68
VAI TRÒ CỦA CÁC NHÀ LÃNH ĐẠO VÀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC TRONG
VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ỨNG DỤNG TRÍ TUỆ NHÂN TẠO CHO
ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CỞ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC VIỆT NAM
Kim Mạnh Tuấn1, Phùng Văn Ninh2
Email: tuankm@vnu.edu.vn
Tóm tắt: Trong bối cảnh giáo dục đại học tại Việt Nam, sự phát triển vượt bậc của
công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở ra cơ hội và thách thức mới trong việc đào tạo và
phát triển năng lực cho giảng viên và sinh viên. Nghiên cứu này tập trung vào việc khám
phá vai trò của các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng các trường đại học, trong
việc thúc đẩy và phát triển năng lực ứng dụng AI trong đội ngũ giảng viên. Nghiên cứu sử
dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng, bao gồm phỏng vấn
sâu và khảo sát bằng bảng câu hỏi, để đánh giá hiệu quả của các chiến lược và sáng kiến
nhằm thúc đẩy năng lực ứng dụng AI. Các kết quả cho thấy vai trò quan trọng của việc xây
dựng chiến lược rõ ràng, đảm bảo nguồn lực, tạo môi trường đổi mới sáng tạo, và thực hiện
đào tạo phát triển chuyên môn cho giảng viên. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các nhà quản lý giáo
dục cần phải đi đầu trong việc áp dụng AI, từ việc xây dựng chiến lược cho đến việc tạo điều
kiện thuận lợi và hỗ trợ giảng viên trong quá trình ứng dụng công nghệ mới, bao gồm việc
cung cấp tài nguyên cần thiết, tạo điều kiện cho sự đổi mới và sáng tạo, và thúc đẩy hợp tác
giữa giảng viên để chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm. Nội dung nghiên cứu nhấn mạnh tầm
quan trọng của việc thúc đẩy một môi trường đạo đức trong ứng dụng AI, đảm bảo rằng
công nghệ được sử dụng một cách minh bạch và công bằng. Kết quả của nghiên cứu này gợi
ý rằng các nhà quản lý giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc hình thành tương lai của
giáo dục đại học, đặc biệt là trong việc ứng dụng công nghệ AI, để chuẩn bị cho thế hệ sinh
viên và giảng viên trong kỷ nguyên số.
Từ khóa: giảng viên, năng lực, chiến lược, trí tuệ nhân tạo.
I. Đặt vấn đề
Sự phát triển vượt bậc của công nghệ Trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo ra một bước ngoặt
trong nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Khi AI ngày càng len lỏi vào mọi khía cạnh của
cuộc sống, việc phát triển kiến thức về AI - khả năng hiểu, sử dụng và đánh giá một cách
nghiêm túc các hệ thống AI trở nên vô cùng quan trọng đối với giảng viên và sinh viên.
Trong bối cảnh giáo dục đại học tại Việt Nam, các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục, đặc
biệt là hiệu trưởng các trường đại học, đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát
triển năng lực ứng dụng AI của đội ngũ giảng viên.
1 Khoa Quản lý Giáo dục – Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.
2 Ngành Quản trị trường học – Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.
69
Với tiềm năng có thể cách mạng hoá quá trình dạy và học, các nhà lãnh đạo và quản
lý giáo dục cần phải đi đầu trong cuộc chuyển đổi này. Họ chịu trách nhiệm tạo ra môi trường
thuận lợi để tích hợp AI vào chương trình giảng dạy, xây dựng các cơ hội phát triển chuyên
môn cho đội ngũ giáo viên và khuyến khích việc khai thác các ứng dụng AI trong các lĩnh
vực học thuật khác nhau.
Tại Việt Nam, nơi việc ứng dụng AI trong giáo dục vẫn đang ở giai đoạn đầu, vai trò
của các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Họ phải
vượt qua những thách thức về nguồn lực hạn hẹp, hạn chế cơ sở hạ tầng và nhu cầu thay đổi
nhận thức để chấp nhận các công nghệ mới nổi. Bằng cách thúc đẩy việc nâng cao kiến thức
về AI, các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục có thể trao quyền cho đội ngũ giảng viênkhai
thác sức mạnh của AI, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng học tập và chuẩn bị
cho thế hệ tương lai trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.
Nghiên cứu này nhằm mục đích tìm hiểu các chiến lược và sáng kiến mà các nhà
lãnh đạo và quản lý giáo dục tại các trường đại học Việt Nam đã và đang thực hiện nhằm
phát triển năng lực ứng dụng AI cho đội ngũ giảng viên. Bằng cách nghiên cứu vai trò của
các nhà lãnh đạo trong bối cảnh này, nghiên cứu mong muốn đem lại những hiểu biết sâu
sắc và đề xuất những khuyến nghị có giá trị nhằm thúc đẩy việc ứng dụng AI một cách hiệu
quả tại các cơ sở giáo dục đại học trên toàn quốc.
II. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, lãnh đạo và quản lý giáo dục đóng một vai trò
không thể phủ nhận trong việc hình thành năng lực AI cho giảng viên và sinh viên. Linda
Darling-Hammond và Ivica Boticki nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển chuyên
môn cho giáo viên, không chỉ làm giàu kiến thức về AI mà còn cách tích hợp nó vào chương
trình giảng dạy. Từ đó, đòi hỏi một hệ thống hỗ trợ mạnh mẽ từ các nhà lãnh đạo và quản lý
giáo dục, bao gồm cả việc cung cấp nguồn lực, thời gian và không gian cho giáo viên để thử
nghiệm và học hỏi. Việc áp dụng AI vào giáo dục không chỉ là một xu hướng mà là một yêu
cầu cấp bách, đòi hỏi sự linh hoạt và sẵn lòng thay đổi từ phía lãnh đạo. Trong kỷ nguyên
mà Trí tuệ Nhân tạo (AI) đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong mọi lĩnh vực,
nhất là trong giáo dục, việc phát triển năng lực ứng dụng AI cho giảng viên và sinh viên trở
nên vô cùng quan trọng. Các nhà nghiên cứu như Darling-Hammond (2016) đã nhấn mạnh
tầm quan trọng của việc đào tạo chuyên môn cho giáo viên để họ có thể tích hợp AI vào
chương trình giảng dạy và phương pháp giảng dạy một cách hiệu quả.
Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu như Yong Zhao và Cathy Davidson đã nhấn mạnh
vai trò quan trọng của các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục trong việc thúc đẩy một môi
trường văn hóa đổi mới sáng tạo và sẵn sàng chấp nhận rủi ro để ứng dụng công nghệ AI
vào lớp học (Emler et al., 2023). Vì vậy, các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục cần phải có
tầm nhìn xa, khuyến khích sự hợp tác và học tập theo dự án để tạo ra môi trường học tập tích
70
cực, nơi giảng viên và sinh viên có thể thử nghiệm, sáng tạo và ứng dụng AI một cách an
toàn và hiệu quả. Trong khi đó, Yong Zhao và Cathy Davidson đề cập đến việc tạo điều kiện
cho một môi trường đổi mới thông qua việc khuyến khích tư duy sáng tạo và mạo hiểm trong
việc áp dụng công nghệ AI. Nhờ vậy, không chỉ giúp sinh viên phát triển kỹ năng giải quyết
vấn đề mà còn thúc đẩy giáo viên thích ứng với các phương pháp giảng dạy mới. Sự lãnh
đạo linh hoạt và có tầm nhìn xa sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển của các phương pháp giáo
dục đổi mới, giúp sinh viên chuẩn bị tốt hơn cho một tương lai không ngừng thay đổi.
Tuy nhiên, việc áp dụng AI trong giáo dục cũng không phải là hoàn toàn tích cực.
Các nhà nghiên cứu như Watters (2023) và Bayne & Gallagher (2021) đã lên tiếng cảnh báo
về việc áp dụng AI trong giáo dục một cách thiếu cân nhắc và kêu gọi các nhà lãnh đạo và
quản lý giáo dục thúc đẩy tư duy phê phán, cũng như đưa ra những cân nhắc đạo đức xung
quanh vấn đề sử dụng AI. Từ đó, nhấn mạnh vai trò quan trọng của các nhà lãnh đạo và quản
lý giáo dục trong việc đảm bảo rằng quá trình tích hợp AI được thực hiện một cách có trách
nhiệm, công bằng và minh bạch. Abbas (2023) đã chỉ ra rằng việc tích hợp AI vào giáo dục
đòi hỏi một cách tiếp cận có tính đạo đức cao, nhấn mạnh việc giáo dục các nhà lãnh đạo về
tác động của AI đối với bình đẳng và công bằng.
Việc giảm thiểu các định kiến và tạo ra một hệ thống học tập không phân biệt đối xử
là trách nhiệm không của riêng ai, mà của tất cả những người tham gia vào quá trình giáo
dục. Lãnh đạo và quản lý giáo dục cần phải đi đầu trong việc thiết lập các chính sách và thực
hành giáo dục đạo đức, đồng thời khuyến khích sự tham gia của cả giảng viên và sinh viên
trong việc phản biện và định hình lại công nghệ để phục vụ lợi ích chung.
Trong thế giới ngày càng số hóa, kỹ năng dữ liệu trở thành một phần không thể thiếu
trong giáo dục. Kilag và cộng sự (2023) nhấn mạnh việc các lãnh đạo và quản lý giáo dục
cần phải coi trọng việc phát triển kỹ năng này cho cả giảng viên và sinh viên. Không chỉ bao
gồm việc hiểu biết về cách thức hoạt động của dữ liệu và AI mà còn về việc sử dụng chúng
một cách có trách nhiệm và hiệu quả. Nâng cao năng lực dữ liệu trong giáo dục đòi hỏi một
nền tảng vững chắc và một tầm nhìn chiến lược từ phía các nhà lãnh đạo. Một trong những
thách thức lớn mà các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục phải đối mặt là vấn đề bất bình đẳng
số và thiếu công bằng trong việc tiếp cận AI. Các nhà nghiên cứu như Roshanaei và cộng sự
(2023) và Shams và cộng sự (2023) đã khám phá các chiến lược để giải quyết vấn đề phân
biệt đối xử về giới tính và chủng tộc trong các hệ thống AI, đồng thời thúc đẩy một nền giáo
dục AI công bằng và toàn diện cho tất cả sinh viên.
Tuy nhiên, Roshanaei và cộng sự (2023) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đảm
bảo tiếp cận và công bằng trong giáo dục AI. Vấn đề bất bình đẳng và thiếu công bằng trong
tiếp cận công nghệ AI và tài nguyên liên quan là một thách thức lớn mà các nhà lãnh đạo và
quản lý giáo dục phải giải quyết. Các nghiên cứu của Roshanaei và cộng sự (2023) đã nhấn
mạnh tầm quan trọng của việc đảm bảo sự tiếp cận và công bằng trong giáo dục AI. Thực tế
71
là nhiều sinh viên, đặc biệt là những sinh viên từ các cộng đồng thiểu số hoặc thu nhập thấp,
thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận các công nghệ mới, bao gồm cả AI. Từ đó, có thể
dẫn đến sự phân hóa và khoảng cách ngày càng lớn trong cơ hội giáo dục và phát triển kỹ
năng, làm sâu sắc thêm vấn đề bất bình đẳng xã hội. Các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục
cần nhận thức rõ về những thách thức này và thực hiện các chiến lược nhằm giảm thiểu
khoảng cách kỹ thuật số. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng công nghệ tại các trường học ở các khu
vực kém phát triển, cung cấp các khóa đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho giảng viên và sinh viên,
cũng như xây dựng các chương trình hợp tác với các tổ chức và doanh nghiệp để mang công
nghệ AI đến với cộng đồng một cách rộng rãi hơn. Bên cạnh đó, các nhà lãnh đạo và quản
lý giáo dục cần chú trọng đến việc xây dựng một môi trường học tập công bằng và toàn diện,
nơi mọi sinh viên đều được khuyến khích và hỗ trợ trong việc tiếp cận và khai thác tiềm
năng của AI. Phải có những nỗ lực nhằm loại bỏ các định kiến và rào cản liên quan đến giới
tính, chủng tộc hoặc hoàn cảnh kinh tế - xã hội, đồng thời tạo ra các cơ hội học tập và phát
triển bình đẳng cho tất cả sinh viên.
Trong bối cảnh ngày càng có nhiều dữ liệu được tạo ra từ quá trình giảng dạy và
nghiên cứu khoa học, các nhà nghiên cứu như Kim (2023) và Santos-Hermosa và cộng sự
(2023) đã kêu gọi các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục cần ưu tiên nâng cao năng lực đọc
hiểu dữ liệu (data literacy) và thực hiện các thực hành xử lý dữ liệu có trách nhiệm song
song với các sáng kiến phát triển năng lực AI. Nhờ vậy, giúp đảm bảo rằng dữ liệu được sử
dụng một cách hiệu quả và đạo đức để hỗ trợ ra quyết định giảng dạy và nâng cao chất lượng
giáo dục. Santos-Hermosa và cộng sự (2023) đồng thời chỉ ra rằng việc hỗ trợ giáo viên
thông qua công nghệ là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển chuyên môn. Các nhà
lãnh đạo và quản lý giáo dục cần phải thúc đẩy sự hợp tác giữa giáo viên và công nghệ, tận
dụng các công cụ AI như robot giáo dục và hệ thống học tập cá nhân hóa để tăng cường hiệu
quả giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Sự hỗ trợ này không chỉ giới hạn ở việc cung cấp
công nghệ mà còn bao gồm việc tạo điều kiện cho việc đào tạo và phát triển chuyên môn
liên tục.
Trong khi đó, các nhà nghiên cứu như Chisom và cộng sự (2023) đã tập trung vào tiềm
năng của các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục trong việc thúc đẩy sự phát triển của các hệ
thống học tập thích ứng dựa trên AI và tích hợp robot xã hội cũng như trợ lý AI vào môi trường
học tập. Từ đó, mở ra nhiều cơ hội mới để cá nhân hóa quá trình giảng dạy và nghiên cứu khoa
học, tăng cường sự tham gia và tương tác của sinh viên, đồng thời nâng cao hiệu quả và chất
lượng giáo dục. Các nhà nghiên cứu như Chng và cộng sự (2023) và Park và cộng sự (2023)
đã phân tích các thách thức và cơ hội cho các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục trong việc tích
hợp AI vào các lĩnh vực giảng dạy cụ thể như khoa học máy tính, STEM, giáo dục mầm non
và giảng dạy ngôn ngữ, từ đó, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các chiến lược lãnh
đạo phù hợp để thúc đẩy năng lực AI trong các lĩnh vực khác nhau, đảm bảo rằng giáo dục AI
được lồng ghép một cách toàn diện trong toàn bộ hệ thống giáo dục.
72
III. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này được tiến hành bằng việc sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên
cứu định tính và định lượng nhằm khám phá vai trò của các nhà quản lý giáo dục trong việc
phát triển năng lực ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo (AI) cho đội ngũ giảng viên tại các cơ sở giáo
dục đại học tại Việt Nam.
Phương pháp này bao gồm việc phỏng vấn sâu 11 cán bộ quản lý từ các cơ sở giáo
dục đại học, tập trung vào các chiến lược, sáng kiến và thách thức trong việc phát triển năng
lực ứng dụng AI cho đội ngũ giảng viên. Dữ liệu từ các cuộc phỏng vấn được phân tích bằng
phương pháp phân tích nội dung để xác định các chủ đề và ý tưởng chính.
Nghiên cứu cũng sử dụng khảo sát bằng bảng câu hỏi với giảng viên tại 3 trường đại
học tại Việt Nam bao gồm: Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Trường
Đại học Ngoại thương và Trường Đại học Mỏ - Địa Chất, thu được 212 phiếu hợp lệ từ tổng
số 536 phiếu phát ra (tương ứng với tỷ lệ 39.56%). Dữ liệu từ khảo sát được phân tích bằng
Phân tích Nhân tố Khám phá (EFA) để xác định các nhân tố (vai trò) của nhà quản lý giáo
dục trong việc phát triển năng lực ứng dụng AI cho đội ngũ giảng viên.
Bảng 1: Thống kê mô tả đối tượng nghiên cứu:
Biến
Số lượng
Phần trăm
Giới tính
Nam
116
54.72
Nữ
96
45.28
Tổng
212
100.00
Độ tuổi
Dưới 30
5
2.36
Từ 30 đến 40 tuổi
108
50.94
Từ 40 đến 50 tuổi
87
41.04
Trên 50 tuổi
12
5.66
Tổng
212
100.00
Số năm công tác
tại trường
Dưới 10 năm
59
27.83
Từ 10 đến 20 năm
138
65.09
Trên 20 năm
15
7.08
Tổng
212
100.00
Kết quả từ phân tích định tính và định lượng được kết hợp để đánh giá mức độ ảnh
hưởng của các nhân tố đến năng lực ứng dụng AI của giảng viên. Phương pháp này giúp tạo
ra cái nhìn toàn diện về vai trò của các nhà quản lý giáo dục trong việc thúc đẩy phát triển
năng lực ứng dụng AI tại các cơ sở giáo dục đại học.
