tiểu luận: Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

104
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nước ta đang trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội vì vậy việc đề ra một đường lối, một chiến lược phát triển kinh tế phù hợp là hết sức quan trọng. Sau hơn 18 năm đổi mới, nền kinh tế nước ta đã có những tiến triển, cơ cấu kinh tế có sự chuyển dịch tiến bộ và phù hợp hơn với điều kiện đất nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: tiểu luận: Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam hiện nay

Ti u lu n TÀI: “Mâu thu n bi n ch ng trong quá trình xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n Vi t Nam hi n nay” 1
M CL C A.GI I THI U TÀI ....................................................................... 1 B.N I DUNG CHÍNH .......................................................................... 5 I.Cơ s c a tài ...................................................................................... 5 1.Cơ s lý lu n ...................................................................................... 5 2. Cơ s th c t ..................................................................................... 6 II. Th c tr ng c a quá trình xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n nư c ta hi n nay. ............................................................... 8 1. Thành công ....................................................................................... 8 2. H n ch ........................................................................................... 10 3.Nguyên nhân: ................................................................................... 11 C.K T LU N...................................................................................... 25 DANH M C TÀI LI U THAM KH O ........................................... 26 2
A.GI I THI U TÀI Nư c ta ang trong th i kì quá lên ch nghĩa xã h i vì v y vi c ra m t ư ng l i, m t chi n lư c phát tri n kinh t phù h p là h t s c quan tr ng. Sau hơn 18 năm i m i, n n kinh t nư c ta ã có nh ng ti n tri n, cơ c u kinh t có s chuy n d ch ti n b và phù h p hơn v i i u ki n t nư c. Nh ng thành công ó ã kh ng nh s úng n trong ư ng l i c a ng. M t trong nh ng nguyên nhân làm nên s thành công ó là vi c bư c u hình thành n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n v n ng theo cơ ch th trư ng có s qu n lý c a nhà nư c. T i ih i ng l n th VI 12/1985, ng ta ã kh ng nh phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n là m t ch trương chi n lư c lâu dài trong th i kì quá i lên ch nghĩa xã h i. ng l c phát tri n n n kinh t nhi u thành ph n ch y u là s u tranh gi a hai m t i l p t n t i s n trong n n kinh t . Vi c phát hi n và gi i quy t nh ng mâu thu n n y sinh trong quá trình phát tri n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n là m t n i dung quan tr ng trong vi c xây d ng các chính sách kinh t xã h i. Trong quá trình phát tri n, xã h i luôn n y sinh các mâu thu n. Khi m t l p mâu thu n ư c gi i quy t ho c d u i thì m t l p mâu thu n khác xu t hi n, l p n k ti p l p kia òi h i gi i quy t. Gi i quy t mâu thu n chính là ng l c c a s phát tri n và ph i t m c tiêu hài hòa v l i ích gi a các nhóm, giai t ng xã h i ch không ph i tri t tiêu l i ích c a b t c nhóm, giai t ng nào. L i ích c a t t c các nhóm, giai t ng trong xã h i u c n ư c tôn tr ng và b o v nhưng l i ích dân t c v n ph i ư c t lên trên h t. N u gi i quy t t t nh ng mâu thu n không i kháng thì xã h i s phát tri n, n u gi i quy t không t t thì mâu thu n có th tr thành i kháng và có th d n xã h i i t i thoái hóa, th m chí suy s p. Gi i quy t t t mâu thu n chính là làm tăng s th ng nh t hài hòa gi a l i ích il p nt t nh, tri t gi m 3
s xung t u tranh gi a chúng n m c nh nh t có th . Cơ s gi i quy t t t m i mâu thu n trong xã h i chính là văn hóa và do ó bi n pháp dân ch s là thích h p và hi u qu nh t. T khi chúng ta th c hi n kinh t th trư ng theo nh hư ng XHCN, bên c nh nh ng thành t u quan tr ng ã t ư c, nh ng ch trương chính sách m i trong kinh t cũng ã l im ts v n v công b ng xã h i mà n u không gi i quy t m t cách th a áng, chúng s bi n thành mâu thu n gi a các t ng l p khác nhau trong xã h i. có cái nhìn c th hơn v n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n nư c ta hi n nay và nh ng mâu thu n trong ó em ch n tài “Mâu thu n bi n ch ng trong quá trình xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n Vi t Nam hi n nay “.Trong bài ti u lu n này, d a trên quy lu t th ng nh t và u tranh c a các m t i l p c a phép bi n ch ng duy v t phân tích mâu thu n bi n ch ng trong quá trình xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n nư c ta hi n nay. 4
B.N I DUNG CHÍNH I.Cơ s c a tài 1.Cơ s lý lu n Mâu thu n bi n ch ng là khái ni m ch s liên h , tác ng qua l i l n nhau gi a các m t i l p. Mâu thu n bi n ch ng t n t i m t cách khách quan và ph bi n trong t nhiên, xã h i và tư duy. Mâu thu n bi n ch ng trong tư duy là ph n ánh mâu thu n trong hi n th c và là ngu n g c phát tri n c a nh n th c. Các m t i l p v a th ng nh t v i nhau l i v a u tranh v i nhau.S th ng nh t c a các m t i l p là s nương t a vào nhau, không tách r i nhau gi a các m t i l p, s t n t i c a m t này ph i l y s t n t i c a m t kia làm ti n . Các m t i l p không ch th ng nh t mà còn luôn luôn u tranh v i nhau. u tranh c a các m t i l p là s tác ng qua l i theo xu hư ng ph nh và bài tr l n nhau. Trong các s v t, hi n tư ng bao gi cũng có các m t i l p t n t i, chúng th ng nh t v i nhau và là cơ s cho s t n t i c a s v t ó, bi u hi n tính tương i c a s v t. Mâu thu n th hi n rõ nét hơn khi hai m t il p u tranh v i nhau. S u tranh phát tri n gay g t lên n nh cao thì x y ra xung t gi a hai m t i l p. Hai m t ó chuy n hoá l n nhau trong nh ng i u ki n nh t nh t c là mâu thu n ư c gi i quy t. Mâu thu n cũ m t i, mâu thu n m i ra i, s v t cũ m t i, s v t m i ra i thay th nó. C như v ys u tranh gi a các m t i l p di n ra thư ng xuyên làm cho s v n ng, phát tri n không ng ng, mâu thu n chính là ngu n g c c a s phát tri n, là ng l c cho s phát tri n trong n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n, các thành ph n kinh t có s th ng nh t và i l p v i nhau. Th ng nh t ch m c ích chung c a các thành ph n kinh t là s phát tri n c a n n kinh t , s phát tri n c a t nư c. Nhưng m i thành ph n kinh 5
t , ng phía sau là nh ng ch th v i nh ng m c ích, l i ích riêng d n n c nh tranh i l p v i nhau. V y các thành ph n kinh t chính là các m t i l p trong n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n. Trong ó mâu thu n gi a chúng là luôn luôn t n t i và không th ph nh n ư c. Gi i quy t ư c nh ng mâu thu n ó m i có th phát tri n n n kinh t nư c ta theo úng hư ng c a ng và có hi u qu . 2. Cơ s th c t Trong hơn 20 năm qua, quá trình c i t c a các nư c thu c h th ng xã h i ch nghĩa ã i theo hai con ư ng khác nhau. Vi t Nam l a ch n con ư ng xây d ng n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa, th a nh n các lo i hình và ch s h u khác nhau, nhưng công h u gi vai trò ch o, th a nh n kinh t th trư ng, th m chí h i nh p vào n n kinh t th gi i, nhưng v m t chính tr v n duy trì n n t ng chính tr c a ch nghĩa xã h i, trong ó m u ch t là ng c ng s n c m quy n, xây d ng nhà nư c xã h i ch nghĩa có kh năng thi hành các chính sách nh hư ng xã h i ch nghĩa. Nh ng thành t u trong phát tri n kinh t , n nh xã h i, c i thi n m c s ng và nâng cao v th qu c gia; trong gi v ng c l p, t ch , t quy t nh các v n i n i và i ngo i c a Vi t Nam ... ã kh ng nh s l a ch n ư ng l i phát tri n t nư c là úng n. Tuy nhiên có ư c s nh n th c rõ ràng v kinh t nhà nư c như hi n nay là c m t quá trình hoàn thi n nh n th c c a ng ta, b t u t ý tư ng xây d ng xã h i ch nghĩa d a trên ch công h u thu n khi t ư c xác nh trong Tuyên ngôn c a ng C ng s n ông Dương, n tư tư ng xây d ng kinh t xã h i ch nghĩa d a trên s h u toàn dân và t p th c a ih i ng l n th III... Và m c dù n ih i ng l n th VI, khi ưa ra chính sách kinh t nhi u thành ph n v n chưa có khái ni m “kinh t nhà nư c”, song ch trương c a ng v n là “ i ôi v i phát tri n kinh t qu c doanh, kinh t t p th , tăng cư ng ngu n tích lu t p trung c a Nhà nư c và tranh th 6
v n ngoài nư c, c n có chính sách s d ng và c i t o úng n các thành ph n kinh t khác”. ih i ng l n th VII ã ưa ra quan i m rõ ràng hơn v kinh t th trư ng: “ i m i v kinh t , chuy n n n kinh t mang n ng tính t c p, t túc v i cơ ch qu n lý t p trung quan liêu, bao c p sang n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n, v n ng theo cơ ch th trư ng có s qu n lý c a nhà nư c”; “Cơ ch v n hành n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n theo nh hư ng xã h i ch nghĩa là cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c b ng pháp lu t, k ho ch, chính sách và các công c khác”; và phân nh rõ ph m vi qu n lý c a nhà nư c và ph m vi tác ng c a cơ ch th trư ng. T i ih i ng l n th VIII, ngoài s kh ng nh rõ ràng m c tiêu v n hành n n kinh t theo cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c, theo nh hư ng xã h i ch nghĩa do i h i VII nêu ra, l n u tiên ng ưa ra khái ni m kinh t nhà nư c và vai trò ch o c a kinh t nhà nư c. i h i VIII ng th i cũng có m t s thay i i v i các thành ph n kinh t khác, các thành ph n kinh t u là b ph n c u thành cùng t n t i lâu dài, tư tư ng kinh t nhà nư c gi vai trò ch o, cùng kinh t h p tác d n tr thành n n t ng ã cơ b n ư c hình thành ih i ng l n th VIII. T i ih i ng l n th IX, l n u tiên mô hình kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa ư c chính th c ưa vào văn ki n c a ng: “ ng và nhà nư c ta ch trương th c hi n nh t quán và lâu dài chính sách phát tri n n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n, v n ng theo cơ ch th trư ng, có s qu n lý c a Nhà nư c theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, ó chính là n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa”. Ngoài ra, i h i ng l n th IX m t l n n a l i kh ng nh tư tư ng công h u ph i là n n t ng c a ch kinh t xã h i ch nghĩa, nhưng quá trình hình thành n n kinh t xã h i ch nghĩa ph i d n d n, trong ó c n phát huy t i a kh năng s n 7
xu t c a các thành ph n kinh t khác nh m xây d ng nư c ta thành m t nư c “dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh”. Có th th y r ng n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa nư c ta hàm ch a nhi u mâu thu n, nh ng mâu thu n ó t n t i khách quan. Vì v y vi c phát hi n và gi i quy t nhưng mâu thu n trong quá trình phát tri n kinh t là m t n i dung quan tr ng trong vi c xây d ng các chính sách kinh t xã h i. ng ta kh ng nh: “Chính sách kinh t nhi u thành ph n có ý nghĩa chi n lư c lâu dài, có tính quy lu t t s n xu t nh i lên ch nghĩa xã h i và th hi n tinh th n dân ch v kinh t m b o cho m i ngư i ư c làm ăn theo pháp lu t”. II. Th c tr ng c a quá trình xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n nư c ta hi n nay. 1. Thành công Cùng v i t c tăng cao c a GDP, cơ c u kinh t trong nư c ã có s thay i áng k . T năm 1990 n 2005, t tr ng c a khu v c nông nghi p ã gi m t 38,7% xu ng 20,89% GDP, như ng ch cho s tăng lên v t tr ng c a khu v c công nghi p và xây d ng t 22,7% lên 41,03%, còn khu v c d ch v ư c duy trì m c g n như không thay i: 38,6% năm 1990 và 38,10% năm 2005. Trong t ng nhóm ngành, cơ c u cũng có s thay i tích c c. Trong khu v c nông nghi p, t tr ng c a ngành nông và lâm nghi p ã gi m t 84,4% năm 1990 xu ng 77,7% năm 2003, ph n còn l i là t tr ng ngày càng tăng c a ngành th y s n. Trong cơ c u công nghi p, t tr ng c a ngành công nghi p ch bi n tăng t 12,3% năm 1990 lên 20,8% năm 2003, ch t lư ng s n ph m ngày càng ư c nâng cao. Cơ c u c a khu v c d ch v thay i theo hư ng tăng nhanh t tr ng c a các ngành d ch v có ch t lư ng cao như tài chính, ngân hàng, b o hi m, du l ch… Cơ c u các thành ph n kinh t ngày càng ư c chuy n d ch theo hư ng phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, v n ng theo cơ ch th 8
trư ng có s qu n lý c a nhà nư c, trong ó kinh t tư nhân ư c phát tri n không h n ch v quy mô và a bàn ho t ng trong nh ng ngành ngh mà pháp lu t không c m. T nh ng nh hư ng ó, khung pháp lý ngày càng ư c i m i, t o thu n l i cho vi c chuy n d n t n n kinh t k ho ch hóa t p trung, quan liêu, bao c p, sang n n kinh t th trư ng, nh m gi i phóng s c s n xu t, huy ng và s d ng các ngu n l c có hi u qu , t o à cho tăng trư ng và phát tri n kinh t . Khi s a i Lu t doanh nghi p (năm 2000), các doanh nghi p tư nhân ã có i u ki n thu n l i phát tri n. B lu t này ã th ch hóa quy n t do kinh doanh c a các cá nhân trong t t c các ngành ngh mà pháp lu t không c m, d b nh ng rào c n v hành chính ang làm tr ng i n ho t ng kinh doanh c a các doanh nghi p như c p gi y phép, th t c, các lo i phí… Tính trong giai o n 2000-2004, ã có 73.000 doanh nghi p tư nhân ăng ký m i, tăng 3,75 l n so v i giai o n 1991-1999. Cho n năm 2004, ã có 150.000 doanh nghi p tư nhân ang ho t ng theo Lu t doanh nghi p, v i t ng s v n i u l là 182.000 t ng. T năm 1991 n năm 2003, t tr ng c a khu v c kinh t tư nhân trong GDP ã tăng t 3,1% lên 4,1%, kinh t ngoài qu c doanh khác t 4,4% lên 4,5%, kinh t cá th gi m t 35,9% xu ng 31,2%, và kinh t có v n u tư nư c ngoài tăng t 6,4% lên 14%. T 1/7/2006, Lu t Doanh nghi p 2005 (áp d ng chung cho c doanh nghi p trong nư c và u tư nư c ngoài) ã có hi u l c, h a h n s l n m nh c a các doanh nghi p b i s bình ng trong quy n và nghĩa v c a các doanh nghi p, không phân bi t hình th c s h u. Trong khu v c doanh nghi p nhà nư c, nh ng chính sách và bi n pháp i u ch nh, s p x p l i doanh nghi p, c bi t là nh ng bi n pháp v qu n lý tài chính c a công ty nhà nư c, qu n lý các ngu n v n nhà nư c u tư vào doanh nghi p, hay vi c chuy n các công ty nhà nư c thành công ty c ph n theo tinh th n c i cách m nh m hơn n a các doanh nghi p nhà nư c, ngày càng ư c coi tr ng nh m nâng cao tính hi u qu cho khu v c kinh t qu c 9
doanh. V i chính sách xây d ng n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, t tr ng c a khu v c kinh t nhà nư c có xu hư ng gi m i, t 40,1% GDP năm 1991 xu ng còn 38,3% năm 2003, kinh t t p th gi m t 10,2% xu ng 7,9% trong th i gian tương ng. Trong các năm 2002-2003, có 1.655 doanh nghi p nhà nư c ư c ưa vào chương trình s p x p và i m i, năm 2004 là 882 doanh nghi p và năm 2005 d ki n s là 413 doanh nghi p. Vi t Nam ã s d ng m t cách hi u qu các thành t u kinh t vào m c tiêu phát tri n xã h i như phân chia m t cách tương i ng u các l i ích c a i m i cho i a s dân chúng; g n k t tăng trư ng kinh t v i nâng cao ch t lư ng cu c s ng, phát tri n y t , giáo d c; nâng ch s phát tri n con ngư i (HDI) c a Vi t Nam t v trí th 120/174 nư c năm 1994, lên v trí th 108/177 nư c trên th gi i năm 2005; tăng tu i th trung bình c a ngư i dân t 50 tu i trong nh ng năm 1960 lên 72 tu i năm 2005, gi m t l s h ói nghèo t trên 70% u nh ng năm 1980 xu ng dư i 7% năm 2005. 2. H n ch a) Vi c xây d ng n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n hi n nay nư c ta m i giai o n u, xu t phát i m còn th p, n n kinh t hàng hoá chưa phát tri n; s n xu t còn mang n ng tính t nhiên, t cung, t c p. Th hi n cơ s v t ch t, k thu t nghèo nàn l c h u, chưa áp ng ư c yêu c u phát tri n kinh t nói chung và t ng thành ph n kinh t nói riêng. Nhìn chung, s n xu t còn th công; năng su t lao ng th p, kh i lư ng ít, ch t lư ng và t su t hàng hoá th p, chưa s c c nh tranh v i hàng ngo i. Vi c hình thành các thành ph n kinh t mang n ng tính t phát. b) Cơ ch t p trung quan liêu bao c p chưa ư c xoá b tri t , tác phong, l l i, thói quen cũ trong qu n lý c a cơ quan nhà nư c nh hư ng tr c ti p n các thành ph n kinh t . S an xen cơ ch qu n lý cũ và cơ ch qu n lý m i v a c n tr s phát tri n các thành ph n kinh t , v a t o môi 10
trư ng c nh tranh không bình ng, phát sinh nhi u hi n tư ng tiêu c c, trong các ơn v kinh t cũng như trong b máy các cơ quan qu n lý nhà nư c. c) Thành ph n kinh t qu c doanh ã nhi u năm t n t i trong ch bao c p, chưa k p chuy n sang cơ ch m i, nh y c m v i th trư ng còn th p. Không ít các xí nghi p qu c doanh trì tr , b t c, không ng v ng trong cơ ch m i, ây cũng là m nh t cho các hi n tư ng tiêu c c n y sinh và phát tri n. Thành ph n kinh t t p th gi m i nhanh chóng c trong lĩnh v c s n xu t công nghi p, th công nghi p, d ch v và nông nghi p, lĩnh v c lưu thông. Các thành ph n kinh t ngoài qu c doanh tuy có phát tri n nhưng m i ch t p trung vào các ngành không c n v n l n, thu l i nhanh như d ch v ăn u ng, khách s n, thương nghi p. Các thành ph n kinh t này chưa th c s bình ng trong c nh tranh. Do còn có s can thi p v hành chính c a cơ quan nhà nư c, nh t là các th t c hành chính nên h thư ng chú tr ng n vi c tranh th các cơ quan, viên ch c nhà nư c có nh ng l i th trong c nh tranh và thu ngu n l i không t s n xu t, kinh doanh. d) M c hình thành và hoàn thi n th trư ng nư c ta m i giai o n sơ khai, thi u ng b v th trư ng v n, th trư ng tư li u s n xu t, th trư ng s c lao ng, th trư ng tư li u tiêu dùng. i u ó d n t i các thành ph n kinh t chưa có môi trư ng th c s c nh tranh theo cơ ch th trư ng. Nói m t cách khác, hi n nay n n kinh t c a nư c ta m i ch là giai o n u c a n n kinh t hàng hoá (nhi u thành ph n) chưa ph i n n kinh t th trư ng; chưa có cơ ch th th c s i u ti t nó. 3.Nguyên nhân: Nguyên nhân d n n th c tr ng s phát tri n n n kinh t nhi u thành ph n nư c ta hi n nay do nhi u y u t bao g m: a) S thay i v tư duy : 11
Trư c i m i, chúng ta coi kinh t xã h i ch nghĩa và kinh t tư b n ch nghĩa (hay kinh t th trư ng) là hai phương th c kinh t khác nhau v b n ch t và i l p v i nhau c v ch s h u, ch qu n lý, ch phân ph i và m c ích phát tri n. Kinh t xã h i ch nghĩa v n ng theo các quy lu t c a ch nghĩa xã h i, còn kinh t tư b n ch nghĩa thì v n ng theo các quy lu t c a ch nghĩa tư b n (t t nhiên trong khi nói n kinh t k ho ch chúng ta cũng ã t ng nói n h ch toán và kinh doanh xã h i ch nghĩa, v n d ng quan h hàng hóa - ti n t , coi l i ích v t ch t và khuy n khích v t ch t là m t ng l c c a s phát tri n). Sau i m i, tư duy c a chúng ta v kinh t có nhi u s phát tri n so v i trư c. Nhìn khái quát ã có nh ng s thay i l n như sau: - T quan ni m ch nghĩa xã h i ch có m t ch s h u duy nh t là ch công h u v t t c các tư li u s n xu t (bao g m s h u toàn dân và s h u t p th ) ã i n quan ni m n n kinh t c a ta hi n nay và sau này có ba ch s h u cơ b n là toàn dân, t p th , tư nhân, trên cơ s ó, hình thành nhi u hình th c s h u và nhi u thành ph n kinh t khác nhau như kinh t nhà nư c, kinh t t p th , kinh t tư nhân (cá th , ti u ch , tư b n tư nhân), kinh t tư b n nhà nư c và kinh t có v n u tư nư c ngoài. - T quan ni m cho r ng xây d ng ư c quan h s n xu t xã h i ch nghĩa ph i nhanh chóng hoàn thành vi c c i t o kinh t tư b n tư nhân và kinh t cá th ti u ch là nh ng thành ph n kinh t phi xã h i ch nghĩa, ã n quan ni m r ng trong xây d ng ch nghĩa xã h i, ph i ưu tiên phát tri n l c lư ng s n xu t, còn c i t o quan h s n xu t cũ, xây d ng quan h s n xu t m i nh t thi t ph i phù h p v i t ng bư c phát tri n c a l c lư ng s n xu t. - T quan ni m hai thành ph n kinh t qu c doanh và kinh t t p th , v i vi c xóa b nhanh chóng các thành ph n kinh t phi xã h i ch nghĩa, ngay t u ã là n n t ng c a n n kinh t qu c dân, ã i n quan ni m r ng mu n cho hai thành ph n kinh t y ngày càng tr thành n n t ng v ng ch c thì ph i 12
tr i qua m t quá trình dài xây d ng, i m i và phát tri n v i nh ng bư c thích h p; trong khi ó, v n khuy n khích phát tri n các thành ph n kinh t tư nhân, coi như thành ph n này là ng l c quan tr ng c a phát tri n kinh t và phát tri n l c lư ng s n xu t. - T quan ni m nhà nư c ph i ch huy toàn b n n kinh t theo m t k ho ch t p trung, th ng nh t v i nh ng ch tiêu có tính pháp l nh áp t t trên xu ng, ã i n phân bi t rõ ch c năng qu n lý nhà nư c v kinh t v i ch c năng qu n lý kinh doanh; ch c năng qu n lý nhà nư c v kinh t và ch s h u tài s n công là thu c nhà nư c, còn ch c năng qu n lý kinh doanh thì thu c v doanh nghi p. T ch tuy t i hóa vai trò c a k ho ch, ph nh n vai trò c a th trư ng ã i n th a nh n th trư ng v a là căn c , v a là i tư ng c a k ho ch; k ho ch ch y u mang tính nh hư ng và c bi t trên bình di n vĩ mô, còn th trư ng gi vai trò tr c ti p hư ng d n các ơn v kinh t l a ch n lĩnh v c ho t ng và phương án t ch c s n xu t, kinh doanh. - T ch ch th a nh n m t hình th c phân ph i duy nh t chính áng là phân ph i theo lao ng ã i u quan ni m th c hi n nhi u hình th c phân ph i, l y phân ph i theo k t qu lao ng và hi u qu kinh t là ch y u, ng th i phân ph i d a trên m c óng góp các ngu n l c khác vào s n xu t kinh doanh và phân ph i thông qua phúc l i xã h i. Công b ng xã h i th hi n không ph i ch nghĩa bình quân trong kinh t mà là ch phân ph i h p lý tư li u s n xu t và k t qu s n xu t, vi c t o i u ki n cho m i ngư i n có cơ h i phát tri n và s d ng t t năng l c c a mình. Không ngăn c m m i s làm giàu mà trái l i khuy n khích m i ngư i làm giàu chính áng theo úng pháp lu t, ng th i th c hi n xóa ói gi m nghèo, h n ch phân c c quá áng hai u. Xét v th i gian, dư i góc kinh t th trư ng, tư duy c a chúng ta cũng ư c i m i qua nhi u bư c. 13
Bư c I: Th a nh n cơ ch th trư ng nhưng không coi n n kinh t c a ta là kinh t th trư ng. Nói cơ ch th trư ng là ch nói v m t cơ ch qu n lý ch không ph i nói v toàn b c i m, tính ch t và n i dung c a n n kinh t . Do ó, trong khi phê phán nghiêm kh c cơ ch qu n lý t p trung, quan liêu, bao c p và ra ch trương i m i qu n lý kinh t (m t b ph n c a ư ng l i i m i toàn di n), i h i VI kh ng nh: “th c ch t c a cơ ch m i v qu n lý kinh t là cơ ch k ho ch hóa theo phương th c h ch toán kinh doanh xã h i ch nghĩa, úng nguyên t c t p trung dân ch ”. Phát tri n thêm m t bư c, i h i VII (qua Cương lĩnh) ã xác nh n n kinh t c a ta là “n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, v n hành theo cơ ch th trư ng, có s qu n lý c a nhà nư c”. Bư c II: Coi kinh t th trư ng không ph i là cái riêng có c a ch nghĩa tư b n, không i l p v i ch nghĩa xã h i. H i ngh i bi u toàn qu c gi a nhi m kỳ khóa VII (tháng 1/1994) nh n nh: Cơ c u kinh t nhi u thành ph ang hình thành. Và cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c theo nh hư ng xã h i ch nghĩa ang tr thành cơ ch v n hành c a n n kinh t . Có nghĩa là n n kinh t c a ta là n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, còn có ch v n hành c a n n kinh t ó là cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c. G n cu i nhi m kỳ i h i VII, t i m t ngh quy t c a B Chính tr v công tác lý lu n ã nh n nh: “Th trư ng và kinh t th trư ng không ph i là cái riêng có c a ch nghĩa tư b n mà là thành t u chung c a văn minh nhân lo i”. Theo nh n nh này, th trư ng, kinh t th trư ng ã t ng t n t i và phát tri n qua nh ng phương th c s n xu t khác nhau. Nó có trư c ch nghĩa tư b n, trong ch nghĩa tư b n và c sau ch nghĩa tư b n. N u trư c ch nghĩa tư b n nó v n ng và phát tri n m c kh i phát, manh nha, còn trình th p thì trong xã h i tư b n ch nghĩa, nó tt i nh cao nm c chi ph i toàn b cu c s ng c a con ngư i trong xã h i ó, làm cho ngư i ta nghĩa r ng nó chính là ch nghĩa tư b n. Như v y, trong th i kỳ quá t ch 14
nghĩa tư b n lên ch nghĩa xã h i, kinh t th trư ng còn t n t i là t t y u. V n ây là li u kinh t th trư ng có i l p v i ch nghĩa xã h i không, và li u vi c xây d ng ch nghĩa xã h i có i n ph nh kinh t th trư ng r i t o nên m t n n kinh t hoàn toàn khác v ch t là kinh t xã h i ch nghĩa, n n kinh t v n ng theo các quy lu td d c thù c a ch nghĩa xã h i hay không? Câu tr l i là không. Quan i m này cũng chính là quan i m c a i h i VIII (1996) khi i h i ch trương: “Xây d ng n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, v n hành theo cơ ch th trư ng i ôi v i tăng cư ng vai trò qu n lý c a Nhà nư c theo nh hư ng, xã h i ch nghĩa”. Bư c III: Coi kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa là mô hình kinh t t ng quát c a nư c ta trong th i kỳ quá . i h i IX c a ng (2001) ghi rõ: ng và Nhà nư c ta ch trương th c hi n nh t quán và lâu dài chính sách phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, v n ng theo cơ ch th trư ng, có s qu n lý c a nhà nư c theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, ó chính là n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa. M c ích c a n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa là phát tri n l c lư ng s n xu t, phát tri n kinh t xây d ng cơ s v t ch t – k thu t c a ch nghĩa xã h i, nâng cao i s ng nhân dân. Phát tri n l c lư ng s n xu t hi n i g n li n v i xây d ng quan h s n xu t m i phù h p trên c ba m t: s h u, qu n lý và phân ph i. Kinh t th trư ng nh hư ng xã h i có nhi u hình th c s h u, nhi u thành ph n kinh t , trong ó kinh t nhà nư c gi vai trò ch o, kinh t nhà nư c cùng v i kinh t t p th ngày càng tr thành n n t ng v ng ch c. Theo Ngh quy t c a i h i IX, các thành ph n kinh t kinh doanh theo pháp lu t u là b ph n c u thành quan tr ng c a n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa. Các thành ph n ó bao g m c kinh t nhà nư c, kinh t t p th , kinh t cá th ti u ch , kinh t tư b n tư nhân, kinh t tư b n nhà nư c và kinh t có v n u tư nư c ngoài. 15
Bư c IV: G n kinh t th trư ng c a nư c ta v i n n kinh t th trương toàn c u hóa, h i nh p kinh t qu c t ngày càng sâu và y hơn. ih i Xc a ng ch trương: “Ti p t c hoàn thi n th ch kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa”. B n n i dung quan tr ng nh t là: n m v ng nh hư ng xã h i ch nghĩa trong n n kinh t nư c ta, nâng cao vai trò và hoàn thi n qu n lý c a Nhà nư c, phát tri n ng b và qu n lý có hi u qu s v n hành các lo i th trư ng cơ b n theo cơ ch c nh tranh lành m nh, phát tri n m nh các thành ph n kinh t và các lo i hình s n xu t, kinh doanh. i u quan tr ng hơn n a là v i ch : “Tích c c và ch ng h i nh p kinh t qu c t ”, i h i ã quy t nh y m nh ho t ng kinh t i ngo i, h i nh p sâu hơn và y hơn v i các th ch kinh t toàn c u, khu v c và song phương, l y ph c v l i ích t nư c làm m c tiêu cao nh t. Vi c Vi t Nam tr thành thành viên chính th c c a WTO vào tháng 1-2007 ánh d u m t bư c phát tri n cao c a quá trình hàng ch c năm th c hi n h i nh p kinh t qu c t c a nư c ta. b)V n còn t n t i r t nhi u mâu thu n ph c t p: - Mâu thu n gi a yêu c u tăng trư ng, phát tri n kinh t v i s b t c p c a cơ ch , chính sách khai thác ngu n l c hi n nay. t m c tiêu n năm 2010 thoát kh i tình tr ng m t nư c kém phát tri n, t c phát tri n kinh t th i gian t i ph i t m c trung bình kho ng 8%/năm(1). Ch b ng cơ ch , chính sách như hi n nay, chúng ta khó có th th c hi n phát tri n t bi n v kh năng khai thác nh ng ti m năng l n v tài nguyên, lao ng trong nư c, v kh năng t n d ng nh ng cơ h i qu c t gia tăng m nh và s d ng t t các ngu n l c t bên ngoài. N n kinh t hi n v n r t d b t n thương trư c tác ng không l n l m c a nh ng bi n i kinh t bên ngoài. Kho ng cách v kinh t gi a nư c ta v i nhi u nư c trong khu v c và th gi i ngày càng m r ng. S t t h u trên lĩnh v c này chưa ư c ngăn ch n. 16
- Mâu thu n gi a tính ưu vi t c a n n kinh t th trư ng inh hư ng XHCN v i nh ng h n ch trong vi c tìm ra quy t sách kh c ph c m t trái c a kinh t th trư ng. Tính ưu vi t c a quá trình phát tri n n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa ph i ư c th hi n ngày càng m nét trư c h t và ch y u kh năng b o m s k t h p hài hoà gi a tăng trư ng kinh t v i phát tri n văn hoá, th c hi n ti n b và công b ng xã h i, trong khi ó, chúng ta chưa tìm ư c nh ng gi i pháp h u hi u gi i quy t nh ng h u qu xã h i do tác ng tiêu c c c a nh ng m t trái thu c kinh t th trư ng và h i nh p kinh t qu c t gây ra. Nhi u v n xã h i có xu hư ng ngày càng gay g t. c bi t, i u làm cho nhân dân h t s c b t bình, lo l ng là t quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhũng nhi u dân, suy thoái v tư tư ng chính tr và ph m ch t o c, l i s ng c a .m t b ph n không nh cán b , ng viên r t nghiêm tr ng. Văn hoá lai căng có xu hư ng phát tri n. Hi n tư ng ma chay, cư i xin, h i hè v i nhi u h t c ư c khôi ph c nhi u nơi. o lý xã h i, gia ình xu ng c p. Tình hu ng m t n nh c c b có kh năng x y ra nhi u hơn, m c ph c t p c a tình hình gia tăng hơn... Chúng ta chưa tìm ư c nh ng phương hư ng ngăn ch n có hi u qu tình tr ng ó. - Mâu thu n gi a tính t t y u khách quan ph i nâng cao s ng thu n xã h i trong i t nư c v i s t n công c a các th l c thù ch trong và ngoài nư c nh m phá ho i kh i i oàn k t toàn dân t c. S th ng nh t trong ng, s ng thu n trong nhân dân là m t i u ki n t t y u ưa công cu c i m i ti n lên m nh m hơn. Nhưng, cùng v i nh ng y u kém c a chính chúng ta, thì s tác ng c a các th l c thù ch nh m th c hi n chi n lư c “di n bi n hoà bình" i v i nư c ta b ng nhi u con ư ng, nhi u bi n pháp và phương ti n, c tr c ti p l n gián ti p qua m t s ph n t cơ h i v chính tr ch ng phá trên lĩnh v c tư tư ng -lý lu n ã làm cho m t b ph n cán b , ng viên và nhân dân phân tâm... 17
Chúng ta có ph n còn lúng túng, h u khuynh trong cu c u tranh trên lĩnh v c này. - Mâu thu n gi a yêu c u nâng cao tính tích c c chính tr v i l i s ng th c d ng trong m t b ph n cán b , ng viên và nhân dân. Trong khi cu c s ng òi h i ph i thu hút m nh m s quan tâm c a nhân dân, phát huy óng góp c a nhân dân vào vi c hoàn thi n và t ch c th c hi n ư ng l i i m i, thì tình tr ng th Ơ chính tr , ch lo vun vén cho l i ích c a b n thân và gia ình, l i s ng th c d ng ch y theo ng ti n c a m t b ph n cán b , ng viên và nhân dân có chi u hư ng gia tăng. Chúng ta chưa tìm ư c cách kh c ph c tình hình này v i hi u qu cao. - Mâu thu n gi a yêu c u y m nh i m i h th ng chính tr v i s thi u h t trong nh ng bi n pháp mang tính t phá trên lĩnh v c này. Công cu c i m i kinh t ã phát tri n t i m c òi h i ph i y m nh hơn n a vi c i m i t ch c, phương th c ho t ng c a h th ng chính tr , s k t h p hài hoà hơn n a gi a các b ph n c u thành h th ng ó, song, chúng ta chưa có nh ng t phá trên lĩnh v c này. ã có nhi u ngh quy t, nhi u ch trương ch ng quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhưng hi u qu th c ti n còn th p. B máy c a h th ng chính tr còn quá c ng k nh, cơ ch v n hành chưa th t khoa h c, tình tr ng l n l n ch c năng, nhi m v gi a các b ph n c u thành h th ng chính tr còn xu t hi n nhi u c p, nhi u a phương. Vi c th c hi n lu t pháp, k cương không nghiêm. Nhi u nơi còn vi ph m quy n làm ch c a nhân dân. i ngũ cán b , công ch c chưa m nh, phương pháp ho t ng c a nhi u cán b ng, oàn th còn trong tình tr ng viên ch c hoá... S y u kém ó, n u không ư c kh c ph c có hi u qu , thì m t s phương di n c a h th ng chính tr s tr thành l c c n l n iv i i m i trên lĩnh v c kinh t . - Mâu thu n gi a quá trình phát tri n dân ch v i tình tr ng thi u giá v lý lu n và th c ti n cho quá trình ó. 18
Dân ch hoá i s ng xã h i v a là m c tiêu, v a là ng l c c a i m i. Nhưng chúng ta chưa tìm ư c nh ng gi i pháp t t nh t xác l p v ng ch c quan i m khoa h c v dân ch phù h p v i i u ki n m t ng duy nh t c m quy n, không a nguyên v chính tr , không t ch c quy n l c Nhà nư c theo nguyên t c phân quy n, chưa tìm ư c nh ng cơ ch và hình th c th c hi n dân ch thích h p v i truy n th ng văn hoá chính tr , v i trình dân trí, trình văn hoá chung c a nhân dân. Dân ch trong ng, trong xã h i và cơ s tuy ã ư c nh n m nh trong nhi u ngh quy t, ch th c a ng và các văn b n pháp quy c a Nhà nư c, nhưng k t qu t ư c trên th c t còn nhi u h n ch . C i cách hành chính ti n hành ch m, thi u kiên quy t, hi u qu th p. Chưa có cơ ch b o m quy n l c Nhà nư c th c s thu c v nhân dân, vai trò giám sát th c hi n quy n ki m tra c a nhân dân i v i chính quy n và cán b , ng viên còn m nh t. - Mâu thu n gi a tích c c, ch ng h i nh p kinh t qu c t v i kh năng gi v ng c l p t ch trong h i nh p và kh c ph c nh ng tác ng tiêu c c c a h i nh p. H i nh p kinh t khu v c và qu c t là m t nhân t t t y u phát tri n, nhưng chúng ta còn thi u nh t quán và lúng túng, b ng trong vi c x lý m i quan h gi a m t tích c c và tiêu c c c a quá trình h i nh p kinh t qu c t , gi a c l p t ch v kinh t và h i nh p kinh t qu c t , lúng túng trong vi c gi i quy t m i quan h gi a h i nh p ng th i nhi u c p hơn, sâu hơn, r ng hơn, a d ng hơn... v i vi c gi v ng b n s c văn hoá dân t c. -Mâu thu n gi a vi c gi v ng và tăng cư ng vai trò lãnh oc a ng nhân t quy t nh thành công s nghi p i m i v i tình tr ng m ts m tc a ng chưa th t ngang t m trư c òi h i c a tình hình. i m i thành công, i u ki n tiên quy t là ph i gi v ng và tăng cư ng vai trò lãnh oc a ng. i u ó ch có ư c duy trì ư c v i ti n : ng ph i v ng vàng v chính tr - tư tư ng, m nh v t ch c và cán b , 19
trong s ch v o c, l i s ng, ng t m cao v trí tu , có phương th c lãnh o th c s khoa h c. Yêu c u ó t ra trong tình hình ng ang ng trư c s b t c p không nh trên h u h t các phương di n ó. ng ta nói chung, h u h t cán b , ng viên nói riêng kiên nh m c tiêu xã h i ch nghĩa ã l a ch n, kiên nh n n t ng tư tư ng là ch nghĩa Mác - Lênin, tư tư ng H Chí Minh, kiên trì i m i vì ch nghĩa xã h i... song, cũng có m t b ph n không nh cán b , ng viên, th m chí c m t b ph n t ch c ng phai nh t lý tư ng, rơi vào dòng xoáy c a th trư ng, b nh tham nhũng chưa có d u hi u suy gi m, m t b ph n sa o v o úc, l i s ng. Cu c v n ng xây d ng, ch nh n ng chưa t yêu c u ra. Nh ng y u kém này ã và ang làm suy gi m m t cách áng k m m tin c a m t b ph n nhân dân vào ti n c a i m i, vào v trí c a ng ta. ó là nguy cơ l n e d a s s ng còn c a ng, c a ch . S tiên phong v lý lu n là bi u hi n t p trung nh t s tiên phong c a ng. Nhưng, ngay trên lĩnh v c quan tr ng này cũng có nh ng h ng h t không nh . S phát tri n lý lu n chưa cung c p cơ s khoa h c cho vi c tìm ra nh ng l i gi i áp úng n, k p th i nh m gi i quy t có hi u qu nh ng v n n y sinh t th c ti n trên ây ang là m t tr ng i l n cho vi c ti p t c y m nh quá trình im i nư c ta trong giai o n hi n nay. Tuy sau 20 năm i m i, nhi u v n lý lu n v CNXH và con dư ng i lên CNXH nư c ta ã ư c làm sáng t hơn, song cũng còn không ít v n c n ti p t c nghiên c u. Ch ng h n: Toàn c u hoá kinh t kéo theo toàn c u hoá trên nhi u lĩnh v c khác. H i nh p kinh t òi h i ph i h i nh p trên nhi u lĩnh v c khác, k c lĩnh v c văn hoá, chính tr . Ch ng h n, làm ăn kinh t v i nhau, chúng ta ph i i u ch nh h chu n pháp lu t kinh t , làm cho nó tương thích v i h chu n kinh t c a nư c i tác mà ph n l n là tư b n ch nghĩa: T giác lý lu n, c l p, 20