Tiểu luận
Xu hướng thực tế không áp dụng nguyên tắc có
đi có lại trong công ước về nhân quyền
1
I. Đặc điểm của các quy phạm về nhân quyền
Các quy phạm về nhân quyền chủ yếu điều chỉnh quan hệ giữa cá nhân và chính phủ. Cụ thể các
quy phạm này quy định nghĩa vụ quốc tế của các quốc gia phải tôn trọng và bảo đảm các nhân
quyền của mọi cá nhân trên lãnh thổ hoặc trong phạm vi thẩm quyền của các quốc gia đó.
Nhân quyền bao gồm các quy phạm hình thành một tiêu chuẩn tối thiểu hơn là đưa ra các yêu
cầu tốt nhất. Điều này được hiểu là các quy phạm nhân quyền đưa ra chỉ đưa ra các tiêu chuẩn tối
thiểu mà bất kỳ con người nào cũng được hưởng chứ không đưa ra những tiêu chuẩn đảm bảo
cho con người một cuộc sống tốt nhất về mọi mặt.
Các quy phạm về nhân quyền hình thành nên một nghành luật quan trọng của luật quốc tế ràng
buộc các quốc gia và bảo vệ tất cả mọi người. Một số quy phạm nhân quyền là các quy phạm jus
cogen như các quy phạm chống tra tấn, diệt chủng, buôn bán nô lệ, cướp biển.1 Một số khác thì
được quy định trong các công ước như Điều 4 Công ước về quyền chính trị dân sự (ICCPR) quy
định quyền được sống, tự do tư tưởng, ý chí và tôn giáo, quyền được công nhận trước pháp
luật,… như những quyền không thể bị vi phạm, tước bỏ.
Các quy phạm về nhân quyền không hoàn toàn tuyệt đối về mức độ áp dụng. Bên cạnh các quyền
được áp dụng một cách tuyệt đối tại tất cả các quốc gia còn có các quyền mà mức độ áp dụng
khác nhau tùy điều kiện của từng quốc gia. Ví dụ Điều 2(3) Công ước về Quyền kinh tế, xã hội
văn hóa cho phép các quốc gia đang phát triển quyết định phạm vi bảo đảm các quyền kinh tế
quy định trong Công ước.
Các quy phạm về nhân quyền được bảo đảm thực thi chủ yếu dựa vào ý chí của quốc gia do thiếu
cơ chế thực thi hiệu quả cũng như do tính tương đối trong áp dụng các quy phạm. Hiện nay học
thuyết ngoại lệ (exceptionalism) được nhiều nước viện dẫn để biện minh cho những hành động
của mình. Ví dụ như việc Taliban tử hình một phụ nữ vì tội ngoại tình bằng cách ném đá giữa
một sân vận động tháng 5/2000 hay việc một số bang của Mỹ vẫn duy trì hình thức tử hình bằng
ghế điện. Những hành động này được xem là sự vi phạm nhân quyền, cụ thể Điều 7 ICCPR quy
định rằng không người nào bị tra tấn hay chịu sự trừng phạt, đối xử tàn nhẫn, dã man.
1 Yearbook of ILC, 1966, Vol. II, p. 248
2
II. Vấn đề giải thích luật quốc tế về nhân quyền
Các điều ước quốc tế về nhân quyền được giải thích theo các nguyên tắc được quy định trong
điều 31, 32, 33 Công ước Viên 1969 như các điều ước thông thường khác. Tuy nhiên, vì những
đặc điểm riêng của các điều ước này, nên việc giải thích các điều ước quốc tế về nhân quyền
cũng có những đặc điểm riêng.
1. Các điều ước về nhân quyền được giải thích theo quy tắc chung về giải thích điều ước
Điều 31 – Công ước Viên 1969
(1) Điều ước phải được giải thích với thiện chí phù hợp với nghĩa thông thường theo ngữ cảnh
của những thuật ngữ được sử dụng trong điều ước, đồng thời theo tinh thần của đối tượng và
mục đích của điều ước.
(2) Ngữ cảnh để giải thích một điều ước, ngoài chính văn bản, trong đó có cả Lời nói đầu và các
Phụ lục, còn bao gồm;
[a] Thỏa thuận có liên quan đến điều ước đạt được giữa tất cả các thành viên trong dịp ký kết
điều ước;
[b] Một văn kiện do một hoặc nhiều thành viên đưa ra khi ký kết điều ước và được các thành
viên khác chấp nhận là một văn kiện có liên quan đến điều ước.
(3) Cùng với ngữ cảnh, giải thích điều ước phải tính đến:
[a] Thỏa thuận sau này giữa các thành viên về việc giải thích điều ước hoặc về việc thi hành các
quy điịnh của điều ước;
[b] Thực tiễn sau này trong việc thực hiện điều ước thể hiện thỏa thuận giữa các thành viên về
việc giải thích điều ước;
[c] Quy tắc liên quan của luật pháp quốc tế được áp dụng trong quan hệ giữa các thành viên;
(4) Một thuật ngữ sẽ được hiểu theo một nghĩa đặc biệt nếu xác định được rằng các thành viên có
ý định như vậy.
2. Đặc điểm riêng về giải thích luật nhân quyền
Một đặc điểm phân biệt điều ước quốc tế về nhân quyền với các điều ước quốc tế thông thường
khác đó là nghĩa vụ của các quốc gia là thành viên của điều ước. Điều ước quốc tế về nhân quyền
3
là thỏa thuận giữa các quốc gia chấp nhận những quyền cụ thể đối với các cá nhân mà bản thân
họ không phải là thành viên của điều ước quốc tế. Trong ý kiến tư vấn của mình năm 1982, Tòa
Liên Mĩ đã giải thích và làm rõ điều này như sau:
“Modern human rights treaties in general, and the American Convention in particular, are not
multilateral treaties of the traditional type concluded to accomplish the reciprocal exchange of
rights for the mutual benefit of the contracting States. Their object and purpose is the protection
of the basic rights of individual human beings irrespective of their nationality, both against the
State of their nationality and all other contracting states. In concluding these human rights
treaties, the States can be deemed to submit themselves to a legal order within which they, for
the common good, assume various obligations, not in relation to other states, but towards all
individuals within their jurisdiction [...].”
Và Ủy ban nhân quyền Châu Âu đã áp dụng điều này trong vụ việc giữa Australia và Italy:
[T]he obligations undertaken by the High Contracting Parties in the European Convention are
essentially of an objective character, being designed rather to protect the fundamental rights of
individual human beings from infringements by any of the High Contracting Parties than to
create subjective and reciprocal rights for the High Contracting Parties themselves.
Có thể nói sự tồn tại của các điều ước quốc tế về nhân quyền là để bảo vệ các quyền của các cá
nhân. Vì vậy, mục đích cũng như đối tượng của các điều ước này đóng vai trò quan trọng trong
việc giải thích điều ước quốc tế về nhân quyền. Có ba nguyên tắc cần phải được xem xét khi giải
thích điều ước quốc tế về nhân quyền.
Thứ nhất, vì mục đích chính của các điều ước này là để bảo vệ các quyền của cá nhân nên việc
giải thích các điều ước phải đảm bảo việc bảo vệ này là có hiệu quả nhất. Tòa Liên Mỹ đã ghi
nhận điều này như sau:
[t]he object and purpose of the American Convention is the effective protection of human rights.
The Convention must, therefore, be interpreted so as to give it its full meaning and to enable the
system for the protection of human rights entrusted to the Commission and the Court to attain its
‘appropriate effects’.
4
Nguyên tắc này cũng được áp dụng trong các tiền lệ án của Tòa Nhân quyền Châu âu và được
ghi nhận như sau:
In interpreting the Convention, regard must be had to its special character as a treaty for the
collective enforcement of human rights and fundamental freedoms [...]. [T]hus the object and
purpose of the Convention as an instrument for the protection of individual human beings
require that its provisions be interpreted and applied so as to make its safeguards practical and
effective (Golder v. The United Kingdom)
Thứ hai, việc giải thích phải xem xét đến xu hướng phát triển của Luật và xã hội. Sự cần thiết
của việc xem xét đến những thay đổi diễn ra trong xã hội và trong Luật luôn được Tòa Nhân
quyền Châu Âu nhấn mạnh, ví dụ cụ thể như trong vụ Loizidou v. Turkey
That the Convention is a living instrument which must be interpreted in the light of present day
conditions is firmly rooted in the Court’s case-law [...]. It follows that these provisions cannot be
interpreted solely in accordance with the intentions of their authors as expressed more than forty
years ago.
Tòa Liên Mỹ cúng áp dụng nguyên tắc này trong việc giải thích các điều ước quốc tế về nhân
quyền trong ý kiến tư vấn về giải thích “The American Declaration of the Rights and Duties of
Man”:
It is appropriate to look to the Inter-American system of today in the light of the evolution it has
undergone since the adoption of the Declaration, rather than to examine the normative value
and significance which that instrument was believed to have had in 1948. (Advisory Opinion
OC-10/89 July 14, 1989,).
Thứ ba, việc giải thích phải tuân theo nguyên tắc “Autonomous Interpretation”(nguyên tắc độc
lập). Nguyên tắc này được Tòa Nhân quyền Châu Âu trong vụ Engel v. The Netherlands
If the Contracting States were able at their discretion to classify an offence as disciplinary
instead of criminal, or to prosecute the author of a “mixed” offence on the disciplinary rather
than on the criminal plane, the operation of the fundamental clauses of Articles 6 and 7 [articles
