Luận án "Ảnh hưởng của phương Tây đối với văn hóa Nhật Bản thời Minh Trị – kinh nghiệm cho Việt Nam" phân tích ảnh hưởng của văn hóa phương Tây đối với văn hóa Nhật Bản thời Minh Trị, từ đó rút ra một vài kinh nghiệm có thể vận dụng trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Để biết rõ hơn về nội dung chi tiết, mời các bạn cùng tham khảo.
Ở Ầ M Đ U
ế ủ ề ầ ấ ự 1.Tính c p thi Ở t c a đ tài nghiên c u ướ ầ khu v c châu Á, Nh t B n là n ị ề ớ ị ế ớ ế ổ ị ọ ậ ấ ướ ng Tây ệ ”, ti n hành hi n đ i hóa đ t n ạ ậ ạ ượ ạ ậ ạ ự ủ ấ ướ ả ế ứ ọ ớ ệ ố ị ậ ả ư ẻ ươ ượ t ph ờ ậ ẽ ố ế ị ế ọ ệ ẳ , công nghi p, qu c phòng.v.v.., Nh t B n cũng s m ý th c đ ủ ả ệ . Công cu c hi n đ i hóa đã đ ỗ ự c. Bên c nh n l c tăng c ớ ậ ố ẳ ự ưỡ ươ ng Tây trong lĩnh v c văn hóa, giáo d c, tôn giáo, tín ng ả ệ ự ị ả ạ ứ ị ề ề ờ ệ c quan tâm t
ệ ệ ố ớ ồ ự ươ ệ ấ
c trên nhi u lĩnh v c. Tuy nhiên, ở ệ Vi ớ ch y u m i ch d ng ế , ngo i giao mà ạ ố ọ ấ ướ ủ ế ậ ụ ứ . Nh ng nghiên c u v th i k này th ạ ườ ng có khuynh h
ề ờ ỳ ng tinh hoa và ch đ o mà ủ ề ở ầ ủ ể ể ộ ệ ấ ứ c đ u tiên đi đ u và đ n đích s m trong ụ phong trào duy tân. Tuy non tr , nh ng chính quy n Minh Tr đã s m xác đ nh m c ộ tiêu “h c t p, đu i k p và v c m t ữ ượ c cách nhanh chóng, m nh m . Nh v y, không lâu sau đó, Nh t B n đã gi đ ộ ậ ế ộ ề c ti n hành n n đ c l p và xác l p v th qu c t ự ổ ườ ệ ng t ng l c và toàn di n trên m i lĩnh v c c a đ t n ượ ự ề c ti m l c kinh t ế ầ ị ế ồ t m quan tr ng c a vi c kh ng đ nh v th đ ng đ ng v i các qu c gia tiên ti n ế ụ ng. Do đó, cho đ n ph ứ ậ ử nay, trong lĩnh v c nghiên c u l ch s Nh t B n, vi c nghiên c u v th i kì Minh ộ ậ ả ấ ượ ữ Tr là m t trong nh ng m ng đ tài r t đ t Nam và i Nh t B n, Vi ế ớ trên th gi i. ị ặ t Nam, Minh Tr duy tân t, đ i v i các qu c gia châu Á, bao g m Vi Đ c bi ễ ề ượ ng thành công c đ cao, là m t bài h c kinh nghi m th c ti n, t m g nghiên c uứ ự ộ ự ộ ố khái quát m t s lĩnh v c ế ề ậ ít đ c p đ n ậ ướ ng t p ữ ế ủ ạ ít xem xét nh ng bi n ầ t ng sâu c a xã h i, quá trình chuy n mình c a qu n chúng , ắ ủ ự i thành công toàn di n, th c ch t và sâu s c c a công ộ ộ luôn đ ề ạ trong công cu c hi n đ i hóa đ t n ị ở ề ờ ỉ ừ ệ t Nam v th i Minh tr ế ư ể ể ọ tr ng đi m nh th ch , giáo d c, l p pháp, kinh t ữ khía c nh văn hóa ự ượ trung vào vai trò các l c l chuy n đa chi u nguyên nhân sâu xa d n t ạ cu c hi n đ i hóa ẫ ớ ậ ả . Nh t B n ượ ề ệ ị Văn hóa th i k Minh Tr là m t m ng đ tài đã đ ậ ả ọ ệ ả ả , trong đó, nh h ọ c các h c gi ề ộ ố ế Nh t B n và qu c t ệ ượ ặ t đ ẫ ủ ế ề ệ ạ t Nam, m ng đ tài này v n còn nhi u kho ng tr ng, ch y u đ i Vi ở ờ ỳ ả ờ ỳ ả ề ữ ư ộ ấ ữ ể ả ể ậ ữ ề ệ ề ậ ể ọ ậ ươ ệ ở ẫ ệ ữ ấ ờ ạ ố ớ ng r t l n đ i v i văn hóa Vi ệ ấ ướ ớ ợ t Nam v n d ng phù h p v i tình hình đ t n ẫ ở c khai thác b i chính ưở ươ ủ ả ng Tây ng c a ph b n thân các h c gi ả ặ ố ớ đ c bi t quan tâm. Tuy đ i v i văn hóa th i k này, đ c bi ả ố ượ nhiên t c ứ ổ ề ậ đ c p nh m t v n đ trong nh ng công trình nghiên c u t ng th , ít đi vào chi t. ế H n n a, tìm hi u nh ng kinh nghi m thành công c a Nh t B n trong công ủ ệ ơ ti ộ ả ữ t Nam có th h c t p có ý nghĩa v lý lu n và cu c c i cách, nh ng v n đ mà Vi ễ ự ữ ầ ng Tây v n đang có nh ng th c ti n b i trong th i đ i toàn c u hóa hi n nay ph ủ ưở ả t Nam. Nh ng kinh nghi m thành công c a nh h ế ậ ả Nh t B n có th giúp Vi c, ti p thu ươ văn minh ph ấ ớ ể ng Tây mà v n gi ậ đ ứ ả ệ ụ ộ ữ ượ ả ắ c b n s c văn hóa dân t c. ướ ố ớ ươ ề c, nghiên c u sinh ậ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t nh h ề ạ ả ọ ị Ả ệ ưở m nh d n l a ch n đ tài: “ B n th i Minh Tr Kinh nghi m cho Vi ” làm đ tài. ở trong và ngoài n ủ ng c a ph ệ t Nam ứ ụ ụ ụ Do đó, qua kh o sát các công trình ạ ự ờ ệ 2. M c tiêu và nhi m v nghiên c u ứ a. M c tiêu nghiên c u
ậ ươ ng c a văn hóa ph ố ớ ộ ủ ả ứ ả ệ ệ ả ưở ậ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t Lu n án phân tích nh h ệ ơ ở ế ị ờ B n th i Minh Tr . Trên c s k t qu nghiên c u trên, rút ra m t vài kinh nghi m có th v n d ng trong b i c nh Vi t Nam hi n nay.
ể ậ ụ ệ ừ ụ ữ ề ố ả ấ ạ ả i đáp nh ng v n đ sau: ả ự ậ ế ỷ i th k XIX, t i sao Nh t B n l a ươ ng Tây. ọ ch n ph ớ ế ả ố ả ứ ụ b. Nhi m v nghiên c u ậ T m c tiêu trên, lu n án phân tích và gi ế ớ + Trong b i c nh và tình hình th gi ươ ớ ng Tây và cách th c ti p c n v i ph + Vai trò c a gi ươ ng ầ ủ ố ắ Tây, làm “c u n i b c nh p ậ ng Tây vào qu c đ o này. ớ ố ả ự ị ậ ế ả ướ ố ố ộ ố ươ ứ ế ậ ậ ứ i trí th c Nh t B n trong quá trình ti p c n v i ph ươ ị ” cho tri th c văn minh ph ứ ề ủ ưở ươ ng Tây nh h ớ c, gi ng, nhà n ằ + Phân tích nh ng chính sách c a chính quy n Minh Tr đã th c thi nh m ế ả ng đ n văn hóa Nh t B n ườ ứ i i trí th c và l ữ ị ủ ệ ng di n nh t i s ng ng ti p thu các giá tr c a văn minh ph ư ư ưở trên m t s ph t dân. ặ ự ế ủ ệ ế ậ ờ ố ớ ọ ưở ướ ạ ị ệ ố ả ệ ế ả + T nh ng m t tích c c và h n ch c a Nh t B n đ i v i vi c ti p thu ệ ộ ố ng Tây th i kì Minh Tr duy tân, rút ra m t s bài h c kinh nghi m ổ t Nam đang ti n hành đ i t trong b i c nh hi n nay, khi Vi
ứ ệ ố ế ng nghiên c u ưở ươ ứ ữ ả ữ ừ ươ ả ng ph nh h ặ c ta, đ c bi cho n ậ ộ ớ m i và h i nh p qu c t ố ượ 3. Đ i t ậ ậ Lu n án t p trung nghiên c u nh ng nh h ố ớ ng Tây đ i v i ủ ng c a ph ờ ị văn hóa Nh t B n th i Minh Tr . ứ ậ ả ạ ạ ưở ươ Ả ậ ả ng Tây vào văn hóa Nh t B n 4. Ph m vi nghiên c u a. Ph m vi không gian: ọ nh h ọ ươ ủ ng c a ph thông qua Hà Lan h c – D ng h c (m t s n ờ ộ ố ướ c Tây Âu và M ). ậ ủ ứ ỹ ạ ạ ị ở giai đo n Minh Tr ậ Nh t b. Ph m vi th i gian nghiên c u c a lu n án: ả B n (1868 – 1912). ộ ạ ưở ủ ng c a ph ự ươ ứ ệ ườ ậ ả ờ ố ớ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t B n th i ủ ố ố ụ i s ng c a ng, giáo d c và l ệ ợ t Nam. t và thích h p cho Vi ả Minh Tr ch y u trong ba lĩnh v c: Ý th c t ng ầ ồ ư ệ ư ưở t ế ữ i dân. T đó rút ra nh ng kinh nghi m c n thi li u
ự ậ ả ươ ng Tây t ế ậ ị ộ ớ ạ ị ữ ị ằ ố ớ ươ ờ ự ệ ướ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t B n. ả ề ự ế ậ ủ ng c a ph ề ế ậ ộ ừ ộ ị chính tr , kinh t ậ ả ạ ẫ ươ ư ộ ộ ớ ng Tây t ng ph c. Ph m vi n i dung ậ T p trung vào nh h ị ủ ế ừ ươ ứ 5. Ph ng pháp nghiên c u và ngu n t ứ ươ ng pháp nghiên c u a. Ph ệ ượ ử ụ ậ ch y u đ ủ ế ế c s d ng trong quá trình th c hi n lu n án là Cách ti p c n ư ủ ậ ậ ả ưở ử ng c a ph i văn hóa Nh t B n nh ti p c n l ch s , nhìn nh n nh h ử ướ ỗ c, trong và m t quá trình, giúp xâu chu i các s ki n qua các giai đo n l ch s tr ủ ưở ả ng c a sau Minh Tr nh m tìm ra nh ng xu h ng chính v s ti p xúc và nh h ế ụ ậ ả Đ ng th i, lu n án cũng áp d ng cách ti p ồ ph ươ ưở ố ớ ậ ng Tây đ i v i văn hóa c n đa ngành và liên ngành khi coi nh h ậ ậ ơ ở ệ ả là m t quá trình đa chi u và đa di n. Trên c s cách ti p c n này, lu n Nh t B n ủ ả ị ế , văn hóa, xã h i, đ a lý.v.v... c a nh án xem xét các tác đ ng t ữ ưở h i l n nhau gi a i văn hóa Nh t B n cũng nh tác đ ng qua l chúng. ế ậ ị Lu n án còn s d ng thêm cách ti p c n đ a văn hóa và ế ậ ế ử ụ ế ề ế ậ ậ ủ cách ti p c n c a ị Charler Bailey trong thuy t truy n bá và khu ch tán văn hóa. Cách ti p c n đ a –
ị t nhiên và không gian đ a lý t ế ư ế ố ự ậ ủ c vai trò c a các y u t ở Nh t B n. ế ế ờ ộ ạ ạ ưở ng văn hóa, c th ờ ữ ụ ể ở ả ị ng Tây đ i v i văn hóa Nh t th i kì Minh Tr . ề ứ ị ng pháp nghiên c u l ch s trong quá trình ồ ạ ự ử ử ị ỳ ng pháp l ch đ i, đ ng đ i, logic l ch s và phân k . ươ
ệ ủ ả ọ ủ ề ư ng pháp nh phân tích và ươ ố ươ ng pháp th ng kê, ph ng pháp phân tích văn ạ ả ừ ờ ậ ậ th i c n đ i, các công trình nghiên ươ ướ ng pháp chuyên gia v.v. c, ph trong và ngoài n
ẵ ồ ớ ượ i văn hóa giúp làm rõ đ ả Trong khi đó, cách ti pế văn hóa cũng nh quá trình ti p xúc văn hóa ớ ậ ủ ề c n c a thuy t truy n bá và khu ch tán văn hóa, mô hình làn sóng m i theo không ữ ủ i gi a gian và th i gian c a Charler Bailey giúp phân tích nh ng tác đ ng qua l trung tâm và ngo i vi trong vùng nh h đây là văn hóa, văn ậ ố ớ ươ minh ph ử ụ ươ ậ Lu n án đã s d ng nhi u ph ạ ị ư ươ ậ ệ th c hi n lu n án nh ph ạ ậ ử ụ Bên c nh đó, lu n án cũng s d ng nhi u ph ươ ợ ổ t ng h p, ph ng pháp so sánh, ph ả ứ ể ả b n đ kh o c u các tài li u c a Nh t B n t ứ c u có liên quan c a các h c gi ệ ồ b. Ngu n tài li u ố ắ Lu n án c g ng khai thác t ệ i đa ngu n tài li u s n có trong n ướ ừ c t các ề ố sách, báo, t p chí, chuyên đ , lu n án, bài nghiên c u liên quan đ n đ tài. ậ ề ậ ụ ụ ệ ướ ọ ế ồ ư ệ ừ li u các ngu n t ả ậ c ngoài (ngoài Nh t B n)
ế ế ả ậ ứ ạ ượ ầ ớ ư ệ c khai thác t li u ph c v cho lu n án đ Ph n l n t ả ướ ủ ệ ặ n t là tài li u c a các h c gi n c ngoài, đ c bi ứ ề ấ ậ ả ề nghiên c u v v n đ này ngoài Nh t B n. ự Chúng tôi đã tr c ti p khai thác t ư ệ ạ li u t ư ả ấ ấ ươ ể ớ ị ậ i các b o tàng liên quan đ n lu n án nh : B o tàng Hokkaido, Yokohama, Tokyo, Osaka, Kobe, Nagasaki, Dejima – ậ ủ ế ữ ng Tây c a Nh t nh ng đ a đi m có d u n ti p xúc v i văn hóa văn minh ph B n.ả
ng pháp ti p c n t ư ệ li u; phân lo i t ố ử ẩ ồ ế ố ừ li u g c t ậ ư ệ ạ ư ệ li u; x lý, phê phán ổ ế các cu n h i kí, ghi chép, tác ph m n i ti ng ậ ậ ươ Trong đó, ph ư ệ li u; khai thác các t t ế liên quan đ n lu n án. ủ 6. Đóng góp c a lu n án ượ ứ ệ ố ơ ả ủ ả c nghiên c u m t cách h th ng nh ng nét c b n c a nh ưở ố ớ ờ h ng ph ữ ị i th i Minh Tr .
ọ ự ử ế ả ị ữ ử ế ớ ậ ị ọ h c viên cao h c, và nh ng đ c gi ả B n và l ch s th gi ọ Thông qua lu n án, các bài h c kinh nghi m rút ra t ợ ộ ự ầ ộ ộ ả ồ ầ ộ ậ ừ ườ ệ tr ng h p Nh t ử ụ tin dân t c, s d ng đ i ngũ trí ế ữ ữ t ố ả ệ ầ ậ ộ Lu n án đ ậ ả ướ ươ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t B n d ề ị ữ ả ậ Lu n án là chuyên đ tham kh o h u ích, có giá tr dành cho sinh viên và ậ ộ quan tâm đ n lĩnh v c văn hóa, l ch s Nh t ạ i c n đ i. ậ ả ụ B n v c i cách giáo d c, tinh th n giác ng và t ứ th c, ti p thu và b o t n văn hóa dân t c.v.v..., là nh ng thông tin h u ích, c n thi cho Vi ề ả ế ệ t Nam trong b i c nh toàn c u hóa hi n nay.
ụ ụ ệ ậ ậ ộ ậ ở ầ ươ ng 1: T ng quan tình hình nghiên c u ậ ả ủ ớ ng Tây c a văn hóa Nh t B n th i Edo . Ch ậ ả ươ ờ ng Tây đ n văn hóa Nh t B n th i Minh Tr nh h ậ ả ố ớ ị 7. B c c c a lu n án ồ ả ế Ngoài ph n M đ u, k t lu n, ph l c và tài li u tham kh o, lu n án g m ơ ở ươ ứ . Ch ổ ng 2: C s hình ươ ờ ươ ng 3: ậ ị. Ch ế ng 4: Nh n ờ ng Tây đ i v i văn hóa Nh t B n th i Minh Tr và bài ươ ủ ng c a ph ệ ố ụ ủ ầ Ch các n i dung sau: ế thành quá trình ti p xúc v i ph ưở Ả ủ ng c a ph ưở ề ả xét v nh h ệ ọ h c kinh nghi m cho Vi ươ t Nam
CH NG 1 Ổ Ứ ƯƠ T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U ủ ọ ả ệ Vi t Nam ứ t Nam nh ng trí th c có t ừ ố ể ứ ề ệ ở Vi ề ậ ế ủ ươ ậ ệ ng T đã t ng nói đ n t m g ộ ế ươ ế ỷ ế ấ ầ ộ ự ứ [116]. Đ n đ u th k XX, Phan B i Châu
ố ả ầ ủ Vi đây có th coi là cu n sách đ u tiên c a tác gi ầ ướ t ế Nh t B n duy tân 30 năm, 1.1. Tình hình nghiên c u đ tài c a h c gi ữ ư ưở ng canh tân Ngay t t ề ớ ố ả ử i b i c nh l ch s , văn hoá và bài ả ưở ng Tây. ng ph ề ả ề ả ng Nh t B n trong nhi u b n đi u và các nhà yêu Đông Du [10]. Năm 1936, Đào Trinh Nh tấ ộ t Nam đã phát đ ng phong trào ệ ể t ạ ế ỷ cu i th k XIX, ậ ả ị đã chú tâm tìm hi u Nh t B n và đ c p nhi u t ậ ọ h c kinh nghi m c a Nh t trong quá trình ti p thu nh h ễ ừ ườ Nguy n Tr ử tr n g i lên vua T Đ c n c Vi vi Nam vi ị ả ả ậ ả ậ ạ , đã nêu và tìm cách lý gi ị ộ ề ủ ị ộ ờ ỳ ộ ề ị ẫ ế ụ Đ ng Xuân Kháng và Bùi Bích Vân ệ ậ ổ ậ ả ế ề ị t v Nh t B n trong giai đo n Minh Tr . ể ề ề ủ ứ ề Nghiên c u v nguyên nhân và ti n đ c a Minh Tr duy tân, tiêu bi u là ề [100], Nh t B n c n đ i i nhi u câu Vĩnh Sính (1991) tác gi ở ậ ế ề ỏ h i liên quan đ n nguyên nhân và ti n đ c a công cu c Minh Tr duy tân Nh t ả Đinh ề ủ ữ B nả , Th i k Êđo và nh ng ti n đ c a công cu c Minh Tr duy tân, tác gi ề ị ọ ề ữ ề ậ ớ i nh ng ti n đ quan tr ng cho công cu c Minh tr Gia Khánh [64](1996) đ c p t ủ duy tân. V n ti p t c đi tìm nguyên nhân thành công c a Minh Tr duy tân, hai tác [63](1996) có công trình Nguyên nhân thành gi công c a công cu c ộ Duy tân Minh Trị. ộ ậ ộ ố ứ ệ t Nam trên c s ươ ử ớ ể ệ ậ ủ ượ ừ ế ỉ ả ặ ủ Theo m t cách ti p c n khác, m t s nhà nghiên c u Vi ọ ộ ả c hình thành t ị ờ ỳ ễ ả
ớ ộ , xã h i đã đ t là th i k Tokugawa. Đó là tác gi ứ đi tìm nguyên nhân thành công c a công cu c duy tân ấ ị ồ M y suy nghĩ v th i kì Tokugawa trong l ch s Nh t B n ề ờ ề ủ ữ ề ể
ậ ả ử ầ ả [56] ; Nh t B n: Ba l n m c a, ba s l a ch n ủ ế ư ư ưở ữ ậ ậ ờ ở ử u t t ư ư ưở ớ ồ t ậ ư ưở t ằ ở ế ơ ở ư ệ ị ứ ơ ng pháp và t ph li u l ch s m i, đã có quan đi m khoa h c, bi n ch ng h n ả ệ ờ ồ trong vi c lu n gi i, đánh giá ý nghĩa l n lao c a công cu c c i cách đó, đ ng th i ạ ề ề ữ ch ra nh ng ti n đ chính tr , kinh t các giai đo n ử ướ ệ ặ ị Nguy n Văn Kim (1994) c, đ c bi l ch s tr ở ộ ủ ỗ ộ có m t chu i nghiên c u ậ ả [54]; ử ậ ả Nh t B n bao g m: ệ ự ậ ả ế ờ Th i kì Tokugawa và nh ng ti n đ cho s phát tri n c a kinh t Nh t B n hi n đ i ạ [55], Chính sách đóng c a c a Nh t B n th i kì Tokugawa – Nguyên nhân và ậ ả ủ ờ ả Bùi Bích ệ ự ự ọ [58]. Hay tác gi h qu ạ ả ng ch y u th i Nh t B n c n đ i Vân (2003) trong bài Nh ng trào l ờ ế ề ờ ổ (1868 – 1945) [122] đã t ng k t v các trào l u t ng l n th i kì này, đ ng th i ộ ạ ầ ớ ồ ữ nh n đ nh r ng chính nh ng lu ng t ng m i trên đã góp ph n làm nên cu c đ i ậ ả Nh t B n. cách m ng ứ ề ữ ế ổ ộ ờ ừ ả ặ ị Đ ng Xuân Kháng, trong bài tác gi
ữ ị ể ệ ư ưở t ề ủ ố ữ ộ ủ ề ị ậ ờ ồ ị ạ ằ ạ ậ ủ ậ ờ ố V v trí l ch s ả [105], cho r ng: C n đ i hóa rõ ràng là th i k ậ ả ờ ượ ử ế ợ ị ị ạ ờ ố Nghiên c u v nh ng bi n đ i trong đ i s ng văn hóa xã h i th i Minh ả Fukuzawa nhà c i cách l ng danh Tr duy tân, ộ th iờ Minh Trị duy tân [60], đã tìm hi u vai trò c a Fukuzawa đ i v i công cu c ố ớ ủ ng văn hóa và nh ng đóng góp c a ông. Minh tr duy tân trên hai bình di n t ả ạ ệ Hoàng Minh Hoa, trong bài Truy n th ng và hi n đ i c a Nh t B n từ Minh Trị duy tân đ n nay ổ ớ ế [38] , đi tìm nh ng nét thay đ i l n trong đ i s ng văn ử ị Ph m H ng Thái, trong hóa xã h i c a Nh t trong th i Minh Tr . ạ ậ ờ ỳ ậ ủ c a văn minh c n đ i Nh t B n ậ ả ươ ế ở ử ng Tây, nh nó mà Nh t B n Nh t B n m c a ti p thu văn hóa và văn minh ph ướ ữ c nh ng b c ti n dài trong l ch s . Còn Hoàng Minh L i (1998) đã phân đã có đ
ế ổ ủ ọ ễ ị ờ ọ ậ ờ ỳ ươ ậ ả ậ ả th i Minh Tr ị ễ ươ ng Tây ờ ị ọ ậ ế ộ ề ệ ộ ậ ả ể ọ ng nói đ n ̀ ễ ̃ ̀ ́ ́ ̣ ự ̣ ̉ ̉ ̉ ả ạ ậ ườ i Nh t ướ [70], đã coi quá trình c n đ i hóa t ưở ậ ườ ộ ủ ờ i s ng c a ng ậ [69] và Quá trình “c n đ i hóa t c ngoài ủ ề ả i Nh t trong Minh Tr duy tân. ủ ổ ạ ờ ỳ ấ ố ố i s ng c a ng ế ự ầ ả [30].
ế ỷ ư ễ tích trong bài Bi n đ i c a Nh t B n trong th i k Minh Tr 1869 – 1912 [73]. ị [84], đã Nh t B n h c t p ph Nguy n Ng c Nghi p, trong phân tích, đánh giá n i dung chính h c t p ph ng Tây th i Minh Tr . Nguy n Duy ớ ạ [19], đã phân tích, ệ Dũng trong bài Nh t B n v i vi c ti p thu các giá tr nhân lo i ủ ầ ứ ầ làm rõ quá trình phát tri n đ y th n tích c a dân t c này. Trong nghiên c u v văn ế Bunmeikaika: “văn minh ị ả ườ ậ , các h c gi hóa Nh t và Minh tr duy tân th ́ ở ả khai hóa”. Tác gi Phong trao văn minh khai hoa Nguy n Hoàng Linh (2011), ́ ́ ̀ ̀ ́ ươ ng Nhât Ban cuôi thê ki XIX đâu thê ki XX hay toan câu hoa đa thât s tiên sang ph Đông [71], Nhà nghiên c u ứ Phan H i Linh (1997), ố ự ế Bunmeikaika và s bi n đ i ủ ừ ầ ủ ờ ố ườ đ u tóc” c a trong đ i s ng c a ng ậ ạ ừ ầ ư ệ ậ li u n ng i Nh t qua t đ u ờ ươ ứ ng Tây vào đ i tóc là m t minh ch ng rõ ràng v nh h ng c a văn minh ph ễ ớ ằ ị ố Nguy n Thu H ng (2011), v i s ng c a ng ị ườ ổ ố ố ự ậ ướ bài“Văn minh khai hóa” và s thay đ i l i Nh t d i th i Minh Tr ể ề ộ ứ ườ ọ [31] đã cung c p cho ng i đ c m t b c tranh t ng th v phong trào “văn minh ả ị ậ ườ ủ i Nh t th i k này. Tác gi khai hóa” và l Ph m Th Thu Giang ố ớ ủ ề ậ (2012) đã đ c p đ n vai trò c a Fukuzawa Yukichi đ i v i “văn minh khai hóa” t ế Fukuzawa Yukichi (18351901) và s nghi p khai hóa văn minh Nh t ậ ệ trong bài vi ế ỷ B n cu i th k XIX – đ u th k XX ứ ề ả ườ ể ệ Nguy n Văn Kim (1994), c ướ , tác gi ườ ọ ấ ậ ả [53], đã cung c p cho ng Ng ộ ứ i đ c m t b c tranh t ầ ở ủ ữ i Hà Lan nh ng năm đ u ớ ườ ệ ủ ậ Quan h c a Nh t B n v i châu Âu th i k tr ư ị bài ử ể ị nh h ờ ỳ ầ ị ở ớ ả ộ ả ươ Nh t B n đ i v i phong trào đ u tranh gi ớ [107], gi ộ ố ướ ể ủ ế ở ưở ủ ậ ả ộ ố ướ ễ c châu Á. Nguy n Ti n L c (2010), trong cu n ố ổ ể ề ố ậ ả ệ ữ Nghiên c u v giao l u văn hóa th hi n trong quan h gi a Nh t B n ầ ở ữ i Hà Lan: Nh ng năm đ u ể ề ố ổ ươ ng đ i t ng th v ả ậ Nh t B n. Ngô Xuân ả ỷ ờ ỳ ướ c k nguyên ậ ệ ủ ố [12], đã tìm hi u m i quan h c a Nh t ưở Ả ng ng Thâu (1998), trong ấ ả i phóng dân ị ệ ề ả i thi u v c i cách Minh Tr ố ở ủ Nh t B n đ i ng c a duy tân ị ố Minh Tr Duy tân và ng đ i t ng th v vai ủ ứ ề ủ ươ ậ ả Nh t B n. ậ ả Nh t B n ớ v i các n Nh t B n vai trò cũng nh v trí c a ng ở Bình (1997), ư Minh Tr đóng c a nh ng không cài then ị B n v i châu Âu th i k đ u Minh Tr . Ch ậ ả ố ớ cu c c i cách Minh Tr ộ ủ ế ỷ ầ c châu Á đ u th k XX t c c a m t s n ậ ả ự Nh t, nh h và s phát tri n c a ch nghĩa đ ự ế ớ v i m t s n ườ ọ ấ ộ ứ ệ [74], đã cung c p cho ng Vi t Nam i đ c m t b c tranh t ầ ở ữ ườ ư ị i Hà Lan nh ng năm đ u trò cũng nh v trí c a ng ọ ướ tr t ứ ề ị ố ậ ậ ạ ả c tiên là ng: ủ ) c a nhóm tác gi ả ề ờ ậ ạ Nakamura Tadashi (1997) v i tác ph m ề c Nh t B n th i c n đ i. ả ậ ả ỏ ỏ ố ế), đã làm sáng t ệ ươ ấ ạ ệ ố ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? [186] ả Kunio Anzai, Sato v nhà ẩ ??????? [249] ớ ề ậ ế tính đa chi u, đ c p đ n ế ủ ạ ờ ủ ng, tôn giáo, ngo i giao c a th i kì M c ph , chi n ố ố ế ừ ờ ỳ th i k cu i Trung t i ch đ Toyotomi, và quan h qu c t c đ i ngo i d
ậ ớ ệ ủ ướ Bàn v m i quan h c a Nh t v i các n ả ể ế ế ớ i, tr ư ưở t ướ c tiên ậ ng Nh t 1.2. Tình hình nghiên c u đ tài c a các h c gi ử ư ưở Các nghiên c u v l ch s t ả (Nh t B n c n đ i: Qu c gia và dân chúng Nomaru, YujiYamamoto, SumioObinata, Shinichi Susaki (1984), đã mô t ướ n ế (B quan t a c ng và quan h qu c t ạ ư ề ữ nh ng v n đ nh ngo i th ế ộ ạ ướ ượ l ờ ỳ ỏ ố ổ ế c đ n sau th i k t a qu c. ề ố ph i k đ n cu n c khác trên th gi ủ ố ?? ?? ?? ?? ?? ? ?? [273] (Vai trò c a châu Á trong t
ả ế Bian Chong Dao (1998). Ti p đ n là ả ử ạ ) c a tác gi ủ ạ ị ờ ế ề ử ậ ả ậ ả ấ ị ử ộ ạ ộ ổ ị ệ ư ươ ộ ủ , chính tr , xã h i c a Nh t B n. ị ậ ế ng di n nh văn hóa, kinh t
ậ ậ ả ự ế ự
ỉ ướ ướ ậ ả ữ ả ậ ể ủ ố ủ ướ ả ệ ộ ướ ệ ử ớ t, d
ự ng t ẳ ậ ả ọ ị ư ả ị ệ ứ ề ủ ọ ặ ể ố ứ ị: cu nố ?????? [269] (Nghiên c u văn hóa Minh tr ị), các tác gi ử ị ề ị ể ị ừ ế ộ nhi u góc đ khác nhau, kinh t ờ ỳ ả ề i v văn hóa th i k Minh Tr . Marius ủ ị [148] c a tác gi ị ậ ả ấ ờ ả ế ờ
ộ ố ế ạ ả ử ệ ử ử ặ ư ườ ở Vi ậ ả ệ ạ ử T i sao Nh t B n “thành công”?: Công ngh ph
ủ ạ ậ ả i sao “công ngh ng Tây tính cách Nh t. Hay cu n ố Phúc ông t ậ ị ườ ạ ự ệ ứ ề ủ ọ ủ ế ậ B n c n đ i ? ? ? ? ? ? ? : ? ? ? ? ? [182], t p 1ậ ủ ố 2 (Đ i l ch s Nh t B n: Khai qu c và duy tân , t p 12) c a Ishii Kanji ỳ ị ậ ề ủ ị ề ậ (1989), đã đ c p đ n nhi u v n đ c a l ch s Nh t B n th i k Minh tr . ậ ị Nakamura Satoru (1992) v iớ ???? . ????? 16 [232] (Minh Tr duy tân: L ch s Nh t B nả , t p 16), đánh giá Minh Tr duy tân là m t cu c t ng cách m ng trên nhi u ề ậ ả Inoue Mitsusada, ph KodamaKouda, Nagahara Keiji và Okubo Toshiaki (1996) đã biên so nạ ??????????? ề ị ị), bàn v l ch ố S thành l p nhà n ử ạ ậ ả s Đ i th ng ? ? ? [202]( Nh t B n c Minh tr Cu n ố The ọ ử ờ s Nh t B n trong đó chú tr ng đ n s hình thành nhà n c th i kì này. ậ ị ạ ậ ử ệ Cambridge history of Japan, Vol 4, Vol 5 (L ch s Nh t B n hi n đ i, t p 4 và t p 5) c a ủ John Whitney Hall (1988), đã ch ra đ ự ượ ể ớ ế c nh ng bi n chuy n l n trong s ờ ấ ộ ? ? ? ? ? ? ? phát tri n c a xã h i Nh t B n lúc b y gi . Inoue Katsuo (2002) trong ố ế ề ố [207 ] (Khai qu c và c i cách cu i Edo t v ). Cu n sách c a Inoue Katsuo đã vi ồ ị ướ ậ ặ ầ i ngu n tài li u s m i và t m nhìn tr m t n c Nh t đ c bi c Minh Tr bàiở ????????????????????? ????????????????? duy tân. Suzuki Sadami (2009) ề ự ủ On Hiroyuki Kato, Nishi Amane trong do, bình đ ng c a Fukuzawa, [248] (V t ờ ỳ ư ưở ị) đã phân tích t ộ ư ưở ng Nh t B n th i k Minh Tr t giác ng t do, bác ái t ư ưở ổ ế ủ ng h c n i ti ng Fukuzawa, On Hiroyuki Kato và Nishi Amane c a ba nhà t t ưở ấ qua đó cho th y vai trò, v trí cũng nh nh h ng c a h trong Minh Tr duy tân. ậ ả ồ Các nghiên c u v khái ni m, ngu n g c, đ c đi m văn hóa Nh t B n đãả ờ ỳ th i k Minh Tr ộ ậ ế , chính tr , l ch s , dân t c ti p c n văn hóa t ố ọ . B. Jansen B. đã d ch cu n h c.v.v... đ lý gi ả The culture of the Meiji Period (Văn hóa Nh t B n th i Minh Tr ) ứ ung c p toàn c nh b c tranh văn hóa th i kì Irokawa Daikichi sang ti ng Anh đã c này. Matsuo Masato (2009 ?) v iớ ????????? ????? [223] (Minh Tr duy tân và “văn ị ằ ậ ự ậ t chân th c, trình i vi minh khai hóa”: S hi n đ i Nh t B n, t p 21), b ng m t l ề ờ ệ ủ ị ạ ị t c a v th i kì l ch s đ c bi i không nhàm chán bày theo dòng l ch s nh ng l ạ Nh t. ậ Có nhi u công trình c a ng ẳ ệ ị ượ ậ ủ ề t Nam, ch ng h n, c d ch i Nh t đã đ ươ ả ị ậ ng Tây t p chuyên kh o l ch s ậ ả c a ủ Michio Morishima [79] (1991. Cu n sách đã lý gi ả ố và tính cách Nh t B n i cho ớ ổ ệ ộ ự s thành công c a Nh t B n trong công cu c đ i m i và t ệ c a ủ Fukuzawa Yukichi ự ươ truy n ph ủ ồ c ượ Ph m Thu Giang d ch năm 2005 [30]. Đó là h i ký c a Fukuzawa, ng i đi đ ớ ấ ướ ọ tiên phong, có vai trò quan tr ng trong vi c xây d ng đ t n c Nh t B n m i. ả 1.3. Tình hình nghiên c u đ tài c a các h c gi ọ ể Tiêu bi u nh
ườ ọ ầ ủ ế ế
ổ ố ố i ng con ng ậ ả ề ư ưở t ậ ử ủ ậ ả ế ớ trên th gi i ỹ ườ ư Ruth Benedict, nhà nhân ch ng h c ng i M (1954), trong cu n ố The chrysanthemum and the sword: patterns of Japanese culture [166] (Hoa cúc ộ ậ ộ i đ c m t kho tàng và thanh ki m: m t ph n c a văn hóa Nh t), đem đ n cho ng ậ Maasaki Kosaka và David Abosch (1958) đã ế ồ ề ứ ki n th c kh ng l v văn hóa Nh t. ấ ả ề ệ ớ Japanese thought in the Meiji era [154], là cu n gi i thi u v xu t b n cu n sách ị Cu n ố The ườ th i Minh Tr . ộ v t ờ ề ổ ấ ữ ấ ả t t c nh ng v n đ n i tr i ả W. G. Beasley ạ c a tác gi ị Modern History of Japan (L ch s Nh t B n c n đ i)
ủ ề ố ầ ườ ọ ậ ậ ướ ấ ờ c Nh t trong th i kì c n đ i. ươ ự ế ố ậ ế ỉ ớ ưở ng văn minh ph ươ ộ ứ i đ c m t b c tranh t ng đ i đ y đ v tình ạ Acceptance of Western cultures in Japan from ậ ng Tây ứ cu i th k XVI đ n đ u th k XIX, 1964) là t p h p công s c ươ ả ng ở ầ ệ Nh t B n th i kì Minh tr khá chi ti ọ ậ ề ủ ế , trong đó ch y u vi c gi ờ ị ệ ế ụ Bên c nh vi c h c t p v giáo d c, tri th c và khoa h c k thu t, ng ậ ươ (1963) [177], đã cung c p cho ng hình n the sixteenth to the midnineteenth centur [147] (S ti p nh n văn hóa ph ợ ế ả ừ ậ vào Nh t B n t ọ ề ủ c a nhi u h c gi ậ ả Tây ạ ở ử ộ
ộ
ườ ề ế ộ i lao đ ng n ề ậ ư ế ề ạ ộ c đ c p đ n trong nhi u ngiên c u khác.
ủ ạ ạ ớ
ể ủ ậ ả ự ị ươ ữ ẫ
ế ỉ ệ ả i thi u nh h ụ ể t và c th . ọ ậ ườ ỹ ứ i ủ ậ ng Tây. Đó là n i dung c a Nh t cũng m c a đón nh n văn hóa văn minh ph The Anguish of Civilized Behavior: The Use of Western Cultural Forms in the Everyday Lives of the Meiji Japanese and the Ottoman Turks During the Nineteenth ậ ả Century [139], Japanese civilization: a comparative view [170] (Văn minh Nh t B n: Cultural Commerce and Dutch Commercial Culture: The m t góc nhìn so sánh) hay Influence of European Material Culture on Japan [158] ướ ấ c ngoài, chính sách Ti p dó là các v n đ khác nh ng ứ ượ ngo i giao là n i dung đ H. J. Jones (1974) trong Bakumatsu Foreign Employees [143], Mark D. Ericson (1979) v i ớ The ờ ạ Bakufu Looks Abroad. The 1865 Mission to France [157] (Chính sách ngo i giao th i [136] v iớ M c Ph : Ngo i giao v i Pháp năm 1865), D. Eleanor Westney (2004) cu n ố Imtation and Innovation: The Transfer of Western Organizational Patterns to ờ Meiji Japan (S d ch chuy n c a nh ng khuân m u ph ng Tây vào Nh t B n th i ố Japan and the Dutch 1600 – ị kì Minh Tr ), Grant K. Goodman (2015), trong cu n 1853 [142].
ề ề ậ ớ ở i ươ c đ c p t ạ ị ượ ị ngo i th ấ ủ ệ ấ ế ị ị ủ ề ị ủ ị ị ộ ố c tái hi n t ứ ố ầ ề ờ ỳ ố ớ ả Nh t B n v th i k này. ệ ươ ậ ả ị t Nam, Minh Tr duy tân luôn đ ượ ề ộ ươ ễ ệ ệ ướ ự ộ ố ậ ứ ề 1.4. M t s nh n xét tình hình nghiên c u đ tài ề ứ ả ậ ố ớ Đ i v i Nh t B n, nghiên c u v Minh Tr đ nhi u khía ạ ề ề ủ ữ ừ ạ ạ c nh, t nh ng v n đ c a giai đo n ti n Minh Tr : ng, tôn giáo, ngo i ạ ướ ế ộ ế ượ ố ạ ủ ố ế ừ i ch đ Toyotomi, quan h qu c t c đ i ngo i d giao c a M c ph , chi n l t ế ề ổ ế ờ ỳ ố ố ờ ỳ ỏ ữ th i k cu i Trung c đ n sau th i k t a qu c.v.v... Ti p đ n nh ng v n đ trong ứ ờ ỳ ư ệ ượ ủ th i k h ng th nh c a Minh Tr duy tân đ c nghiên c u khá toàn di n: các ả ủ ư ươ ng pháp canh tân c a Minh Tr cũng nh thành qu c a nó. Góc nhìn v văn ph ể ứ ượ ờ ỳ c m t s nhà nghiên c u khai thác. Có th nói, b c hóa th i k Minh Tr cũng đ ượ ữ ố ề ờ ỳ ng đ i đ y đ khi ghép n i nh ng tranh v th i k Minh Tr đã đ ố ọ ứ ủ Đ i v i các qu c công trình nghiên c u c a các h c gi ộ ọ ệ c đ cao là m t bài h c gia châu Á, trong đó có Vi ấ ạ ấ ự kinh nghi m th c ti n, t m g ng thành công trong công cu c hi n đ i hóa đ t ề c trên nhi u lĩnh v c. n t Nam ủ ế ế ỉ ừ ớ ch y u m i ch d ng ậ ụ ng t ng tr ng đi m nh th ch , giáo d c, l p ộ ố i khái quát m t s lĩnh v c th ạ ượ ề ậ ế ị ở ệ ứ ề ờ Vi Tuy nhiên, nghiên c u v th i Minh Tr ể ọ ự , ngo i giao mà ạ l pháp, kinh t ư ể ít đ c p đ n khía c nh văn hóa . ƯƠ ầ ế CH Ơ Ở ƯƠ ạ NG 2 Ế C S HÌNH THÀNH QUÁ TRÌNH TI P XÚC V I PH NG TÂY Ờ Ủ Ả Ớ Ậ C A VĂN HÓA NH T B N TH I EDO
ươ ng hai ộ ể , lu n ánậ ượ ử mang tính l ch s khách quan và đ ớ ươ ế ề ề ế ố ự ậ nhiên, văn hóa t p trung tìm hi u các ti n đ : y u t t ư ữ ơ ở c phân tích nh nh ng c s quan ậ ờ ủ ng Tây c a văn hóa Nh t th i Trong ch ị ế ố xã h i, y u t ầ ọ tr ng góp ph n hình thành nên quá trình ti p xúc v i ph ỳ k Edo. ậ ữ ậ 2.1. Thu t ng và các khái ni m Văn hóa: Lu n án ch n khái ni m c a ặ ừ ề ạ ủ ị ẩ ự ọ ở ư ủ Alfred Kroeber và Clyde Kluckhohn ử i c a l ch s . Ch ng nào ị ủ ch a tr thành truy n th ng, ch a tr thành chu n m c và giá tr c a ế ố ư ể ọ làm khung: Văn hoá có đ c tính là s k t tinh, s đ ng l ộ ế ố ư m t y u t ố s đông, thì y u t ự ự [134, tr. 69]. ệ ệ ự ế ố ở đó ch a th coi là văn hóa đích th c ươ ậ ọ ọ ổ ế ng h c n i ti ng: “ ữ ậ ệ ữ ạ ứ ả ự (Western Civilization). Lu n án l a ng Tây ư ưở ủ Fukuzawa Yukichi, nhà t Văn minh có t ầ ủ ấ ẫ ự ệ c c nh ng ti n nghi v t ch t l n s nâng cao tinh th n c a con ậ ủ ầ ấ i. Nh ng cái t o ra nh ng ti n nghi v t ch t và nâng cao tinh th n c a con ấ ủ i là ki n th c và đ o đ c, do đó b n ch t c a văn minh chính là quá trình phát ứ ườ ườ ể ạ ứ Văn minh và văn minh ph ị ch n đ nh nghĩa c a ạ ượ ả nghĩa là đ t đ ư ạ ng ứ ế ng tri n ki n th c và đ o đ c con ng i ườ ”[154, tr. 74 – 75] trong nghiên c u.ứ ế ư ượ ế Ti p xúc và giao l u liên văn hóa đã đ ướ ừ ỹ ị ả Acculturation, ta hi u ế ọ c các nhà khoa h c M đ nh nghĩa ệ ượ ể là hi n t ng x y ra khi ự ế ự ữ ế ầ ủ i có văn hoá khác nhau, ti p xúc lâu dài và tr c ti p, gây ra s ả ệ ễ ” [127, tr. 38 39]. ế ả ườ ế ề ừ ự ế ọ ứ ế ự ề ng phái gi ạ ủ ư ậ ế ể ụ ứ ả ậ ư ủ ể ỉ ọ ườ ữ ữ ể ướ ờ ế phía Nam đ n Nh t B n d ằ ộ Ban: Dã man. M t quan đi m khác l ươ ạ ậ ả ể ế ườ ủ ư vào năm 1936 nh sau: “D i t ườ ng nh ng nhóm ộ ổ ứ hóa ban đ u c a m t hay c hai nhóm bi n đ i mô th c văn T th c ti n và quan ni m lý thuy t khác Khu ch tán truy n bá văn hóa: ề nhau, có nhi u tr i thích lý thuy t khu ch tán và truy n bá văn hóa ế Mô hình làn khác nhau. Trong ph m vi nghiên c u này,chúng tôi l a ch n thuy t sóng m iớ (New Wave Model) c a Charley Bailey đ a ra năm 1973, làm khung lý ậ thuy t chính đ áp d ng phân tích và minh ch ng cho l p lu n đ a ra trong lu n án. Văn hóa Namban (Namban Bunka): Theo quan đi m c a h c gi Grant. ậ i dã man đi ể [142, tr. 5] Trong cách hi u này thì i th i Tokugawa Nanban i cho r ng: ườ ng ng Tây đ n Nh t B n theo con đ i ph ể ừ i ớ [24, tr. 102] ụ ể ư ị ứ vi c t ắ ự i t n m t th y vi c th c. Làm tr ắ ầ ừ ệ ự ườ ậ ọ ị ố c th , cho m i ng ỉ ắ ệ ư ướ ế ề ể ệ ự ư ế ệ ớ ệ ế ị ậ ệ nhân. Chính vì th , song song v i vi c m ự ươ ộ ườ ộ ủ cách c a m t ng i thu c khu v c t K.Goodman thì “Namban bunka” là thu t ng dùng đ ch nh ng ng ậ ả ừ t ọ Nam: Phía Nam còn g i là ọ Bunka là cách g i văn hóa c a ng phía Nam t bi n t “Văn minh khai hóa” (? ? ? ? ): Fukuzawa Yukichi đ nh nghĩa c th nh sau ằ mình b t tay vào làm và ch ng minh b ng “Khai hóa văn minh b t đ u t ấ ự ế ụ ể c nói sau. ….Chính th c t ệ ủ ph có quy n ban b ch th , m nh l nh. Nh ng hi u và bi n chúng thành hi n ả ở ự th c ph i là nhân dân, là khu v c t ệ ự ư ụ ườ th c, chúng ta quy t đ nh th c hi n s nghi p khai sáng cho dân chúng ng t tr ọ ấ ả ậ ứ ệ ạ ả ằ ng nghi p, nghiên c u lu t pháp, xu t b n b ng cách gi ng d y h c thu t, làm th ằ ự ư ớ ư nhân, không n m sách, phát hành báo, v i t trong chính phủ” [27, tr. 73 ]. ơ ở ậ ả ộ ờ ể ữ ị 2.2. C s hình thành văn hóa – xã h i Nh t B n th i Edo ủ Đ lý gi ế ệ ữ ế ế ề ớ i v s thành công c a phong trào Minh Tr duy tân và nh ng bài ề ả ề ự ẽ ọ h c kinh nghi m, s là thi u sót l n n u chúng ta không xem xét đ n nh ng ti n đ ạ ơ ở c s đã t o nên nó.
nhiên ắ t ự ế ố ự ng t ạ ự ng t ệ bi n, kh c nghi i và môi tr ộ c coi nh là m t ví d tiêu bi u v ố ạ ườ ư ườ ớ i v i môi tr ậ t đã t o nên văn hóa Nh t ế ứ nhiên cũng h t s c ệ ề quan h hài ể ơ ữ
2.2.1. Y u t ớ ế ố ể ườ nhiên v i y u t Môi tr ữ ạ ệ ố ả i gi a con ng B n trong m i quan h qua l ấ ướ ượ ậ ả ặ c đ t. Nh t B n là đ t n đ c bi ự ệ ờ ủ ứ hòa và s thích ng tuy t v i c a con ng ự ễ ề ậ ị ở s lý lu n và th c ti n v môi tr ị Ngoài ra, v trí đ a lý cô l p gi a đ i d ậ ể ộ ề ử ậ ệ ườ ụ ườ ng s ng t o nên nh ng c [18, tr. 96]. ạ ng cũng t o nên m t n n văn hóa ố ớ ườ đ i v i i Nh t còn đóng c a “ ộ “đóng đ phát tri n ng ườ ng đ a văn hóa ữ ạ ươ ị ậ ạ ể ”, th m chí có giai đo n ng ế ”[ 119, tr. 51]. ng ti c ố ươ ề ả c ngoài m t cách không th ườ ệ ớ ứ ậ ườ ướ i n Ng
ộ ề ả ớ ả ồ ử ứ ậ ộ ỏ ủ ố ư ưở t ồ ừ ị ườ ậ ậ ạ ộ ị ụ ị ớ ớ ư ủ ử l ch s và đ a d c a Nh t và t o ng
ấ [13, tr. 5]. ộ xã h i ị ế ể ậ ị ế ậ ự ờ ế ớ i i Nh t luôn ý th c v b n thân mình trong m i quan h v i th gi ắ ể ự bên ngoài, trong m c tiêu xây d ng và phát tri n m t n n văn minh v i b n s c ườ kh năng lĩnh h i và đ ng hóa i Nh t đã ch ng t riêng, “su t trong l ch s ng ồ ả ọ ộ ạ ữ ữ nh ng t ng m i v i nh ng sinh ho t văn hóa đ c đáo c a h , kh năng đ ng ộ ắ hóa b t ngu n t i Nh t thành m t dân t c ầ hoàn toàn thu n nh t ế ố 2.2.2. Y u t ế ể a. Th ch chính tr phong ki n phân quy n ượ c thi ắ ươ ư ỉ ị ế ả ề : Th ch chính tr Nh t B n ề t l p trên nguyên t c ba c c: Hoàng tri u (Kyoto) – Shogun ủ ự ng). Ba c c đóng vai trò nh ba đ nh c a ộ th i Edo đ (Edo) và Daimyo (lãnh chúa các đ a ph ề ự m t tam giác quy n l c. ị ậ ả ở b. Xã h i thành th th dân: ị ệ ấ ế ỷ Th k XVII, ị ơ ấ ạ ộ ế ươ th ng nghi p l y thành th làm trung tâm bên c nh c c u kinh t ơ ậ ư ề ệ ố ị ấ ủ ề ả ự Nh t B n đã hình thành thêm ế ơ ấ c c u kinh t ị ớ nông nghi p truy n th ng và thành th cũng là n i t p trung dân c chính tr l n ậ nh t c a Nh t c. Văn hóa, t ng: ữ ủ ườ ậ ả ố ề D a trên nh ng n n t ng văn hóa, văn minh truy n i dân Nh t B n ngày càng phong ố ớ ự ề
ộ ơ ậ ư ưở t ờ ố ờ th ng, cu i th i Edo, đ i s ng văn hóa c a ng ụ phú v i s đ cao giáo d c. ớ ầ d. Nho giáo và t ng l p Samurai t Nam, Nho giáo đ ớ So v i Vi ả ề ị ờ ệ ữ ậ ả ờ ờ ầ ữ i th i Tokugawa. ự ư s h ng th nh c a Tân nho giáo, phát ớ i ế ỷ ế Th i kì Edo, t ng l p Samurai tr thành nh ng ng ẩ ượ ị ậ ả c du nh p vào Nh t B n mu n h n song ầ ầ ủ ở luôn có đ ắ ữ ự ượ ế ị ấ ọ vai trò quy t đ nh quan tr ng và tr thành l c l ườ ọ c v trí quan tr ng, ng tiên phong ậ ả Nh t B n. ế ố ị ế ạ ạ ươ ạ ị ậ ả ng m i và truy n đ o đ n Nh t B n ự ộ đã tác đ ng tr c châu Âu ế ế ủ ề ạ ự ệ ạ ầ ươ ế ầ ủ ế ả ượ ễ đ u vào kho ng nh ng th k sau công nguyên. Nho giáo d n d n ăn sâu bén r vào trong lòng Nh t B n, đ n th i kì Edo là ể ướ tri n d ờ ồ đ ng th i mang hai nhân cách và ph m ch t văn võ, ở đã luôn n m gi ộ ở trong các phong trào dân t c ử 2.2.3. Y u t l ch s ề ạ ộ 2.2.3.1. Quá trình ho t đ ng th ệ ở ộ ế Phát ki n đ a lý và cu c cách m ng công nghi p ố ti p đ n các qu c gia châu Á. ộ ủ ấ 2.2.3.2. Chính sách c m đ o và thái đ c a chính quy n M c ph Tokugawa ậ ườ ồ ử ệ ng Tây l n đ u tiên đ n Nh t i ph Theo các ngu n s li u, s ki n ng ả ườ ồ ả i B Đào Nha đ n đ o Tanegashima B n x y ra vào năm 1543, do con tàu c a ng
ờ ể ề ụ ề ủ ệ ế ợ ươ ữ ươ ng nhân ph ể ạ ự ế ỷ ở ầ ủ th k Kit ừ ở ướ ự ướ ủ ậ ả Nh t B n có th coi là đi m kh i đ u c a “ c s bành tr ậ ướ ệ ng quân Hideyoshi Toyotomi đã ra l nh c m đ o. ậ ả ỏ ế ả ả ( ? ? ? ). Trong kho ng th i gian 1550 –1552, Francisco de Xavier đã đ n đ o ạ ạ ươ ậ ả ng m i Kagoshima Nh t B n đ truy n đ o. Vi c k t h p gi a truy n đ o và th ủ ớ ng Tây. S thành công c a luôn là m c đích song hành c a gi i th ō giáo” c aủ ể Francis Xavier ả Tr ng ngày càng gia tăng c a Kitō giáo, t Nh t B n. năm 1587, ạ T ạ ụ ộ ế ướ ự ự ủ ể ố ộ ấ ự ấ Vi c Nh t B n th c thi chính sách c m đ o và “b quan t a c ng” th c ủ ng c a ả ướ c s bành tr ấ ươ ch t là m t cách phòng th , m t ki u đ i phó th đ ng tr ph ệ ộ ng Tây. ủ ự ậ ươ ế ả ậ ướ 2.3. S xâm nh p c a ph ng Tây đ n Nh t B n tr ạ c giai đo n Minh trị ấ ấ ươ ề ể ng Tây qua Nagasaki và Dejima ậ ả ằ ẹ ề ị ế ở ng Tây 2.3.1. D u n văn hóa ph Năm 1543, khi các nhà truy n đ o và nhà buôn đ n Nh t B n, do hi u bi ọ i ph ươ ươ ọ ọ i Namban (Nambanjin) . H đã g i văn hóa ph ặ ự ể ủ Văn hóa Namban” đã không g p thu n l ề ệ ữ ỏ ờ ự ấ ồ ả ạ ớ ướ Sakoku “t a c ng” chính th c v i n ậ ử ứ ả ố ệ ươ ờ ỳ ặ ệ ở ể ớ ư c phép buôn bán ạ ườ ườ ươ ở ụ ạ ủ ở ầ ế ạ t ế ườ ạ phía Nam đ n nên g i là v đ a lý h n h p nên h nghĩ r ng ng ọ ườ ủ tàu c a ng ng Tây là văn hóa ậ ợ Namban . Tuy nhiên, s phát tri n c a “ i ề khi s b t đ ng chính ki n gi a chính quy n và vi c truy n đ o ngày càng gia tăng. ả ố c ngoài su t hai ậ ườ ị i Nh t t trong l ch s Nh t B n. Tuy nhiên, ng ờ ỳ ố ng v i Hà Lan và Trung Qu c trong su t th i k bi n Nagasaki. Trong quá trình ậ i Nh t ng Tây cho ng ự , trang ph c đ n m th c. Vì ươ ng i ph ơ ậ ả ạ ế Kho ng th i gian ộ trăm năm là m t th i k đ c bi ố ẫ v n duy trì m i quan h giao th ợ này, tàu buôn Hà Lan v n đẫ ề ố i Hà Lan đã truy n bá văn hóa ph s ng t i Nagasaki, ng ế ẩ ọ ừ ế thông qua cách sinh ho t c a h , t v y, ậ Nagasaki đã tr thành c u n i quan tr ng gi a Nh t B n và th gi ế ớ ố Tây, bi n n i đây thành cái nôi c a văn minh ph ể ệ ọ ờ ố ọ ộ ế ự 2.3.2. S chuy n bi n t Lan h c (Rangaku/ ế ề ử ồ ừ ộ ị ắ ọ ị ờ ỳ ữ ườ ề ậ ườ i Nh t B n làm trung gian gi a ng ki n trúc nhà ữ ọ ậ . ươ ủ i Nh t ng Tây t ọ ọ ế ế ừ ươ Hà Lan h c đ n D ng h c ạ ươ ề ?? ) đ i di n cho n n văn hóa ph ng Tây có vai trò quan ặ ủ ờ ỳ ề tr ng tác đ ng đ n nhi u m t c a đ i s ng xã h i và văn hóa trong th i k ti n ủ ủ Minh Tr . L ch s hình thành c a phong trào Hà Lan h c b t ngu n t vai trò c a ở Nh t trong th i k Tokugawa và vai trò c a nhóm i Hà Lan nh ng phiên d ch ng ữ ng ộ ư ễ i Hà Lan và chính quy n Nh t B n. ướ ố ạ ỏ ướ ỗ ợ ự ả ậ ạ ọ ỹ ể ổ ệ ậ ỏ
ẳ ế ỷ ư ả ướ ở ử ự ắ ủ ỹ ươ ư ả b n ph ướ ả ậ i, t ệ ướ ấ ướ ớ ủ ị ậ ả ườ ậ ả ừ ấ ậ ộ ọ c m t Khoa h c Hà Lan lan t a m t cách ch m nh ng nh t quán và t ng b ủ ề ọ ự ề ả nhiên truy n th ng c a c này. N n t ng khoa h c t ăn sâu bén r vào văn hóa n ề ủ ề ể ủ ệ t tình h tr phát tri n c a chính quy n M c ph đã t o ti n Nh t B n và s nhi ề ề ủ ề ị ự đ , đi u ki n cho s lan t a, phát tri n n đ nh c a n n khoa h c k thu t Hà Lan ậ ạ i Nh t. t ậ ả 2.3.3. Quá trình m c a Nh t B n và vi c kí k t hi p ợ ủ Th k XIX, sau s th ng l ắ n c châu Âu và B c M , ch nghĩa t ầ toàn c u. Ch nghĩa t ỹ ế ớ ừ th gi ề nhi u hi p ế ệ ướ ấ ệ c b t bình đ ng ạ ư ả ở ạ ộ s n hàng lo t i c a các cu c cách m ng t ạ ế ượ ư c u th trên ph m vi b n đã giành đ ủ ơ ắ ng kh p n i trên ng Tây đã nhanh chóng bành tr ạ ế ả châu M , châu Á, châu Phi và giai đo n này, Nh t B n đã ph i kí k t ỹ c Âu, M . ẳ c b t bình đ ng v i các n
ự ấ ạ ủ ế ệ ố ố ự ệ ế ờ ỳ ả ứ ủ ậ ậ ấ ườ ế ề S th t b i c a Trung Qu c trong chi n tranh thu c phi n (1840 – 1843; ố ứ ỉ 1856 1860) và s ki n đoàn tàu c a đô đ c Perry đ n Nh t B n đã th c t nh ế ổ ậ i Nh t, khi n chính quy n Nh t thay đ i chính sách, ch m d t th i k “b ng ỏ ả quan t a c ng”. ƯƠ CH NG 3 Ả ƯỞ Ậ NH H Ủ NG C A PH Ả NG TÂY Đ N VĂN HÓA NH T B N ƯƠ Ờ Ỳ Ế Ị TH I K MINH TR ấ ề ả ớ ậ ươ ưở Lu n án gi ủ ng c a ph ộ ờ ướ ế ậ ừ ư ưở t t i thi u m t cách khái quát nh t v nh h ậ ấ ấ ọ ng, nhà n ử ố ố ạ ự ườ ẩ i s ng ng
ng trên lĩnh v c t ng t ự ư ưở ề ưở ự ế ươ ủ ệ ng Tây ị ả ố ớ đ i v i văn hóa Nh t B n th i kì Minh tr thông qua: d u n Nagasaki và Dejima, ả c đ n c i cách phong trào Hà Lan h c, quá trình c n đ i hóa t ậ ệ ọ ế ụ giáo d c và l i dân ( m th c, ki n trúc, nhà c a, văn h c, ngh thu t và tôn giáo). Ả 3.1. nh h 3.1.1. S ti p thu và truy n bá văn minh ph ng Tây c a Fukuzawa Yukichi ả ỗ ạ ủ ư ưở t ậ i l c c a Nh t B n. Ông ờ ậ ị ề ng Tây vào Nh t B n ộ là m t thành ng l viên c a nhóm Meirokusha, là nhân v t l ch s n i ti ng th i Minh Tr , có vai trò ặ đ c bi ậ ị ậ ả ằ ử ổ ế ươ ụ ọ ố ờ ọ ươ ậ ủ ẩ ộ ườ ệ ậ ẻ ủ ế ộ ọ ậ ạ ệ ự ỏ ừ ư Fukuzawa Yukichi là nhà t ủ ệ ệ t quan tr ng trong vi c truy n bá văn hoá ph ệ ạ ộ ề ọ Ông su t đ i ho t đ ng cho s nghi p giáo d c và h c thu t, nh m truy n ộ ậ ậ ả ỹ ng Tây cho Nh t B n, ư ả ở ể ộ ầ b n ớ ộ ự ầ i đi đ u trong s nghi p xây d ng m t ch đ h c t p m i ươ ụ ự ọ ng Tây, đào t o nhân ự mô hình giáo d c ph t d a theo s h c h i t ở c và m mang dân trí cho nhân dân. ươ ứ ự ọ bá lý lu n khoa h c xã h i và khoa h c k thu t c a ph góp ph n nâng cao trình đ văn hóa dân t c, thúc đ y phát tri n ch nghĩa t Nh t. Fukuzawa là ng m và u vi ấ ướ tài cho đ t n ươ Ph ụ ng th c truy n bá văn minh ph ố ị ư ng s ỉ ươ ế ữ ươ ề ề ề ề ố ự ệ ?????)(1885), “Phúc ông T truy n” ( ề ủ ề ng Tây c a Fukuzawa không ch thông ự ướ c ngoài nh “Tây d qua giáo d c mà ông còn d ch nh ng cu n sách n ọ ụ ? ? ? ? ? )(1867), “Khuy n h c” tình”(? ? ? ? ), 1866 1870”,“Tây D ng Y Ph c Trú”( ?????)(1878), “Bàn v qu c quy n”( (??????)(1872 1873), “Bàn v dân quy n” ( ? ề ụ ữ ????)(1879), “Bàn v ph n Nh t B n” ( ?? ??) (1899), “Bàn v qu c h i” ậ ả ố ộ (???) (1979).v.v.... ng ph ư ưở t ng Tây. ự ộ ươ ộ ị ọ ử ộ ệ ể ộ ị t quan tr ng trong l ch s Nh t B n. ượ ề ề ể ệ i v n d ng đ chuy n ng hay gi ữ ụ ướ ữ ủ ệ ọ ứ ừ ưở c đào t o ch Hán và th a h ng n n giáo d c t ể ớ ữ ư ừ c đây ch a t ng có trong ch Hán. ộ ầ ừ ạ ế ứ ớ ề 3.1.2. Nhóm Meirokusha và s truy n bá t ặ ứ Trong công cu c Duy tân, H i trí th c Meirokusha có m t vai trò v trí đ c ậ ả Nhóm trí th c trong H i Meirokusha có m t ộ bi ố ụ ươ ạ ng đ i đi m chung là đ u đ ườ ậ ữ ệ ữ ọ i thi u nh ng khái toàn di n, h là nh ng ng ươ ớ H chính ng Tây mà tr ni m “m i” c a ph ế ế ệ ộ ệ là đ i di n cho m t th h Samurai văn võ song toàn, v a có thái đ c u ti n và h t s c trung thành v i Thiên hoàng. ố ầ ủ ộ Minh l c t pchí; MRZ, ( ạ ữ ề ữ ẩ ấ ổ ư ưở t ụ ạ ?????) ra đ iờ ợ Composite magazine). Các thành ọ ng đã có nh ng n ph m quan tr ng ờ ỳ S báo đ u tiên c a h i mang tên là vào tháng 3, năm 1874. MRZ là “t p chí t ng h p” ( ủ viên c a Meirokusha đ u là nh ng nhà t ừ ướ tr t ị c th i k Minh Tr .
ớ ộ ể Có th nói, h i trí th c Meirokusha v i nh ng t ng khai sáng h c t p t ượ ư ưở t ố ữ ế ố ứ ằ ầ ươ ng Tây nh m canh tân đ t n
ậ ả ả ng trong c i cách nhà n c theo mô hình ph ứ ọ ậ ừ ữ ỉ ề ế ầ châu Âu đã có đ c kim ch nam là tinh th n và ý th c qu c gia v nhu c u ti p thu ế ủ ụ ấ ướ ớ nh ng y u t tiên ti n c a văn minh ph c v i m c ộ ậ ủ ả đích b o v n n đ c l p c a Nh t B n. ưở ự ng Tây ậ ệ ố ơ ấ ươ ướ ệ ề Ả 3.2. nh h 3.2.1. Xây d ng c c u nhà n ươ ng và h th ng lu t pháp, ướ c trung quân đ iộ ơ ậ ứ m c a Năm 1854, Nh t B n chính th c “ ố ờ ỏ ả ướ i th i Edo (1600 1868). Không lâu sau đó, h l ờ ỳ ữ ụ ự ướ ế ừ ớ ệ ươ c ph ng ti p thu văn minh ph ẳ ướ ????). ớ ở ử ” sau h n 200 năm th c thi chính ự ọ ạ ướ c sách Sakoku (T a qu c) d i b ộ ố ạ vào công cu c “duy tân” (1868 1912). Trong th i k này, nh ng nhà lãnh đ o qu c ụ ể ươ ủ ươ ng Tây, th c hi n hai m c tiêu c th là gia đã ch tr ệ ẩ ớ ố ộ ậ ng Tây v i kh u hi u c bình đ ng v i các n đ c l p qu c gia và t ng b ố ườ “Phú qu c c Tr c h t, c đ ề ể ế mô hình Nhà n ị ng t ộ ẳ ớ ị ng binh” ( ướ ế v th ch , ủ ư ả ị ướ ượ ướ c h ắ ủ ự i là thi ướ ể ữ ứ ự ể ậ ệ ế ế ế t ch chính c m i, chính tr dân ch t s n. Đ kh ng đ nh nh ng nguyên t c c a m t nhà n ạ ề quy n Minh Tr đã t p trung s c l c vào vi c xây d ng chính th và biên so n Hi n pháp ộ ặ ừ Trong t ng lĩnh v c c th ự ụ ể, công cu c Minh Tr duy tân đã g t hái đ ớ ằ ề ữ ắ ầ ị ộ ả ị ẽ ế i trong dân chúng. ề ề c ố ổ ch c quân đ i ổ ộ đ u có nhi u đ i ớ ướ ỏ Lĩnh v c t ự m i trong s giúp s c c a ng ượ c ẹ nh ng thành công vô cùng to l n. Tri u đình b t đ u cu c c i cách b ng cách d p ủ ự ọ ế ỏ ệ ố b h th ng lãnh đ a mà h cho là nguyên nhân c a s chia r và suy y u và ti n ớ ạ ự i s bình đ ng cho b n gi hành xóa b giai c p, đem l ứ c ngoài.
ộ ộ ả ạ ữ ộ ớ ẳ ấ ướ , pháp lu tậ , t ứ ự ổ ch c nhà n ộ ứ ủ ườ i lao đ ng n ự ế ệ 3.2.2. Nh ng bi n pháp xây d ng kinh t ớ ự ấ , v i s phân chia l Công cu c c i cách ru ng đ t ậ ươ ệ ệ ẩ ạ ạ đ
ờ ỳ ướ ủ ề ậ ế c a Nh t trong th i k này có nhi u b ộ c đ t ng trình công nghi p hóa ấ ướ ố ế ờ ỳ ướ c. , kinh t c đây. ị ườ ạ ng sá và thông tin liên l c ơ ộ ắ ấ ướ ệ ố ậ c Nh t ư ị ớ nh ư Tōkyō, Ōsaka. Ngoài ra, h th ng b u trung tâm đô th l n ệ ở t ả ệ ạ B n, đ c bi đi n, đi n tín, báo chí và t p chí cũng phát tri n nhanh chóng.
ạ đ i s ng sinh ho t cũng nh l ể ệ ổ ủ i s ng c a ng ề ờ ố ổ ể ề ử ụ ấ i ru ng đ t, s d ng ộ . ấ ệ ề ọ nhi u khoa h c kĩ thu t m i vào trong nông nghi p nâng cao năng su t lao đ ng ố ế ề ượ ch N i ti p đó là c đ y m nh t o đi u ki n quan ể ể ọ tr ng đ phát tri n đ t n ạ Ngo i giao qu c t ớ phá so v i các th i k tr ự 3.2.3 Xây d ng đô th , đ Khi làn sóng “văn minh khai hóa” lan r ng kh p n i trên đ t n ặ ể ệ ỉ Vì v y, làn sóng “khai hóa” không ch làm nên nh ng thay đ i mang tính xã ướ ườ ư i dân n c ặ ủ ờ ố nhi u m t c a đ i s ng ư ẩ ụ ưở giáo d cụ ơ ở ạ ầ ự c i cách ả ụ ệ ử ụ ả ữ ậ ư ố ố ộ h i nh trên, mà trong này, cũng có nhi u thay đ i theo ki u Âu hóa, th hi n trên ế ự nh : m th c, trang ph c, ki n trúc, c s h t ng v.v... Ả 3.3. nh h ng trong lĩnh v c 3.3.1. Chính sách c i cách giáo d c và vi c s d ng chuyên gia ng ườ i ướ n c ngoài ả 3.3.1.1. Chính sách c i cách giáo d c ụ :
ứ ươ ả ề ủ ươ ằ ng Tây ụ ở ướ ế ấ , ti p thu văn minh ph ị Th hai, ứ c i cách giáo d c ụ ớ ộ là m t ch tr ệ ả ậ ự ụ . Th baứ , năm Meiji 4 (1871), nhà n ế ố ậ ấ ượ ự ộ ụ c ban hành. ụ ượ ủ ng l n c a chính ụ ự Nh t B n nh m th c hi n m c tiêu c thành ? ? ), ch đế ộ c ban hành ệ đúng ề ố ượ ậ ớ ọ Lu t Giáo d c ( ộ ậ ả ự c xem là m t quá trình th nghi m ự ễ ướ ộ ố ờ Th nh t quy n Minh Tr . ộ ề xây d ng m t n n giáo d c th c d ng ụ ậ l p B Giáo d c và ngay sau đó vào năm Meiji 5 (1872), “H c ch ” ( ụ ???) đ giáo d c th ng nh t toàn qu c đ ử ệ năm 1879. Vi c ban hành lu t giáo d c đ ể ệ cái phù h pợ v i đi u ki n th c ti n Nh t B n. – sai đ tìm ra ộ 3.3.1.2. S d ng đ i ngũ chuyên gia n ữ Nh ng t ụ ủ ị ị ộ c ngoài trên các lĩnh v c khác ả ủ ứ ủ ủ ậ ấ ở ử ụ ư ưở ng và chính sách trên đã chi ph i toàn b quá trình c i cách t ể ả ậ làm nên c a thành công c a công giáo d c c a Nh t B n th i Minh Tr . Song, đ ạ ồ ế ề ậ cu c Minh Tr duy tân, chúng ta không đ c p đ n vai trò c a ngu n trí th c ngo i (Oyatoigaikokujin) ụ ở ườ ữ ậ ả ớ ự ợ ự ủ ứ ạ ng d y v ạ ự ề ờ Nh t lúc b y gi . ạ , ng Trong giai đo n (1855 1860) ề ngôn ng , hàng h i và k thu t đóng tàu ả ố V lĩnh v c khoa h c k thu t ườ ệ ỹ ọ ỹ ự ệ ỹ ư ế ắ ố ớ ự ộ t chú tr ng. c ng ậ ứ ỹ ượ ườ ậ ọ , tiêu bi u là ườ ả ệ ể ả ổ ọ , nhà khoa h c n i ti ng ng ọ ườ ư ưở ư i đ a ra nh ng đánh giá v nh h ươ ậ ế iườ Hà Lan đã thuy t ph c Nh t B n nên v i s tr l c c a các m tr ậ , ng ế i Đ c, đã đ n Nagasaki giáo viên ngo i qu c. ơ ở ủ vào năm 1868 và có công trong vi c gây d ng c s cho k ngh xà phòng c a ụ các b môn ự Nh tậ . Trong lĩnh v c m thu t ng d ng, nh ki n trúc, điêu kh c và ươ ọ ệ ậ ặ ộ ọ Đ i v i lĩnh v c khoa h i h a Tây ph i Nh t đ c bi ng đ Edward Sylvester Morse (1838?1925). Về ọ ự nhiên và sinh v t h c h c t ứ Edmund Naumann ọ ổ ế ấ ị đ a ch t kh o – kh o c h c i Đ c ậ Ernest Francisco Fenollosa (1853 ự (1854 1927). Trong lĩnh v c văn h c ngh thu t, ủ ề ả ữ ỹ ườ – 1908), giáo s ng ng c a i M là ng ậ ng Tây vào Nh t. ph ậ ả ọ ế ị ộ ả ẳ c b t bình đ ng v i n ướ ử ổ ủ c Âu – M đ đàm phán s a đ i các hi p ế ị c ngoài, chính ph Minh Tr đã xem xét vi c c đ i s ệ ướ ế ị ậ ứ ề ỹ ồ ề ậ ả ữ ượ ệ ả ể ộ ậ c Nh t cũng đ ạ ẫ ớ ắ ự ề ậ ỹ C n đ i hóa ề ớ ướ ỹ ể ộ b t đ u t c a phái b [250, tr. 24 25 ]. Chuy n đi sang ố ế ậ ự ự ộ ọ ả ế c nh ng k t qu quan tr ng. N n đ c l p và ch ề ướ ả ượ c b o v . Hình nh v n ộ ậ ọ ả ẳ ự ệ ướ ướ ế ả c m c tiêu c i cách, khi n ớ c đã c ườ ằ ệ ệ ẳ ề
ề ọ 3.3.2. Phái đoàn Iwakura và du h c sinh Nh t B n 3.3.2.1. Phái đoàn Iwakura và chuy n công du châu Âu ệ ạ Sau khi chính quy n Minh Tr lên ngôi trong tình tr ng bu c ph i kí hi p ệ ử ạ ứ ủ ấ ướ ế c trên, do đó phái đoàn đã đ n các n ớ ắ ầ ừ ờ 6/11/1871 k t thúc ngày 13/9/1873 v i ra đ i. Chuy n đi ỹ ế ơ Âu – M đã trang b cho phái h n 700 ngày đêm ổ ộ ữ đoàn nh ng nh n th c sâu r ng v tình hình qu c t , có cái nhìn t ng quan v văn ờ ư minh Âu – M , đ ng th i đ a Nh t B n th c s h i nh p vào s phát tri n chung ủ ế ế ớ ủ i. Chuy n đi thu đ c a th gi ả ượ ả ậ ủ ề quy n c a Nh t B n v n đ c c i ề ầ ủ ệ Chính ph càng thi n trong nhi u t ng l p xã h i châu Âu và B c M . ấ ằ ấ ị thêm kh ng đ nh r ng “l a ch n duy nh t đúng là ph i nhanh chóng canh tân đ t ườ ụ ự ượ ng, dân c, quy t tâm th c hi n b ng đ n ạ ố ị ế ậ đã th nh, binh đã m nh thì vi c thi ng qu c là t l p quan h bình đ ng v i các c ệ ượ ể ự đi u có th th c hi n đ c [59, tr.141]. ậ ả ọ 3.3.2.2. Du h c sinh Nh t B n ứ ớ Chính quy n Minh Tr đã s m ý th c rõ ràng v vai trò tr ng y u c a ể ứ ọ ế ớ ủ ố ị ế ủ giáo ề ố ớ ử ấ ướ ộ ạ ụ d c, đào t o nhân tài c nên đã c hàng ngàn đ i v i công cu c phát tri n đ t n ộ ủ ế ự ỹ ọ ậ ư i văn l u h c sinh sang Âu M h c t p các tri th c và thành t u ti n b c a th gi ả ề ướ ẽ ở c s tr thành gi ng viên c a các minh. Các sinh viên này sau khi t ệ t nghi p v n 13
ự ồ ớ ứ ườ ạ ớ ự ng đ i h c, góp ph n đào t o l p trí th c m i, ngu n nhân l c quý giá cho s ệ ầ ậ ả [74, tr. 91]. tr nghi p hi n đ i hóa Nh t B n ệ ướ ạ c đào t o trong n ườ ướ v . “ ệ ộ thu c vào đ i ngũ chuyên gia n ậ ượ i Nh t đ ố ượ ế ỷ c sang th k 20, s l ủ ủ c ngoài ướ c và ườ ng ng i ấ ng c a chính ph còn r t ít, ậ ộ ế ằ ươ ng thay th b ng chính ng ướ ế ở ề Cho đ n tr c khi b ủ c ngoài làm vi c trong chính ph hay các tr ạ ạ ừ ” [124, tr. 150 151 ]. ạ ọ ệ ạ ườ Ng i Nh t không hoàn toàn l ẩ ọ mà h đã kh n tr ừ ướ n t c ngoài tr ướ n ữ ươ ngo i tr lĩnh v c gi ng d y các ngôn ng ph ệ ườ ng Tây ậ ọ ngh thu t và tôn giáo ệ ậ văn h c ngh thu t ề ọ ở ề c, b t đ u t ở ướ ạ i kh i x ỹ ậ quá trình c n đ i hóa n n văn h c ạ ậ ắ ầ ừ ờ ấ ướ ậ ườ ươ ộ ng là Thiên Hoàng. Đ i v i ng ọ ph ượ ặ ữ ệ ượ ị ậ ượ c Nh t đ ị ớ th i Minh Tr v i i Nh t, trong giai đo n này, bên ọ ng Tây thì văn h c là m t trong ẩ c d ch khá phong phú, đa ậ ừ t quan tâm và các tác ph m đ ự ả Ả ưở 3.4. nh h ng trong văn h c ọ ậ ạ 3.4.1. C n đ i hóa ệ ọ V văn h c ngh thu t, ễ ệ ớ di n ra song song v i quá trình hi n duy tân đ t n ố ớ ườ ng ế ạ c nh ti p thu văn hóa, khoa h c k thu t t nh ng ngành đ c đ c bi ạ d ng trong th lo i. ể ạ ỹ ậ ướ ộ ọ ng Âu hóa ộ ọ th i k này có hai dòng tranh h i h a chính là ọ ờ ỳ ộ ọ Nihonga/???, và h i h a Âu Tây g i là h iộ Yōga/? ng đ i h c m thu t cũng có hai khoa là khoa Nihonga và khoa Yōga. ế ươ ậ ả ng h c c a Nh t B n, h c sinh đ ầ ọ ư ậ ố ỳ ậ ề ộ ọ ủ ứ c h c các ki n th c ể ệ ng Tây thu n túy, nh lu t vi n c n, cách th hi n ạ ọ ắ i. Các k thi vào đ i h c m thu t đ u b t ươ ọ theo phong cách hàn lâm ph ng Tây ắ ủ ượ ọ ễ ậ ỹ ”[97]. ể ả ấ ậ ng Tây. t trong th i k này tranh kh c c a Nh t B n r t phát tri n và mang ươ ự ố ề ộ ọ 3.4.2. M thu t và h i h a theo xu h ậ ề ỹ V m thu t và h i h a, ọ ọ ậ ả ề ố h a truy n th ng Nh t B n, g i là ỹ ạ ọ ườ ậ ?. Các tr ạ ầ ườ ế T i h u h t các tr ề ộ ọ ơ ả c b n v h i h a hàn lâm ph ằ không gian b ng ánh sáng và bóng t ả bu c ph i có bài thi hình h a ờ ỳ ệ ặ Đ c bi ấ ấ ậ đ m d u n ph ấ ữ 3.4.3. S th ng nh t gi a tôn giáo và nhà n ờ V tôn giáo , Kitô giáo th i kì này có quan h v i đ o Tin lành và đóng vai ở ể ướ c ệ ớ ạ ộ ư ưở t ng xã h i ch nghĩa trò quan tr ng trong phát tri n giáo d c và t ị ạ ụ ậ giai đo n Minh Tr , Nh t Hoàng đã ti n hành c i cách đ t n ớ ẫ ủ ả ươ c ph ố ở ặ ườ ướ ậ ng qu c đ u có qu c giáo và ọ Ở ạ ệ ỗ ườ ạ ế ố ng hi n đ i hóa cho gi ng v i hình m u các n ố ề ở ậ ạ ố ướ ậ Nh t, ng ế ị ấ ổ ứ ố ưở ậ ả Nh t B n. ấ ướ c theo ng Tây. Khi đó, ông h ấ ề i dân đ t ni m tin r t nh n ra m i c ỏ ớ l n vào đ o Shinto. B i v y, năm 1870 ông ra quy t đ nh tách đ o Shinto ra kh i ạ đ o Ph t, tuyên b Shinto là qu c giáo và th ng nh t t ủ ch c. ườ ươ ậ i Nh t ng ph ng Tây đ n l ự theo phong cách ph ỏ ệ ủ ệ ờ ạ ấ ố ế ố ố i s ng c a ng ươ ng Tây ấ t p chí Tân văn s 26 ế ề ẽ ấ ừ ố th i kì c đ i mà không có lý do, t ạ ở ướ ự ị ừ ờ trong cung ệ ủ ườ ệ ế ắ ằ ị ị [245] vi ề ở t, tránh con m t coi th ươ ế ề ộ ầ ữ ể ự ủ ị ng Tây ố ệ ề ườ i ph ể ả ậ ậ Ả 3.5. nh h Ẩ 3.5.1. m th c ị ế c h t, Chính ph bãi b l nh c m ăn th t, khuy n khích vi c ăn th t Tr t “ế Tri u đình đã c m vi c ệ ộ do. Trên t m t cách t ị ậ ổ ạ nay v sau s ch p nh n vi c ăn th t ăn th t t ở ” [235, tr. 25]. Bên c nh cái nhìn c i m phóng khoáng c a chính ủ ng c a quy n Minh Tr cho r ng vi c ăn th t là c n thi ị [235,tr. 25], m t lý do n a mà chính quy n khuy n khích ăn th t ng ườ là đ c i thi n gi ng nòi, nâng cao th l c c a ng i Nh t.
ồ ệ ủ 70 c a th k ề ể ơ ở ả ể ư ủ ự ấ S xu t hi n và trào l u c a nhi u đ ăn ki u Âu ỹ ượ ữ ế ỷ Shizuyama. ở ậ c khai tr th p niên ươ ở ng
ng Tây ị ề ờ ỳ ử ử , khi b ổ ườ 3.5.2. Nhà c a và ki n trúc theo phong cách ph V nhà c a ơ ớ ở ự ế ế ế ề ạ ệ ở ắ ự ậ ơ ầ ệ ủ ệ ử ụ ớ ả ử ươ ở ổ ế ố ế ng v i qu c t thông qua nh ng c ng bi n nh ượ ể ệ ữ ơ ế Ở ươ đây, nh ng ngôi nhà dành cho ng ườ ướ i n ủ ố ng Tây. ộ ữ ươ
ể ụ ử ả ờ ị ấ ồ XIX, nh ng c s s n xu t đ ăn theo ki u Âu M đ Yokohama, Osaka, Nagasaki. ươ ế ộ ướ c sang th i k Minh Tr , khi làn sóng khai hóa lan r ng ữ ậ ậ ế ệ ắ i Nh t cũng có nh ng thay đ i. Ng kh p n i thì trong ngh thu t ki n trúc, nhà ạ ậ ệ ắ ư ạ ữ ắ ầ t đ n nh ng lo i v t li u xây d ng m i nh : g ch, ngói, xi măng, s t b t đ u bi ộ ể ố ậ ệ c coi là m t bi u thép, d n thay th cho các v t li u truy n th ng. Đây cũng đ ế Nh t phát tri n m nh, khi n cho hi n c a văn minh. Lúc này ngành luy n kim ế ấ vi c s d ng s t thép ngày càng tr nên ph bi n h n trong vi c xây d ng k t c u ư ể nhà. Các c a ngõ thông th Shimoda, Hakodate, Nagasaki, Kōbe, Yokohama và Nigata là n i ti p xúc, giao thoa văn ậ ả ớ hóa c a Nh t B n v i ph c ngoài ộ ụ ng Tây. sinh s ng là m t ví d sinh đ ng văn minh ph rang ph cụ và ki u tóc ự 3.5.3. S Âu hóa trong t ậ ị ề 3.5.3.1.V trang ph c, ớ ự ệ ứ ắ ầ ủ ế ị ặ ể ặ ộ ờ ướ ươ ủ ề ả ầ ậ ể ụ ặ ư ư ệ ố ụ ụ ượ ồ ộ ạ ủ ế ị ạ ườ ụ ở ụ ờ ở ợ ấ ờ ể ắ ắ 3.5.3.2. Về ki u tóc và trang đi m
ạ ị ươ ừ ủ ộ ụ l ch s trang ph c Nh t B n th i Minh Tr đã chính th c b t đ u v i s ki n Dajokan vào năm 1872, chính ph cho phép binh sĩ và các ủ ể thành viên c a tòa án ăn m c ki u châu Âu. Quy t đ nh này có th coi là m t trong ậ ể ữ ng Tây c a Nh t B n th i Minh c đ u tiên v ăn m c theo ki u ph nh ng b ụ Tr . ị Quá trình Âu ph c hóa ạ ờ ỳ ở Nh t trong th i k này có th chia ra làm hai giai đo n ế ể ộ t (cu i Edo đ n c coi nh y ph c đ c bi nh sau: Giai đo n m t là ki u âu ph c đ ữ ả ượ ử ụ c s d ng làm đ ng ph c cho binh lính, c nh sát, nh ng năm 1883), ch y u đ ườ ủ ữ ộ ị i ng h văn minh khai hóa. Giai đo n hai là Âu i có đ a v xã h i, nh ng ng ng ố ừ ổ ế ữ ph c tr thành trang ph c ph bi n (t năm 1884 tr đi). Vào cu i th i kì này, hai ch ậ ớ ế ệ [103, tr. 131]. Haikara đã xu t hi n trong ti ng Nh t v i nghĩa là h p th i trang ệ ủ ể ể , c t tóc ng n là bi u hi n c a văn minh , ị ế ắ ắ ươ ng, tháng 3/1872 chính Thiên Hoàng Minh Tr đã c t tóc ng n, ti p theo, ầ ượ ứ đó lan r ng ra t noi theo, t ng l n l i đ a ph ể đ làm g các quan ch c chính ph và quan l trong dân chúng. ờ ươ ế ố văn minh ph Nh v y, y u t ắ ấ ả ọ ướ ườ ộ ộ ố ế ượ ng t ng, đ n c i đó là đi l ạ ộ ướ ươ ự ứ ữ ươ ế ể ọ ề ng Tây c a chính quy n Minh Tr trên m i ph ậ ậ ư ậ ng Tây sau m t th i gian du nh p vào Nh t ổ ờ ố ặ ủ ỏ ả t c m i m t c a cu c s ng, nó làm thay đ i đ i s ng i vào kh p t B n đã len l ế ả ầ ế ừ ơ ở ạ ầ ủ c s h t ng cho đ n ki n trúc th c này, t i dân n c a ng ườ ầ ặ ạ ế ế ủ ờ ố ộ ữ i, ăn, m c và t y u c a đ i s ng con ng m t trong nh ng nhu c u thi ề ự ế ớ ướ ậ ở c đây. Đánh giá v s ti p c Nh t hoàn toàn khác so v i tr và t o nên m t n ể ấ ằ ủ ủ ả ậ ậ S thành công c a ng Tây c a Nh t B n, có th th y r ng: “ nh n văn minh ph ể ể ự ộ ầ “văn minh khai hóa” m t l n n a minh ch ng cho s chuy n mình khá uy n ươ ị ủ ậ chuy n ti p nh n văn hóa ph ng di nệ ”[31, tr. 58 ].
Ậ Ề Ả ƯỞ ƯƠ NG 4 Ủ PH NH N XÉT V NH H Ả Ờ Ậ NG TÂY Ọ Ố Ớ Đ I V I VĂN Ệ ƯƠ CH NG C A Ị HÓA NH T B N TH I MINH TR VÀ BÀI H C KINH NGHI M Ệ CHO VI TNAM
ươ ưở ả v ề quá trình ti p ế thu và nh h ủ ng c a ph ố ng Tây đ i ờ ớ ị i th i Minh Tr ủ ệ ế ả ưở ủ ng c a ậ 4.1. Nh n xét ậ ả ướ v i Nh t B n d ề 4.1.1. V nguyên nhân thành công c a vi c ti p thu nh h ươ ph ng Tây ộ ấ ứ ộ ự ế ề ể ậ ấ ấ ướ ề ộ ế ấ ớ ể B t c m t dân t c nào trong quá trình phát tri n đ u có s ti p nh n thành ư ế ế ế ở ỗ ươ ch ph ướ ị ể c, dân t c phát tri n k p v i các n ng cách ti p thu văn minh đó nh th c tiên ti n nh t trên th ự t u văn minh bên ngoài. V n đ là nào đ cho cho đ t n gi i. ớ ị ậ ể ủ ữ ườ ứ Th nh t ướ ủ i dân, t ươ ả ứ ề ướ ề ữ c i cách Minh Tr là do ờ ự ự nh ng nguyên nhân sau: , vi cệ ữ ườ ữ ồ c. ng và nh ng ng đ ng lòng gi a ng ế ệ Th baứ ườ ọ ậ , t. ng Tây c a ng h c t p văn minh ph ớ ự phong trào Duy tân có s đóng góp l n c a nh ng trí th c trong chính quy n cũ (chính quy n Tokugawa tr ậ ấ ữ ộ c th i Minh Tr ) và h i trí th c Meirokusha. ả ở ả Có th nói, nh ng thành công c a Nh t B n ả ấ , “s thành công c a Nh t B n chính là nh s ậ ủ ướ Th haiứ ạ i lãnh đ o nhà n i Nh t r t bài b n, quy t li ủ ị ươ ứ ng Tây vào Nh t B n ờ ậ ủ ớ ươ 4.1.2. V ề quá trình xâm nh p c a ph Đánh giá v quá trình ti p xúc v i văn hóa ph ề ớ ể ậ ươ ạ ngo i sinh, các c ườ ế ậ ủ ố ng qu c ph ậ ướ ạ ươ ng ng t i văn hóa Nh t B n, có th nh n th y r ng đó là s k t h p c a hai ế ậ ng Tây xâm nh p vào Nh t B n và y u ậ ả ế c Âu ậ ả ệ ế ng Tây và vi c văn minh ph ự ế ợ ủ ấ ằ ậ ả ườ ậ ả i Nh t (phái đoàn ngo i giao Nh t B n đ n các n ưở ả Tây nh h ế ố ế ố y u t : y u t ố ủ ộ t ch đ ng ti p c n c a ng M ).ỹ ế ừ xã h i đ giai đo n tr ộ ượ ình thành t ươ c h ọ có ý nghĩa quan tr ng, văn minh ph ả ệ ướ ạ c ng Tây đã ố ố i s ng ộ ạ ả ế ờ ỳ ơ ở ữ Trên c s nh ng ti n đ kinh t ộ ữ ớ ậ ậ ả ộ ả ủ ậ ả ể ộ ả ị ộ bên ngoài (áp l c c a ph ị ọ ủ ả ế ố ế ố ươ ự ủ ế ự ủ ộ ươ ậ ế ề ề ố ế cùng v i nh ng tác đ ng qu c t ậ nhanh chóng thâm nh p vào Nh t B n và tác đ ng toàn di n đ n văn hóa, l ể ệ ườ ị ủ i dân Nh t B n, th hi n qua hàng lo t c i cách th i k Minh Tr . c a ng ế ậ ệ ả C i cách Minh Tr là h qu c a quá trình v n đ ng và chuy n bi n lâu dài ộ ng Tây trong cu c c i cách Minh ng Tây, phong trào Hà ổ bên trong (s ch đ ng ti p nh n và bi n đ i thành văn ủ ướ ế ị i và khu v c quy t đ nh m c a đ t n ủ ự ng Tây c a chính quy n Edo th c ph ủ ộ ệ ươ ủ ố ề duy, b n lĩnh c a dân t c Nh t B n và ng ộ ủ ng c a th i đ i. Tr ậ ả ả c hoàn c nh th gi ệ ớ ướ t l p quan h v i các n ề ả ư ượ ự c s thành công khi bi ướ ớ ợ c thích h p v i xu h ở ử ườ ầ ọ ủ ế ị ươ ể ệ ễ ắ ề ế ậ ố ả ử ủ ộ ị ự ế trong xã h i Nh t B n. S ti p thu văn minh ph Tr ch u tác đ ng c a c y u t Lan h c.v.v…) và y u t ặ ư hóa mang đ c tr ng riêng c a Nh t B n). ở ử ấ ướ ế ớ c, Rõ ràng, tr ể ế ậ ch đ ng thi ậ ậ ả ộ ộ i Nh t hi n sinh đ ng truy n th ng t ạ ế ế ợ ứ ứ t k t h p s c m nh dân t c, t m nhìn đã ch ng minh đ ủ ắ ờ ướ ờ ạ ế ượ c th i kh c quan tr ng c a chi n l ồ ử ị ng Tây” c a chính l ch s , quy t đ nh m c a và đón “lu ng gió văn minh ph ơ ở ự ắ ả quy n Tokugawa là hoàn toàn có c s th c ti n và th hi n kh năng n m b t xu ề ủ ư th v n đ ng l ch s c a chính quy n c a c dân qu c đ o này [59, tr. 152] ậ ả ớ ươ ị ề ề ặ ộ ứ c: ướ Các b ể ệ ử ủ 4.1.3. V thái đ ng x c a Nh t B n v i văn hóa ph ướ ả V m t nhà n ề ả ậ Nh t B n ấ ế ừ ạ ế ằ ạ th hi n thái đ v a kiên quy t v a m m d o nh m mang l ng Tây ị ở c c i cách trong giai đo n Minh Tr ả i k t qu cao nh t. ộ ừ ể ủ ị ế ờ ư ả ể ữ ả ẻ ằ Có quan đi m cho r ng, “Vai trò c a Thiên hoàng Minh Tr trong ti n trình ế ế ế t y u nh ng không ph i vì th mà có th làm lu m vai trò ẻ ự ế ủ ả ộ ộ ế ị ế ứ ả c i cách là h t s c thi ề tiên phong và quy n quy t đ nh th c t c a c m t đ i ngũ nh ng nhà c i cách tr
ổ ế ệ ị ướ ị ử c l ch s , dân ầ tu i có tinh th n quy t đoán và dám ch u trách nhi m cá nhân tr ộ t c” [59, tr.55]. ề ớ ủ ươ i trí th c, V phía gi ọ ậ ồ c là h c t p văn minh ph ướ ậ ả ứ trong khi th c hi n ch tr ệ ự ư ưở t ng Tây, lu ng t ư ẩ ủ ạ ng ch đ o chi ph i n ỏ ể ươ ọ ậ ươ ươ ẫ ủ ệ ng, kh u hi u c a Nhà ố ướ c ng Tây nh ng không th thoát lý kh i tình ả ư ậ ng Tây nh ng v n ph i c Nh t. Nói cách khác, du nh p văn minh ph ữ ộ n ậ Nh t lúc đó là: Nh t B n h c t p ph ậ hình c a n gìn b n s c văn hóa dân t c. gi ủ ướ ả ắ ớ ể ệ ằ ộ ị ộ ề ộ ả ấ ạ ự ứ ớ ớ V i quan đi m xem xét v n đ m t cách toàn di n, Michio Morishima thì ộ ư ả s n, nó là m t ụ ệ i trí th c th c hi n v i m c đích ướ ự ạ ấ c hi n đ i” [79, tr.120]. ấ ộ cho r ng “c i cách Minh Tr không ph i là m t cu c cách m ng t cu c cách m ng do các samurai c p th p và gi xây d ng m t nhà n ề ề ừ ườ i dân ườ ậ ả ộ ậ ưở ế ệ : do tác đ ng, tuyên truy n t ả i dân Nh t B n đã ti p nh n nh h ả ạ ộ V phía ng ng khai sáng, ng ữ ề chính quy n và nh ng nhà ủ ư ưở ng t ng c a t ư ưở t t ươ ph ng Tây trong cách nghĩ, cách làm. ả ể ị ớ ầ ị ộ ọ ạ ử ủ ả ươ ỉ
ả ớ ể ử ộ ườ ị ớ ủ ể ộ ữ ể ữ ủ ả ẫ ầ ự ệ ử s ki n tr ng đ i trong l ch s các dân t c ph ố qu c gia tiên phong trong phong trào c i cách châu Á mà còn t ế ki m cho mình m t con đ ấ b y gi ượ t ố cu i th k XIX đ u th k XX [59, tr.5051]. ế ỷ ự ự ế ươ ề ạ ộ ị Có th nói, “c i cách Minh Tr , v i t m vóc và ý nghĩa l ch s c a nó, là m t ậ ng Đông. Nh t B n không ch là ự chuy n hóa và tìm ờ ị ố ả ặ ng đi m i… Đ t trong b i c nh l ch s châu Á th i ệ ờ ả , c i cách Minh Tr , v i nh ng thành công c a nó, có th coi là m t hi n ị ệ ng d bi t, là m u hình tiêu bi u c a phong trào c i cách châu Á nh ng năm ế ỷ ế 4.1.4. V thành t u và h n ch trong s ti p thu văn hóa ph ủ ng Tây c a ậ ả Nh t B n ế ề ự ướ Cho đ n nay, có nhi u xu h ị ộ ậ ả ố ố ữ ầ ạ ặ ư ư ủ ấ ự ủ ủ ươ ụ ể ằ ế ng, n u b l ề ứ ộ ng đánh giá khác nhau v m c đ tích c c và ự ủ “văn minh khai hóa” trong xã h i Nh t B n th i Minh Tr . Chúng ta ờ tiêu c c c a tích c c c a văn hóa Samurai chính th ng nh ng cũng khâm ph c nh ng nhân t nên hi u r ng có nh ng khía c nh c a Samurai g n nh là m t trái c a t m huy ch ạ ệ ệ ữ ắ ấ xu t hi n trên kh p đ t n các đô th l n nh Tokyo, Yokohama. ớ ổ ị ệ ươ ế ệ ướ ỗ ể ồ ứ ề ả ướ ọ ậ ả ẳ ơ ở ộ nên bình đ ng m t cách đáng k , th m chí h n c n ể ở ư ề ế ườ ữ ị ợ ụ i d ng. ị ể ắ ầ ạ ả Trong giai đo n c i cách Minh Tr , nh ng bi u hi n hi n đ i hóa b t đ u ư ở ị ớ ặ ệ ấ ướ t là c, đ c bi ấ ượ ụ ọ ố c coi tr ng. Và ng Tây, giáo d c đã r t đ V i mong mu n đu i k p ph ọ ế ỉ ậ ừ ậ ch coi tr ng thân ph n con c Nh t đã t ch trong vòng hai đ n ba th h , n ấ ế ộ ệ ụ ủ ườ ế ố ng i theo ngu n g c dòng dõi h l y c a ch đ phong ki n, chuy n sang c t ụ ộ ắ nh c nhân viên, công ch c theo trình đ giáo d c (tân h c). Đi u này làm cho xã ậ ộ c Anh h i Nh t B n tr ờ ủ cùng th i. Nh ng nó cũng làm cho tính giáo đi u tr thành n p trong suy nghĩ c a ậ i Nh t. ng ồ ư ứ ộ ị Đ ng th i, trong cu c Minh Tr duy tân, tri u đình đ a ra chính sách “t ẳ ề ủ ờ ư ặ ậ s n võ sĩ này ch ườ ẫ dân ủ ấ ư ả ế ng quân s , chính là nguyên nhân d n đ n ự ồ ậ ng xây d ng Nh t B n theo con đ ế ố ươ ệ ệ bình đ ng”, nh ng không g p s d ng thu n c a giai c p t ả tr ở vi c Nh t B n sau này tr thành đ qu c quân phi ự ậ ả Nói tóm l ậ ề ộ ự ậ ạ ặ ố ậ ặ ủ ệ ượ ộ ấ ạ ữ ự t. ự ồ ề i, đúng nh quy lu t v tính hai m t c a m t v n đ hay s t n ng, bên c nh nh ng thành ư i c a hai m t đ i l p trong cùng m t s v t, hi n t ạ ủ t
ộ ả ữ ị ớ ạ ủ ộ ả ệ ả ậ ả ủ ng Tây, vi c ti p thu văn minh ph ế ữ ế ạ ữ ọ ọ ế ủ ỉ ế ươ ể ự ể ữ c gi m thi u. c c a th c dân Pháp Đôi nét so
ệ ờ ỳ ệ ự ị ế ưở ờ ỳ qu vĩ đ i c a công cu c c i cách th i k Minh Tr v i nh ng tác đ ng, nh h ng ủ ươ ươ ng Tây c a Nh t B n trong c a văn minh ph ấ ị ờ ị ờ ỳ th i k Minh Tr cũng có nh ng h n ch trong nh ng th i đi m nh t đ nh. Song, do ệ ạ ậ ườ ề t cách đi u ch nh và ch n l c nên nh ng h n ch c a vi c i Nh t cũng bi ng ả ế ướ ượ ừ ti p thu văn minh ph ng Tây đã t ng b c đ ượ ủ ặ ớ ự ố 4.2. Vi t Nam đ i m t v i s xâm l ớ ậ ả ủ ị sánh v i th i k Minh Tr duy tân c a Nh t B n ượ ủ ơ ướ c nguy c xâm l c c a th c dân Pháp 4.2.1 Vi ộ ả Trong khi Nh t B n ti n hành cu c Minh Tr Duy tân thì n ướ ề ế ắ ầ ơ ầ ra lúng túng, d n d n r i vào b t c tr ạ ướ c Đ i nam ủ ứ c s c ép c a ướ ươ ự d ph ị ả ộ ủ t Nam tr ậ ễ ỏ i tri u Nguy n t ủ ế ng Tây, ch y u là th c dân Pháp. ề ữ ờ ự ứ 4.2.2 Nh ng đ ngh c i cách và thái đ c a tri u đình ị ơ ị ượ ừ Đ n th i vua T Đ c (tr vì t ề 1848 1883 ) nguy c b xâm l ế ớ ầ ổ ề ề ả ữ ộ ố ả ề ế ấ ở ướ n ắ ạ ộ ng T . c ngày ẵ ự i g n. 10 năm sau ngày 1.9.1858, th c dân Pháp n súng vào Đà N ng. càng t ấ ầ ề Trong tình hình đó, đã có nhi u b n đi u tr n trình lên nhà vua nói v nh ng v n ầ đ tai nghe m t th y c ngoài và c u xin nhà vua ti n hành m t s c i cách, ườ tiêu bi u là Ph m Phú Thái, Nguy n Tr ệ ượ ự ệ ẫ ễ ể ế 4.2.3 Nguyên nhân d n đ n vi c không th c hi n đ ộ ả c công cu c c i cách ả + Các nhà c i cách đã có cái nhìn m i v tình hình th gi
ớ ậ ế ươ ể ự ủ ạ ế ủ ệ ọ ề ế ể ư ớ ề ớ ứ ữ ả ế ộ ỉ ủ ỉ ầ ậ ầ ấ ự ứ ự ễ ầ ư ố ế ướ ứ ậ ế ớ i, đã nh n th c ủ ệ ươ ạ ờ ạ ự ế ng nghi p, c a s bi n chuy n sang th i đ i công nghi p v i s c m nh c a th ộ ấ ằ ỹ ng r ng l n. H đ ra nh ng k ho ch nh m cách tân đ t k thu t và s giao th ề ậ ướ ị ư ẫ c, đã đ a ra ki n ngh tri u đình ti n hành c i cách theo m u hình c a Nh t n ả ụ ỗ ượ c đi m chính là thi u cái nhìn toàn c c, không có ch B n và Xiêm La. Nh ng nh ọ ẽ ự ự ỏ ọ ờ ự h i là h s d a d a xã h i mà ch trông ch vào ý ch c a nhà vua: “h không t [118, tr. 317]. trên nh ng giai t ng nào” ề ụ ể ộ ố ế ạ ẫ ủ ị c h t nhà vua và nhi u quan l i v n b giam hãm trong h t ổ ả ấ ế ự ầ ệ ệ ế ng phi công nghi p và th ộ ố ườ ự ươ ễ ễ ế ế ệ ầ ặ ấ ướ ề ơ ở ộ ươ ấ ộ t Nam lúc đó, c s kinh t công th ế ẫ ệ ng nghi p còn ề ợ ắ ư ế ớ ộ ư ế ầ ấ ở ệ ng nghi p, ch a tr
ớ ẵ ướ ữ ầ + Tri u đình nhà Nguy n, c th là vua T Đ c có nh n th y nhu c u c n ử ổ ặ s a đ i m t s chính sách, c n nâng cao năng l c phòng th Qu c gia nh ng g p ệ ư ề ề ạ nhi u h n ch . Tr ẫ ế ị ạ ưở ng văn hóa Trung Hoa, coi đó là khuôn m u không thay đ i; b h n ch trong t ả ế ươ ầ t ph i ti p thu văn minh ph t m nhìn, không th y h t s c n thi ng Tây ph i đi ướ ự ấ ứ ươ c s t n công xâm ng nghi p. Đ ng tr theo con đ ấ ả ứ ượ ủ ữ ế ệ ớ l ng hi t v i nh ng t m g c c a th c dân Pháp, ngoài m t s ph n ng quy t li ươ ề ệ ự ủ ng… Tri u đình nhà sinh c a Nguy n Trung Tr c, Hoàng Di u, Nguy n Tri Ph ế ườ ị ị ệ ượ ễ ng đ u hàng, ký k t h t hi p đ nh này đ n hi p đ nh t dài trên con đ Nguy n tr ệ ướ ố ướ khác, cu i cùng là hi p i c hoàn toàn d c Patenotre năm 1885, đ t đ t n ự ị ủ ố quy n th ng tr c a th c dân Pháp. ệ ộ + Nhân r ng toàn xã h i Vi ủ ế giai c p xã h i ch y u là nông dân, kinh t ệ ể ậ ch . Do v y, ch a th xu t hi n m t giai t ng m i có quy n l ủ ể phát tri n c a công th ư ưở ế ữ ti p thu nh ng t t ố ậ ả ư ạ nh t ệ v n là nông nghi p, ở ứ ạ m c h n ớ ự ề i g n li n v i s ạ ộ ự ượ ươ ủ ứ ng đ s c m nh thành m t l c l ộ ớ ộ ự ệ ng m i, s n sàng cho vi c xây d ng m t xã h i m i. Không ệ ộ ế ề ệ ờ c sang th i kinh t , trong xã h i nông nghi p ti n t i Nh t B n v n đã b
ờ ở t Nam không có m t t ng l p t s n ra đ i và tr nên giàu có nh th ệ i Vi ạ ể ộ ầ ấ ướ ữ ể ệ ớ ư ả ở ể ử c m . Đó chính là nh ng đi m khác bi ạ ướ ượ ể ờ ươ ng ệ t t mà Vi ư ẽ c chuy n minh m nh m nh c b ị ộ ạ t ệ ẩ m i đ thúc đ y vi c đ t n ế ỷ Nam, n a sau th k XIX không th có đ cu c Minh Tr Duy tân ọ ị ớ ậ ả Nh t B n. ệ ử ệ t Nam trong l ch s dân t c đã ti p c n v i văn minh ph ờ ệ ủ ậ t Nam lúc b y gi ỉ ự ơ ễ ụ ướ ọ Tr i cho m c đích c a h . ị ủ ượ t qua, mu n gi ự ị ự ươ ấ ậ i s m nh n th c đ ữ ượ đ ươ ề ậ ạ ớ ố ọ ậ ặ ầ ơ ả ự ạ ở 4.3. Bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam ừ ệ ươ ộ ế ng Tây t Vi ấ ị ộ ứ ế ỷ ả ố là x thu c đ a cu i th k XIX. Tuy nhiên, hoàn c nh c a Vi ươ ậ ế ố ự ủ ng ph c a th c dân Pháp nên th c dân Pháp ch khai thác và du nh p các y u t ế ụ ủ ợ c nguy c đó, tri u Nguy n ti p t c trung Tây có l ứ ượ ằ ớ c r ng thành v i các giá tr c a văn minh Trung Hoa thì Nh t l ề ề ủ c ch quy n n n văn minh Trung Hoa đã b ph ả ế ề ả ph i ti n hành c i cách mà th c ch t là ph i tích c c h c t p ph ng Tây. Tri u ễ ế Nguy n đã th c thi chính sách b quan t a c ng “nghiêm ng t”. Chính sách đó đã ư ế ẫ d n đ n tình tr ng t c và là nguyên nhân c b n đ a ấ ướ đ t n ố ng Tây v ả ỏ ả ọ ủ ấ ướ t h u tr m tr ng c a đ t n ộ ị ế ỷ ứ ự ướ ờ ỳ ạ c, giai đo n tr ừ ệ ế ệ ề ở ử ạ ớ ướ ố ế n ớ ng m i, ti p nh n nhi u ngu n v n đ u t ệ ở Vi ờ ế ố ế qu c t ự ậ ộ ậ ạ ượ c nhi u thành t u. Song, cùng v i h i nh p kinh t
ệ ế ậ ề ư ế c ngoài, giao l u ti p xúc văn hóa các n ỹ ạ ủ ề ặ ề ộ ả ậ ố ộ ề ươ ị ủ ẫ ạ ng Tây trong giai đo n Minh tr c a Nh t B n v n có giá tr đ i v i các n ệ ế ể ụ ụ ệ ạ ướ ề ệ ệ ộ ữ c đ n nh ng n i dung, b ụ ể ấ ự ệ
ề ả ớ ị ụ ậ ả c lâm vào tình c nh thu c đ a vào th k XIX. ấ ấ ướ ộ ộ ậ ế Sau th i k chi n tranh c u n c, giành đ c l p dân t c và th ng nh t đ t ề ệ ệ ướ t Nam th c hi n chính sách kép kín, n n kinh c năm 1986, Vi n ở ử ươ ấ ế ậ c ngoài. T năm ng v i n t p trung, quan liêu, bao c p, không m c a giao th t ề ế ớ ậ ế ộ i, h i nh p qu c t , tham gia nhi u 1986, Vi t Nam m c a ti p xúc v i th gi ươ ầ ư ướ ồ ị ậ ố hi p đ nh th c ngoài, cho phép ệ ướ ạ ộ t Nam. Trong 30 năm qua, doanh nghi p n c ngoài vào ho t đ ng kinh doanh ở ử ệ ệ ộ , công cu c công nghi p hóa, hi n nh chính sách m c a, h i nh p kinh t ớ ộ ệ ủ ế ạ , đ i hóa c a Vi t Nam đ t đ ươ ề ậ ướ ớ ướ c, thu nh n nhi u ng v i n giao th ạ ọ ế ớ ự i, ti p thu văn minh nhân lo i, thành t u khoa h c k thu t hi n đ i c a th gi ả ồ ế ể ấ , xã h i, b o t n và phát huy cũng có nhi u v n đ đ t ra trong phát tri n kinh t ưở ọ ề ế ủ ng c a văn minh truy n th ng văn hóa dân t c. Vì v y, bài h c v ti p thu nh h ướ ị ố ớ ậ ả ph c t Nam nói riêng trong quá trình ti p thu văn minh đang phát tri n nói chung và Vi ạ ấ ướ ệ c. Đó là nh ng kinh nhân lo i ph c v công nghi p hoá, hi n đ i hoá đ t n ừ ữ ế ế ượ ữ nghi m khá toàn di n, t c đi, nh ng v n đ chi n l ừ bi n pháp c th trong t ng lĩnh v c khác nhau. ụ ệ 4.3.1. Kinh nghi m v c i cách giáo d c ượ ị ậ ả ứ ấ , Nh t B n đã s m xác đ nh đ Th nh t ụ ụ c v trí then ch t, ệ ủ c. ầ ế ệ ạ Kyogaku). Th baứ Jitsugaku) nh m thay th “h h c” (
ượ ạ ớ ủ ố vai trò to l n c a ụ ố ớ ế ượ c đ i v i ả ể ọ ậ ư ưở ng c i cách giáo t , chúng ta có th h c t p t ự ộ ề ự ấ nh n m nh nhu c u xây d ng m t n n “th c ằ ế ư ọ , vi c ti p thu kinh ố ề bên ngoài ph i trên c s duy trì b n s c và truy n th ng dân ả ậ Th năm, ứ ệ ọ ầ ư ủ giáo d c, coi giáo d c là chìa khóa c a văn minh, là nhi m v chi n l ể ủ ấ ướ Th haiứ ự s phát tri n c a đ t n ụ ủ d c c a nhóm Meirokusha trong đó ọ h c” ( ụ ừ ệ nghi m giáo d c t t cộ . Th tứ ư, vi c qu n lý giáo d c đ ệ Chính ph luôn chú tr ng đ u t ả ắ ơ ở ả ụ ằ ự c th c hi n b ng các đ o lu t. tài chính cho giáo d c. ườ ụ ỏ ướ ộ ể ặ ọ 4.3.2. Tuy n ch n nghiêm ng t ng i vào b máy nhà n i tài gi c
ả Đ đ t đ ể ạ ượ ứ ượ ậ ờ ạ ờ ọ ậ ậ ng c n đ i hóa và h c t p ph ả ng t ệ ướ ướ ườ ế ủ ớ ng qu c v i các hi p ầ ệ ố ự ị ọ ả ượ ộ ộ ể ị ủ ậ ả c thành công trong c i cách th i Minh Tr , Chính ph Nh t B n ủ ậ ướ ươ ng c a ng Tây là xu h ỏ ả ủ ố t nh t đ giúp Nh t B n thoát kh i kh ng ho ng, ẳ ấ c b t bình đ ng lúc ướ ệ ự ủ c hi u l c c a ộ ự ạ c m t l c ỏ ấ th i Minh Tr cho đ n nay là ph i tuy n ch n, đào t o đ ứ ạ đã nh n th c đ c xu h ấ ể th i đ i và đó là con đ ườ ỏ ự ề thoát kh i s ki m ch c a các c ờ ấ . Kinh nghi m hàng đ u trong xây d ng m t b máy nhà n b y gi ậ ả ừ ờ Nh t B n t ượ ng công ch c cao c p tài gi l ộ ấ ệ ộ ế ọ ề ệ ứ
ạ ậ ư ườ ị Tr c h t ồ ở ề ự ư c th i k Minh Tr . ọ ướ ử ụ t Nam cũng đã s d ng các chính sách nêu trên nh ng l ừ i Nh t đã t ng đ t đ ế ướ ứ ộ ề ệ ử ụ ố ế ạ ị
ự ạ ướ ư ấ ế i nh t. ứ ề ệ ử ụ 4.3.3. Kinh nghi m v vi c s d ng đ i ngũ trí th c ự ố ợ ử ụ Bài h c v vi c ph i h p s d ng nhân tài : Dùng tr c ti p đ i ngũ chuyên ể ộ ườ ướ ạ ướ i n gia ng c ngoài; Đ đ i ngũ chuyên gia n c ngoài đào t o trí th c trong cướ ; Đ a h c sinh đi du h c n ư ọ ướ ạ n c. đào t o sinh viên trong n c ngoài r i tr v t ệ ữ ượ Vi c nh ng i không thu đ ờ ỳ ạ ượ ự ướ ế , v chính ề thành t u nh ng ấ ề ệ ệ t Nam làm vi c còn nhi u v n sách thu hút đ i ngũ chuyên gia n c ngoài đ n Vi ộ đ . ề Th hai ứ ạ ướ c ngoài đào t o trí th c trong , v vi c s d ng đ i ngũ chuyên gia n ợ ướ ủ c thông qua h p tác qu c t trong đào t o, các quy đ nh chính sách liên quan c a n ượ ấ ậ ữ ệ t Nam còn nh ng b t c p, gây khó khăn trong th c thi nên không thu hút đ c Vi ợ ướ ề c ngoài tham gia h p tác đào t o cho sinh viên trong n nhi u chuyên gia n c. ọ ở ề ọ ướ ề Th baứ , là v n đ du h c sinh đi h c n c ngoài nh ng không tr v . ệ ả ồ ề ế
ươ ươ ế ươ ư ưở ứ ng và ph i Nh t r t thành công khi ti p thu có ch n l c văn minh ph ng th c truy n bá văn minh ph ể ử ụ ể ườ ả ủ ợ ộ ẩ ướ ữ ế ọ ị ờ ẩ ậ ề ừ ươ ể ế ọ văn hóa, văn h c ph ậ ủ ệ ộ ự ệ ạ ộ ạ ể ạ ị ư ậ ố ỉ t ộ c. ủ ệ ệ ạ ộ ệ ư ưở c v phía tr ệ Trong s nghi p công nghi p hóa hi n đ i hóa c a Vi 4.3.4. Kinh nghi m v ti p thu và b o t n văn hóa ọ ọ ậ ấ ườ ng Tây Ng ị T t ờ ỳ ề ng Tây trong th i k Minh Tr . ộ ừ ấ ậ ả ượ c Fukuzawa Yukichi s d ng r t uy n chuy n, tùy thu c t ng vào Nh t B n đã đ ể ậ ộ i Nh t đã th i đi m, tùy thu c hoàn c nh xã h i, văn hóa c a chính mình mà ng ườ ị ự th m đ nh và l a ch n nh ng tác ph m d ch phù h p. B c ti n này đã giúp ng i ự ự ọ ậ ấ ng Tây đ đi đ n vi c xây Nh t th c s h c t p r t nhi u t ộ ề d ng m t n n văn hóangh thu t c a riêng mình, làm nên m t lo i hình đ c đáo ờ ỳ ậ trong th i k c n đ i hóa. ả ỳ ữ ộ ẽ Cu c cách m ng Minh Tr duy tân s không th có nh ng thành qu k vĩ ề ả ế ng sáng su t làm n n t ng, làm kim ch nam nh v y n u không có m t h t ậ ả ướ ề ướ cho dân t c Nh t B n b ệ ự ứ ậ ủ ố ớ ự ớ ố ớ ướ ả ẽ ầ ữ ừ ệ ọ Nh t B n s có ý nghĩa l n đ i v i n ệ t Nam hôm nay, ể chúng ta c n nh n th c rõ ràng vai trò c a văn hóa – văn minh đ i v i s phát tri n, ậ ậ c ta vì v y nh ng bài h c kinh nghi m t hi n nay. Ậ ố ộ ậ ả ệ ậ Ế K T LU N ả ả ề ị ử ớ ộ ị ế ộ ượ ị ữ ể ế ả t nh h ề ề ệ ậ ừ ệ ủ ộ ộ ấ ướ ầ ọ ể ả ế ớ ươ ộ ằ ở t l p n m phía 1. Nh t B n là m t qu c gia h i đ o, có m t v trí khá bi ữ ề ể ủ Đông c a châu Á, v i nh ng ti n đ l ch s , kinh t c phát tri n cao , xã h i đ ề ạ ượ ỳ trong k Edo đã giúp chính quy n Minh tr nhanh chóng đ t đ c thành công vang ị ố ử ộ d i. ộ Nh v y có th nói các ti n đ v văn hóa – xã h i l ch s là nh ng nhân t ề ư ậ ượ ưở ạ ẫ ố ng qua l vô cùng quan tr ng, có m i quan h m t thi i l n nhau. Đ c ụ ộ ạ ừ i v a th đ ng trong vi c giao bao b c b i bi n c nên Nh t B n v a ch đ ng l ầ ầ ư c g n nh có thành ph n dân t c thu n th ậ ả i bên ngoài, m t đ t n ở ọ ớ ng v i th gi
ặ ề ư ệ ự ạ ế ủ ộ ỹ ừ ườ ế ố ậ văn hóa t ế ấ ạ con ng ế ề ậ ọ ừ ọ ọ ạ ườ ạ ừ ế ế ừ ị ộ ậ ặ ả ấ ứ ị ộ ộ ử nh t, t o nên n n văn hóa đ c tr ng. T t c y u t ố t ộ bi n các y u t ọ ắ ủ n n văn hóa riêng, mang b n s c c a h . Tính ch t đ o khi n ng ả khi n h v a hi u khách, l Nh t mang tâm lí “đ o qu c Shimakuni” ườ trong giao ti p và quan h v i ng ữ m c c m, có thái đ bài ngo i.v.v... Taika (năm 645), hay Minh Tr duy tân (1868 1912), là minh ch ng c th nh t. ờ ế ề ấ ả ế ố ị nhiên, y u đ a lý, đi u ki n t ế ệ i Nh t đã t o nên tính ch đ ng trong vi c ti p thu có ch n l c và ti p ộ dân t c khác (Trung Hoa, Âu M .v.v...), t o thành m t ườ ấ ả ả i i cho ng ố ặ ế i v a dè d t ệ ớ ộ ừ ự ự ti tôn dân t c v a t i khác, v a mang lòng t ử ạ ả ộ ả Nh ng cu c c i cách trong l ch s Nh t B n: ụ ể ị ử ị ộ ấ ệ ơ ấ ệ ổ ạ ị ị ề t, xã h i có c c u khá n đ nh, l y th ố ơ ờ ữ ị ấ ệ ậ ớ c ẳ ấ ự ế ạ ệ ữ c đó, m i quan h gi a Nh t v i các n ề ủ ứ ươ ở ử ộ ậ ph ả ế ị ươ ng Tây. B t đ u t ỏ ự ớ ắ ị ệ ủ ấ ấ ị ế ự ừ ặ L ch s và đi u ki n xã h i th i kì Edo là m t giai đo n l ch s khá đ c ươ ệ bi ng nghi p, l y thành th làm trung tâm ơ ấ ề bên c nh c c u kinh t nông nghi p truy n th ng. H n n a, trong th i kì này và ướ châu Âu cùng nhi u s ki n ch u tác ố ướ ề ự ệ tr ự ệ ệ ướ ư ặ ộ đ ng, áp l c n ng n c a ph c b t bình đ ng. Sau s ki n ng Tây nh Hi p ậ ồ ậ này Nh t B n quy t đ nh m c a, đón nh n ngu n tri th c và thành t u kĩ thu t ậ ả ử ắ ầ ừ ớ ừ đây l ch s Nh t B n sang m t trang m i, đó chính m i t ọ ươ ờ là th i kì Minh Tr duy tân, s hi n di n c a d u n ph ng Tây t a kh p trên m i lĩnh v c t ủ ề ậ ự ệ ị ế ể ị ả
Nh t B n trong th i k Minh Tr duy tân. Chúng ta có th ươ ế ướ ệ ử ậ ề kinh t ạ ng Tây h c ọ ậ ệ ng di n. Vi c c các nhà khoa h c ra n ươ ấ ả ỉ ng Tây và Hà Lan, xu t b n sách.v.v…, không ch nâng cao trình đ ậ ứ ộ ế ủ ạ ạ ứ ủ ậ ả ậ ứ ệ ọ ướ ộ , chính tr , đ n văn hóa xã h i. ọ ế Bên c nh đó, không th không đ c p đ n vai trò c a phong trào Hà lan h c ể ờ ỳ ậ ươ ọ ở và ph ả ố ấ ắ ạ ế ệ ấ t, n u không nói là xu t s c trên ng Tây đ t k t qu t th y,vi c h c t p ph ườ ọ ươ ề ng c ngoài, thành l p các tr nhi u ph ộ ạ d y v ph ự văn hoá trong dân chúng mà còn t o nên s phong phú và kh năng ti p nh n các ụ ậ dòng văn hoá tri th c c a nhân lo i. Do v y, cách th c h i nh p trên c a giáo d c khoa h c và văn hoá Nh t B n cũng là kinh nghi m, minh ch ng đáng quý cho các n ả c khác h c t p tham kh o. ủ ng c a ch nghĩa t b n ph ả ướ ể ả ươ ư ộ ư ả ắ ề ủ ậ ả v . 2. Tr c ph ế ậ ậ ẫ ươ ng Tây, ng ể ứ ướ ờ ỳ ấ ẫ ầ ạ ể ậ ủ ể ậ ng duy tân đ t n ượ ế t tìm đ ộ ướ ỏ ự ế ở ườ c đ ọ ậ ư ấ ả ầ ướ ự ng Tây, h u nh t t c c s bành tr ả ứ ự ươ ướ nhiên ng Đông k c Nh t B n đ u lo l ng và nh m t ph n ng t các n ừ ử ự ệ Tuy nhiên, trong khi “đóng c a” ngăn ng a ử ả ề i pháp đóng c a t đ u tìm đ n gi ườ ự ủ ủ ự i Nh t v n cho phép Hà s xâm nh p c a ch nghĩa th c dân ph ư ượ ạ ử c phép chính th c nh i c a bi n Nagasaki và tuy không đ Lan vào buôn bán t ậ ả ể ề ế ụ ượ c châu th i k châu n, thuy n buôn Nh t B n v n ti p t c v t bi n sang các n ế ấ ướ ư ậ ở ộ ứ ng ngo i và ý th c m r ng t m nhìn ra th Âu buôn bán. Nh v y, tính ch t h ể ả ể ị ệ ẫ ả ớ ủ i thích t tiêu. Đây chính là đi m đ có th gi i c a Nh t B n v n không b tri gi ả ể ấ ướ ề ự c đ thoát s phát tri n v sau c a Nh t B n đã bi ớ ự kh i s nô d ch th c dân và tr c x p ngang hàng v i các thành m t n ườ c ng qu c t ừ ậ ả ng Nh t B n ti p thu t ư ưở t ị ố ư ả Văn minh ph ươ c các nhà t ộ ề ọ ế c ế ổ ứ ộ ữ ị ừ ướ ch c b máy nhà n ề ươ ữ ẫ ng Tây v n k t h p trên c s duy trì nh ng y u t ả ế ợ ể ế ớ ệ ế ố ng trình công nghi p hóa đ ậ ả ậ ạ ươ ư ư ụ ệ ậ ỹ b n Âu – M . ượ ươ phong ng Tây đ ướ . T đó, chính ọ trào Lan h c, D ng h c và tác đ ng đ n chính quy n, nhà n ề c theo mô quy n Minh Tr có nh ng c i cách v th ch , t ố ủ truy n th ng c a hình ph ẩ ượ ệ Nh t B n. Vi c phát tri n kinh t c đ y ự m nh, t p trung vào các ngành mũi nh n nh phát tri n giao thông, quân s , công ệ ” đã t ngừ ỹ nghi p, giáo d c, k thu t.v.v... cùng ế ề ể ơ ở v i các ch ọ ể ự ả chính sách “ th c s n h ng nghi p
ủ ị ặ ả . Đ c bi ự ả ấ ị ấ ư ả ở b n ặ ấ ượ ở ố c ti n hành nhanh chóng ậ ả ề ớ ự ế ỷ ế , góp ph n nhanh chóng làm bi n đ i n ề ụ ổ ướ ậ ừ ỗ ạ ậ c Nh t t ươ ầ ế ỷ ớ ể ươ cướ xây d ng ch nghĩa t ề ệ ậ t, chính quy n Minh Tr đã Nh t B n b ề ả ụ ậ ụ t p trung c i cách giáo d c, đ t v n đ c i cách giáo d c vào v trí cao nh t, quan ế ử ả ọ tr ng nh t trong s các c i cách đ Nh t B n trong n a ắ ả ủ sau c a th k XIX. Các chính sách c i cách giáo d c đ u g n li n v i s phát ớ tri n kinh t ch l c h u so v i ph i phát tri n đu i k p ph ng Tây hàng th k t ế ổ ị ượ ươ ậ ả ữ văn minh ph ng Tây. ư ưở c các nhà t t ỗ ứ ủ ườ i dân, làm thay đ i nh n th c c a m i ng ộ ả ậ ưở ể ng Tây đ ậ ổ ườ ả Ng t ng ph
ọ ườ ủ ư ưở ng c a t ộ ổ ự ẩ ạ ộ ộ ặ ỹ ệ ể ọ ậ ậ ụ ự ậ ệ ế ử đ nế văn h c, ngh ừ m th c, ki n trúc, nhà c a ớ i m t b m t m i hoàn toàn cho n ọ ỹ ầ ậ ả ế ư ế ị ị ế ủ ự ậ ụ ườ ng qu c t ị ố ể ượ ố ế . ờ ỳ ổ ữ c khôi ph c và phát tri n tr l ưỡ ạ ữ ơ ộ H n n a, ng Nh t B n tác đ ng ườ ự ế ớ ậ ả i ng tr c ti p t i dân Nh t B n cũng ư ổ ế ậ ọ ư nh làm bi n đ i xã h i Nh t B n. i Nh t h c nhanh và say s a văn minh ữ ươ ươ ng Tây. Nh ng nh h ph ng Tây trong cách nghĩ, cách ậ ế ướ làm khi n cho n c Nh t thay đ i m t cách nhanh chóng và toàn di n trong văn ủ ố ố ệ i dân t hóa, l i s ng c a ng ướ ị ậ c áo.Minh Tr duy tân đã đem l thu t và tôn gi ậ ả ậ ậ Nh t. Nh t B n đã phát tri n toàn di n trên các lĩnh v c: y h c, hàng h i, k thu t, ẩ ọ thiên văn h c, pháp lu t, giáo d c, văn h c, d ch thu t, m thu t, ki n trúc, m ủ th c, trang ph c.v.v... góp ph n nâng cao v th c a Nh t cũng nh ti ng nói c a Nh t trên tr ề ạ ị ng m i đ
ả ướ ữ ế ợ ể ệ i quy t v ưỡ i v i chi u h ụ ớ ượ ề ắ ủ ng m c c a con ng ạ ủ ế ướ ờ ng này th hi n trong nhi u hình thái tín ng ườ ớ ệ ớ ạ ậ ộ ng xã h i ch nghĩa ể ộ ề ư ạ V tôn giáo, th i k Minh Tr , ngoài nh ng tôn giáo truy n th ng nh đ o ậ ả ờ ở ạ ở Nh t B n th i i, ớ ủ ể c hình thành. Tuy nhiên, đi m m i c a ự ng khác nhau và s ế ớ ề i ng th gi ô giáo th i kì này có quan h v i đ o Tin lành và đóng vai ả Nh t B n. ng trong lĩnh v c giáo d c, xã h i và ế ớ ệ ậ Shinto, đ o Ph t, đ o Kh ng đ Minh Tr còn có nh ng tín ng ưỡ nh ng tín ng ả k t h p kh năng gi quan c a nhân lo i. Kit ể ọ trò quan tr ng trong phát tri n giáo d c và t ạ ộ ô giáo ho t đ ng và có nh h Có th nói, Kit ệ ệ ậ có quan h m t thi t v i các tr i. ụ ả ọ ế ờ ạ ế ậ ữ
ư ậ ưở ệ ạ ườ ố ữ ẽ ể ề ầ c ph ả ậ ị ướ ờ ỳ ả ố ơ ọ ậ ươ ủ ụ ầ ng và ti p t c phát huy tinh th n c a nh ng trí tu y. duy, nh đ i mang s m ng khai sáng, qu c gia châu Á này đã v ươ Nh t B n trong th i k Minh Tr duy tân, chúng ta có th ạ ế ng Tây đ t k t qu t ư ưở t ưở ợ ườ ng h c, b nh vi n và các t ữ ươ 3. Phong trào khai sáng và ti p thu văn minh ph i nh ng di ế t b t k p th i đ i, khi n Nh t B n đ n t n ngày ệ ấ Từ ầ ủ ờ ượ c ươ n ngTây. Khi đánh giá v vai trò ể t h n m c tiêu ban đ u c a Chính
ườ ể ng cho mình phát tri n theo con đ ư ả ng t ổ ướ ế ủ ả
ị ậ ứ ế ề ượ ế ề ụ ộ ể ướ ớ ớ ờ ớ ờ ạ ệ ầ ứ ủ ự ộ ệ ươ ướ ộ ớ ử ệ ậ ố ố ị ở ủ ự ụ ổ ứ ch c phúc l ể ạ ng Tây đ l ệ ế ắ ị ậ ả ủ ả s n vô giá c a nh ng trí tu bi ế ụ ượ ữ ừ ẫ nay v n đ c th a h ữ ớ ộ ướ c nông nghi p l c h u v i nh ng thành trì cũ mòn trong t m t n ứ ạ ắ ở ẫ d n d t b i nh ng ng ớ ạ lên m nh m đ sánh ngang t m v i các n ươ ọ ở ủ c a ph ng Tây h c ệ ấ th y vi c h c t p ph ậ ả ủ ph Nh t B n. ủ ậ ị ướ b n ch nghĩa N c Nh t đ nh h ề ự ủ ế ệ và ti n hành c i cách dân ch trong khuôn kh quy n l c c a trên bình di n kinh t ậ ề ươ ng tri u. Ngay sau khi thành l p, chính quy n Minh Tr đã v n d ng thành công v ấ ươ ậ ữ c các trí th c ti n b tiêu bi u nh t ng Tây đ nh ng lu n thuy t v văn minh ph ệ ộ ự ể c hoàn toàn m i. Chính là Fukuzawa Yukichi gi i thi u, đ xây d ng m t nhà n ẩ ế ồ ỏ ế ộ ề quy n m i đã m nh tay xóa b ch đ cát c c a th i phong ki n, đ ng th i chu n ề ớ ướ ể ế ủ ể ế ị ữ b nh ng đi u ki n c n và đ đ ti n hành xây d ng m t th ch nhà n c m i theo ế ủ ẫ ủ ng Tây v i vi c ban hành Hi n pháp 1889 c dân ch ph hình m u c a các nhà n ể ủ ị ệ và vi c thành l p qu c h i/ngh vi n. Trong l ch s phát tri n c a các qu c gia trên 22
ể ộ ả ư ạ ậ ả ở ễ i, có th nói ch a có m t cu c c i cách nào di n ra nhanh chóng và đ t đ ự ị Nh t B n. S phát tri n v ộ ư ộ ự ọ ấ ộ ườ ộ ị ng qu c t ọ ủ ớ ạ ượ ế ớ c th gi ượ ể ả ữ t nh ng thành qu vĩ đ i nh cu c Minh Tr duy tân ờ ạ M t thành qu to ả ể ế ề ậ ề , n n quân s , h c v n phát tri n theo k p th i đ i. b c v kinh t ướ ố ế ượ ậ ị ế ướ ớ ủ c nâng cao. N c đ c Nh t trên tr l n c a cu c duy tân là v th n ự ự ế ớ ằ ứ ậ Nh t đã minh ch ng v i toàn th gi i r ng s l a ch n c a mình là hoàn toàn đúng đ n.ắ ọ ặ ươ ộ ậ ườ ế ọ
ữ ặ ậ ả ố ướ ự ế ặ ử ả ả ố ấ ưở ả ư ậ ữ ạ ế ự ậ ọ ọ ế ậ ế ừ ế ả ươ ỉ ớ ạ ở ộ i h n ộ ợ ế ỷ ng Tây giai đo n th k XIX đ n th k XX ộ m t nhóm ng i thu c gi ể ế ậ ọ ể ệ ệ i Nh t h c ng Tâyth hi n trên m i m t. Ng Vi c ti p thu văn minh ph ề ch c b máy chính quy n, quân đ i, lu t pháp đ n các ngành t c , t ộ ề ờ ố ụ ế , tài chính, khoa h c, k thu t, văn hóa, giáo d c, các m t thu c v đ i s ng ể ệ ở ỗ ộ ch , Nh t B n phân tích m t cách ả ớ ướ ế c, trên c s đó đ i chi u v i hoàn c nh ướ ở ạ ọ c s t i sang c minh, c sinh viên đ n du h c ho c m i chuyên gia n ữ ệ ể ố ớ t đ đ i v i nh ng lĩnh ể ấ c. Nh v y có th th y, ệ ự c nh ng thành t u hi n ồ ướ c. Đ ng ở ế ỷ ầ ạ ớ i lãnh đ o hay t ng ậ ạ ộ Vì th có th nói, đây là giai đo n toàn xã h i Nh t ươ ệ . ng Tây toàn di n ể ệ ế ậ ấ ả ừ ệ ổ ứ ộ t p t vi c t ỹ ậ kinh t ọ ọ ộ xã h i. Song, s ti p thu có ch n l c th hi n ủ ừ ạ ỹ ưỡ ơ ở k l ng nh ng m t m nh c a t ng n ế ủ ặ ờ c a n ề ụ ượ ậ Nh t làm c v n và gi ng d y. Đi u này đ c áp d ng tri ấ ướ ủ ể ự v c có nh h ng lâu dài đ n s phát tri n c a đ t n ế ừ ế ượ ậ ệ vi c ti p thu có ch n l c giúp Nh t B n v a ti p c n đ ả ớ ấ ạ ệ ự đ i nh t, v a có tính đ n s phù h p, hi u qu v i tình hình trong n ạ ệ ờ th i, vi c ti p nh n văn minh ph ườ ậ ả Nh t B n không ph i ch gi ứ ớ l p trí th c mà là toàn dân t c. ọ ậ ả B n h c t p ph ề Đi u này th hi n rõ nét qua th c t ấ ủ c ph ự ế ườ ng ng Tây. Do đó, xã h i Nh t B n có s ổ ẽ ườ ạ ố ự ỡ ơ ườ ươ i dân ăn m c theo phong cách ph ươ ớ ệ ố ắ ắ Cao trào ti p thu văn minh ph ừ ổ ế ườ ữ nh ng ng ủ ấ ố ấ ả ạ ữ ệ ố Có th nói, s ti p thu trên bình di n toàn qu c, t ớ ể ườ ộ ấ i dân ế ố ấ ả ộ ớ ệ ự ậ ữ ệ ế ạ ở ng Tây đ ị ề ướ ạ ộ ố c ngoài trong m t s lĩnh v c đ c bi ư ự ặ ấ ươ ử ụ ọ ươ ả ng Tây c a ng
ườ ờ ế ườ ế ậ ơ ở ữ ữ ướ ế ệ ấ ả ữ ậ ế t c nh ng thành i Nh t ti p thu t ự ả ộ ươ ự ậ ướ ậ t u văn minh v t ch t c a các n ữ ấ ớ ổ ớ ố ế bi n đ i nhanh chóng. Thành ph thay đ i s m và m nh m nh t v i nh ng ngôi ể ạ nhà g ch xây theo ki u châu Âu. Đ ng ph r c r h n v i h th ng đèn dùng khí ặ ố ng Tây, c t tóc ng n. Nông dân và đ t. Ng ị ử ụ ư ng Tây ng dân không còn s d ng âm l ch v.v… ậ ườ ả đã lôi cu n t i dân Nh t B n, t i thích c súy cho phong t c ng ế ườ ả ậ i b o th nh t. trào c n đ i hóa cho đ n nh ng ng ự ế ị ừ Thiên Hoàng Minh Tr ạ ả ộ ậ ả ở ọ ầ m i t ng l p cho th y Nh t B n là m t dân t c r t nh y c m ữ bên ngoài, có thi n c m v i nh ng dân t c khác và có khuynh ẫ ng d b h p d n b i nh ng s v t ngo i lai. Ngoài ra, vi c ti p thu văn minh c Thiên Hoàng Minh Tr đ ra trong hàng lo t chính sách nh : “Phú ệ t, ệ ng Tây.v.v…; cho th y vi c ế ệ t, do đó, đã i Nh t r t bài b n, quy t li ủ ươ ạ ng Tây c a i thành công.Đ ng th i, vi c h c t p văn minh ph ủ ớ ự i Nh t luôn d a trên nguyên t c: ti p thu cái m i, bi n cái m i thành cái c a ả v ng b n ậ ị c Nh t b ậ ả ủ ề ế cho đ n ng ớ ữ v i nh ng y u t ễ ị ấ ướ h ươ ượ ph ố ườ ng binh”, s d ng chuyên gia n qu c c ế ợ ử trong các đ t c du h c sinh đi ti p thu văn minh ph ủ ậ ấ ọ ậ h c t p văn minh ph ệ ọ ậ ồ nhanh chóng đem l ắ ớ ng ể mình trên c s duy trì và phát tri n cái cũ, làm phong phú cái cũ và gi ộ Do đó, vi c ti p thu văn minh bên ngoài không làm cho n ắ s c dân t c. ớ ồ đ ng hóa v i ph ng Tây mà ch làm phong phú thêm n n văn hóa c a Nh t B n. ẹ ế ể ẳ ả ề ướ ấ ế ế ả ỉ ượ ề ậ ộ c n n đ c l p c a mình m t cách toàn v n mà Nh t ị ế ủ ị ư ưở ng đ kh ng đ nh v th c a t ữ ị t thòi v i nh ng b n đi u c b t bình ươ ộ ậ ủ ỉ ữ ữ v ng đ Không ch gi ướ ố ằ ơ ng đ qu c bành tr B n còn ti n xa h n b ng t ớ ệ ữ mình. Sau nh ng năm tháng ch u “o b ” thi 23
ộ ươ ờ ướ ị ế ủ ườ c ph ườ
ả ươ châu Á” n a. ậ ẳ ề ủ ạ ọ c bình th ậ ạ c đây c b t bình đ ng tr [57, tr. 5051]. ủ ươ ng Tây, Vi ủ ự ị ự ử ẫ ề ị ướ ố ố ở ế ẳ c ph ng Tây, khi đã tr thành m t qu c gia “Phú qu c đ ng ký k t cùng các n ữ ờ ả ậ ị ườ ng binh” nh nh ng c i cách thành công d i th i Minh Tr , v th c a Nh t c ố ế ướ ổ ả ng qu c t đã hoàn toàn thay đ i. Các n ng Tây không dám B n trên tr ậ ả ộ ướ ự ỗ ự ấ ữ S n l c y ở ư ườ ng Nh t B n nh là “m t n ng xem th ướ ậ ả ệ ả ươ ộ c ph ng Tây ph i xác l p quan h bình đ ng Nh t B n. Nh t đã bu c các n ấ ủ ứ B n đã khéo léo ch m d t tình tr ng vi ph m nghiêm tr ng ch quy n c a mình ẳ ề ướ ấ ữ trong nh ng đi u ướ ứ c áp l c c a ch nghĩa th c dân ph 4. Trong khi đó, đ ng tr ộ ả ng v văn minh ph ng Tây song v n không v ướ ả ủ ươ i ph ể ệ ố ố ạ ng” và kiên quy t ch ng l ứ ớ ả ế ế ộ ướ ệ ự ủ t ữ ặ Nam đã th c thi chính sách “b o th ”, m c dù trong l ch s dân t c cũng có nh ng ượ ượ ướ ươ c qua t đ v vua anh minh h ủ ự ầ ớ ạ ng th hi n tinh th n bài ngo i. V i rào c n c a phe “th c u” đã cu n theo xu h ẫ ớ ươ ế ứ ọ i ng Tây đã d n t chính sách “tr ng nông c th ấ ế ụ ộ ệ vi c ph i ti n hành m t cu c chi n tranh không cân s c v i Pháp và k t c c là th t b i.ạ ậ ạ ả ề ướ ề ẽ ủ ệ ướ ấ ữ ố ớ c đ u ph i ký nh ng hi p ệ ệ ự ượ ộ ạ ấ ề ề ể ả ị
ạ ế ộ ệ ế ộ ế ở ậ t đ n ch hòa nh p vào th gi ch tách bi ấ ướ ệ ậ ạ
ỗ ng Tây hi n đ i hóa đ t n ượ ạ ộ ậ ấ ấ ướ ắ ằ i đ c l p cho đ t n ằ ậ ự ậ ả ẳ ữ ộ ướ ệ ố ượ ố ư ườ ng qu c t ư ẳ c b t bình đ ng, nh ng ệ ướ c ở ử ượ ố ớ c ố ư ườ ạ ng qu c t ầ ấ ư ả ộ ở s n và t ng ượ ế ượ c tính toán s n hóa đã v ch đ nh m t chi n l ấ ư ữ ậ Nh t vào nh ng năm 1868, đ a đ t ệ ừ ế ớ i. T đó, thông qua vi c ậ ế ả c Nh t B n đã ti n hành các ớ ơ ở ể ươ c bên ngoài l y đó làm c s đ đàm phán v i ph ng ộ ợ ế ệ i hai cu c c. B ng vi c ti n hành th ng l ắ ợ ữ i ổ ườ ố ế ng qu c t hoàn toàn đ i khác, ấ ỏ ẳ c b t bình đ ng và thoát kh i nguy ế ớ ị ộ ườ i v thu c mà còn tr thành m t c ng qu c đ c th gi ị ứ ệ t Nam và Nh t B n đ u ch u s c ép m nh m c a các c Vi ươ ả ả ả ng Tây và c hai n b n ph ệ ạ ự t Nam, vi c ký hi p cách th c thi thì l i hoàn toàn khác nhau. Đ i v i Vi ả ấ ạ ậ ng đ t là do th t b i quân s , còn đ i v i Nh t B n vi c “m c a” đ nh ủ ủ ộ ệ ướ ố ớ chính quy n M c Ph ch đ ng ký m t lo t hi p c đ i v i các c ậ ả ỹ ủ ả b n Âu – M . Đ b o toàn ch quy n dân t c Nh t B n, giai c p t ọ ậ ộ ư ả ớ c th n tr ng và đ l p quý t c t ể ế ẩ ậ c n th n đ k t thúc ch đ phong ki n ậ ừ ỗ ướ c Nh t t n ọ ươ ỏ ỹ h c h i k thu t ph ế ộ cu c chi n tranh xâm l Tây nh m giành l ế ậ chi n tranh Trung – Nh t (1894) và Nga – Nh t (1904 – 1905). Sau nh ng th ng l ị ế ủ ề ặ ả v m t quân s này, v th c a Nh t B n trên tr ệ ướ ủ ậ Nh t B n ch ng nh ng đã th tiêu các hi p ở ộ ơ ở c l c tr thành m t n n . ể ồ ể ữ ướ ng đ ng nh ng n ạ Có th th y bên c nh nh ng đi m t ng c a văn minh Trung Hoa, s khác bi ị ộ ễ ữ ệ ủ ề ộ ộ ấ ể ấ ủ ưở ộ ướ ố t Nam v n là n ả ế ậ ng ph i ti p nh n m t cách mi n c ế ậ ả ng l ể ả ủ ươ ứ ế ng quy t kháng c ằ ươ ươ ẽ ừ ươ ủ ạ khi Vi ệ ề ạ ư ả ướ ng c a văn minh ph ự ế ả ậ ờ ắ ả ừ ầ ố Nh t B n cũng không ph i ch đ ng hoàn toàn ngay t ằ ươ c cùng n m trong ệ ộ ả ự t c a hai dân t c khá rõ r t. vùng nh h ư ệ ủ c luôn ch u tác đ ng c a các n n văn hoá bên ngoài, nh ng Vi ạ ể ưỡ ườ ưỡ th i đ ng. Thái đ ph n kháng, c ồ ế ổ ộ r i bu c ph i ch p nh n b ng cách bi n đ i theo cách c a mình, m t ki u “ti p ự ễ ế ề bi n văn hoá” cũng theo ph ng th c đó, tri u Nguy n đã c ế ư ủ ạ ự ằ ự i s bành tr ng Tây b ng quân s nh ng không thành công. Ti p l ng c a ph ưở ậ ả ắ ầ t Nam nh n nh h ng Tây b t đ u m nh m t ể ộ ễ ấ ộ ậ m t đ c l p, nh ng s ti p nh n đã di n ra trong m t hoàn c nh khác, v đ i th ộ cũng gi ng nh tình c nh th i B c thu c. ủ ộ ể ư ậ ả ọ ư ả ề ệ ủ ạ ươ ọ ế ấ ư ậ ớ ớ ế đ u khi ti p xúc v i ọ ớ ng Tây. H cũng có nhi u lý do đ lo ng i, nh ng cái khác căn b n là h s m ữ ng Tây so v i nh ng gì h ti p thu ươ ph ừ th a nh n tính ch t u vi t c a văn minh ph
ố ớ ộ ậ ễ i Nh t đã ch n đ ị ố ự ệ ề ự ế ớ ầ ng Tây). V i đ u óc th c t ừ ố ậ ọ ậ ư ệ ấ ạ ủ ườ ề ề ậ ể ệ ượ ố ủ i l ch s thành công c a c i cách Minh Tr , c Nh t B n, các n ọ ử ạ ị ả ể ề 5. Nhìn l ườ ượ ừ ổ đ c t văn minh Trung Hoa (đ i v i tri u Nguy n thì luôn cho Kh ng giáo văn ươ ơ ọ ế ượ ườ minh h n ph c m t quy t ng ế ứ ế đ nh d t khoát t sau s ki n th t b i c a Trung Qu c trong chi n tranh Nha phi n. ị c h c t p tri u Hán Minh Tr duy tân gi ng nh vi c ng i Nh t đã sang xin đ ứ ử cũng vào năm 57 SCN. Đó là cách ng x mang tính truy n th ng th hi n đ m nét ậ ườ i Nh t. trong n n văn hóa, văn minh c a ng ạ ị ủ ả ệ ệ ng hi n đ i hóa trong đó có Vi ệ ộ ộ ề ng h i nh p v i văn hóa, văn minh tiên ti n; bài h c v ế ộ t lý và ph ướ ọ ề ệ ử ụ ộ ươ c và n c ngoài; bài h c v s giác ng tinh th n t ế ố ề ệ ề ư ố ẹ t đ p, t t Nam là dân t c có nhi u truy n th ng t ề ệ ế ả ộ ổ ộ ả ch c c n ể ọ ỏ ượ ạ c, c dân t c thành m t l c l ứ ả ướ ế ể ấ ướ i đ ng lòng quy t tâm xây d ng và phát tri n đ t n ủ ượ ớ i. V i chi n l ự ể ị t nh p đ phát tri n c a th gi ệ ế ớ ế ớ ệ ộ ặ i, đ c bi ệ ầ ủ ữ ệ ệ ầ ả ể ự ạ ứ ệ ế ượ tri th c hi n nay. Bên c nh đó, vi c quan tâm đ n đ i ngũ trí th c là ch ắ ợ ng vô cùng đúng đ n và thích h p. Đ ng và nhà n ể ệ ằ ươ ế ứ ệ ặ ộ ệ ạ ẩ ả ự ượ ẽ t Nam s là l c l ệ ạ ế ế ự , xây d ng kinh t ể tri th c, phát tri n n n văn hóa Vi ả ắ ọ ẽ ự ự duy quân s , ệ ậ ủ c nhi u kinh nghi m c a Nh t ủ ướ ệ c, Chính ph ấ ố ộ ự ượ ng th ng nh t, trên ệ ấ ị t Nam có c, nh t đ nh Vi ế ượ c ế ệ t là công ngh thông tin, vi c bi n t Nam thành m t trong nh ng trung tâm công ngh cao hàng đ u c a Đông Nam ệ ủ ề c trong đi u ki n c a toàn c u hóa ủ ộ ứ ế ắ ượ ắ ướ c xu c ta đã n m b t đ ệ ạ t ng lao đ ng sáng t o đ c bi ấ ướ c và ề ứ ệ t Nam tiên ự ộ [23, tr.91]. H s chính là ọ ự ẩ l c đ y quan tr ng “tr c ạ ủ ấ ướ c, nâng cao năng l c lãnh ủ ệ ố ị” [23, tr.91]. ọ ườ ệ ướ ậ ả c ề t Nam có th rút ra nhi u bài h c kinh đang trên đ ạ ự ọ ề ệ ệ Đó là bài h c v vi c xây d ng nghi m cho dân t c mình trong giai đo n hi n nay. ọ ề ậ ớ ộ ướ b máy chính quy n, xu h ụ bài h c v vi c s d ng đ i ngũ trí th c ứ ứ ả ế ng th c c i cách giáo d c; tri ọ ộ ầ ự ướ ọ ề ự trong n tôn dân t c; bài h c ộ . ả ồ ti p thu và b o t n văn hóa dân t c ộ ộ Dân t c Vi ọ hi u h c và thông minh, chúng ta có th h c h i đ ể ể B n đ chuy n mình trong công cu c hi n đ i hóa hi n nay. Nhà n ủ ộ nên ch đ ng t ướ ồ d ị ể ắ ị th b t k p, theo k p và đi v ủ ệ ấ ắ n m l y công ngh cao c a th gi ộ Vi ề Á không ph i là đi u không th th c hi n đ ệ và kinh t tr th và th hi n r ng “trí th c Vi ọ quan tr ng trong ti n trình đ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n ộ ố ế ậ h i nh p qu c t ế ậ ti n, đ m đà b n s c dân t c” ệ ủ ầ ế ti p nâng t m trí tu c a dân t c, s c m nh c a đ t n ấ ượ ả ạ ủ đ o c a Ð ng và ch t l i, cá nhân ki Con ng ể ộ ứ ạ ộ ng ho t đ ng c a h th ng chính tr ộ ế ố ấ t xu t cũng là m t y u t ỗ ử ạ ỗ c phát tri n qu c gia. Trong m i giai đo n, m i th i k l ch s , đ c bi ố ể ạ ế ủ ữ ữ ố ậ ộ ệ ữ ng, nh ng đ ị ườ ng l ể ậ ế ng ti n b
ướ ậ ộ ợ ọ Bài h c v t ự ồ ắ ệ ả ậ ộ ệ ị vô cùng quan tr ng trong ờ ỳ ị ệ ặ ế ượ t chi n l ờ ử ấ ệ ữ t xu t là nh ng giai đo n chuy n ti p c a th i cu c, v n m nh l ch s . Cá nhân ki ố ợ ư ư ưở ố ẽ s là nh ng bó đu c soi sáng nh ng t i thích h p đ a qu c t ứ ộ ướ gia, đ i ngũ trí th c, dân chúng đi theo qui lu t phát tri n theo xu h ờ ạ ớ thích h p v i th i đ i. ề ư ưở ng Nhà n t ế ụ ệ ị ố ớ t Nam. ế Thi ạ ề ệ ớ ắ ắ ướ ừ c hi n nay luôn toàn tâm, toàn ý v i đ t n ế ừ ạ ạ ọ ỏ ượ ề ả ỏ ự dân, c i cách giáo d c, ti p thu công ngh .v.v. ề đi u có giá tr đ i v i Vi ư ưở ng l n, nhi u nhà lãnh đ o tài ba đã d n d t nhân dân Vi nhà t t ộ ậ ự đ c l p, t do và đang t ng b ệ ướ n ọ ọ trong h c h i và bài b n trong h c h i văn minh nhân lo i, t o đ ề c, xây d ng chính quy n, s đ ng thu n toàn ề ả ủ ắ . c a Nh t B n ch c ch n có nhi u ề ớ ấ ử t Nam v i r t nhi u t nghĩ, l ch s dân t c Vi ẫ t Nam giành ấ ạ c phát tri n, ch c ch n, n u các nhà lãnh đ o đ t ế ệ t ự ắ ể ớ ấ ướ c, không ng ng h c h i, quy t li ỏ c ni m tin, s
ữ ễ ệ ầ ọ ủ i dân, s d ng nhu n nhuy n nh ng bài h c kinh nghi m c a ườ ọ ỏ ử ụ ấ ị ướ ẽ ồ đ ng thu n c a ng các n ậ ủ c trong h c h i thì nh t đ nh chúng ta s thành công.
Ọ Ố Ụ DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C ĐÃ CÔNG B LIÊN QUAN
Ế Ộ Ậ Đ N N I DUNG LU N ÁN
ễ ằ ể ậ ạ ướ ờ 2011), “Tìm hi u quá trình c n đ i hóa d i th i Minh
ộ ố ế So sánh phong trào “văn minh hóa” ở ệ Vi t Nam và ả tr ”ị , H i th o Qu c t :
ậ ả ế ỷ ế ỷ ầ ố ạ ọ ố ồ Nh t B n cu i th k XIX đ u th k XX, Đ i h c Qu c gia TP H Chí
Minh, (Japan Foundation), tr.8591.
ễ ằ ổ ố ố ự 2011), “Văn minh khai hóa và s thay đ i l ủ i s ng c a
ườ ậ ướ ứ ắ ạ ờ ị T p chí Nghiên c u Đông B c Á ng i Nh t d i th i Minh Tr , (9), tr. 52
58.
ễ ằ ể ự ế ứ ươ 2013), “Tìm hi u s ti p thu các tri th c ph ng Tây
ậ ả ướ ữ ệ ờ ị ệ ủ c a Nh t B n d i th i Minh tr Nh ng kinh nghi m cho Vi ộ t Nam”, H i
ự ả ậ ả ạ ọ ồ ệ ố ế Đào t o ngu n nhân l c Nh t B n – Bài h c kinh nghi m th o Qu c t :
ệ ạ ọ ố ồ cho Vi t Nam, Đ i h c Qu c gia TP H Chí Minh, (Japan Foundation),
tr.2430.
ễ ằ ủ ườ ở ả ậ 2016), “Vai trò c a ng i Hà Lan Nh t B n giai
ạ ắ ạ ứ T p chí Nghiên c u Đông B c Á đo n Sakoku (1639 1853), (186), tr. 5868.
ễ ằ ế ượ ể 2016), “Chi n l ồ ự c phát tri n ngu n l c trong quá trình
ướ ộ ờ ộ ạ ậ c n đ i hóa d i th i Minh Tr ”, ả ị H i th o qu c t ự ố ế: Xây d ng xã h i phát
ề ữ ể ợ ệ ậ ả ả ả tri n b n v ng – H p tác Vi ể t Nam – Nh t B n trong đ m b o phát tri n
ứ ệ ắ ề ữ , Vi n nghiên c u Đông B c Á, (Japan Foundation), tr.267274 b n v ng
