 2. Tình huống thứ nhất, người nghiên cứu phát hiện “có vấn đề” để nghiên cứu. Đây là trường hợp có nhu cầu nghiên cứu. Tình huống thứ hai, người nghiên cứu khảng định “không có vấn đề”. Trong trường hợp này, không có nhu cầu nghiên cứu. Tình huống thứ ba, là tình huống có “giả - vấn đề” (pseudo – problem). Tình huống này xảy ra khi người ta tưởng là có vấn đề, nhưng sau khi phân tích kỹ thì lại nhận ra, hoặc là không có vấn đề, hoặc là xuất hiện một vấn đề khác, từ đó dẫn đến những nghiên cứu khác. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Hình 2. Ba tình huống của vấn đề nghiên cứu Phân tích để nhận dạng “có vấn đề”, “không có vấn đề”, hoặc “giả vấn đề” là một bước quan trọng trong nghiên cứu. Nó không chỉ dẫn đến tiết kiệm những khoản chi phí lớn, mà trong một số trường hợp còn tránh được những hậu quả nặng nề trong hoạt động thực tiễn, nhất là trong nghiên cứu các vấn đề xã hội. II.2.3 Phương pháp phát hiện vấn đề a) Phân tích theo cấu trúc logic của các tài liệu thu thập được. Phân tích chỗ mạnh, chỗ yếu trong các nghiên cứu của đồng nghiệp. Công việc này được thực hiện bằng cách phân tích tài liệu theo cấu trúc logic. Nội dung phân tích được tóm tắt trong hình 3. b) Nhận dạng những bất đồng trong tranh luận tại các hội nghị, hội thảo. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Khi hai đồng nghiệp có chỗ bất đồng ý kiến, tức là họ đã nhận ra chỗ yếu của nhau. Đây là cơ hội để người nghiên cứu nhận dạng những vấn đề mà các đồng nghiệp đã phát hiện. Hình 3. Phân tích mặt mạnh yếu trong các nghiên cứu của đồng nghiệp c) Nghĩ ngược lại những quan niệm thông thường Về mặt logic học, đây chính là sự tìm kiếm một khái niệm đối lập với khái niệm đang tồn tại. d) Nhận dạng những vướng mắc trong hoạt động thực tế Nhiều khó khăn nảy sinh trong hoạt động thực tiễn đặt trước người nghiên cứu nhiều câu hỏi (vấn đề), đòi hỏi phải đề xuất giải pháp mới. e) Lắng nghe lời phàn nàn của những người không am hiểu Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Khi người nghiên cứu bắt gặp nguồn này đôi khi đưa đến những ý tưởng nghiên cứu có giá trị. f) Những câu hỏi bất chợt xuất hiện không phụ thuộc lý do nào Đây là những câu hổi xuất hiện trong đầu người nghiên cứu một cách rất ngẫu nhiên, không phụ thuộc bất cứ lý do, thời gian hoặc không gian nào. II.3 Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết nghiên cứu (tức giả thuyết khoa học) là một nhận định sơ bộ, một kết luận giả định về bản chất sự vật, do người nghiên cứu đưa ra để chứng minh hoặc bác bỏ. II.3.1 Tiêu chí xem xét một giả thuyết a) Giả thuyết phải được xây dựng trên cơ sở quan sát b) Giả thuyết không được trái với lý thuyết. Tiêu chí này đòi hỏi giả thuyết không được trái với những lý thuyết. Tuy nhiên, cần có mấy điểm lưu ý khi xem xét tiêu chí này:  Thứ nhất, cần phân biệt lý thuyết đã được xác nhận tính đúng đắn khoa học với những lập luận bị ngộ nhận là lý thuyết khoa học.  Thứ hai, có những lý thuyết đã được xác nhận, nhưng với sự phát triển nhận thức, nó dần thể hiện tính phiến diện. Khi đó, giả thuyết mới sẽ bổ sung vào chỗ trống.  Thứ ba, giả thuyết mới có thể mang tính khái quát, còn lý thuyết đang tồn tại sẽ trở nên một trường hợp riêng. c) Giả thuyết phải có thể kiểm chứng. II.3.2 Bản chất logic của giả thuyết Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học a) Giả thuyết là một phán đoán. b) Giả thuyết nằm ở vị trí luận đề trong cấu trúc logic của chuyên khảo khoa học, chính là điều mà người nghiên cứu cần phải chứng minh. II.3.3 Phương pháp xây dựng giả thuyết Một số các nguyên tắc cần nắm vững khi xây dựng giả thuyết:  Tìm mối liên hệ giữa giả thuyết với vấn đề.  Phương pháp đưa ra một phán đoán. Vấn đề rất quan trọng mà người nghiên cứu cần quan tâm gồm hai nội dung: Xác định mói liên hệ logic giữa giả thuyết với vấn đề nghiên cứu và, phương pháp để đưa ra một giả thuyết. a) Mối liên hệ giữa giả thuyết với vấn đề. Sau khi đã phát hiện được vấn đề (câu hỏi) nghiên cứu, thì người nghiên cứu có được ý định về các phương án trả lời câu hỏi. Trong khoa học, ý định ấy được gọi là ý tưởng nghiên cứu. Giả thuyết là sự trả lời sơ bộ vào câu hỏi đã đặt ra. Một câu hỏi nghiên cứu luôn là gợi ý cho hàng loạt câu trả lời, nghĩa là có thể dẫn đến nhiều giả thuyết. Sơ đồ mối liên hệ giữa vấn đề với ý tưởng và giả thuyết được trình bày trên hình 4. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học (Câu hỏi) (Câu trả lời dự kiến- (Câu trả lời- đa phương án) đa phương án) Hình 4. Liên hệ logic từ vấn đề nghiên cứu đến sự nảy sinh các ý tưởng nghiên cứu (đa phương án 1, 2, 3) tới sự hình thành các giả thuyết nghiên cứu (đa phương án). b) Phương pháp đưa ra một giả thuyết khoa học Để đưa ra được giả thuyết, người nghiên cứu cần phải quan sát, phải phát hiện được vấn đề, và đặt giả thuyết chính là đi tìm câu trả lời cho câu hỏi đã đặt ra. Quá trình liên kết, chắp nối các sự kiện, các số liệu thu thập được từ trong quan sát, thực nghiệm để đưa một giả thuyết chính là quá trìng suy luận, là một phạm trù của logic học hình thức. Có ba hình thức suy luận: suy luận diễn dịch, suy luận quy nạp và loại suy. II.3.4 Kiểm chứng giả thuyết Kiểm chứng giả thuyết là sự khảng định hoặc phủ định giả thuyết và được thực hiện nhờ các thao tacs logic chứng minh hoặc bác bỏ. Chứng minh. Chứng minh một giả thuyết là sự vận dụng các quy tắc logic và các phương pháp thu thập và xử lý thông tin (luận chứng), tìm kiếm cơ sở lý thuyết hoặc thực nghiệm khoa học (luận cứ) để khảng định tính đúng đắn của giả thuyết. Bác bỏ. Bác bỏ một giả thuyết là sự vận dụng các quy tắc logic và các phương pháp thu thập và xử lý thông tin (luận chứng), tìm kiếm cơ sở lý Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học thuyết hoặc thực nghiệm khoa học (luận cứ) để khảng định tính sai lầm của giả thuyết. a) Phép chứng minh. Chứng minh trực tiếp, là phép chứng minh, trong đó tính đúng đắn của giả thuyết được rút ra một cách trực tiếp từ tính chân xác của các luận cứ. Chứng minh trực tiếp là loại chứng minh phổ biến, thường gặp nhất trong khoa học. Trong phép chứng minh trực tiếp, để chứng minh một giả thuyết là đúng, người ta cần chứng minh luận đề đúng, luận cứ đúng và luận chứng đúng. Chứng minh gián tiếp, là phép chứng minh trong đó tính chân xác của luận đề được xác nhận bằng cách chứng minh tính phi chân xác của phản luận đề. Chứng minh gián tiếp được sử dụng khi không có, hoặc không đủ luận cứ để chứng minh trực tiếp, hoặc trong nhiều trường hợp, người ta muốn bác bỏ trực tiếp giả thuyết của đồng nghiệp ngay từ trong lúc đối tác chưa kịp đưa ra luận cứ, hoặc thậm trí không cần biết đối tác có đưa luận cứ hay không. Chứng minh gián tiếp được chia thành hai loại: chứng minh phản chứng và chứng minh phân liệt. Chứng minh phản chứng, là phép chứng minh, trong đó, tính đúng đắn của giả thuyết, tức luận đề được chứng minh bằng tính phi chân xác của luận đề, tức là một giả thuyết đặt ngược lại với giả thuyết ban đầu. Chứng minh phân liệt, là phép chứng minh dựa trên cơ sở loại bỏ một số khả năng này để khảng định những khả năng khác. Phép chứng minh phân liệt, do vậy, còn được gọi là chứng minh bằng phương pháp loại trừ. b) Phép bác bỏ. Bác bỏ là một hình thức chứng minh nhằm chỉ rõ tính phi chân xác của một phán đoán. Trong trường hợp nghiên cứu khoa học, thì đây chính là việc dựa vào những kết luận khoa học đã được công nhận để chứng minh Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học tính sai lầm của một giả thuyết. Bác bỏ là một thao tác logic hoàn toàn ngược với phép chứng minh, nhưng vì là một phép chứng minh, cho nên thao tác logic bác bỏ được thực hiện hoàn toàn giống như phép chứng minh, bao gồm bác bỏ trực tiếp và bác bỏ giản tiếp. Chỉ riêng trường hợp bác bỏ trực tiếp, phép bác bỏ chỉ yêu cầu bác bỏ một trong ba yếu tố cấu thành cấu trúc logic: bác bỏ luận đề, hoặc luận cứ, hoặc luận chứng. II.4 Phương pháp thu thập thông tin Trong khoa học, người nghiên cứu cần nhiều loại thông tin rất khác nhau Các cơ sở lý thuyết liên quan đến nội dung và đối tượng nghiên cứu Kết quả nghiên cứu của các đồng nghiệp trong và ngoài ngành Sự kiện/số liệu Tài liệu thống kê. Những loại thông tin trên đây được trình bày dưới nhiều dạng khác nhau, như tác phẩm khoa học, sách giáo khoa, tạp chí chuyên ngành, các báo cáo nghiệp vụ và các phương tiện truyền thông khác. Trong nhiều nghiên cứu, người nghiên cứu có thể thu thập thông tin dưới dạng các hiện vật, qua các chuyên gia trong và ngoài ngành, hoặc thu thập thông tin qua thăm dò dư luận. Trong các loại tài liệu mà người nghiên cứu có thể sử dụng, người ta lại chia thành các tài liệu cấp I và tài liệu cấp II. Tài liệu cấp I là tài liệu phản ánh trực tiếp két quả hoạt động khoa học, kỹ thuật, kinh tế và sáng tạo khác, còn tài liệu cấp II là tài liệu phản ánh kết quả xử lý, phân tích, tổng hợp các tài liệu cấp I. Trong nghiên cứu khoa học, tài liệu cấp I được ưu tiên sử dụng. Nếu gặp tài liệu cấp II thì người nghiên cứu cần tra cứu để tìm tài liệu cấp I, bởi vì tài liệu cấp II thường được trình bày theo nhận thức của người xử lý, có thể không phản ánh hoàn toàn khách quan nội dung của tài liệu cấp I. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Có ba phương pháp chủ yếu để thu thập thông tin:  Nghiên cứu tài liệu hoặc đối thoại trực tiếp với đồng nghiệp  Quan sát trên đối tượng khảo sát  Thực nghiệm trực tiếp trên đối tượng khảo sát hoặc trên những vật mô phỏng II.4.1 Phương pháp tiếp cận thu thập thông tin Tiếp cận là sự lựa chọn chỗ đứng để quan sát đối tượng nghiên cứu, là sự khởi đầu của quá trình tiếp xúc với đối tượng nghiên cứu, là sự đi trước của tư duy trước khi bắt tay thực hiện những thao tác cụ thể của quá trình thu thập thông tin. a) Tiếp cận hệ thống Hệ thống có thể được hiểu là một tập hợp các phần tử có quan hệ tương tác để thực hiện một mục tiêu xác định. Như vậy, khi nói đến hệ thống là phải nói đến phần tử, tương tác và mục tiêu. Thiếu 1 trong 3 nhân tố này thì không có hệ thống. Hệ thống luôn có thể phân chia thành các phân hệ có đẳng cấp. Mỗi phân hệ đặc trưng bởi một mục tiêu bộ phận. Các mục tiêu bộ phận luôn mang tính độc lập tương đối, nhưng tương tác để thực hiện mục tiêu tổng thể. Đặc điểm này có thể biểu diễn dưới dạng một sơ đồ hình "cây" (Hình 5a). Hệ thống luôn được đặc trưng bởi tính "trồi", là một thuộc tính hoàn toàn mới, không tồn tại ở bất kỳ yếu tố nào của hệ thống. Trong điều khiển hệ thống luôn có nhiều phương án. Trong mọi tình huống đa phương án, bao giờ cũng có thể chọn được phương án tối ưu. §Çu vµo §èi tîng bÞ §Çu ra ®iÒu khiÓn §iÒu Viện Khoa học năng lượng khiÓn Chñ thÓ
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Hình 5 a) Sơ đồ hình cây b) Sơ đồ điều khiển học hệ thống Trong hệ thống luôn tồn tại nhiều mục tiêu. Các mục tiêu có thể xung đột lẫn nhau. Khi đó phải lựa chọn một chiến lược thoả hiệp. Các hệ thống sinh học, hệ thống xã hội và một số hệ thống kỹ thuật có thuộc tính điều khiển được và được biểu diễn dưới dạng một sơ đồ điều khiển học (Hình 5b). Sự phát triển của hệ thống mang đặc trưng bất thuận nghịch, nghĩa là hệ thống chỉ phát triển xuôi theo dòng thời gian, không quay trở lại trạng thái ban đầu. b) Tiếp cận định tính và định lượng Đối tượng khảo sát cần được xem xét cả khía cạnh định tính và định lượng. Thông tin định tính là các sự kiện. Thông tin định lượng là các số liệu. Thông tin định lượng có vai trò khẳng định tính quy luật của các thông tin định tính. c) Tiếp cận tất nhiên và ngẫu nhiên Ngẫu nhiên là những thông tin được thu thập trực tiếp từ đối tượng khảo sát. Các thông tin ngẫu nhiên được lặp lại hoặc không lặp lại. Quá trình lặp lại của các sự kiện sẽ là cơ sở để nhận biết các tất yếu. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học Tiếp cận định tính và định lượng cho phép hình thành những cơ sở sự kiện và số liệu để thực hiện tiếp cận ngẫu nhiên và tất nhiên trong quan sát. d) Tiếp cận lịch sử và logic Tiếp cận lịch sử là một phương pháp xem xét sự vật qua những sự kiện xuất hiện trong quá khứ phát triển của sự vật. Mỗi sự kiện riêng biệt trong quá khứ là một hiện tượng ngẫu nhiên. Nhưng chuỗi sự kiện trong quá khứ thì luôn bị điều khiển bởi một logic tất yếu. Thu thập thông tin về các chuỗi sự kiện trong lịch sử, sử dụng các công cụ logic để tìm mối liên hệ tất yếu, người nghiên cứu sẽ nhận biết được logic tất yếu. e) Tiếp cận cá biệt và so sánh Tiếp cận cá biệt cho phép quan sát sự vật một cách cô lập với các sự vật khác Tiếp cận so sánh cho phép quan sát các sự vật trong tương lai. f) Tiếp cận phân tích và tổng hợp Phân tích một sự vật là sự phân chia sự vật thành những bộ phận có bản chất khác biệt nhau. Còn tổng hợp là xác lập những liên hệ tất yếu giữa các bộ phận đã được phân tích. II.4.2. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Mục đích nghiên cứu tài liệu là tìm hiểu lịch sử nghiên cứu, nắm bắt những nội dung đồng nghiệp đi trước đã làm, không mất thời gian lặp lại những công việc mà các đồng nghiệp đi trước đã thực hiện. Nguồn tài liệu cho nghiên cứu có thể rất đa dạng, có thể bao gồm tạp chí và báo cáo khoa học trong ngành; tác phẩm khoa học trong ngành; tạp chí và báo cáo khoa học ngoài ngành; tài liệu lưu trữ; thông tin đại chúng. Các tài Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học liệu thu thập được cần được phân tích để xác định được một cách tiếp cận sử dụng mọi khía cạnh khác nhau của tài liệu để phục vụ cho nghiên cứu. Nội dung phân tích có thể bao gồm phân tích nguồn, phân tích tác giả và phân tích nội dung. a) Phân tích nguồn Tài liệu có thể thu thập được từ rất nhiều nguồn. Mỗi nguồn có một giá trị riêng biệt. Chẳng hạn, tạp chí chuyên ngành thường có giá trị thời sự cao hơn, nhưng tính hoàn thiện về lý thuyết thấp hơn sách giáo khoa. b) Phân tích tác giả Mỗi loại tác giả có một cách nhìn riêng biệt trước đối tượng nghiên cứu và do vậy có những giá trị tham khảo riêng biệt. Đại thể có thể phân tích các tác giả theo một số đặc điểm sau: Tác giả trong ngành hay ngoài ngành Tác giả trong cuộc hay ngoài cuộc Tác giả trong nước hay ngoài nước Tác giả cùng thời (với sự kiện) hay hậu thế (so với thời điểm xuất hiện sự kiện). c) Phân tích nội dung Phân tích nội dung được thực hiện theo cấu trúc logic. Phương pháp phân tích đã được trình bày trong phần “Phân tích tài liệu khoa học theo cấu trúc logic". d) Tổng hợp tài liệu Tổng hợp tài liệu bao gồm những nội dung sau:  Bổ túc tài liệu, sau khi phân tích phát hiện thiếu, sai lệch...  Lựa chọn tài liệu, chỉ chọn những thứ cần để đủ để xây dựng luận cứ. Viện Khoa học năng lượng
Tài liệ hướng dẫn về công tác nghiên cứu khoa học  Sắp xếp tài liệu theo lịch đại, tức theo tiến trình xuất hiện sự kiện để nhận dạng động thái; sắp xếp theo đồng đại, tức giấy trong cùng thời điểm quan sát để nhận dạng tương quan và sắp xếp theo quan hệ nhân quả để nhận dạng tương tác.  Làm tái hiện quy luật. Đây là bước quan trọng nhất trong nghiên cứu tư liệu, chính là mục đích của tiếp cận lịch sử.  Giải thích quy luật. II.4.3. Phương pháp phi thực nghiệm Phương pháp phi thực nghiệm (non-empirical method) là một phương pháp thu thập thông tin dựa trên sự quan sát, quan trắc những sự kiện đã hoặc đang tồn tại, trên cơ sở đó phát hiện quy luật của sự vật hoặc hiện tượng. Trong phương pháp phi thực nghiệm, người nghiên cứu chỉ quan sát những gì đã và đang tồn tại, không có bất cứ sự can thiệp nào gây biến đổi trạng thái của đối tượng nghiên cứu. a) Quan sát khách quan Quan sát được sử dụng trong ba trường hợp:  Quan sát để phát hiện vấn đề nghiên cứu.  Quan sát đê đặt giả thuyết, và.  Quan sát để kiểm chứng giả thuyết, nghĩa là để chứng minh hoặc bác bỏ giả thuyết. Quan sát khách quan có ưu điểm là không gây biến động nào lên đối tượng khảo sát, nhưng nhược điểm là sự chậm chạm và thụ động. Các phương pháp quan sát thông dụng được áp dụng trong nhiều bộ môn khoa học có thể hình dung theo phân loại như sau:  Quan sát có chuẩn bị trước và quan sát không chuẩn bị trước. Viện Khoa học năng lượng

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.