Nguyễn Cảnh Toàn
Nguyễn Cảnh Toàn (sinh năm 1926) là một nhà hoạt động giáo dục Việt Nam, Giáo
sư,Tiến sĩ Khoa học, Nhà giáo Nhân dân, nguyên Hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm
Hà Nội, thứ trưởng Bộ Giáo dục Việt Nam (1976 - 1989), phó Chủ tịch Hội Toán học
Việt Nam và Tổng biên tập tạp chí Toán học và Tuổi trẻ trong hơn 40 năm. Ông được
nhiều người cho là một tấm gương tự học thành tài[1] và có công lao trong việc đào tạo
và xây dựng đội ngũ những giáo viên toán
Tiểu sử
Ông sinh tại xã Đông Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An.
Nguyễn Cảnh Toàn vào học ở Trường Quốc học Huế năm 1942. Mặc dù thi đậu tú tài
toán, nhưng vì gia đình ép buộc nên ông đến Hà Nội để học ngành luật. Tuy nhiên, sự
đam mê toán học vẫn cuốn hút ông và ông dành thêm thời gian cho việc tự nghiên cứu
toán.
Cuối năm 1946, trong kỳ thi toán học đại cương, Nguyễn Cảnh Toàn đã tham dự và đỗ
thủ khoa. Năm 1947, trong thời gian kháng chiến, Sở Giáo dục Khu 4 triệu tập ông về
dạy toán cho Trường Trung học chuyên khoa Huỳnh Thúc Kháng.
Ba năm sau, ông được Bộ Giáo dục điều lên dạy đại học năm 1951, ở Khu học xá Trung
ương, đặt tại Nam Ninh (Trung Quốc).
Năm 1954, Nguyễn Cảnh Toàn tiếp quản trường Đại học Khoa học Hà Nội. Cuối thập
niên 1950, ông nằm trong số chín cán bộ giảng dạy đại học đầu tiên sang Liên Xô làm
thực tập sinh. Trong chuyến công tác này, ông bảo vệ thành công luận án Phó tiến sĩ tại
Đại học Lomonosov. Trở về Việt Nam năm 1959, ông giảng dạy tại khoa Toán và tự
nghiên cứu đề tài khoa học về hình học. Trong một chuyến đi công tác tại Liên Xô ba
tháng, tháng 6 năm 1963, Nguyễn Cảnh Toàn bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ khoa
học. Đây là luận án Tiến sĩ Khoa học đầu tiên về khoa học cơ bản của người Việt nghiên
cứu ở trong nước và bảo vệ tại Liên Xô.
Ông từng giữ các chức vụ: chủ nhiệm bộ môn hình học, chủ nhiệm khoa toán, hiệu
trưởng trường Đại học Sư phạm Hà Nội (1967 - 1975), thứ trưởng Bộ Giáo dục, nay là
Bộ Giáo dục và Đào tạo (1976-1989).
Năm 1994, ông nghỉ hưu.
Cho đến năm 2006, ông vẫn tiếp tục nghiên cứu và giảng dạy bộ môn toán.
Đóng góp
Ông có nhiều đóng góp cho ngành giáo dục Việt Nam. Ông đã biên soạn và viết 26 cuốn
sách và hơn 650 bài báo về giáo dục. Ông làm phó Chủ tịch Hội Toán học Việt Nam và
tổng biên tập tạp chí Toán học và Tuổi trẻ hơn 40 năm.
Ông là người đề xuất chủ trương đào tạo phó tiến sĩ và tiến sĩ trong nước, vì căn cứ vào
thực tế số người đủ khả năng và trình độ để làm luận án Phó tiến sĩ, Tiến sĩ thì nhiều
nhưng chỉ tiêu gửi đi nước ngoài để đào tạo thì hạn hẹp. Khi ba luận án Phó tiến sĩ đầu
tiên được bảo vệ thành công ngày 23-4-1970 tại Trường đại học Sư phạm Hà Nội, thì nhà
nước Việt Nam chính thức quyết định mở hệ nghiên cứu sinh trong nước. Nhờ đó mà đã
có hàng trăm Phó tiến sĩ, Tiến sĩ được đào tạo ở Việt Nam.
Ông còn là người đề xuất phong trào "Dạy tốt - học tốt" tại các khoa trong trường Đại
học Sư phạm Hà Nội trong những năm cuối của thập niên 1960, xây dựng phong cách
giảng dạy mới, phong cách học tập mới, biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo.
Phong trào này đã góp phần quan trọng nâng cao chất lượng đào tạo trong những năm
chiến tranh
Trong tuyển tập "Bàn về giáo dục Việt Nam", ông đã viết một số quan điểm của mình,
ông quan niệm "...Tư duy và nhân cách quan trọng hơn kiến thức...Người thày dở là
người chỉ đem kiến thức cho học trò, người thày giỏi là người biết đem đến cho họ cách
tự tìm ra kiến thức...".
Tạp chí Toán học và tuổi trẻ
Làm tổng biên tập tạp chí Toán học và tuổi trẻ trong hơn 40 năm, ông góp phần phổ biến
kiến thức toán học cho nhiều thế hệ học sinh tại Việt Nam.
Nhận xét của học trò
Giáo sư, Viện sĩ, TSKH Cơ học Nguyễn Văn Đạo là học trò của Giáo sư Nguyễn Cảnh
Toàn thời ông học đại học tại Đại học Sư phạm Hà Nội đã viết như sau: "...Chúng tôi
thán phục giáo sư Nguyễn Thúc Hào ở môn Hình học vi phân với lối trình bày mạch lạc,
cách viết bảng tuyệt diệu và trí nhớ hiếm có; Giáo sư Lê Văn Thiêm ở môn hàm phức lý
thú với các phép biến hình ảo giác kỳ lạ và cả tính đãng trí đáng đáng yêu của giáo sư
nữa, Giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn ở môn hình học xạ ảnh, ở phương pháp tư duy và phong
cách nghiên cứu khoa học nghiêm túc, hiệu quả..."{Đường vào khoa học- Say mê và kết
quả/ Viện sĩ Nguyễn Văn Đạo/ Tạp chí Cơ khí ngày nay, số 29-1999, trang 30}
Tác phẩm
Một số tác phẩm của Nguyễn Cảnh Toàn:
Công trình khoa học: Theo thống kê từ MathSciNet (kho tài liệu toán học trên toàn thế
giới, thuộc Hội Toán học Hoa Kỳ) ông có tất cả 8 bài báo khoa học được công bố, sắp
theo thứ tự ngược thời gian:
Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Đăng Phất, Les espaces ultranoneuclidiens. (French) [Ultra-
non-Euclidean spaces] Acta Math. Vietnam. 13 (1988), no. 1, 117–151 (1989)
Nguyễn Cảnh Toàn, Structure d'espace projectif de l'ensemble des espaces riemanniens à
absolu mobile admettant une base donnée. (French) Acta Math. Vietnam. 1 (1976), no. 2,
75–88.
Nguyễn Cảnh Toàn, Sur un espace reimannien à absolus locaux. (French) Acta Sci.
Vietnam 2 1965 5--42.
Nguyễn Cảnh Toàn, Les involutions $n$-aires. (French) Acta Sci. Vietnam 1 1964 167–
252
Nguyễn Cảnh Toàn, Decomposition d'une collineation de l'espace $P_{n}$ en produit de
perspectives ou en produit d'homologies centrales application ax matrices. (French) Publ.
Math. Debrecen 10 1963 1--9.
Nguyễn Cảnh Toàn, Involution $n$-aire. (French) Acta Math. Acad. Sci. Hungar. 13
1962 231–234.
Nguyễn Cảnh Toàn, Définiton géométrique des quadriques dans les espaces non-
euclidiens. (French) Acta Math. Acad. Sci. Hungar. 13 1962 101–107.
Nguyễn Cảnh Toàn,, Involution $n$-aire et ses applications à l'étude des hyperquadriques
dans les espaces euclidiens et non-euclidiens à $n$ dimensions. (French) Acta Math.
Acad. Sci. Hungar. 13 1962 109–113.
Một số tác phẩm khác của Nguyễn Cảnh Toàn:
Phương pháp luận duy vật biện chứng với việc học, dạy và nghiên cứu toán học: Sách
tham khảo cho giáo viên, sinh viên, nghiên cứu sinh toán học và triết học/ Nguyễn Cảnh
Toàn.- H.: Nxb. Đại học quốc gia Hà Nội, 1997. (2 tập)
Tập dượt cho học sinh giỏi toán quen dần với nghiên cứu toán học.
“Ultra non euclidian geometry” (“Hình học siêu phi Ơclit”; 1999), viết bằng tiếng Pháp.
Hình học xạ ảnh, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 1979.
Tuyển tập các công trình toán học và giáo dục/ Nguyễn Cảnh Toàn.- H.:Giáo dục,2005.-
897 tr.
Tuyển tập "Bàn về giáo dục Việt Nam".
Tuyển tập tác phẩm "Tự giáo dục, tự học, tự nghiên cứu".
Phong cách học tập mới về môn toán.
Từ điển thuật ngữ toán học (Có đối chiếu thuật ngữ Anh, Pháp) / Nguyễn Cảnh Toàn,
Hoàng Kỳ, Nguyễn Mạnh Quý. - Hà Nội : Từ điển Bách khoa, 2001.
Khơi dậy tiềm năng sáng tạo/ Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Văn Lê, Châu An.- H.: Giáo
dục, 2004.- 383tr.
74 câu chuyện học toán thông minh, sáng tạo/ Nguyễn Cảnh Toàn. Nxb Nghệ An, 2003.
Biển học vô bờ: Tư vấn phương pháp học tập/ Nguyễn Cảnh Toàn ch.b, Nguyễn Như Ất.-
In lần thứ 4.- H.: Thanh niên, 2003.- 295tr.
Không gian Véctơ: Tài liệu bồi dưỡng giáo viên toán/ Nguyễn Cảnh Toàn.- H.: Giáo dục,
1976.- 175tr.
Những chặng đường phát triển của ngành sư phạm Việt Nam/ Nguyễn Cảnh Toàn chủ
biên.- H.: Nxb. Đại học quốc gia Hà Nội, 1996.- 139tr.
Qua tìm kiếm trên MathSciNet (kho tài liệu toán học trên toàn thế giới, thuộc Hội Toán
học Hoa Kỳ) ông có tất cả 8 bài báo chuyên đề ngành toán, trong đó có 4 bài đăng trên
hai tạp chí toán học Việt Nam .
Danh dự, khen thưởng
Được Nhà nước Việt Nam tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất và hạng
Nhì. Huân chương Lao động hạng Nhất, hạng Ba. Huy chương Vì thế hệ Trẻ. Huy
chương Vì sự nghiệp Giáo dục của Bộ Giáo dục. Danh hiệu Nhà giáo Nhân dân.
Đầu năm 1996, ông được Trung tâm Tiểu sử Quốc tế (IBC) của Anh mời làm Phó Tổng
giám đốc Trung tâm.
Giữa năm 1996, IBC tặng ông bằng "Danh dự vẻ vang" (Illuminated diploma of honour)
về những thành tựu mà ông đạt được trong lĩnh vực toán học và giáo dục.
Năm 1998, Viện Tiểu sử Hoa Kỳ (ABI) đã bầu ông vào danh sách danh nhân thế giới và
đã giới thiệu ông trong 1 bộ sách của Viện. Và liền sau đó, viện này đã mời ông sang dự
cuộc hội thảo giao lưu giữa 200 danh nhân khoa học của 33 nước trên thế giới ở San
Francisco.
Năm 2001, GS. Nguyễn Cảnh Toàn lại được ABI đưa vào danh sách 114 "trí tuệ lớn nhất
thế giới của thế kỷ 21". Năm 2004, Viện này cấp bằng "Viện sĩ nổi tiếng" cho ông.
Ngày 25 tháng 5 năm 2005, ABI phong tặng "những bộ óc vĩ đại của thế kỷ 21"
GS Nguyễn Cảnh Toàn
Khổ luyện từ con đường tự học
Giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn tâm sự, một trong những thành công ông tâm đắc nhất trong
"phương pháp sư phạm" và "khoa học sư phạm" của mình chính là biết khơi gợi cho học
sinh tính tò mò khoa học, tính chủ động tìm học, qua đó mà rèn luyện tư duy ngày càng
thêm sắc sảo.
Cái lạnh thấu xương đột ngột ào đến từng con ngõ nhỏ trên khắp phố phường Hà Nội.
Giáo sư Nguyễn Cảnh Toàn nhấp chén trà xanh nóng hổi như để xua tan bớt giá buốt
đang chực len lỏi vào trong căn phòng, rồi bảo tôi, tuổi già như ông sợ nhất là trời trở rét.
Cái lạnh sẽ làm cho căn bệnh loãng xương trong ông đau nhức, rồi bệnh tiểu đường với
những biến chứng có thể ập đến với ông bất cứ lúc nào. Vậy mà khi tôi gợi chuyện ông
nói về "con đường tự học" của ông, về những kỷ niệm trong suốt cuộc đời tâm huyết làm
thầy và cả về những vấn đề thế sự của giáo dục nước nhà, giọng Giáo sư chợt náo nức,
như tất cả mới chỉ xảy ra ngày hôm qua, còn tươi nguyên trong ký ức.