Vài nét đặc trưng đô thị hóa tỉnh Bình Dương giai đoạn 2000-2015

AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VÀI NÉT ĐẶC TRƯNG ĐÔ THỊ HÓA TỈNH BÌNH DƯƠNG GIAI ĐOẠN 2000 - 2015<br /> <br /> Nguyễn Thị Hoài Phương1<br /> 1<br /> Trường Đại học Thủ Dầu Một<br /> <br /> Thông tin chung: ABSTRACT<br /> Ngày nhận bài: 25/07/2018<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt: Urbanization is an objective inevitability process in the era of<br /> 20/09/2018 industrialization and modernization. It does not only change the population,<br /> Ngày chấp nhận đăng: the geospatial expansion but also changes the socio-economic factors, each<br /> 08/2019 locality the process of implementation is not the same. The low point of<br /> Title: urbanization compared to some localities in the Southern Key Economic<br /> Some majorcharacteristics of Zone, with the advantages of geographical location, topography and<br /> urbanization in Binh Duong economic exchange conditions, Binh Duong now becomes one in the<br /> province in the period 2000 - provinces with the fastest urbanization in the country. Rapid urbanization not<br /> 2015<br /> only brings advantages but also limits. This paper focuses on some<br /> Keywords: characteristics of urbanization in Binh Duong province, and the impact of<br /> Binh Duong province, urbanization to agricultural land shifting and evaluates the positive and<br /> characteristics, urbanization, negative aspects of this process. On that basis, a number of<br /> agricultural land, shifting<br /> recommendations are made towards land use in the direction of efficiency<br /> Từ khóa: and harmony in economic, social and environmental development.<br /> Bình Dương, đặc trưng, đô thị<br /> hóa, đất nông nghiệp, chuyển<br /> TÓM TẮT<br /> dịch<br /> Đô thị hóa (ĐTH) là một quá trình tất yếu khách quan trong thời kì công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH - HĐH). ĐTH không chỉ làm thay đổi về dân<br /> cư, sự mở rộng không gian địa lý mà còn làm thay đổi đến các yếu tố kinh tế<br /> xã hội khác, tuy nhiên ở mỗi địa phương quá trình thực hiện không giống<br /> nhau. Xuất phát điểm ĐTH thấp so với một số địa phương trong Vùng kinh tế<br /> trọng điểm phía Nam (VKTTĐPN), với những lợi thế về vị trí địa lý, địa hình,<br /> điều kiện giao lưu về kinh tế, hiện nay Bình Dương trở thành một trong<br /> những tỉnh có tốc độ ĐTH nhanh nhất cả nước. ĐTH nhanh bên cạnh những<br /> thuận lợi luôn song hành những hạn chế. Bài viết này tập trung trình bày vài<br /> nét đặc trưng của quá trình ĐTH tỉnh Bình Dương và ảnh hưởng của ĐTH<br /> đến sự chuyển dịch đất nông nghiệp, đánh giá những mặt tích cực và hạn chế<br /> của quá trình chuyển dịch này, trên cơ sở đó đưa ra một số các khuyến nghị<br /> hướng đến sử dụng đất theo hướng hiệu quả, hài hòa trong phát triển kinh tế,<br /> xã hội và môi trường.<br /> <br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU hội (KTXH) như tốc độ tăng trưởng kinh tế cao,<br /> Bình Dương, một tỉnh nằm trong VKTTĐPN cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực.<br /> đang có những thay đổi mạnh mẽ về kinh tế xã Do vị trí địa lý thuận lợi cùng với những chính<br /> sách thông thoáng, hấp dẫn, Bình Dương đã thu<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> hút nhiều dự án đầu tư trong và ngoài nước, đặc tỉnh Đồng Nai; Phía Tây giáp tỉnh Tây Ninh và<br /> biệt ở lĩnh vực công nghiệp, là động lực đẩy TP.HCM (xem hình 1). Trên địa bàn tỉnh có các<br /> nhanh quá trình CNH, ĐTH. trục lộ giao thông huyết mạch của quốc gia đã<br /> Không thể phủ nhận sự phát triển kinh tế mạnh được mở rộng, nâng cấp, kết nối các tỉnh trong<br /> mẽ tỉnh Bình Dương chủ yếu do sự phát triển của vùng, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long,<br /> công nghiệp, kéo theo quá trình ĐTH diễn ra cơ sở hạ tầng hoàn thiện được xem là một lợi thế<br /> mạnh, hệ thống đô thị của tỉnh phát triển nhanh hết sức thuận lợi trong quá trình phát triển kinh tế<br /> trong thời gian qua, nhiều đô thị mới được thành xã hội của tỉnh (Trung tâm Nghiên cứu và phát<br /> lập, nâng cấp các đô thị cũ, cơ sở hạ tầng phát triển Giao thông vận tải, 2014, tr.5).<br /> triển mạnh kết nối các địa phương trong tỉnh và<br /> vùng phụ cận, làm cho đất đai của tỉnh chuyển<br /> dịch mạnh và sự chuyển dịch này chủ yếu từ diện<br /> tích đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Bài viết tập trung nghiên cứu một số vấn đề liên<br /> quan đến đặc điểm của quá trình ĐTH tỉnh Bình<br /> Dương, phương pháp được tiến hành:<br /> (1) Phương pháp thu thập số liệu tài liệu về<br /> điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội từ Cục<br /> Thống kê tỉnh Bình Dương, Tổng Cục<br /> Thống kê Việt Nam; Số liệu biến động đất<br /> đai lấy từ Cục Quản lý đất đai, Sở Tài<br /> Nguyên và Môi trường tỉnh Bình Dương;<br /> Các quyết định của Chính phủ nước Cộng<br /> hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.<br /> (2) Phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu,<br /> số liệu (từ những thông tin, tài liệu, số liệu<br /> thu thập được của các nhà khoa học, các<br /> nhà nghiên cứu đi trước) tiến hành so sánh, Hình 1. Bản đồ hành chính tỉnh Bình Dương<br /> chọn lọc, phân loại, tổng hợp các số liệu,<br /> tài liệu phù hợp theo mục đích nghiên cứu.<br /> 3. NỘI DUNG 3.1.2 Điều kiện tự nhiên<br /> 3.1 Một vài đặc điểm về tỉnh Bình Dương - Địa hình và thổ nhưỡng: Tỉnh Bình Dương có<br /> 3.1.1 Vị trí địa lý cơ cấu đất khá phong phú, gồm đất phù sa<br /> (13.754 ha); đất phèn (3.290 ha); đất xám<br /> Bình Dương nằm trong khu vực trung tâm<br /> (113.786 ha); đất đỏ vàng (123.684 ha); đất<br /> VKTTĐPN, nằm ở vị trí chuyển tiếp nối Nam<br /> dốc tụ (2.519 ha) (Phân viện Quy hoạch và<br /> Trường Sơn với các tỉnh Đồng Bằng sông Cửu<br /> Thiết kế Nông nghiệp, 2010). Với ưu thế về<br /> Long với diện tích tự nhiên 2.694,43 km2, chiếm<br /> vốn đất, tỉnh Bình Dương có nhiều điều kiện<br /> 11,4% diện tích vùng Đông Nam Bộ, xếp vị trí<br /> trong phát triển nông nghiệp đa dạng, thích<br /> thứ 4 trên Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) và<br /> hợp trồng nhiều loại cây, trong đó cây công<br /> tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Phía Nam giáp TP.HCM;<br /> nghiệp chiếm ưu thế vì diện tích loại đất này<br /> Phía Bắc giáp tỉnh Bình Phước; Phía Đông giáp<br /> <br /> 2<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> chiếm tỷ lệ cao nhất. Do địa chất nền đất cứng, 3.2 Vài nét đặc trưng quá trình đô thị hóa tỉnh<br /> độ dốc nhỏ và tương đối bằng phẳng thích hợp Bình Dương<br /> xây dựng công trình công nghiệp và dân dụng, 3.2.1 Mở rộng mạng lưới đô thị<br /> cơ sở hạ tầng.<br /> Sau khi tái thành lập từ tỉnh Sông Bé năm 1997,<br /> - Khí hậu: nằm trong khu vực khí hậu cận xích<br /> tỉnh Bình Dương có nhiều chuyển biến về phát<br /> đạo gió mùa Đông Nam Bộ nóng ẩm, mưa<br /> triển đô thị. Khi nâng cấp các xã lên thành<br /> nhiều, nhiệt độ trung bình năm 26,50C, thường<br /> phường: xã Phú Thọ chuyển thành phường Phú<br /> không chịu ảnh hưởng của bão hoặc áp thấp<br /> Thọ; xã Phú Hòa chuyển thành phường Phú Hòa;<br /> nhiệt đới, lượng ẩm và ánh sáng dồi dào nên<br /> xã Tân Phước Khánh chuyển thành thị trấn Tân<br /> rất thuận lợi trong phát triển nông nghiệp, đặc<br /> Phước Khánh (Chính phủ Việt Nam [CPVN],<br /> biệt là trồng các loại cây công nghiệp lâu năm<br /> 1997), dân số đô thị được bổ sung tỉnh Bình<br /> và cây ăn quả.<br /> Dương hơn 38.000 người, tỷ lệ đô thị hóa đạt 27%<br /> - Thủy văn: Bình Dương có 3 con sông lớn<br /> (CTKBD, 2000).<br /> (sông Đồng Nai, sông Sài Gòn và sông Bé)<br /> thuộc hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai, Năm 2008, ba xã tiếp tục nâng cấp lên phường là<br /> nhiều rạch (rạch Bà Hiệp, rạch Bà Lô...) ở các xã Hiệp An (708,108 ha với 16.377 người), xã<br /> địa bàn ven sông và nhiều suối nhỏ khác, có Phú Mỹ (1.287,67 ha với 11.345 người), xã Định<br /> giá trị lớn về cung cấp nước tưới cho sản xuất Hòa (1.425,49 ha với 12.347 người) (CPVN,<br /> nông nghiệp, sinh hoạt, thủy sản, giao thông 2008). Đến năm 2010, dân số đô thị chiếm<br /> vận tải và du lịch. 31,66% tổng số dân toàn tỉnh, tỷ lệ này tiếp tục<br /> tăng trong những năm tiếp theo (xem bảng 4), đặc<br /> 3.1.3 Kinh tế xã hội<br /> biệt từ giai đoạn 2000 - 2011 trở đi, giai đoạn đột<br /> Bình Dương là tỉnh có tốc độ tăng trưởng kinh tế biến là 2010 - 2013 do có nhiều sự chuyển biến<br /> cao, trung bình giai đoạn 2000 - 2015 là 14,2% lớn về mặt tổ chức hành chính (điển hình Thành<br /> (Cục Thống kê tỉnh Bình Dương [CTKBD], 2000; phố mới Bình Dương được thành lập trên đất của<br /> 2005; 2010; 2013; 2015); cơ cấu kinh tế chuyển xã Tân Hiệp - xã Tân Vĩnh Hiệp thuộc huyện Tân<br /> dịch theo hướng tích cực, tăng tỷ trọng ngành Uyên; xã Hòa Lợi thuộc huyện Bến Cát được<br /> công nghiệp, dịch vụ, giảm tỷ trọng ngành nông nâng cấp thành phường Hòa Phú thuộc TP.Thủ<br /> nghiệp. Thu nhập bình quân đầu người giai đoạn Dầu Một (TP.TDM); xã Phú Chánh thuộc huyện<br /> này tăng 12,4 lần từ 8,2 triệu lên 101,9 triệu đồng Tân Uyên điều chỉnh về TP.TDM (CPVN, 2009).<br /> (CTKBD, 2000; 2015), là tỉnh duy nhất cả nước Năm 2011 huyện Dĩ An và huyện Thuận An nâng<br /> không còn hộ nghèo và hộ cận nghèo theo chuẩn cấp lên thành thị xã Dĩ An, thị xã Thuận An)<br /> nghèo quốc gia 2016 - 2020. (CPVN, 2011).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Bản đồ mật độ dân số<br /> Hình 3. Bản đồ mật độ dân số<br /> tỉnh Bình Dương năm 2000<br /> tỉnh Bình Dương năm 2015<br /> <br /> <br /> Bảng 1. Đơn vị hành chính tỉnh Bình Dương năm 1997, 2015<br /> <br /> <br /> Thay đổi hành chính<br /> STT Đơn vị 1997 2015<br /> 1997-2015<br /> <br /> 1 TP.Thủ Dầu Một 6 phường, 6 xã 14 phường Thị xã → thành phố<br /> <br /> 2 TX.Dĩ An 1 thị trấn, 6 xã 7 phường Huyện→ thị xã<br /> <br /> 3 TX.Thuận An 2 thị trấn, 8 xã 9 phường, 1 xã Huyện→ thị xã<br /> <br /> 4 TX.Bến Cát 1 thị trấn, 14 xã 5 phường, 3 xã Huyện→ thị xã<br /> <br /> 5 Huyện Bàu Bàng 7 xã tách từ huyện Bến Cát<br /> <br /> 6 TX.Tân Uyên 2 thị trấn, 20 xã 6 phường, 6 xã Huyện→ thị xã<br /> <br /> 7 Huyện Bắc Tân 10 xã Tách từ huyện Tân<br /> Uyên Uyên<br /> <br /> 8 Huyện Dầu Tiếng 1 thị trấn, 11 xã 1 thị trấn, 11 xã<br /> <br /> 9 Huyện Phú Giáo 1 thị trấn, 10 xã 1 thị trấn, 10 xã<br /> <br /> Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Bình Dương, 2000; 2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> Năm 2013, huyện Bến Cát tách thành thị xã Bến hàng năm 11,5 % trong giai đoạn 2000 - 2015<br /> Cát và huyện Bàu Bàng, huyện Tân Uyên tách (tính từ bảng 2), trong đó mức gia tăng tự nhiên<br /> thành thị xã Tân Uyên và huyện Bắc Tân Uyên)( thấp nhưng gia tăng cơ học cao (xem bảng 2),<br /> CPVN, 2013). điều này chứng tỏ dân số tỉnh tăng nhanh chủ yếu<br /> Như vậy, từ tháng 1 năm 2014 đến nay, tỉnh Bình do nhập cư. Có nhiều nguyên nhân, trong đó công<br /> Dương có 9 đơn vị hành chính cấp huyện. nghiệp phát triển nhanh, giá đất rẻ hơn TP.HCM<br /> và khoảng cách đến thành phố lớn nhất cả nước<br /> 3.2.2 Sự gia tăng dân số<br /> này chỉ 30 km nên có sức hút mạnh với dân nhập<br /> Sau gần 20 năm tách tỉnh, dân số tỉnh tăng lên cư.<br /> nhanh chóng với tốc độ gia tăng dân số trung bình<br /> <br /> Bảng 2. Một số chỉ tiêu dân số tỉnh Bình Dương giai đoạn 2000 - 2015<br /> <br /> Năm 2000 2005 2010 2015<br /> Dân số (người) 742.790 1.109.318 1.619.930 1.947.220<br /> Tốc độ tăng dân số (%) 100 149,3 218,1 242,7<br /> Tỷ lệ gia tăng tự nhiên (%) 1,479 1,094 1,059 0,856<br /> Tỷ lệ gia tăng cơ học (%) 2,15 10,3 7,46 2,184<br /> Nguồn: Cục Thống kê tỉnh Bình Dương, 2000; 2005; 2010; 2015<br /> Quy mô dân số phân theo cấp huyện năm 2015: đổi so với mốc năm 2000 theo thứ tự từ cao xuống<br /> thị xã Thuận An có số dân đông nhất với 476.221 thấp là TP.HCM, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai<br /> người chiếm 24,5% dân số toàn tỉnh và gấp 4,8 và Bình Dương. Năm 2000, mật độ dân số tỉnh<br /> lần dân số huyện Bắc Tân Uyên - huyện có dân số Bình Dương thấp nhất trong tứ giác có kinh tế<br /> thấp nhất với 62.481 người chiếm 3,2% dân số phát triển nhất của VKTTĐPN nhưng đến năm<br /> toàn tỉnh (CTKBD, 2015). 2015, Bình Dương có mật độ dân số xếp thứ 2 sau<br /> 3.2.3 Gia tăng mật độ dân số TP.HCM (xem bảng 3). Với chủ trương “rải thảm<br /> đỏ mời các nhà đầu tư nước ngoài, mời các<br /> Mật độ dân số trung bình tỉnh Bình Dương năm<br /> chuyên gia giỏi trong nước đến Bình Dương đầu<br /> 2015 là 722 người/km2, thấp hơn TP.HCM (3.888<br /> tư vốn và chất xám cho phát triển kinh tế”<br /> người/km2) nhưng cao hơn tỉnh Đồng Nai (492<br /> (Nguyễn Sinh Cúc, 2004, tr.59) đã thu hút nguồn<br /> người/km2) và Bà Rịa - Vũng Tàu (539<br /> nhân lực đáng kể cho quá trình phát triển KTXH<br /> người/km2) (xem bảng 3). Vị trí này có sự thay<br /> tỉnh Bình Dương.<br /> Bảng 3. Mật độ dân số một số tỉnh trong VKTTĐPN (đơn vị: người/km2)<br /> <br /> Tỉnh thành TPHCM Đồng Nai Bà Rịa-Vũng Tàu Bình Dương<br /> MĐDS (2000) 2.490 345 413 277<br /> MĐDS (2015) 3.888 492 539 722<br /> Nguồn: Tổng Cục Thống kê, 2000; 2015<br /> <br /> Mức độ tập trung dân số tại các huyện không trung chủ yếu vào các huyện có kinh tế phát triển<br /> đồng đều, nơi có mật độ dân cư đông nhất là thị sớm và tốc độ ĐTH nhanh như thị xã Dĩ An, thị<br /> xã Dĩ An với 6.568 người/km2 và thị xã Thuận An xã Thuận An, TP.TDM (xem hình 2 và hình 3).<br /> với 5.689 người/km2; thấp nhất là huyện Bắc Tân<br /> Uyên 156 người/km2 (CTKBD, 2015). Dân cư tập<br /> <br /> 5<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> 3.2.4 Quy mô dân số đô thị và tỷ lệ dân số đô thị 2010)). Tuy nhiên, mức đột biến là giai đoạn 2010<br /> tăng nhanh - 2015 tăng hơn gấp 2 lần trước đó, đạt mức gần<br /> Dân cư đô thị có xu hướng tăng lên rất nhanh. 75% (xem bảng 4). Ngoài các nguyên nhân nêu<br /> Mức độ tập trung dân cư đô thị tỉnh giai đoạn trên, sự đột biến tỷ lệ dân cư đô thị giai đoạn này<br /> 2000 - 2010 ít có sự biến động so với trung bình là do chuyển cư tại chỗ từ dân cư nông thôn thành<br /> cả nước (trung bình cả nước trong giai đoạn này dân cư đô thị.<br /> khoảng 28% (tính từ Tổng Cục Thống kê, 2000,<br /> <br /> 3.3 Chuyển dịch đất nông nghiệp trong quá trình đô thị hóa<br /> 3.3.1 Chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp<br /> Bảng 4. Dân số đô thị và tỷ lệ dân số đô thị tỉnh Bình Dương giai đoạn 2000 - 2015<br /> <br /> Năm Tổng dân số (người) Dân số thành thị Tỷ lệ dân số đô thị (%) (người)<br /> 2000 779.420 235.866 30,26<br /> 2005 1.109.318 333.756 30,09<br /> 2010 1.619.930 512.908 31,66<br /> 2011 1.691.413 1.084.226 64,10<br /> 2013 1.802.476 1.162.749 64,96<br /> 2015 1.947.220 1.475.371 75,77<br /> Nguồn: CTKBD, 2000; 2005; 2010; 2013; 2015<br /> Quá trình ĐTH đã làm thay đổi rõ nét mục đích sử vụ (y tế, giáo dục, giao thông vận tải...). Đi cùng<br /> dụng đất, xu hướng chuyển dịch mạnh từ đất nông với các dự án công nghiệp và hạ tầng xã hội, tỉnh<br /> nghiệp sang đất chuyên dùng cũng như các hoạt đã thành lập đô thị mới (Thành phố mới Bình<br /> động phi nông nghiệp khác, nhất là những tỉnh có Dương), mở rộng nâng cấp các đô thị hiện có,<br /> công nghiệp phát triển. ĐTH cùng với sự phát chuyển các hộ dân từ xã lên phường, nên giai<br /> triển của công nghiệp, xuất hiện các khu công đoạn 2000 - 2015 diện tích đất đai của tỉnh có sự<br /> nghiệp, các nhà máy xí nghiệp, thu hút lao động thay đổi rõ rệt (xem bảng 5). Sự thay đổi này tập<br /> tập trung quanh vùng tạo thành các khu định cư trung chủ yếu vào đất nông nghiệp và đất phi<br /> mới, đồng thời kéo theo sự phát triển của các dịch nông nghiệp.<br /> <br /> Bảng 5. Hiện trạng sử dụng đất tỉnh Bình Dương giai đoạn 2000 - 2015<br /> <br /> STT Chỉ tiêu 2000 2005 2010 2015<br /> Tổng diện tích tự nhiên (ha) 269.554 269.522 269.443 269.464<br /> 228.266 218.659 208.689 207.439<br /> 1 Đất nông nghiệp<br /> (84,7%) (81,1%) (77,5%) (76,98%)<br /> 2 Đất phi nông nghiệp 34.341 49.751 60.720 57.133<br /> 3 Đất chưa sử dụng 6.947 1.112 34 4.893<br /> Nguồn: Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Dương, 2000; 2005; 2010; 2015<br /> - Đất nông nghiệp: giảm cả về diện tích và tỷ tỉnh có 228.266 ha đất nông nghiệp chiếm<br /> trọng trong tổng diện tích tự nhiên. Năm 2000, 84,7% diện tích tự nhiên, diện tích này giảm<br /> <br /> <br /> 6<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> dần qua các năm. Đến năm 2015 diện tích này lâu năm,... (Ủy ban nhân dân tỉnh Bình<br /> còn lại 207.439 ha chiếm 76,98% đất tự nhiên Dương, 2014).<br /> của tỉnh (xem bảng 5). • Đất chưa sử dụng: Giai đoạn 2000 - 2010<br /> - Đất phi nông nghiệp: Tăng liên tục trong giai nhìn chung giảm theo xu hướng biến<br /> đoạn 2000 - 2015. Năm 2015 diện tích đất phi động chung của cả nước, tuy nhiên giai<br /> nông nghiệp của tỉnh là 57.133 ha tăng 22.792 đoạn 2010 - 2015 nhóm đất này tăng<br /> ha so với năm 2000 (tăng 1,66 lần) (tính từ mạnh trở lại (xem bảng 5). Nguyên nhân<br /> bảng 5). Đất phi nông nghiệp tăng là phù hợp do các khu dân cư, đất đã được giao đất,<br /> với xu thế chung hiện nay của các tỉnh có nền cho thuê, cho phép chuyển mục đích đã<br /> kinh tế năng động, nhu cầu phát triển công được quy hoạch chi tiết nhưng chậm triển<br /> nghiệp nhanh, quá trình ĐTH mạnh. Tuy khai thực hiện, hiện trạng còn để trống<br /> nhiên, giai đoạn 2010 - 2015, đất phi nông nên kiểm kê là đất bằng chưa sử dụng.<br /> nghiệp giảm, nguyên nhân tập trung chủ yếu ở (Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương,<br /> hai loại đất: 2014).<br /> • Đất ở: Do cách xác định loại đất theo 3.3.2 Chuyển mục đích sử dụng trong nội bộ đất<br /> hiện trạng sử dụng đất, tại các khu dân cư nông nghiệp<br /> đã hoàn thiện cơ sở hạ tầng nhưng hiện<br /> Sự chuyển đổi diện tích đất nông nghiệp của tỉnh<br /> trạng chậm xây dựng nhà ở thì sẽ được<br /> không chỉ do chuyển đổi sang nhóm đất phi nông<br /> kiểm kê là đất bằng chưa sử dụng; tại kỳ<br /> nghiệp để phục phụ cho nhu cầu xây khu công<br /> kiểm kê đất đai năm 2005, 2010 các khu<br /> nghiệp, nhà ở, cơ sở hạ tầng... mà còn có sự<br /> dân cư được quy hoạch đều được tính<br /> chuyển đổi trong nhóm đất nông nghiệp, phù hợp<br /> tổng là đất ở nhưng thực tế trong các khu<br /> với sự chuyển biến của kinh tế thị trường, xu<br /> dân cư này có rất nhiều loại đất như: đất<br /> hướng của toàn cầu hóa.<br /> cây xanh cách ly, đất xây dựng cơ sở văn<br /> hóa, đất xây dựng cơ sở giáo dục và đào Đối với đất sản xuất nông nghiệp, sự chuyển đổi<br /> tạo, đất thương mại, dịch vụ… Do đó, tại chủ yếu diễn ra ở đất trồng cây hàng năm và đất<br /> kỳ kiểm kê đất đai từ năm 2014, diện tích trồng cây lâu năm. Diện tích đất trồng cây hàng<br /> các loại đất tại các khu dân cư được tính năm giảm 35.547 ha từ năm 2000 đến năm 2015,<br /> như hiện trạng nên có sự biến động diện và chủ yếu chuyển từ cây hàng năm sang trồng<br /> tích. (Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương, cây lâu năm nên diện tích cây lâu năm tăng lên<br /> 2014). đáng kể, tăng 16.042 ha (xem bảng 6). Diện tích<br /> • Đất chuyên dùng: Nguyên nhân chính do đất có mặt nước nuôi thủy sản giảm, nguyên nhân<br /> tỉnh Bình Dương đã xây dựng Trung tâm do điều kiện thời tiết không thuận lợi, nguồn nước<br /> hành chính tập trung nên các trụ sở, cơ ngày càng ít, san lấp xây dựng các dự án phi nông<br /> quan cấp tỉnh đều chuyển đi nên giảm nghiệp, tình trạng ô nhiễm nguồn nước do hoạt<br /> diện tích đất trụ sở. Bên cạnh đó, có một động công nghiệp nên hạn chế người dân tham gia<br /> số đơn vị được giao đất để xây dựng trụ sản xuất. Diện tích đất cỏ cho chăn nuôi cũng<br /> sở nhưng hiện nay đang chậm xây dựng giảm do tỉnh có ít lợi thế về chăn nuôi động vật ăn<br /> nên không được kiểm kê là đất trụ sở; đất cỏ, khô hạn ngày càng tăng nên diện tích cũng<br /> quốc phòng an ninh chuyển sang mục giảm dần.<br /> đích sử dụng trồng cây hàng năm và cây<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 7<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> Bảng 6. Hiện trạng đất nông nghiệp tỉnh Bình Dương giai đoạn 2000 - 2015<br /> <br /> Năm 2015 so với<br /> STT Chỉ tiêu 2000 2015 năm 2000<br /> (+: tăng; -: giảm)<br /> Tổng diện tích tự nhiên (ha) 269.554 269.464<br /> 1 ĐẤT NÔNG NGHIỆP 228.266 207.439 - 20.827<br /> Đất sản xuất nông nghiệp 215.475 195.616<br /> 1.1 - 19.859<br /> (tỷ lệ so với diện tích tự nhiên) (79,94%) (72,59%)<br /> 1.1.1 Đất trồng cây hàng năm 45.160 9.613 - 35.547<br /> 1.1.2 Đất trồng cây lâu năm 169.557 185.581 + 16.042<br /> 1.1.3 Đất cỏ cho chăn nuôi 349 - 349<br /> 1.1.4 Đất có mặt nước nuôi thủy sản 409 422 + 13<br /> 1.2 Đất lâm nghiệp 12.790 10.542 - 2.248<br /> 1.2.1 Đất rừng sản xuất 11.165 6.880 - 4.285<br /> 1.2.2 Đất rừng phòng hộ 1.509 3.652 + 2.143<br /> 1.2.3 Đất rừng đặc dụng 115 10 - 105<br /> 1.3 Đất nông nghiệp khác 0 1.281 + 1.281<br /> Nguồn: Sở Tài nguyên Môi trường tỉnh Bình Dương, 2000; 2015<br /> - Đất lâm nghiệp: Diện tích tăng tập trung đất 3.3.3 Biến động diện tích đất sản xuất nông<br /> rừng sản xuất và đất rừng phòng hộ, đất rừng nghiệp bình quân đầu người<br /> đặc dụng không còn nữa do chuyển đổi mục Diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân đầu<br /> đích sang đất rừng sản xuất và đất rừng phòng người giai đoạn 2000 - 2015 giảm còn 1.057<br /> hộ. m2/người (giảm hơn 2,75 lần) (xem bảng 7), sẽ<br /> - Đất nông nghiệp khác tăng do tăng cường khai tiếp tục thấp hơn trong những năm tới khi mà nhu<br /> thác từ diện tích đất chưa có mục đích sử cầu về đất phi nông nghiệp trên địa bàn tỉnh ngày<br /> dụng. càng tăng nhằm đáp ứng yêu cầu của quá trình<br /> ĐTH, CNH cùng với đó là sự gia tăng về dân số.<br /> <br /> Bảng 7. Diện tích bình quân đất sản xuất nông nghiệp tỉnh Bình Dương<br /> <br /> Chỉ tiêu Dân số Diện tích đất<br /> Bình quân đất sxnn (m2/người)<br /> Năm (người) sxnn (ha)<br /> 2000 779.420 215.475 2.764<br /> 2005 1.109.318 205.578 1.854<br /> 2010 1.619.930 192.966 1.191<br /> 2015 1.947.220 195.616 1.004<br /> <br /> Nguồn: Sở Tài nguyên Môi trường Bình Dương và CTKBD, 2000; 2005; 2010; 2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> 3.3.4 Chuyển dịch diện tích đất cấp huyện<br /> Ở cấp huyện giai đoạn 2000 - 2015 do có sự phân - Đất chuyên dùng: tăng nhanh nhất cũng thuộc<br /> chia lại ranh giới từ 7 đơn vị hành chính thành 9 thị xã Bến Cát và huyện Bàu Bàng tăng 6.489<br /> đơn vị hành chính nên diện tích đất chuyển dịch ha, và kế đến thị xã Tân Uyên và huyện Bắc<br /> khá mạnh: Tân Uyên tăng 5.547 ha (xem bảng 8), do<br /> - Đất sản xuất nông nghiệp: nhìn chung tất cả chính sách của tỉnh thúc đẩy phát triển công<br /> các huyện đều giảm, giảm mạnh nhất ở thị xã nghiệp các huyện phía Bắc đi cùng là phát<br /> Bến Cát và huyện Bàu Bàng (trước cùng thuộc triển hạ tầng giao thông đường bộ nên đất<br /> huyện Bến Cát) giảm 9.090 ha, kế đến là thị xã chuyên dùng các nơi này tăng nhanh. Chỉ có<br /> Tân Uyên và huyện Tân Uyên (trước cùng huyện Dầu Tiếng diện tích đất chuyên dùng<br /> thuộc huyện Tân Uyên) giảm 5.247 ha, giảm ít giảm do quy hoạch lại và thực hiện chủ trương<br /> nhất huyện Phú Giáo giảm 790 ha, duy chỉ có triển khai thực hiện trồng mới, khoanh nuôi<br /> huyện Dầu Tiếng là tăng 813 ha (xem bảng 8). bảo vệ rừng kết hợp du lịch phát triển đàn thú<br /> bán hoang dã.<br /> Bảng 8. Các loại đất và phân theo huyện giai đoạn 2000- 2015 (đơn vị: ha)<br /> <br /> Phân theo Đất Đất Đất Đất<br /> Đất Đất<br /> STT đơn vị cấp chuyên Đất ở lâm chuyên Đất ở lâm<br /> sxnn sxnn<br /> huyện dùng nghiệp dùng nghiệp<br /> 2000 2015<br /> 1 TP.TDM 5.484 1.620 1.167 106 3.113 5.064 1.961 -<br /> 2 H.Dầu Tiếng 57.891 7.050 525 2.405 58.704 3.087 630 3.862<br /> 3 H.Bàu Bàng 28.371 3.559 731 -<br /> 51.746 2.791 1.133 593<br /> 4 TX. Bến Cát 14.285 5.721 934 10<br /> 5 H.Phú Giáo 42.497 3.551 525 5.284 41.707 4.051 617 5.634<br /> 6 TX. Tân 11.451 5.109 948 74<br /> Uyên<br /> 50.466 2.960 819 4.174<br /> 7 H.Bắc Tân 33.768 3.398 335 962<br /> Uyên<br /> 8 TX. Dĩ An 2.663 2.533 617 141 1.011 2.883 1.513 -<br /> 9 TX. Thuận 4.726 2.055 1.056 84 2.781 3.234 1.695 -<br /> An<br /> Biến động diện tích các loại đất năm 2015 so với năm 2000 (ha)<br /> (dấu +: tăng; dấu -: giảm; sxnn: sản xuất nông nghiệp)<br /> Đất sxnn Đất chuyên dùng Đất ở Đất lâm nghiệp<br /> 1 TP.TDM - 2.371 + 3.444 + 794 - 106<br /> 2 H.Dầu Tiếng + 813 - 3.963 + 105 + 1.457<br /> 3 H.Bàu Bàng<br /> + 6.489 + 532 - 583<br /> 4 TX.Bến Cát - 9.090<br /> <br /> <br /> 9<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> 5 H.Phú Giáo - 790 + 501 + 92 + 350<br /> 6 TX.Tân Uyên<br /> - 5.247 + 5.547 + 464 - 3.138<br /> 7 H.Tân Uyên<br /> 8 TX. Dĩ An - 1.652 + 350 + 896 - 141<br /> 9 TX. Thuận An - 1.945 + 1.179 + 639 - 84<br /> Nguồn: Sở Tài nguyên Môi trường tỉnh Bình Dương, 2000; 2015<br /> <br /> <br /> <br /> - Đất ở: Tăng nhiều nhất theo thứ tự thị xã Dĩ - Góp phần làm thay đổi diện mạo vùng nông<br /> An, đến TP.TDM (tăng 794 ha), đến thị xã thôn theo hướng ĐTH: phát triển đồng bộ hệ<br /> Thuận An (639 ha). Đất ở 3 khu vực này tăng thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật, tăng cường<br /> nhiều do giao thông thuận lợi, tiếp giáp năng lực phục vụ của các công trình phúc lợi<br /> TP.HCM và nơi có nhiều khu công nghiệp xã hội, góp phần nâng cao dân trí người dân ở<br /> phát triển sớm và do điều chỉnh địa giới hành nông thôn.<br /> chính.)( CPVN, 2009). * Hạn chế:<br /> 3.4 Đánh giá ảnh hưởng của đô thị hóa đến - Việc quy hoạch phát triển công nghiệp, cơ sở<br /> chuyển dịch đất nông nghiệp tỉnh Bình hạ tầng đã lấy đi nhiều diện tích đất nông<br /> Dương nghiệp dẫn đến dư thừa lao động nông nghiệp<br /> * Tích cực: đã đặt gánh nặng về cơ sở hạ tầng, về sinh kế<br /> - Thúc đẩy sự phát triển và chuyển dịch cơ cấu cả khu vực nông thôn lẫn đô thị.<br /> kinh tế: chuyển dịch phù hợp với xu hướng - Diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi ở một số<br /> chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đóng vao trò vừa địa phương còn gây ra nhiều bất ổn do chính<br /> là yếu tố bị ảnh hưởng bởi xu hướng chuyển sách đền bù chưa thỏa đáng, tạo ra sự bất công<br /> dịch cơ cấu kinh tế, vừa là tác nhân thúc đẩy đối với người bị thu hồi đất và hình thành lợi<br /> tác động ảnh hưởng ngược lại xu hướng và tốc ích nhóm giữa cán bộ liên quan và nhà đầu tư<br /> độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Các dự án công đất.<br /> nghiệp, các cơ sở sản xuất kinh doanh tạo điều - Việc thu hồi đất nông nghiệp phục vụ cho lĩnh<br /> kiện thu hút đầu tư, tăng cường năng lực sản vực phi nông nghiệp đang làm gia tăng khoảng<br /> xuất, thông qua đó làm thay đổi cơ bản cơ cấu cách giàu - nghèo, đặc biệt là các vùng nông<br /> kinh tế, đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng và nâng nghiệp hóa công nghiệp. Nếu quá trình thu hồi<br /> cao thu nhập cho người dân. đất diễn ra nhanh, người nông dân bị thu hồi<br /> - Tạo tiền đề phát triển cơ sở hạ tầng xã hội: đất chưa có điều kiện để tiếp cận với trình độ<br /> ĐTH đi cùng với CNH - HĐH làm tăng kết kỹ thuật, kinh nghiệm, quan hệ xã hội… để<br /> cấu hạ tầng KTXH, do đó làm thay đổi nhu chuyển sang các ngành phi nông nghiệp càng<br /> cầu sử dụng đất (chủ yếu đất nông nghiệp) cho làm gia tăng khoảng cách giàu - nghèo ngay ở<br /> phát triển các dự án công nghiệp, hạ tầng giao khu vực nông thôn do chưa chuẩn bị kỹ về mọi<br /> thông, y tế, giáo dục. Đặc biệt là hạ tầng giao mặt nên một bộ phận những người nông dân bị<br /> thông đường bộ khá đồng bộ, là một trong các thu hồi đất bị thất nghiệp hoặc thiếu việc làm.<br /> yếu tố góp phần đưa tỉnh trở thành một trong Tiền bồi thường hỗ trợ không sử dụng đúng<br /> những tỉnh có chỉ số năng lực cạnh tranh cấp mục đích gây lãng phí, hiệu quả sử dụng thấp,<br /> tỉnh (PCI) dẫn đầu nước ta. gây xung đột trong nội bộ gia đình, tệ nạn xã<br /> hội có nguy cơ phát triển.<br /> <br /> <br /> 10<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> - Sự gia tăng dân nhập cư vào các khu công Phước Khánh thuộc huyện Tân Uyên ngày<br /> nghiệp, gây áp lực lớn cho nhà ở, hạ tầng đô 28/7/1997, http://luatgiapham.com/nghi-dinh-<br /> thị và quản lý của chính quyển địa phương; đất so-54-1997-nd-cp-cua-chinh-phu/<br /> nông nghiệp bị thu hẹp còn do những hoạt Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt<br /> động chưa hợp lý của việc quy hoạch; những Nam. (2008). Nghị định số 73/2008/NĐ-CP về<br /> hoạt động đầu cơ kinh doanh đất đai trên việc điều chỉnh địa giới hành chính xã,<br /> những khu vực sắp ĐTH; nhiều khu đất canh phường, thành lập phường thuộc thị xã Thủ<br /> tác trên địa bàn tỉnh bị bỏ hoang, gây lãng phí Dầu Một, tỉnh Bình Dương ngày 09/6/2008,<br /> do công tác quản lý kém hiệu quả. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-<br /> 4. Kết luận và khuyến nghị hanh-chinh/Nghi-dinh-73-2008-ND-CP-dieu-<br /> chinh-dia-gioi-hanh-chinh-xa-phuong-thanh-<br /> Đô thị hóa là một quá trình phức tạp, quan hệ đan<br /> lap-phuong-thuoc-thi-xa-Thu-Dau-Mot-tinh-<br /> xen và đa chiều, xét trong mối quan hệ này thì<br /> Binh-Duong-66802.aspx<br /> ĐTH là nguyên nhân nhưng trong mối quan hệ<br /> Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt<br /> khác lại là kết quả. Sau 20 năm tái lập tỉnh, Bình<br /> Nam. (2009). Nghị quyết số 36/NQ-CP về việc<br /> Dương đạt được nhiều thành tựu trong phát triển<br /> điều chỉnh địa giới hành chính huyện Bến Cát,<br /> kinh tế, ĐTH ở Bình Dương với lợi thế xuất phát<br /> huyện Tân Uyên để mở rộng địa giới hành<br /> sau nên sẽ có nhiều ưu thế trong quá trình xây<br /> chính thị xã Thủ Dầu Một; thành lập phường<br /> dựng và phát triển đô thị. ĐTH cùng với CNH -<br /> thuộc thị xã Thủ Dầu Một, thành lập thị trấn<br /> HĐH gây nhiều áp lực về hạ tầng, làm cho đất đai<br /> Thái Hòa thuộc huyện Tân Uyên, tỉnh Bình<br /> chuyển dịch mạnh mẽ, đặc biệt là sự chuyển dịch<br /> Dương ngày 11/8/2009,<br /> từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp.<br /> https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-<br /> Trong tương lai, chiến lược quy hoạch và xây<br /> hanh-chinh/Nghi-quyet-36-NQ-CP-dieu-<br /> dựng đô thị của tỉnh đến năm 2020, tầm nhìn đến<br /> chinh-dia-gioi-hanh-chinh-92861<br /> năm 2030, điều này có nghĩa là diện tích đất nông<br /> Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt<br /> nghiệp của tỉnh sẽ còn nhiều biến động trong thời<br /> Nam. (2011). Nghị quyết số 4/NQ-CP về việc<br /> gian tới. Do đó, các cấp chính quyền cần nỗ lực<br /> thành lập thị xã Dĩ An, thành lập các phường<br /> đổi mới tư duy trong công tác quy hoạch, quản lí,<br /> thuộc thị xã Dĩ An và thành lập thị xã Thuận<br /> sử dụng hợp lý đất đai nhằm đảm bảo hiệu quả<br /> An, thành lập các phường thuộc thị xã Thuận<br /> trước mắt và lâu dài, đáp ứng yêu cầu phát triển<br /> An, tỉnh Bình Dương ngày 13/01/2011,<br /> KTXH theo hướng bền vững.<br /> http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chi<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO nhphu/hethongvanban?class_id=509&mode=d<br /> Cục Thống kê tỉnh Bình Dương. (2000; 2005; etail&document_id=98690<br /> 2010; 2013; 2015). Bình Dương: Niên giám Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt<br /> Thống kê. Nam. (2013). Nghị quyết số 136/NQ-CP về<br /> Nguyễn Sinh Cúc. (Ngày 17, tháng 12, 2004). việc điều chỉnh địa giới hành chính huyện Bến<br /> Bình Dương - một mô hình về chuyển dịch cơ Cát để thành lập thị xã Bến Cát; điều chỉnh địa<br /> cấu kinh tế và thu hút đầu tư nước ngoài. Tạp giới hành chính huyện Tân Uyên để thành lập<br /> chí cộng sản (thực tiễn kinh nghiệm), số 23, thị xã Tân Uyên và thành lập 16 phường thuộc<br /> 56-60. thị xã Bến Cát, thị xã Tân Uyên, thị xã Thuận<br /> Chính phủ nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt An và thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình<br /> Nam. (1997). Nghị định số 54/1997/NĐ-CP về Dương ngày 29/12/2013,<br /> việc thành lập các phường Phú Thọ, Phú Hoà https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-<br /> thuộc thị xã Thủ Dầu Một và thị trấn Tân hanh-chinh/Nghi-quyet-136-NQ-CP-nam-<br /> <br /> <br /> 11<br /> AGU International Journal of Sciences – 2019, Vol. 23 (2), 1 – 12<br /> <br /> 2013-dieu-chinh-dia-gioi-hanh-chinh-Ben-Cat- Tổng Cục Thống kê. (2000; 2010; 2015). Niên<br /> Thuan-An-Binh-Duong-217913.aspx giám Thống kê. Hà Nội: Nhà xuất bản Thống<br /> Vũ Đình Nhân. (2012). Nghiên cứu tác động của kê.<br /> quá trình đô thị hóa tới biến động sử dụng đất Trung tâm Nghiên cứu và phát triển Giao thông<br /> thành phố Hải Phòng, Luận văn thạc sĩ Địa vận tải. (2014). Quy hoạch tổng thể giao thông<br /> chính, Trường Đại học Khoa học tự nhiên Hà vận tải tỉnh Bình Dương đến năm 2020 và định<br /> Nội. Truy cập từ hướng đến năm 2030, Số 133/ GTVT-<br /> https://text.123doc.org/document/1030624 KCHTGT 10/02/2014.<br /> Phạm Thị Xuân Thọ. (2008). Địa lý đô thị. Tiền Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Dương.<br /> Giang: Nhà xuất bản Giáo dục. (2000; 2005; 2010; 2015). Bình Dương: Báo<br /> Phân viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp cáo kết quả kiểm tra đất đai tỉnh Bình Dương.<br /> miền Nam. (2010). Điều tra chỉnh lý bản đồ Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương. (2014). Báo<br /> đất, xây dựng bản đồ đánh giá đất đai, đề xuất cáo kết quả kiểm kê đất đai, lập bản đồ hiện<br /> định hướng sử dụng tài nguyên đất tỉnh Bình trạng sử dụng đất năm 2014 tỉnh Bình Dương.<br /> Dương. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh Ngày 30/10/2015.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br />