Tư duy kinh tế Việt Nam (Phần 1)

Nhậpđề

NHỮNG THINK TANK XƯA VÀ NAY

1. Sự ra đời của các think tank

Ở nước nào cũng vậy, ở thời đại nào cũng vậy, nền kinh tế phát triển

như thế nào suy cho cùng đều lệ thuộc vào mấy yếu tố cơ bản sau đây:

- Những điều kiện thiên nhiên có sẵn trên xứ sở đó, bao gồm đất đai,

tài nguyên, khí hậu và lực lượng lao động. Nếu không có những cánh

đồng phù sa màu mỡ, với nắng, ẩm, nhiều ánh sáng, nhiều mưa... thì Việt

Nam, Thái Lan khó có thể trở thành những cường quốc về lúa gạo. Nếu

không có những đồng cỏ phì nhiêu ở những xứ như Scotland thì cũng

không thể có những đàn cừu đông đúc và nước Anh khó có thể trở thành

cường quốc về len dạ. Nếu không có những cánh đồng màu mỡ và rộng

mênh mông từ Đông sang Tây, thì nước Mỹ khó có thể trở thành một

cường quốc lúa mì. Nếu không có những mỏ vàng khổng lồ ở miền Tây

nước Mỹ thì người châu Âu không đua nhau sang đó chiếm đất, và do đó

cũng không thể xuất hiện một nước tư bản khổng lồ là nước Mỹ...

- Trình độ kỹ năng, tức những phương tiện kỹ thuật. Đó là cái gạch

nối giữa bàn tay lao động của con người với những điều kiện thiên nhiên.

Với chiếc rìu đá, người ta chỉ có thể hái lượm và săn bắt. Với chiếc lưỡi

cày người ta đã có thể trồng trọt lấy mà ăn. Khi phát minh ra cung tên thì

săn bắn trở thành một nghề ổn định và chế độ phụ quyền ra đời. Với

những chiếc cối xay gió thì bánh mỳ trở thành món ăn chính trong các

bữa ăn của người châu Âu. Từ khi có máy hơi nước, máy nổ, thì cối xay

gió chỉ còn là đối tượng của du lịch...

- Cả hai yếu tố kể trên đều chịu sự chi phối của một yếu tố thứ ba đó

là chính sách của Nhà nước. Một chính sách tốt có thể làm cho nền kinh

tế trở nên tốt hơn. Ngược lại, một chính sách kinh tế sai lầm có thể dẫn

cả một nền kinh tế hay một ngành kinh tế gặp khó khăn, thậm chí dẫn tới

thảm họa.

- Nhưng chính sách kinh tế do đâu mà ra? Do đâu mà nó sai lầm và

do đâu mà nó đúng đắn? Đến lượt nó, chính sách kinh tế lại lệ thuộc vào

một yếu tố vô cùng quan trọng: Tư duy kinh tế. Tư duy kinh tế chính là

sự nhận thức của đầu óc con người đối với thực tiễn kinh tế (thực tiễn

này gồm cả những điều kiện tự nhiên và trình độ kỹ năng của một xã

hội). Đó là xuất phát điểm để đi tới những lựa chọn, những quyết sách.

Tư duy kinh tế có thể là của bản thân những nhà nhà lãnh đạo (vua chúa,

tổng thống, thủ tướng...), nhưng thường là của những nhà tư tưởng.

Nếu trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật, có hàng loạt phát minh đã có

tác dụng làm đảo lộn cả một ngành kinh tế, tạo ra những bước phát triển

nhảy vọt, thì trong kinh tế cũng đã có những nhà cải cách có thể gây ra

những chuyển biến lớn lao trong đời sống kinh tế xã hội. Nhưng khác với

khoa học kỹ thuật là lĩnh vực có thể kiểm nghiệm sự chính xác của

những phát minh bằng những cuộc thí nghiệm trước khi đưa ra sử dụng

đại trà, trong kinh tế không có được những phòng thí nghiệm như thế. Cả

một nền kinh tế trở thành phòng thí nghiệm. Bởi vậy, độ rủi ro ở đây lớn

hơn nhiều so với trong khoa học kỹ thuật. Đã có không ít tư tưởng kinh tế

và chính sách kinh tế dẫn cả một quốc gia đến khủng hoảng, suy thoái.

Chính vì vậy, nghiên cứu về sự hình thành tư duy và cách đưa nó vào

chính sách, tiếp đó đưa chính sách vào thực tiễn kinh tế, rồi đến lượt nó,

thực tiễn kinh tế lại là “chất liệu” để hình thành tư duy... Đó là con đường

đi của lịch sử, mà nếu khai thông thì đời sống kinh tế khai thông, nếu ách

tắc thì đời sống kinh tế ách tắc.

Xét theo những công đoạn cơ bản, ở nước nào cũng vậy, thời đại nào

cũng vậy, mối quan hệ và lộ trình cơ bản từ tư duy đến chính sách vẫn

theo mô hình sau đây:

Tất nhiên cách tổ chức cụ thể mối quan hệ đó thì ở mỗi thời đại một

khác, mỗi quốc gia một khác.

Trong thời phong kiến∗, vua chúa là người đưa ra chính sách. Để vua

chúa có đủ khả năng đưa ra chính sách cũng như điều khiển quốc gia, thì

bản thân vua phải được học hành dạy dỗ từ nhỏ. Hầu hết các bậc vua

chúa ở Việt Nam đều được rèn cặp từ nhỏ bởi những người thầy được

triều đình lựa chọn, gọi là Thái sư. Những Thái sư có ảnh hưởng rất lớn

tới sự hình thành tri thức và cả nhân cách của các bậc vua chúa. Khi lên

cầm quyền, các vị vua về nguyên tắc là người quyết định cuối cùng các

chính sách, trong đó có các chính sách kinh tế. Nhưng những chính sách

đó thường được tham khảo hoặc thậm chí được soạn thảo bởi quần thần.

Mỗi khi vua ngự triều, các vị đại thần tùy theo vua chỉ định mà trình tâu

về những ý tưởng của mình. Trong đám quần thần, cũng có nhiều bậc

trung thần. Nhưng cũng có nơi, có lúc có những nịnh thần và gian thần.

Khi nào trung thần là đa số và được vua nghe, thì triều chính vững vàng.

Khi nào lớp nịnh thần và gian thần thắng thế, thì triều chính suy đồi. Khi

những vị đại thần muốn trình điều gì với vua, phải quỳ tâu cung kính (chỉ

trừ những vị đại thần già yếu được vua cho miễn quỳ, như một đặc cách).

Đó là phép vua, cũng là phép nước. Những điều trình tâu nếu được vua

nghe, vua khen thì có thể chuyển thành quốc sách. Những điều gì dù là

∗ Trong cuốn sách nhỏ này, thiết tưởng không cần thiết phải trình bày quá rộng về thời

kỳ phong kiến ở các nước phương Tây hay ở thế giới Hồi giáo, mà chỉ nói riêng về thời

kỳ phong kiến ở Việt Nam, và cũng rất vắn tắt.

Đời sống

Kinh tế

Tư duy

Kinh tế

Chính sách

Kinh tế

lời ngay ý thẳng, lợi cho quốc kế dân sinh, nhưng lại trái tai vua thì có

thể bị trừng phạt, bị hạ nhục, thậm chí bị xử trảm. Cùng với các vị đại

thần, trong triều đình thường khi còn có những nhà tư tưởng lớn, được

coi như những bậc tham mưu cho quốc vương. Họ có thể là một bậc đại

thần, nhưng có thể được tôn làm quân sư, tức là không phụ trách một lĩnh

vực nào trong triều đình, mà chỉ bàn về kế sách với vua. Những nhà tư

tưởng đó chính là những quân sư, có vai trò tương đương các cố vấn của

nguyên thủ quốc gia ngày nay. Họ được triều đình lựa chọn, được vua

hỏi ý kiến về những vấn đề hệ trọng. Họ suy nghĩ, tìm tòi, phát hiện từ

thực tiễn kinh tế để tìm ra những giải pháp tối ưu trình hoặc bàn bạc với

vua. Nếu được chấp nhận thì nó chuyển thành chính sách. Đến lượt mình,

các nhà vua có thể tự mình nhận thức thực tiễn kinh tế để đưa ra quyết

sách. Nhưng trong phần lớn trường hợp thì những quyết sách đó đều phải

dựa trên sự tham khảo những bộ óc của các quân sư, tức các nhà tư

tưởng. Rất nhiều khi các quan chức địa phương là những người hiểu rất

rõ thực tế, do đó có thể đánh giá được chính sách của Nhà nước chỗ nào

là đúng, chỗ nào chưa đúng, nên đưa ra những giải pháp như thế nào...

Họ trình lên vua dưới hình thức những tờ “sớ”. Có nhiều tờ sớ đã trở

thành quốc sách. Nhưng cũng có nhiều tờ sớ không được vua lắng nghe.

Nếu nhà vua biết lắng nghe, đủ khả năng phân biệt đúng sai, hay dở,

có thể lựa chọn được những tư tưởng tốt để xây dựng chính sách (như Lý

Thường Kiệt đối với triều nhà Lý, Trần Quốc Tuấn đối với triều nhà

Trần, Nguyễn Trãi đối với triều nhà Lê, La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp đối

với Nguyễn Huệ, Lê Quý Đôn với nhà Trịnh, Đào Duy Từ đối với nhà

Nguyễn...). Ngược lại, trong lịch sử cũng đã có không ít những nhà lãnh

đạo tối cao không cần biết đến thực tiễn, không chịu lắng nghe những ý

tưởng kinh tế đúng đắn, nhắm mắt làm bừa, dẫn tới thảm họa. Một trong

những thí dụ điển hình là tờ sớ của Tuần phủ tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn

Cư Trinh trình lên chúa Nguyễn đàng trong về tình hình tham quan ô lại,

người làm ra của cải thì ít, người vơ vét thì nhiều, “một con dê mà tới 9

người chăn”... Từ đó Cư Trinh đưa ra một loạt những giải pháp để chấn

hưng kinh tế, khắc phục tình hình suy sụp đương thời. Nhưng tờ sớ ấy

không được lắng nghe, chẳng bao lâu thì sự tiên đoán của Cư Trinh đã

đúng: Nhà Tây Sơn đã nổi lên, nhà Nguyễn đàng trong sụp đổ...

Tại các nước phương Tây từ khi chủ nghĩa Tư bản phát triển, những

tư tưởng kinh tế đã có một “thị trường” rộng lớn hơn. Những tư tưởng

kinh tế không chỉ là chuyện riêng có của vua chúa, mà là của xã hội.

Những trường đại học, những công ty tư bản, những đảng phái khác nhau

trong xã hội đều cần đến những bộ óc để phân tích tình hình, đưa ra

những giải pháp. Do đó, tư duy kinh tế không chỉ còn là việc riêng của

Nhà nước, mà đã trở thành một thực thể của xã hội, nó có thể tồn tại dưới

nhiều hình thức khác nhau trên “thị trường trí tuệ”. Nhà nước có thể lựa

chọn trên “thị trường” đó những ý tưởng, những chất xám cần thiết để

xây dựng hoặc điều chỉnh những chính sách của mình. Cũng từ đó, có

nhiều hình thức khác nhau để thực hiện mối liên hệ từ tư duy kinh tế đến

chính sách kinh tế.

Xét về những hình thức tổ chức hệ thống các cơ quan sản sinh ra tư

duy kinh tế ở các nước phương Tây, thì có thể chia ra hai nguồn: Nguồn

do Nhà nước tổ chức và nguồn của tư nhân.

Nguồn do Nhà nước tổ chức

Ở Mỹ

Bên lập pháp có Quốc hội là cơ quan làm chính sách kinh tế quan

trọng nhất.

Bên hành pháp, tức là bên Tổng thống có: Hội đồng Các Nhà Tư

vấn Kinh tế (Council of Economic Advisers, CEA).

Ở các nước châu Âu

Từ sau Đại chiến thế giới thứ II, hầu hết các quốc gia châu Âu đều

phỏng theo mô hình CEA của Mỹ và lập ra các Hội đồng tư vấn, với

những tên gọi khác nhau. Chẳng hạn như Hội đồng Phân tích Kinh tế của

Thủ tướng Pháp (Conseil d’analyse économique), bao gồm 32 thành

viên. Ngoài ra Quốc hội và phủ Tổng thống còn có Trung tâm Khảo sát

và Nghiên cứu quốc tế (Centre d’Etudes et de Recherches

Internationales), Phủ Tổng thống có Đài quan sát tình hình kinh tế

(Observatoire Français de Conjonctures économiques)... Ở Đức có Hội

đồng Các Nhà Thông thái (Council of Wisemen) của Thủ tướng Đức,

gồm 11 người. Hội đồng Tư vấn Chính phủ của Đan Mạch, Hà Lan,

Thụy Điển, Phần Lan, Italia, Anh. Các Hội đồng này thường họp định kỳ

mỗi tháng một lần để bàn về một số chính sách trước khi có quyết định

cuối cùng. Một số các hội đồng ở Âu châu được thành lập để giúp chính

phủ điều khiển dư luận theo hướng đồng thuận với các chính sách và các

biện pháp kinh tế.

Nguồn tư nhân: think tank là một hiện tượng rất quan trọng trong sự

hình thành tư duy kinh tế ở các nước phương Tây. Theo nghĩa đen thì có

thể dịch là cái bể chứa những ý tưởng.

Tư duy kinh tế Việt Nam (Phần 1)

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi