CHƯƠNG 2: Vị Thế Trong Phân Tích
Chi-Phí -- Lợi Ích=PHẦN1
Bước đầu tiên trong phân tích chi phí lợi ích là xác định xem ai là
đối tượng có vị thế trong phân tích. Có nghĩa là ai là người có
quyền hưởng lợi cũng như ai là người có nghĩa vụ phải chịu trách
nhiệm chi trả cho các chi phí. Vấn đề vị thế quyết định góc nhìn
của phân tích. Nó có thể có tác động lớn đến các tính toán lợi ích
chi phí.
Trong lý thuyết kinh tế, ai cũng đều có vị thế: nên đưa phúc lợi xã
hôị của tất cả những ai là đối tượng điều chỉnh của một chính
sách vào phân tích bất kể họ sống ở đâu, họ giàu hay nghèo, đã
được sinh ra hay sẽ sinh ra ở đâu. Sở dĩ như vậy là bởi lý thuyết
kinh tế không được gắn kết tốt với những tính toán thể chế, nhất
là các tính toán luật pháp. Các vấn đề về vị thế thường xuất hiện
trước hết là trong quá trình đo lường các ý kiến, thứ hai là trong
các ước tính thực tế.
Các vấn đề vị thế thực tế nhất thiết phải là các vấn đề chính trị.
Chúng cũng là những vấn đề liên quan đến tư pháp. Phần lớn
các phân tích chi phí lợi ích thường được tiến hành trên vị thế
quốc gia. Kết quả là chúng không tính đến vị thế của người nước
ngoài. Song nhìn từ góc độ mang tính địa phương nhiều hơn
cũng xuất hiện một vấn đề tương tự. Hãy tưởng tượng một tình
huống thực tế trong đó một cơ quan hay chính quyền thành phố
triển khai một dự án. Nếu một CBA được tiến hành trên vị thế của
cơ quan đó, có thể là chỉ có các thành viên của cơ quan đó hoặc
lợi ích của cơ quan đó có vị thế trong phân tích. Lúc đó, chỉ có chi
phí và doanh thu của cơ quan đó là cần phải tính đến. Nếu thay
vào đó, CBA được tiến hành ở góc độ toàn thành phố thì các cư
dân của thành phố đó cũng như chính quyền thành phố đó có vị
thế. Một cách lý tưởng, nên có một vị thế mang tính toàn cầu hay
phổ thông. Có như vậy, lợi ích của người dân trong thành phố đó,
các thành phố lân cận hay ở một nơi nào đó mới được tính đến.
Song điều này thường là không thực tế hay không nhất quán với
lợi ích của người tiến hành phân tích.
Xuất phát điểm tiến hành phân tích CBA (hay ai có vị thế) nên
được nêu một cách rõ ràng và áp dụng một cách nhất quán trong
suốt quá trình nghiên cứu. Giả dụ như hãy tưởng tượng rằng một
thị trấn đang xem xét việc xây dựng một bệnh viện. Quyết định
xây bệnh viện mới này sẽ dẫn đến tình trạng một bệnh viện khác
ở vùng lân cận phải ngừng hoạt động. Nếu các cư dân của vùng
lân cận đó được coi là có vị thế thì nên đưa lợi ích mà họ có
được từ bệnh viện mới vào chi phí của việc mất đi một bệnh viện
cũ hơn và gần hơn. Một nhà phân tích bất hảo có thể sẽ tìm cách
chỉ đưa vào một trong các chi phí chứ không phải là tất cả.
Chương này sẽ đề cập đến vấn đề vị thế trước hết là theo nghĩa
truyền thống. Tức là xem xét tác động của việc mở rộng hay thu
hẹp diện đối tượng có lợi ích trong việc thực hiện dự án. Tiếp đó,
chúng ta sẽ xét đến các vấn đề phân phối trong CBA như một
dạng câu hỏi đặc biệt về vị thế. Cuối cùng, chúng ta sẽ mở rộng
diện nghiên cứu để tính đến tác động của dự án đối với con cháu
chúng ta. Chúng ta cũng xem xét vấn đề ban vị thế cho những
đứa trẻ tuy chưa được sinh ra song đã được hưởng lợi ích mà
dự án đem lại cũng như gánh chịu hậu quả nó gây ra.
2.1 Vị thế và Chuyển nhượng Vị thế
Một trong những ẩn ý quan trọng của vị thế là xử lý như thế nào
với sự chuyển nhượng giữa các cá nhân và tổ chức. Không nên
tính chuyển nhượng tiền mặt, hàng hoá hay dịch vụ từ người có
vị thế này sang người có vị thế khác là chi phí hay lợi ích trong
phân tích. Chuyển nhượng giữa người không có vị thế với người
có vị thế phải được tính là lợi ích trong khi chuyển nhượng từ
người có vị thế sang người không có vị thế sẽ được tính là chi
phí.
Ví dụ: Vị thế và Xử lý Nước trên dòng Đa-nuýp
Sông Đa-Nuýp bắt nguồn từ Đức và chảy qua các nước Áo,
Slôvakia, Hungari, Croatia, Séc-bi, Bungari và Rumani trước khi
đổ ra biển Đen. Nếu chính phủ Áo tính đến việc xây một nhà máy
xử lý nước nhằm cải thiện chất lượng nước của sông Đa-Nuýp,
họ có vẻ như chỉ cấp vị thế sử dụng cho người Áo và bỏ qua lợi
ích mà người dân các nước khác sinh sống dọc theo con sông
được hưởng từ dự án. Điều này khiến cho ích lợi thu được từ
việc cải thiện chất lượng nước giảm đi. Nó có thể đặt dấu chấm
hết cho một dự án mà đáng lẽ ra đáng để triển khai nếu vị thế sử
dụng mang tính toàn cầu.
Hãy tưởng tượng rằng chính phủ Hungari muốn nhà máy được
xây dựng và đóng góp 100 triệu đôla cho chính phủ Áo để hỗ trợ
chi phí xây dựng. Nhìn từ góc độ toàn cầu, khoản chi trả này là
một sự chuyển nhượng. Nó không phải là chi phí hay lợi ích của
dự án. Tuy nhiên, với một nghiên cứu CBA mà trong đó chỉ có
chính phủ Áo là có vị thế sử dụng thì khoản tiền này sẽ được tính
như là lợi ích mà dự án đem lại. Nếu nghiên cứu CBA được tiến
hành dưới góc nhìn của người Hung thì khoản tiền đó được tính
như là chi phí của dự án.