Từ lí luận về quá trình nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin nghĩ về phương pháp giảng dạy theo hướng tiếp cận năng lực người học

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56<br /> <br /> TỪ LÍ LUẬN VỀ QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN<br /> NGHĨ VỀ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY THEO HƯỚNG<br /> TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC<br /> Trần Hoàng Phong - Trường Đại học Đồng Tháp<br /> Ngày nhận bài: 20/1/2017; ngày sửa chữa: 15/2/2017; ngày duyệt đăng: 21/02/2017.<br /> Abstract: Cognitive theories of Marxism-Leninism affirmed cognitive processes of humans to<br /> follow the path from the vivid visual to abstract thinking, from abstract thinking back to reality.<br /> That is the dialectical way of the realization of the truth and objective reality perception. Modern<br /> psychology has confirmed the correctness of this theory. Likewise, reform of education and<br /> training must come from innovation in teaching. This article presents an author's ideas about<br /> teaching methods towards learner’s competence approach formed on the application of cognitive<br /> theories of Marxism-Leninism.<br /> Keywords: Cognitive theory, teaching methods, ability of learners.<br /> 1. Mở đầu<br /> Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8<br /> khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện GD-ĐT đưa ra<br /> một trong những trọng tâm đổi mới trong thời gian tới là<br /> “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh<br /> giá kết quả GD-ĐT đổi mới dạy và học theo hướng phát<br /> triển phẩm chất, năng lực người học được chú trọng<br /> nhằm nâng chất lượng nguồn nhân lực” [1].<br /> Dạy học là quá trình người dạy tác động vào nhận<br /> thức của người học thông qua các phương tiện và phương<br /> pháp dạy học, trong đó phương pháp dạy học là yếu tố<br /> động và đóng vai trò quyết định đến sự thành công của<br /> quá trình này.<br /> Nhìn nhận lại lí luận nhận thức của chủ nghĩa Mác Lênin, có thấy ẩn chứa trong đó là một phương pháp tác<br /> động đến nhận thức của con người một cách khoa học,<br /> đúng đắn. Nghiên cứu và áp dụng phương pháp này trong<br /> một chừng mực nhất định có thể gợi mở cho chúng ta<br /> những điều thú vị trong bối cảnh cả ngành giáo dục đang<br /> đổi mới phương pháp giảng dạy và đổi mới toàn diện<br /> GD-ĐT.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> 2.1. Khái quát về lí luận nhận thức của chủ nghĩa<br /> Mác - Lênin<br /> Trước Mác đã có nhiều trường phái triết học khác<br /> nhau trong lịch sử đề cập đến quá trình nhận thức. Mặc<br /> dù có những điểm hợp lí nhất định, nhưng quan niệm<br /> của tất cả các trường phái đó đều chưa thật sự khoa học,<br /> chưa phản ánh đúng bản chất quá trình nhận thức của<br /> con người.<br /> Trên cơ sở kế thừa, phát triển các quan niệm của các<br /> trường phái triết học trong lịch sử, triết học Mác - Lênin<br /> <br /> 54<br /> <br /> đã đưa ra quan niệm về bản chất và con đường của quá<br /> trình nhận thức một cách đúng đắn, khoa học mà theo đó:<br /> - Về bản chất của quá trình nhận thức, triết học Mác<br /> - Lênin khẳng định: về bản chất, nhận thức là quá trình<br /> phản ánh tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan<br /> vào bộ óc người trên cơ sở thực tiễn.<br /> - Về con đường của quá trình nhận thức, về điều này,<br /> Lênin từng nói: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu<br /> tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con<br /> đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, của sự nhận<br /> thức hiện thực khách quan” [2; tr 179].<br /> Xét về mặt lí luận cũng như thực tiễn, tính đúng đắn<br /> trong quan niệm của triết học Mác - Lênin về bản chất và<br /> con đường của quá trình nhận thức đã được xác nhận.<br /> Đây là quan niệm đúng đắn nhất, toàn diện nhất về quá<br /> trình nhận thức trong lịch sử.<br /> 2.2. Quá trình dạy học ba bước gợi mở từ lí luận nhận<br /> thức mác-xít<br /> Từ trước đến nay, chúng ta hầu như chỉ nghiên cứu lí<br /> luận nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin để làm rõ tính<br /> đúng đắn, khoa học của nó, làm cơ sở bác bỏ tính sai lầm,<br /> phiến diện của các quan điểm trước đó. Cao hơn một<br /> bước nữa, chúng ta sử dụng lí luận nhận thức làm nền<br /> tảng cho sự phát triển của các bộ môn khoa học khác<br /> nghiên cứu những vấn đề liên quan như tâm lí học. Tuy<br /> nhiên, chúng tôi cho rằng ẩn trong lí luận nhận thức của<br /> chủ nghĩa Mác - Lênin là một cơ sở lí luận về phương<br /> pháp dạy học, phương pháp giáo dục nói chung hết sức<br /> khoa học cần được khai thác, áp dụng nhất là trong bối<br /> cảnh ngành giáo dục đang ra sức đổi mới căn bản, toàn<br /> diện GD-ĐT mà trước hết và quan trọng nhất là đổi mới<br /> về phương pháp giảng dạy theo hướng tiếp cận năng lực<br /> của người học.<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56<br /> <br /> Trên tinh thần trao đổi, có thể nhận thấy lí luận về<br /> nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin đã gợi mở cho<br /> chúng ta 2 vấn đề quan trọng về phương pháp giảng dạy<br /> đáp ứng nhu cầu giảng dạy tiếp cận năng lực người học,<br /> cụ thể như sau:<br /> - Triết học Mác - Lênin khẳng định, về bản chất<br /> “nhận thức là quá trình phản ánh biện chứng, tích cực, tự<br /> giác và sáng tạo thế giới khách quan vào trong đầu óc<br /> con người trên cơ sở thực tiễn” [3; tr 294]. Đây là lời nhắc<br /> nhở về một nguyên tắc căn bản trong dạy học đó là, dạy<br /> học là quá trình người dạy tác động đến người học để<br /> kích thích tư duy của họ. Người dạy học chỉ có vai trò<br /> hướng dẫn, giúp đỡ người học đạt đến sự hiểu biết đó<br /> mới là mục đích của việc dạy học. Dạy học không phải<br /> là quá trình truyền thụ kiến thức mà là quá trình người<br /> học tự chiếm lĩnh tri thức dưới sự hướng dẫn của người<br /> dạy. Có như vậy, quá trình dạy học mới đem lại kết quả<br /> tốt, mới có thể đào tạo ra những con người có suy nghĩ<br /> tích cực, sáng tạo. Nếu dạy học là quá trình truyền thụ<br /> kiến thức, chúng ta sẽ chỉ có thể tạo ra những thế hệ chỉ<br /> biết nghe và làm theo, khả năng tư duy độc lập và sáng<br /> tạo bị hạn chế. Bởi vì đó chỉ là quá trình người học tiếp<br /> nhận kiến thức một cách thụ động. Dạy học đạt kết quả<br /> tốt nhất là khi người học tự tìm tòi, chiếm lĩnh tri thức<br /> dưới sự hướng dẫn của người dạy. Lúc đó quá trình nhận<br /> thức của người học là quá trình chủ động, tự giác và có<br /> tính sáng tạo cao. Trong nhiều năm qua chúng ta vẫn hay<br /> trách học sinh, sinh viên quá thụ động, không sáng tạo<br /> mà có lẽ chưa thực sự thấy rằng lỗi đó một phần là do<br /> cách dạy của hiện nay đã tạo ra những con người như thế.<br /> Muốn họ sáng tạo phải để họ chủ động.<br /> - Triết học Mác - Lênin cho rằng: Nhận thức là quá<br /> trình diễn ra rất phức tạp, bao gồm nhiều giai đoạn, trình<br /> độ, vòng khâu khác nhau, khái quát lại có thể xem đây là<br /> quá trình biện chứng đi từ trực quan sinh động (nhận thức<br /> cảm tính) đến tư duy trừu tượng (nhận thức lí tính) và từ<br /> tư duy trừu tượng đến thực tiễn. Theo chúng tôi, đó là<br /> một sự gợi mở về một phương pháp giảng dạy đáp ứng<br /> được nhu cầu giảng dạy theo hướng phát huy tính tích<br /> cực, tiếp cận năng lực của người học rất đáng được quan<br /> tâm và có thể nói, nó trái ngược với cách mà chúng ta đã<br /> và đang làm.<br /> Quá trình giảng dạy hiện nay nhìn chung có thể<br /> được hình dung theo 03 bước sau: - Người dạy lên lớp<br /> (phòng học, giảng đường) cung cấp những kiến thức<br /> mang tính chân lí cho người học về vấn đề đang tìm<br /> hiểu; - Người học chứng minh tính đúng đắn của những<br /> kiến thức cung cấp ở bước 1 bằng lí luận, bằng ví dụ<br /> minh họa...; - Người dạy tiếp tục củng cố tính đúng đắn<br /> của những lí luận ở bước 1 thông qua các hoạt động<br /> thực tế, thực hành, thực nghiệm.<br /> <br /> 55<br /> <br /> Như vậy, ở cả 3 bước này, người học ngay từ đầu đến<br /> cuối được cung cấp một khối kiến thức mang tính chân<br /> lí và sau đó liên tục được chứng minh để làm rõ nó trong<br /> các bước tiếp theo. Rõ ràng, đây là một phương pháp dạy<br /> học ít tốn kém thời gian. Người học nhanh chóng có được<br /> những kiến thức cần thiết về vấn đề. Tuy nhiên, người<br /> học hầu như không có không gian để sáng tạo. Họ hầu<br /> như làm một nhiệm vụ là “ghi nhớ”, ít khi phải suy nghĩ,<br /> động nào nhiều để hiểu vấn đề một cách cặn kẽ hơn vì<br /> điều đó đã được người dạy làm thay. Do đó, kiến thức<br /> mà người học có được chỉ là trí nhớ chứ không phải là<br /> sản phẩm của quá trình tư duy, suy ngẫm nên nhanh<br /> chóng bị lãng quên. Cũng như chỉ cần nhớ nên họ thường<br /> không có tư duy sáng tạo. Tại sao phải sáng tạo khi mọi<br /> thứ đã rõ ràng? Tại sao phải tìm giải pháp mới khi nó đã<br /> có rồi? Đây là điểm mạnh và cũng là điểm yếu của<br /> phương pháp giảng dạy truyền thống<br /> Tuy nhiên, từ lí luận về con đường của quá trình nhận<br /> thức, có thể hình dung về một quá trình dạy học gồm 3<br /> bước như sau:<br /> - Bước 1: “trực quan sinh động”. Bước này theo tôi<br /> được tiến hành như sau: để tìm hiểu về một vấn đề nào<br /> đó, trước tiên người dạy không làm theo cách truyền<br /> thống đó là: lên lớp (phòng học, giảng đường) để cung<br /> cấp những kiến thức một cách hệ thống, được xác nhận<br /> về vấn đề đang tìm hiểu. Nói một cách khác, ở bước này<br /> nếu tiến hành người dạy làm một nhiệm vụ là truyền đạt<br /> những hiểu biết mang tính chân lí cho người học. Thay<br /> vào đó, người học được trực tiếp tiếp xúc với đối tượng<br /> nghiên cứu, đối diện với những vấn đề tìm hiểu. Họ được<br /> đặt ra những tình huống, những khúc mắc mà không<br /> được cung cấp giải pháp. Người học phải tự mình tìm<br /> hiểu về đối tượng theo cách của mình, tự tìm ra giải pháp<br /> cho vấn đề theo cách của riêng mình. Lúc này, chắc chắn<br /> người học buộc phải vận dụng những hiểu biết của mình<br /> để tìm hiểu về đối tượng, tìm ra giải pháp cho vấn đề tức là họ phải suy nghĩ thực sự. Đồng thời, khi chưa có<br /> một giải pháp chuẩn nào được đưa ra, người học sẽ tự do<br /> sáng tạo theo cách của mình. Các giải pháp sẽ cực kì<br /> phong phú, mặc dù nó có thể đúng, có thể sai, tùy theo<br /> khả năng của mỗi người. Lúc này, người dạy sẽ thu thập<br /> được những ý tưởng vô cùng đa dạng, phong phú; đồng<br /> thời, cũng biết rõ được khả năng, năng lực của từng thành<br /> viên. Khi đó, người dạy chỉ đóng vai người định hướng,<br /> giúp đỡ người học mà không đưa ra bất cứ giải pháp nào,<br /> cứ để người học tự do sáng tạo theo cách của họ.<br /> - Bước 2: “tư duy trừu tượng”: Sau khi người học tự<br /> trang bị cho mình những kiến thức về đối tượng, những<br /> giải pháp cho vấn đề ở bước 1, người dạy sẽ tiến hành<br /> tổng hợp và hệ thống những kiến thức và giải pháp đó lại<br /> theo hệ thống cũng như làm rõ những điểm hợp lí và chưa<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 421 (Kì 1 - 1/2018), tr 54-56<br /> <br /> đúng đắn về mặt kiến thức, những điểm chưa hợp lí của<br /> những giải pháp của người học có được ở bước 1. Bước<br /> này có thể chỉ cần tiến hành trong phòng học. Sau đó,<br /> người học tự so sánh được những kiến thức và hiểu biết<br /> của mình với nội dung do người dạy cung cấp, hình thành<br /> được hệ thống kiến thức và giải pháp chuẩn mực cũng<br /> như tự biết được điểm mạnh, điểm yếu của mình để khắc<br /> phục trong những lần sau. Như vậy, từ những kiến thức<br /> còn đơn sơ, giản dị, chưa sâu sắc, chưa hệ thống ở bước<br /> 1 thì sang bước 2 người học đã được cung cấp một hệ<br /> thống kiến thức đúng đắn, sâu sắc, khoa học mà không<br /> cần giải thích, chứng minh nhiều vì những kiến thức đó<br /> đều bắt nguồn từ bản thân người học. Nhiệm vụ của<br /> người dạy nhẹ nhàng hơn nhưng cũng không kém phần<br /> quan trọng.<br /> - Bước 3: “thực tiễn”. Sau khi đã tổng kết những kiến<br /> thức và giải pháp ở bước 2 một cách hệ thống và sâu sắc,<br /> người học được tiếp xúc trực tiếp với sự vật, hiện tượng,<br /> vấn đề một cách trực tiếp một lần nữa. Lúc này người<br /> học sẽ có cơ hội để soi rọi vào thực tiễn những kiến thức<br /> được cung cấp ở bước 2. Hiểu biết của họ sẽ được củng<br /> cố và khắc sâu thêm do được thực tiễn kiểm nghiệm và<br /> bản thân được thực nghiệm đầy đủ. Lúc này kiến thức đã<br /> thực sự là kết quả suy ngẫm của bản thân người học. Nó<br /> trở nên vững chắc hơn, sâu sắc hơn và thực tế hơn.<br /> 3. Kết luận<br /> Lí luận nhận thức của chủ nghĩa Mác - Lênin đã được<br /> khoa học và thực tiễn chứng minh là đúng đắn, phù hợp<br /> với quá trình nhận thức của con người. Dạy học suy cho<br /> cùng cũng là quá trình tác động vào nhận thức của con<br /> người, là quá trình hình thành những nhận thức mới những tri thức mới. Con đường nhận thức “từ trực quan<br /> sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng<br /> đến thực tiễn” của lí luận nhận thức Mác - Lênin đã gợi<br /> mở cho chúng ta một phương pháp giảng dạy 3 bước hết<br /> sức hợp lí và khoa học, đồng thời đáp ứng tốt nhu cầu<br /> dạy học theo hướng tiếp cận năng lực người học trong<br /> bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Thiết nghĩ, đây là<br /> một hướng đi đáng suy nghĩ.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Ban Chấp hành Trung ương (2013). Nghị quyết số<br /> 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản,<br /> toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị<br /> trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập<br /> quốc tế.<br /> [2] V.I. Lênin (1981). Toàn tập (tập 29). NXB Tiến bộ,<br /> Matxcơva.<br /> <br /> 56<br /> <br /> [3] Bộ GD-ĐT (2002). Giáo trình triết học Mác - Lênin.<br /> NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.<br /> [4] Doãn Chính - Đinh Ngọc Thạch (2008). Vấn đề triết<br /> học trong tác phẩm của C.Mác - Ph.Ăngghen, V.I.<br /> Lênin. NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật.<br /> [5] V.I. Lênin (2004). Bút kí triết học. NXB Chính trị<br /> Quốc gia - Sự thật.<br /> MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỒNG BỘ HÓA...<br /> (Tiếp theo trang 49)<br /> Có thể khẳng định rằng nếu thiếu tính đồng bộ hóa<br /> trong dạy học kĩ thuật bắn súng tiểu liên AK thì chắc<br /> chắn chất lượng, hiệu quả môn học sẽ rất thấp, không đạt<br /> yêu cầu, thậm chí phản giáo dục. Do đó nghiên cứu biện<br /> pháp đồng bộ hóa dạy học kĩ thuật bắn súng tiểu liên AK<br /> cho SV các trung tâm GDQP&AN là nội dung quan<br /> trọng mang tính cấp thiết trong GDQP&AN hiện nay.<br /> (Nghiên cứu này được tài trợ từ nguồn kinh phí<br /> Khoa học công nghệ của Trường Đại học Sư phạm<br /> Hà Nội 2 cho Đề tài mã số: C.2016-18-07).<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Bộ GD-ĐT (2012). Thông tư số 31/2012/TTBGDĐT ngày 12/09/2012 ban hành chương trình<br /> giáo dục quốc phòng và an ninh.<br /> [2] Bộ GD-ĐT - Bộ Lao động - Thương binh và xã hội<br /> (2015). Thông tư liên tịch số 18/2015/TTLTBGDĐT-BLĐTBXH ngày 08/09/2015 quy định tổ<br /> chức dạy, học và đánh giá kết quả học tập môn học<br /> Giáo dục quốc phòng và an ninh trong các cơ sở<br /> giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học.<br /> [3] Bộ GD-ĐT (2013). Giáo trình Giáo dục quốc phòng<br /> và an ninh dùng cho sinh viên các trường đại học,<br /> cao đẳng (tập 2). NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> [4] Bộ GD-ĐT (2005). Giáo trình Giáo dục quốc phòng<br /> đại học, cao đẳng dùng cho đào tạo giáo viên Giáo<br /> dục quốc phòng - An ninh (tập 3): “Chiến thuật và<br /> kĩ thuật chiến đấu bộ binh”. NXB Quân đội<br /> nhân dân.<br /> [5] Bộ Tổng Tham mưu (2005). Huấn luyện kĩ thuật<br /> chiến đấu bộ binh. NXB Quân đội nhân dân.<br /> [6] Quốc hội (2013). Luật Giáo dục quốc phòng và an<br /> ninh, số 30/2013/QH13 ngày 19/06/2013.<br /> [7] Tổng cục Chính trị (2007). Đổi mới giáo dục quốc<br /> phòng trong hệ thống giáo dục quốc gia. NXB Quân<br /> đội Nhân dân.<br /> <br />