Ảnh hưởng của xung điện từ thiết bị thu hoạch tôm đến một số yếu tố hữu sinh trong ao nuôi

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản - số 02/2008<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> ẢNH HƯỞNG CỦA XUNG ĐIỆN TỪ THIẾT BỊ THU HOẠCH TÔM ĐẾN MỘT SỐ<br /> YẾU TỐ HỮU SINH TRONG AO NUÔI<br /> IMPACTING OF ELECTRICAL PULSE CREATED FROM THE CATCHING CULTURED SHRIMP<br /> GEAR ON A NUMBER OF LIVING ELEMENTS OF REARING PONDS<br /> Ths. Nguyễn Duy Toàn<br /> Khoa Khai thác - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bằng kết quả nghiên cứu thu được cho thấy sự tác động của xung điện từ thiết bị thu hoạch tôm<br /> nuôi đến một số yếu tố hữu sinh trong ao nuôi, cụ thể là tác động trực tiếp tới thực và động vật phù du,<br /> vi khuẩn nước và đáy, những yếu tố này giữ vai trò hết sức quan trọng tới môi trường sinh thái ao nuôi.<br /> Cũng qua kết quả nghiên cứu, cho thấy khả năng có thể sử dụng xung điện nhằm làm hạn chế các<br /> tác động mang tính tiêu cực tới một số yếu tố hữu sinh trong ao nuôi ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe<br /> tôm nuôi.<br /> Do đó, có thể sử dụng xung điện để điều khiển một số yếu tố hữu sinh trong ao có lợi cho tôm nuôi.<br /> Từ khóa: Xung điện, môi trường sinh thái, ao nuôi tôm, thực và động vật phù du, vi khuẩn nước<br /> và đáy<br /> Abstract<br /> From research result shown that there are reality impactings of electrical pulse which created<br /> from the catching shrimp cultured gear on a number of living elements of rearing ponds, such as on<br /> the plant plankton, animal plankton, water bacteria and bottom bacteria that play an important role to<br /> the environment and ecology in the rearing shrimp ponds.<br /> It is also shown that there is an ability of using electric pulse method to make less harmful on<br /> ecology of the rearing shrimp ponds which affects to shrimp health immediately. Therefore, it is also<br /> using the electrical pulse to control a number of living elements of environment and ecology that are<br /> useful to cultured shrimp in the rearing ponds.<br /> Keywords: Electric Pulse, environment and ecology, rearing shrimp pond, plant and animal<br /> plankton, water and bottom becteria.<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm vừa qua, nghề nuôi<br /> tôm phát triển nhanh và vững chắc góp phần<br /> làm tăng giá trị kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản,<br /> đã và đang trở thành một trong những ngành<br /> nghề chính mang lại sự giàu có và thịnh<br /> vượng cho mỗi gia đình nông dân tham gia<br /> nuôi tôm cũng như cho quốc gia.<br /> Tiềm năng để phát triển nghề nuôi tôm<br /> của Việt Nam là rất lớn, việc nghiên cứu, xây<br /> dựng và hoàn thiện qui trình nuôi tôm là một<br /> đòi hỏi bức thiết của thực tiễn sản xuất. Trong<br /> đó, công nghệ khai thác thu hoạch tôm nuôi là<br /> một phần không thể thiếu trong qui trình nuôi<br /> tôm công nghiệp.<br /> <br /> 44<br /> <br /> Hiện nay, bên cạnh việc sử dụng các<br /> phương pháp truyền thống - chài tay, đơm đó,<br /> lưới vét... để thu hoạch tôm nuôi, xung điện đã<br /> sử dụng trong khâu thu hoạch tôm, nó cho<br /> phép người nuôi có thể chủ động về mặt thời<br /> gian, làm giảm đáng kể thời gian thu hoạch (từ<br /> vài ngày xuống còn một vài giờ), đồng thời<br /> nâng cao đáng kể chất lượng tôm sau thu<br /> hoạch, góp phần nâng cao giá trị tôm xuất<br /> khẩu.<br /> Việc áp dụng xung điện vào khai thác thu<br /> hoạch tôm nuôi là một cải tiến đáng kể của<br /> ngành công nghệ khai thác thủy sản.<br /> Tuy nhiên, một vấn đề được đặt ra là khi<br /> sử dụng xung điện để thu hoạch tôm nuôi,<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản - số 02/2008<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> xung điện có ảnh hưởng và tác động gì tới môi<br /> <br /> Biến động của một số yếu tố hữu sinh<br /> <br /> trường sinh thái của ao nuôi? Khi tiến hành thu<br /> hoạch tôm nuôi làm nhiều đợt, đặc biệt khi<br /> đánh tỉa thả bù (đáp ứng theo nhu cầu thực<br /> <br /> trong ao nuôi tôm như: thực vật và động vật<br /> phù du, vi khuẩn ở nước và vi khuẩn ở đáy ao<br /> <br /> phẩm tươi sống của xã hội, đặc biệt là khách<br /> du lịch) và việc thu tôm từ ao nuôi với mật độ<br /> <br /> thu tôm gây ra.<br /> 2.2. Địa điểm nghiên cứu<br /> <br /> dày san sang các ao khác (từ 01 đến 03 tháng<br /> tuổi) để nuôi tiếp cho đạt được kích cỡ thương<br /> <br /> Thí nghiệm được tiến hành tại các ao<br /> nuôi của Trung tâm nghiên cứu Nuôi trồng<br /> <br /> phẩm. Do đó, việc nghiên cứu, thử nghiệm và<br /> đánh giá ảnh hưởng của xung điện lên môi<br /> <br /> Thủy sản Cam Ranh, Viện Nghiên cứu Nuôi<br /> trồng Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang.<br /> 2.3. Phương pháp nghiên cứu:<br /> <br /> trường ao nuôi tôm là một nhu cầu rất thiết<br /> yếu hiện nay.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> <br /> nuôi dưới tác dụng của xung điện do thiết bị<br /> <br /> 2.3.1. Ph
ng pháp b trí thí nghim<br /> <br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu:<br /> <br /> Máy phát xung điện của thiết bị<br /> thu hoạch tôm nuôi (Uv/Ur=12v/500v; f=4-6Hz)<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ao nuôi có nồng độ muối 10 /00<br /> <br /> 0<br /> <br /> Ao nuôi có nồng độ muối 20 /00<br /> <br /> • Quan trắc, đo đạc và thu các mẫu về môi trường ao nuôi trước khi phát xung điện, ngay khi<br /> phát xung điện, sau khi phát xung điện 1 giờ, 6, 12, 24, 48 và 72 giờ,<br /> • Thu mẫu thực và động vật phù du, vi khuẩn nước và đáy trước khi phát xung điện, ngay khi<br /> phát xung điện, sau khi phát xung điện 1 giờ, 6, 12, 24, 48 và 72 giờ<br /> • Số lần thí nghiệm: 3 lần<br /> Hình 1: Sơ đồ bố trí thí nghiệm nội dung nghiên cứu<br /> 2.3.2. Xác đnh s l
ng thc v t phù du<br /> (TVPD) ho<br /> c đng v t phù du (ĐVPD) trong<br /> n
<br /> c ao<br /> - Dùng phương pháp lắng và cố định bằng<br /> formalin 4%<br /> - Dùng buống đếm TVPD hoặc buồng đếm<br /> ĐVPD và kính hiển vi<br /> - Số lượng TVPD hoặc ĐVPD được tính<br /> theo công thức:<br /> X (tb/lít) = A . V/v<br /> Trong đó: X: là số lượng TVPD (tb/lít)<br /> V: là thể tích nước (ml) đã lằng từ một lít<br /> nước mẫu<br /> v: là thể tích nước mẫu đưa vào buồng<br /> đếm mỗi lần<br /> A : là giá trị trung bình của số lượng TVPD<br /> có trong 3 lần đếm<br /> <br /> 2.3.3. Xác đnh s l
ng vi khun hiu khí<br /> trong n
<br /> c ao<br /> - Dùng phương pháp đĩa gián tiếp của Koch R.<br /> - Dùng môi trường tổng hợp NA hoặc BHIA<br /> - Số lượng vi khuẩn hiếu khí ở nước được<br /> tính theo công thức:<br /> X (cfu/ml) = K. A/v<br /> Trong đó: X là số lượng vi khuẩn hiếu khí<br /> có trong 1 ml nước mẫu.<br /> A. là số khuẩn lạc (cfu) trung bình trên 3<br /> đĩa thạch nuôi cấy từ 0, 1 ml mẫu<br /> v. là thể tích mẫu nước đưa vào nuôi cấy<br /> 1 lần/ đĩa lồng<br /> K. Hệ số pha loãng (có thể là 1, 10, 100,<br /> 1000 lần …)<br /> 2.3.4. Xác đnh s l
ng vi khun hiu khí<br /> trong bùn đáy ao<br /> <br /> 45<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản - số 02/2008<br /> - Dùng phương pháp đĩa gián tiếp của<br /> Koch R.<br /> - Dùng môi trường tổng hợp NA hoặc<br /> BHIA.<br /> - Lấy 1g bùn đáy ao nuôi tôm hòa tan<br /> trong 10 ml nước muối 2% vô trùng, sau đó<br /> xác định số lượng vi khuẩn hiếu khí được thực<br /> hiện giống như phương pháp xác định ở nước<br /> ao đã nêu ở mục 2.3.2.<br /> - Số lượng vi khuẩn hiếu khí ở nước được<br /> tính theo công thức:<br /> X (cfu/g) = 10. A/v<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> - Trong đó: 10 chính là độ pha loãng bùn<br /> đáy theo tỷ lệ 1g bùn/10 ml nước<br /> A là số lượng trung bình của khuẩn lạc<br /> (cfu) mọc trên 1 hộp lồng (từ 3 hộp lồng)<br /> V là thể tích nước mẫu đưa vào nuôi cấy<br /> (thường là 0,1ml)<br /> X là số lượng vi khuẩn hiếu khí có trong 1<br /> g bùn đáy (cfu/g)<br /> 3. Phương pháp xử lý số liệu<br /> Sử dụng phần mềm thống kê Excel để xử<br /> lý số liệu.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Kết quả thí nghiệm ảnh hưởng của xung điện đối với thực vật phù du trong ao nuôi<br /> Bảng 1: Sự biến động số lượng thực vật phù du gây ra bởi xung điện<br /> 3<br /> <br /> Ký hiệu<br /> mẫu ($)<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> Số lượng thực vật phù du (đvt: Tế bào*10 /lit)<br /> 0<br /> 0<br /> Ao nuôi muối 10 /00<br /> Ao nuôi muối 20 /00<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^ III<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> 57.28<br /> 98.52<br /> 79.73<br /> 38.85<br /> 70.37<br /> 64.84<br /> 33.61<br /> 44.58<br /> 23.78<br /> 16.73<br /> 33.58<br /> 16.25<br /> 34.25<br /> 57.62<br /> 34.46<br /> 20.76<br /> 36.33<br /> 27.57<br /> 40.63<br /> 63.32<br /> 40.37<br /> 24.83<br /> 44.56<br /> 36.76<br /> 51.37<br /> 80.47<br /> 57.75<br /> 27.62<br /> 54.63<br /> 49.25<br /> 57.26<br /> 98.23<br /> 79.68<br /> 38.67<br /> 70.47<br /> 64.73<br /> 57.45<br /> 98.36<br /> 79.93<br /> 38.14<br /> 70.38<br /> 64.62<br /> 57.25<br /> 98.42<br /> 80.23<br /> 38.52<br /> 70.73<br /> 64.73<br /> <br /> Chú thích:<br /> ($)1: Mẫu được thu trước khi cho phát xung điện<br /> <br /> ($)5: Mẫu được thu sau 12 giờ phát xung điện<br /> <br /> ($)2: Mẫu được thu ngay sau khi cho phát xung điện<br /> ($)3: Mẫu được thu sau 1 giờ phát xung điện<br /> <br /> ($)6: Mẫu được thu sau 24 giờ phát xung điện<br /> ($)7: Mẫu được thu sau 48 giờ phát xung điện<br /> <br /> ($)4: Mẫu được thu sau 6 giờ phát xung điện<br /> ^I: Lần thí nghiệm thứ nhất (23/03/2007)<br /> <br /> ($)8: Mẫu được thu sau 72 giờ phát xung điện<br /> ^II: Lần thí nghiệm thứ hai (03/04/2007)<br /> <br /> ^III: Lần thí nghiệm thứ ba (23/04/2007)<br /> Nhận xét:<br /> - Trong cả 03 lần thử nghiệm, xung điện đều làm giảm đáng kể số lượng thực vật phù du trong cả<br /> 0<br /> 0<br /> hai loại ao nuôi có nồng độ muối 10 /00 và 20 /00;<br /> - Sau 1 giờ chạy xung điện, số lượng thực vật phù du trong ao nuôi đã tăng;<br /> - Sau 24 giờ chạy xung điện thì lượng thực vật phù du đã trở về gần với trạng thái ban đầu trước khi<br /> chạy xung điện;<br /> - Sau đó (48 và 72 giờ) thì số lượng thực vật phù du trong ao tương đối ổn định.<br /> 2. Kết quả thí nghiệm ảnh hưởng của xung điện đối với động vật phù du trong ao nuôi<br /> <br /> 46<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản - số 02/2008<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Bảng 2: Sự biến động số lượng động vật phù du trong ao nuôi gây ra bởi xung điện<br /> 3<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Số lượng động vật phù du (đvt: Tế bào*10 /lit)<br /> 0<br /> 0<br /> Ao nuôi muối 10 /00<br /> Ao nuôi muối 20 /00<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> 127.32<br /> 88.71<br /> 54.43<br /> 83.61<br /> 59.26<br /> 43.24<br /> 58.56<br /> 50.42<br /> 24.12<br /> 53.12<br /> 30.42<br /> 13.41<br /> <br /> 3<br /> <br /> 66.45<br /> <br /> 54.64<br /> <br /> 28.23<br /> <br /> 61.26<br /> <br /> 37.38<br /> <br /> 16.27<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> <br /> 72.42<br /> 95.27<br /> <br /> 65.62<br /> 72.14<br /> <br /> 34.37<br /> 49.14<br /> <br /> 63.23<br /> 78.14<br /> <br /> 41.78<br /> 46.45<br /> <br /> 22.75<br /> 26.53<br /> <br /> 6<br /> 7<br /> <br /> 127.36<br /> 127.33<br /> <br /> 88.32<br /> 88.25<br /> <br /> 54.57<br /> 54.46<br /> <br /> 83.16<br /> 83.35<br /> <br /> 59.87<br /> 60.13<br /> <br /> 43.26<br /> 43.11<br /> <br /> 8<br /> <br /> 127.45<br /> <br /> 88.37<br /> <br /> 54.48<br /> <br /> 83.28<br /> <br /> 60.34<br /> <br /> 43.65<br /> <br /> Ký hiệu<br /> mẫu ($)<br /> <br /> Nhận xét:<br /> - Cũng gần giống với trường hợp của thực vật phù du, xung điện cũng làm giảm đáng kể số<br /> 0<br /> 0<br /> lượng động vật phù du trong cả hai loại ao nuôi có nồng độ muối 10 /00 và 20 /00;<br /> - Sau 1 giờ chạy xung điện, số lượng động vật phù du trong ao nuôi đã tăng;<br /> - Sau 24 giờ chạy xung điện thì số lượng động vật phù du đã trở về gần với trạng thái ban đầu<br /> trước khi chạy xung điện;<br /> - Sau đó (48 và 72 giờ) thì số lượng động vật phù du trong ao nuôi tương đối ổn định trở lại.<br /> 3. Kết quả thí nghiệm ảnh hưởng của xung điện đối với vi khuẩn trong ao nuôi<br /> Bảng 3: Sự biến động số lượng vi khuẩn nước tổng số trong ao nuôi gây ra bởi xung điện<br /> Số lượng vi khuẩn nước tổng số (x 103 cfu/ml)<br /> Ký hiệu<br /> 0<br /> 0<br /> Ao nuôi muối 10 /00<br /> Ao nuôi muối 20 /00<br /> mẫu ($)<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> 1<br /> 14.26<br /> 8.69<br /> 11.83<br /> 11.13<br /> 4.74<br /> 6.57<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> 6.34<br /> 7.28<br /> <br /> 2.36<br /> 3.54<br /> <br /> 5.74<br /> 6.52<br /> <br /> 5.22<br /> 6.46<br /> <br /> 1.78<br /> 2.17<br /> <br /> 2.45<br /> 3.81<br /> <br /> 4<br /> <br /> 9.43<br /> <br /> 4.87<br /> <br /> 8.63<br /> <br /> 8.21<br /> <br /> 3.23<br /> <br /> 4.17<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11.27<br /> <br /> 6.62<br /> <br /> 9.47<br /> <br /> 9.73<br /> <br /> 3.74<br /> <br /> 5.82<br /> <br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> 14.19<br /> 14.22<br /> 14.27<br /> <br /> 8.74<br /> 8.65<br /> 8.71<br /> <br /> 11.78<br /> 11.92<br /> 11.84<br /> <br /> 11.27<br /> 11.35<br /> 11.24<br /> <br /> 4.65<br /> 4.71<br /> 4.68<br /> <br /> 6.59<br /> 6.64<br /> 6.59<br /> <br /> Bảng 4: Sự biến động số lượng vi khuẩn đáy tổng số trong ao nuôi gây ra bởi xung điện<br /> <br /> 1<br /> <br /> Số lượng vi khuẩn đáy tổng số (x 103 cfu/g)<br /> 0<br /> 0<br /> Ao nuôi muối 10 /00<br /> Ao nuôi muối 20 /00<br /> ^I<br /> ^II<br /> ^III<br /> ^I<br /> ^II<br /> 4.62<br /> 5.28<br /> 6.85<br /> 4.25<br /> 4.47<br /> <br /> ^III<br /> 4.62<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2.15<br /> <br /> 2.37<br /> <br /> 3.41<br /> <br /> 1.81<br /> <br /> 2.23<br /> <br /> 2.36<br /> <br /> 3<br /> <br /> 2.48<br /> <br /> 2.83<br /> <br /> 3.82<br /> <br /> 2.25<br /> <br /> 2.42<br /> <br /> 3.25<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> <br /> 2.83<br /> 3.46<br /> 4.56<br /> <br /> 3.48<br /> 4.69<br /> 5.27<br /> <br /> 4.71<br /> 5.49<br /> 6.83<br /> <br /> 2.64<br /> 3.28<br /> 4.24<br /> <br /> 2.84<br /> 3.46<br /> 4.48<br /> <br /> 3.57<br /> 4.12<br /> 4.61<br /> <br /> 7<br /> 8<br /> <br /> 4.63<br /> 4.68<br /> <br /> 5.31<br /> 5.27<br /> <br /> 6.86<br /> 6.81<br /> <br /> 4.28<br /> 4.25<br /> <br /> 4.52<br /> 4.51<br /> <br /> 4.64<br /> 4.66<br /> <br /> Ký hiệu<br /> mẫu ($)<br /> <br /> 47<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản - số 02/2008<br /> <br /> Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> Nhận xét:<br /> -<br /> <br /> Cũng gần giống với các trường hợp của thực và động vật phù du, xung điện cũng làm giảm<br /> 0<br /> đáng kể số lượng vi khuẩn nước và đáy trong cả hai loại ao nuôi có nồng độ muối 10 /00 và<br /> 0<br /> <br /> 20 /00;<br /> -<br /> <br /> Sau 1 giờ chạy xung điện, số lượng vi khuẩn nước và đáy trong ao nuôi đã tăng lên;<br /> Sau 24 giờ chạy xung điện thì số lượng vi khuẩn nước và đáy đã trở về gần với trạng thái ban<br /> <br /> -<br /> <br /> đầu trước khi chạy xung điện;<br /> Sau đó (48 và 72 giờ) thì số lượng vi khuẩn nước và đáy trong ao nuôi tương đối ổn định trở lại.<br /> <br /> IV. KẾT LUẬN<br /> Xung điện từ thiết bị thu hoạch tôm có<br /> <br /> bằng thiết bị thu có sử dụng xung điện, cần<br /> chú ý khôi phục các yếu tố sinh thái (hữu sinh)<br /> <br /> những ảnh hưởng nhất định tới một yếu tố<br /> <br /> trong ao nuôi càng nhanh càng tốt để tránh<br /> <br /> hữu sinh trong ao nuôi, làm giảm đáng kể số<br /> lượng tế bào thực và động vật phù du, vi<br /> <br /> cho tôm còn lại trong ao nuôi bị sốc (có thể<br /> chết) do sự biến đổi đột ngột các yếu tố sinh<br /> <br /> khuẩn nước và đáy;<br /> Xu hướng hồi phục số lượng tế bào thực<br /> <br /> thái trong ao nuôi.<br /> Cần phải có những nghiên cứu, thử<br /> <br /> và động vật phù du, vi khuẩn nước và đáy có<br /> thể xảy ra ngay 01 giờ sau khi có xung điện<br /> <br /> nghiệm tiếp để xác định ảnh hưởng của xung<br /> điện tới các yếu tố môi trường ao nuôi một<br /> <br /> tác động hoặc còn có thể sớm hơn nữa;<br /> Sau khoảng 24 giờ (một ngày đêm) thì số<br /> <br /> cách tòan diện và tìm ra được các biện pháp<br /> <br /> lượng tế bào thực và động vật phù du, vi<br /> <br /> khắc phục có hiệu quả, nhằm làm giảm ảnh<br /> hưởng không mong muốn của xung điện tác<br /> <br /> khuẩn nước và đáy lại có xu hướng trở về gần<br /> với giá trị ban đầu trước khi có xung điện tác<br /> <br /> động lên môi trường sinh thái ao nuôi gây bất<br /> lợi cho sức khỏe của tôm nuôi.<br /> <br /> động.<br /> Do đó, khi tiến hành thu hoạch tôm dưới<br /> hình thức đánh tỉa thả bù hay san từ ao nuôi<br /> mật độ dày ra ao nuôi với mật độ thưa hơn<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Như Văn Cẩn, 1999. Tìm hiểu khả năng thích nghi và đánh giá chất lượng luân trùng Brachionus<br /> plicatilis (Muller, 1786) dòng kích thước lớn, nuôi sinh khối tại Nha Trang bằng một số loại thức ăn<br /> khác nhau. Luận án Thạc sĩ, ngành Nuôi trồng Thủy sản.<br /> 2. Võ Văn Nha, 2000. Tìm hiểu biến động số lượng trùng tiêm mao trong bể nuôi sinh khối luân<br /> trùng Brachionus plicatilis (Muller, 1786)<br /> Luận án Thạc sĩ, ngành Nuôi trồng Thủy sản.<br /> 3. Nguyễn Đình Trung, 2004. Quản lý chất lượng nước trong nuôi trồng thủy sản. Giáo trình chuyên<br /> ngành Nuôi trồng Thủy sản, ĐHTS.<br /> 4. Monan G.E & Engstrom D.E, 1963. Development of a mathematiccal relationship between<br /> electric-field parameters and the electrical characterstics of fish. "Fishery Bull", v.63, 1963, p117129, 13page.<br /> 5. Electronic Fishing Machine EFM300. www.niwa.cri.nz/rc/instrumentsystems/efish<br /> 6. Ứng dụng điện trong y học chữa bệnh, www.ctu.edu.vn/coursewares/khoa hoc/sinh ly/ ch4.2.htm<br /> <br /> 48<br /> <br />