Vũ trụ kỳ bí và 10 vạn câu hỏi vì sao: Phần 2

fíhi nú€ nước clmyển thành tuyết?<br /> Tuyết được tạo ra khi nước trong m ây đóng băng<br /> thành các tinh thể băng nhỏ li ti. Không khí ẩm đóng<br /> băng xung quanh các hạt bụi hoặc các hoá châ"t lơ<br /> lửng trong m ây, các hạt này trở thành nhân của mỗi<br /> tinh thể. Các tinh thể tuyết p h át triển kích thước khi<br /> có thêm nước kết tinh xung quanh m ột nhân riêng<br /> lẻ. Điều này càng xảy ra khi không khí càng ẩm.<br /> Bông tu y ết được hình th ành khi m ột số tinh thể<br /> kết hợp với n h au th àn h từng nhóm . Câ"u trúc của<br /> bông tuyết thư ờng có hình lục giác và không có<br /> hai bông tu y ết nào giống h ệt nhau.<br /> <br /> Tại sao tạ i có gió?<br /> Đôi khi, đan g đ ứ n g ở ncti trông trải, có m ột<br /> hiện tượng thình lình và khó h iểu xảy ra: gió nổi<br /> lên. K hông nhìn th ấy nhưng ta cảm thây và ta<br /> không có m ột ý tưởng rõ rệt cái gì vừa xảy ra.<br /> H iện tượng gió chỉ là sự chuyển đ ộng của không<br /> khí trong b ầ u khí quyển. Đ ồng ý rồi, nhưng cái gì<br /> khiến cho nó chuyển đ ộ n g chứ? Gió có n h iều thứ,<br /> n h iều tên nhưng chung qui chỉ do m ột yếu tố: sự<br /> thay đổi n h iệt độ. Không khí giãn nở khi bị hun<br /> nóng. Khi giãn nở, không khí trở n ên nhẹ, càng<br /> nhẹ, k hông khí càng bốc lên cao và đ ể lại "khoảng<br /> <br /> VŨ trụ kỳ bí<br /> <br /> 89<br /> <br /> :ị<br /> <br /> trô"ng" b ên dưới. N hưng khí lạn h ù a đ ến chiếm<br /> khoảng trống đó ngay. K hông khí chuyển động,<br /> th ế là th àn h gió.<br /> Có hai th ứ gió chủ yếu: gió to àn cầu và gió<br /> khu vực. Gió to àn cầu b ắ t đ ầ u từ v ù n g xích đạo,<br /> nơi có n h iề u n h iệt M ặt Trời nhâT. Tại đ â y không<br /> khí n ó n g bốc lên cao và ch uyển về hư ớng Bắc và<br /> N am cực. Khi còn cách các cực kh o ản g 1 /3 q u ãn g<br /> đường, n h iệt độ k hông khí giảm d ầ n đ ồ n g thời<br /> cũ n g từ từ rớ t xuống đ ấ t trở lại. M ột số k hông khí<br /> n ày qu ay trở lại v ù n g xích đ ạo và lại bị h u n n óng<br /> trở lại, còn m ộ t sô' thì đi tới các v ù n g cực. Loại gió<br /> n ày th ư ờ n g thổi đ iề u hòa trong su ố t năm . Tuy<br /> n h iên , đô i khi loại gió n ày bị loại gió khu vực<br /> đ á n h b ạ t đi hướng khác.<br /> Loại gió khu vực là do luồng khí lạnh với áp<br /> suâ't cao hoặc luồng khí n ó n g với á p suâT thâ'p tạo<br /> nên. Loại gió khu vực n ày thường kéo d ài không<br /> lâu, m ộ t vài ng ày có khi m ột vài giờ là gió toàn<br /> cầu sẽ lại h iện diện ngay thôi. C ũng có khi gió khu<br /> vực là do sự cách biệt quá cao giữa n h iệt độ ban<br /> ngày và b an đ êm trên m ặt đâT. Gió giữa đâT liền<br /> và m ặt biển thuộc loại này. Ban ngày, k hông khí<br /> lạnh ùa tràn v ào lục địa tạo th àn h gió hiu hiu. Ban<br /> đêm , đ ạ i dương â'm hơn lục địa nên lại có không<br /> khí lạn h từ lục địa thổi ra.<br /> <br /> 90<br /> <br /> 0<br /> <br /> KÍIỈ nầ€ xảy ra động đãt?<br /> Trong lòng Trái Đ ất luôn có các chuyển động,<br /> cứ m ỗi 30s m ặt đâT rung nhẹ độ t ngột. Phần lớn<br /> các chuyển đ ộ n g yếu đ ến m ức ta không nh ận ra.<br /> Tuy nhiên, có m ột số chuyển độn g m ạnh đ ến mức<br /> gây ra thảm họa. Các đư ờng nứ t lớn xuâT hiện trên<br /> m ặt đâT, nhà cửa và các công trình chao đảo hoặc<br /> đ ổ sụp; trên thực tế, toàn bộ m ột thị trấn hoặc<br /> th àn h phô' có thể bị phá hủy. N guyên nh ân gây ra<br /> độn g đâ't là các m ảng kiến tạo của vỏ Trái ĐâT<br /> trượt lên nh au hoặc va chạm vào nhau, làm cho các<br /> lớp đá n ảy b ật và p h á t ra sóng chân động.<br /> <br /> Vì sao có hiện tượng cát tún?<br /> H iện tượng cát lú n là gì? Đó là n h ữ n g thảm cát<br /> nhẹ, xô'p có lẫn nước. C hỗ cát lú n nom cũng<br /> không khác gì chỗ cát k hông lú n ngay k ế cận đó.<br /> Chỉ khác m ột đ iều d u y nhâ't: chỗ cát lú n không<br /> chịu m ột v ậ t gì n ặn g đè lên nó. H iện tượng cát<br /> lú n thư ờng xảy ra ở cửa sông lớn hay trên bờ biển<br /> mà bên dưới là m ột lớp đâ't sét. Nước bị ứ đ ọ n g<br /> trong cát vì lớp đâ't sét ở dưới giữ không cho nuớc<br /> thâ'm xuông. Nước n à y d o n h iều n g u ồ n đ ổ đến, từ<br /> m ột d ò n g sông hoặc từ n h ữ n g hồ ao chẳng hạn.<br /> N hìn th ậ t kỹ ta sẽ th ây n h ữ n g h ạ t cát chỗ lú n<br /> <br /> Vũ trụ kỳ bí<br /> <br /> 91<br /> <br /> khác với n h ữ n g h ạ t cát ỏ chỗ khác ở điểm ch ú n g<br /> "tròn" hơn, ít góc cạnh hơn. Nước thâ^m v ào giữa<br /> khe các h ạ t cát làm cho ch úng cách xa n h au ra<br /> đ ồ n g thời n â n g ch ú n g lên và làm cho c h ú n g cứ<br /> n h ư m u ô n chồm lên nhau. C hính sự kiện bị n ân g<br /> lên và chồm lên n h a u đó khiến cho cát lú n vì sức<br /> n ặ n g đè lên chúng.<br /> Có n h ữ n g chỗ có h iện tư ợng n h ư là cát lú n m à<br /> k h ô n g p h ả i do cát. Nó có th ể do hấi cứ loại đ ấ t<br /> xô"p hay cát p h a lẫn b ù n hoặc do m ộ t th ứ b ù n sỏi.<br /> Khi đ ứ n g trê n cát lú n , người ta k h ô n g bị cát h ú t<br /> rồi n u ô t ch ử n g được đ â u . C át lú n có chứa n h iều<br /> nước n ê n k h iến cát bị trôi đi. Vì cát n ặ n g hơn<br /> nước n ên người ta có th ể nổi trong cát hơn tro n g<br /> nước. Đ iều q u an trọ n g p h ải làm khi bị cát lú n là<br /> p h ả i cử đ ộ n g th ậ t chậm , n h ư v ậy cát có đ ủ thì<br /> giờ trôi q u a n h th â n th ể ta. Khi cát tác đ ộ n g n h ư<br /> vậy, nó cũ n g sẽ tác đ ộ n g n h ư nước mà b ạn đ an g<br /> bơi tro n g đó.<br /> <br /> Tại sao M ặt Trùi Um ỉiữn Trái Đất<br /> mủ Trái Đất hìiỡng b ị Mặt Trùi hút vác?<br /> Đ úng là M ặt Trời rất m ạnh đối với Trái Đấi.<br /> N hưng Trái Đ ất quay quanh M ặt Trời với tốc độ<br /> <br /> 92<br /> <br /> Pluto<br /> <br /> hết sức lớn, mỗi giây tới 29,8km, vì th ế nên sinh ra<br /> m ột lực lớn rời xa M ặt Trời ra, gọi là lực ly tâm.<br /> Lực ly tâm ấy vừa khéo triệ t tiêu được lực h ú t của<br /> M ặt Trời, nhưng k hông bị M ặt Trời h ú t vào.<br /> <br /> Trái Đất tàm báng gì?<br /> C âu trả lời khái q u á t nhâ"t cho câu hỏi n ày có<br /> lẽ là: Trái Đâ"t là m ột quả banh h ầ u n h ư làm bằng<br /> đá. Xin nói rõ; đá xanh chứ không phải nước đá<br /> đâu. Bên trong lòng Trái ĐâT, đá nóng chảy nhưng<br /> vỏ ngoài thì đ ô n g đặc. Chưa tới m ột p h ầ n ba bề<br /> m ặt Trái Đâ"t là lục địa, p h ầ n còn lại được bao ph ủ<br /> bằng nước.<br /> <br /> VŨ trụ kỳ bí<br /> <br /> 93<br /> <br />