Arthur Miller - nhà viết kịch vĩ đại của Mỹ và thế giới - 1

Chia sẻ: Cao Thi Nhu Kieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

156
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Arthur Miller - nhà viết kịch vĩ đại của Mỹ và thế giới 1 PGS.TS. Lê Đình Cúc Tạp chí KHXH Việt Nam Văn học Mỹ thế kỷ XX có 12 nhà văn được giải thưởng Nobel, phần đông là các nhà tiểu thuyết, còn lại là thơ. Chỉ có một nhà soạn kịch, đó là Eugene O’neill (1936). Sau O’neill các kịch gia Mỹ vắng hẳn, nhường chỗ cho các nhà soạn kịch châu Âu, những Bernard Shaw (Anh), Strenberg (Thụy Điển), Eugene Jonescu (Pháp), Caragiale (Rumani), Samuel Beckett (Ireland). Cứ nghĩ rằng trên văn đàn thế giới, các tác...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Arthur Miller - nhà viết kịch vĩ đại của Mỹ và thế giới - 1

Arthur Miller - nhà viết kịch vĩ đại của Mỹ và thế giới 1 PGS.TS. Lê Đình Cúc Tạp chí KHXH Việt Nam Văn h ọc Mỹ thế kỷ XX có 12 nh à văn đư ợc giải th ư ởng Nobel, phần đ ông là các nhà ti ểu thuyết, c òn l ại l à thơ. Ch ỉ có một nh à so ạn kịch, đó l à E ugene O ’neill (1936). Sau O’neill các k ịch gia Mỹ vắng hẳn, nh ư ờng chỗ c ho các nhà so ạn kịch châu Âu, những Bernard Shaw (Anh), Strenberg ( Th ụy Điển), Eugene Jonescu (Pháp), Caragiale (Rumani), Samuel Beckett ( Ireland). C ứ nghĩ rằng tr ên văn đàn th ế giới, các tá c gi ả kịch bản Mỹ đ ã h ết thời mặc d ù Tennessee William (1914 - 1983), Elia Kazan (1909), R obert Willson (1944) c ũng đ ã có lúc làm cho sân kh ấu Broadway (ở Mỹ) vang ti ếng khắp thế giới. Tuy vậy, nếu không có Arthur Miller th ì kịch t rư ờng Mỹ đ ã r ơi vào bu ổi xế c hi ều so với sân khấu các n ư ớc châu Âu. A . Miller (1915 - 2005) là m ột tr ư ờng hợp đặc biệt. Cuộc đời ông vắt hết t h ế kỷ XX sang thế kỷ XXI, vốn l à m ột thế kỷ đầy b ão táp c ủa thế giới v à nư ớc Mỹ. Ông đ ã ch ứng kiến cuộc Đại chiến thế giới II, cuộc Đại k h ủng h o ảng kinh tế thế giới 1933. C ùng v ới chiến tranh thế giới thứ II ( 1939 - 1945) là hai qu ả bom nguy ên t ử của Mỹ ném xuống Hirosima v à N agasaki thiêu h ủy ho àn toàn 2 thành ph ố n ày v ới gần 210.000 con n gư ời. Rồi cuộc chiến tranh lạnh kéo d ài t ừ 1945 đến 1998 v à n h ững
c u ộc chiến tranh t àn b ạo không bao giờ im tiếng súng tr ên kh ắp thế giới. V à đ ặc biệt l à cu ộc chiến tranh xâm l ư ợc Việt Nam do Mỹ gây n ên v ới v ô vàn th ảm khốc v à dã man. Cùng với những sự kiện đó là một nước Mỹ hùng cường, phát triển nh ư vũ bão về mọi mặt: kinh tế, quân sự, đặc biệt l à khoa h ọc kỹ thuật, khoa học công n ghệ và văn hóa với thông tin đại chúng nh ư phim ảnh, ca nhạc, truyền thanh và truyền h ình… đã tạo nên hình ả nh một nước Mỹ giàu có, là mi ền đất hứa cho nhiều người trên thế giới. Văn h ọc M ỹ trong đó có sân khấu đ ã phản ánh n ước Mỹ ở những góc độ khác nhau. Kịch của A. Miller đã phản ánh một cách lý thú và tuyệt vời cả hai mặt trên đây của nước Mỹ. Để đến khi qua đời, ông đ ược đánh giá là “nhà viết kịch vĩ đại của n ước Mỹ và của cả Thế giới” (CNN.com ngày 11 -2- 2005), bởi kịch của ông là “Tấm gương phản ánh chân thực sinh động x ã h ội, con người và nh ững vấn đề của xã hội Mỹ thời kỳ cận đại, nửa cuối thế kỷ XX” (BBC News 11 -2- 2005), và “Kịch của ông gây xúc động và có ả nh hưởng sâu sắc trên t oàn thế giới” (Reuters 14-2- 2005). Trong nh ững ngày chiến tranh ác liệt trên đất nước Việt Nam, khi mà bom đạn Mỹ đang ào ạt trút xuống hai miền Nam Bắc Việt Nam, Nh à Hát kịch Việt Nam ở Hà Nội đã công diễn kịch Arthur Miller v à hành trang c ủa các anh bộ đội cụ Hồ tr ên đường ra mặt trận, ngoài súng đạn, gạo muối c òn có cả Tất cả đều là con tôi và Cái chết của ng ười ch ào hàng- n hững vở kịch của Arthur Miller được dịch ra tiếng Việt (1) cùng với Lá cỏ của Whitman. Vậy là ngay
những năm 60 của thế kỷ tr ước, kịch của Arthur Miller đ ã cùng nhân dân Việt Nam ra trận, chống lại cuộc chiến tranh bẩn thỉu do n ước Mỹ t ư bản gây nên(2). Cái nước Mỹ “Của những con chó dại” (chữ của Arthur Miller) ấy đ ã được ông thể hiện như thế nào? Với phong cách nghệ thuật gì mà ông đã đạt tới hiệu quả nh ư dư luận thế giới thừa nhận v à ca ngợi ông? Arthur Miller nổi tiếng thế giới có lẽ không phải v ì ông là chồng (một thuở) của cô đ ào minh tinh đ ẹp nổi tiếng: Monroe. Cũng không phải v ì ông là Ch ủ tịch hội văn bút Quốc tế (PENCLUB), mà trên tất cả, ông là một nhà văn, một nhà vi ết kịch vĩ đại, với 20 vở kịch nói (trong tổng số gia t ài đ ồ sộ 55 tác phẩm văn học đủ các thể loại đ ược công bố). Sinh ngày 17-10-1915 trong một gia đ ình không lấy gì làm khá giả, ông đã trải qua tuổi thơ nghèo đ ói, làm đ ủ thứ nghề để kiếm sống. Làm thư ký, làm b ồi bàn trong khách s ạn và t ự học ban đêm ở Đại học Tổng hợp Michigan m à thành tài. Năm 1938 ông bước vào n ghi ệp viết lách. Viết kịch bản truyền thanh nh ưng không đủ sống, A. Miller lại phải làm nghề ch ào hàng. Chính nghề n ày đã cho ông nh ững kinh nghiệm và th ực tế để rồi sau n ày viết được Cái chết của ng ười chào hàng (Death of a Salesman), một vở kịch thành công trên mọi phương di ện cả về danh tiếng v à tài chính cho ông. Cũng từ thực tế nước Mỹ giàu có với nền kinh tế “t ư bản nhân dân” mà ông đ ã tr ải qua từ thời ngh èo đói và ch ứng kiến xã hội Mỹ qua những thăng trầm đổ vỡ m à đi lên thành một xã hội không biết là gì nhưng không còn giống tư bản cổ điển của thế kỷ XIX nữa m à là “tư bản nhân dân”,
“công nhân cổ cồn”. Công nhân là ông ch ủ có cổ phần trong công ty. Ai cũng có nhà c ửa, ô tô, máy điều h òa, tủ lạnh… nh ưng tất cả chỉ l à cái mẽ hào nhoáng bề ngo ài. Thực chất, bên trong xã hội đó đang chất chứa bao nhi êu vấn đề kinh khủng... Bản chất của cái x ã hội đó vẫn là vì lợi nhuận và bóc lột tàn tệ, chỉ khác là dưới hình th ức khác. V à chính Arthur Miller đ ã sáng tạo nên một thuật ngữ tuyệt vời l à “Bi kịch của con nhà giàu” mà trước đó ch ưa ai n ghĩ ra được. Viết về xã hội đó, về n ước Mỹ thế kỷ XX với những nét đ ặc th ù, Arthur Miller đã đóng góp cho kho tàng l ý lu ận sân khấu thế giới những kinh nghiệm quý báu. Tr ước hết kịch của A.Miller l à kịch xã h ội và sân kh ấu kịch ý t ưởng (Theatre of Ideas). Một trong những vở kịch nổi tiếng của ông l à Cái chết của ng ười ch ào hàng (1949). Đây là kịch bản sân khấu kết hợp nhiều ph ương pháp viết kịch của thế giới. Bắt đầu bằng nhân vật Loman, biến âm của Low (thấp, d ưới, kém) Man (người đàn ông) với nghĩa bóng là người thấp kém trong xã hội. Thực ra, Willy Loman là người trung lưu bậc thấp, là tầng lớp phổ biến của n ước Mỹ thế kỷ XX. Đó là tầng lớp bấp b ênh về kinh tế và kh ủng hoảng về niềm tin yêu cuộc sống, không có vị trí trong x ã h ội công nghiệp và tiêu dùng. Chính vì vậy Loman trong quá trình vật lộn mưu sinh, với cái mẽ hào nhoáng b ề n goài đ ã t ự lừa dối mình, nhất là ảo t ưởng về n ước Mỹ vĩ đại của ông d ù nó chẳng mang đến cho ông một chút quyền lợi gì c ả.
Chính s ự ảo tưởng đó đã đánh gục ông khi ông đ ã có tuổi, không làm ra lợi nhuận cho công ty mà ông đ ã gắn bó tận tụy, hy sinh ba chục năm trời. Ông chủ mới, con trai ông chủ đ ã thẳng tay đuổi ông ra khỏi công ty. Thân phận bé mọn của ông được mặc cả tiền công đến thảm hại. 40 đô la một tuần cũng không được chấp nhận. Loman đ ã phải nói với ông chủ trẻ l à người lúc lọt lòn g ông đã bế trên tay và đặt t ên Thánh cho: “Ông không th ể ăn cam vứt vỏ được… Con người không thể là hoa qu ả”. Rồi Loman cũng phải chấp nhận thực tế phũ ph àng là mất việc, là th ất nghiệp. Nhưng với đức tính lạc quan h ão, ông hãnh diện, tin t ưởng ở 2 đứa con trai mình. Ông tin vào tương lai của họ, theo ông họ l à những tài năng kiệt xuất, kiếm đ ược ối tiền mà không phải đầu tắt mặt tối nh ư ông. Nhưng rồi thực tế phũ ph àng không làm ông mở mắt. Biff con trai cả của ông đ ã 34 tuổi, lang thang khắp nơi, làm đủ mọi việc nh ưng chỉ kiếm đ ược đồng lương bèo bọt: 34 đô la một tuần. Ông Willy Loman ngỡ ng àng, không sao hiểu nổi l à “trong một nước gi àu có, lớn nhất thế giới, một thanh ni ên đầy hấp dẫn như nó mà lại bị bế tắc ư”. Con ông c òn có vẻ thực tế hơn khi anh nói thẳng với ông “Con không ph ải người xuất chúng. M à ba cũng thế, ba chẳng qua chỉ l à một anh giao hàng khốn khổ, cuối c ùng bị ném vào sọt rác nh ư tất cả những người giao hàng khác… Ba có đem t ất cả những ư ớc mơ h ão huy ền của ba đốt sạch đi không…”. Con trai th ứ của ông không chỉ bất t ài mà còn vô đạo đức, chỉ suốt ngày tán gái đã bỏ ông ở tiệm ăn để đi theo gái nh ưng ông vẫn hy vọng khi nhận đ ược
tiền bảo hiểm do ông t ìm cách t ự tử sẽ làm cho nó trở nên giàu có…. “Khi nào n gân phiếu của hãng bảo hiểm gửi tới, nó sẽ giàu có vượt qua đầu thằng Berna cho mà xem”. Là người ảo tưởng viển vông, ông không chịu hiểu rằng ông cũng nh ư các con ông là nạn nhân của cái x ã h ội “chỉ có gì bán được mới có giá trị” l à nước Mỹ hậu công nghiệp, x ã hội ti êu dùng, chỉ có đồn g tiền mới có giá trị. V à ông đ ã chết trong nợ nần (những thứ h àng mua tr ả góp mà hết đời ông không trả nổi: nhà cửa, xe hơi, t ủ lạnh, đồ điện tử…). Ở vở kịch n ày, tác gi ả đ ã s ử dụng phương pháp cấu trúc khép kín, kết hợp chủ nghĩa biểu hiện v à th ủ pháp của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Kịch tính đ ược đẩy từ thấp lên cao nhưng đa dạng, phức tạp với những sự việc đồng hiện (nhân vật Ben, một ng ười bạn thành công nhờ quyết đoán và li ều lĩnh trong kinh doanh) nhằm l àm nổi bật tính cách do d ự và sự thật th à tốt bụng của Willy Loman, và đó c ũng l à n guyên nhân của tất cả những người như ông không thể trụ được trong x ã hội tiêu dùng căng thẳng, t àn nh ẫn và quy ết liệt ở Mỹ. Tất cả đều l à con tôi ( All My Sons, 1947) phản ánh và lên án xã hội Mỹ ở một góc độ khác: là m giàu và đạo đức, trách nhiệm cá nhân, gia đ ình và xã hội. Là vở kịch chịu ảnh h ưởng từ bút pháp nghệ thuật của nh à vi ết kịch lỗi lạc ng ười Nauy: Henric Ibsen. Trên cơ s ở đó, A.Miller đ ã phát huy nghệ thuật kịch trong sự nỗ lực đẩy mâu thuẫn của cấu trúc khép kín và kịch tính lên cao, vượt qua nh ững quy định của Ibsen. Tất cả đều l à con tôi được A. Miller viết th ành kịch tr ên cơ sở thông tin có thật được đăng tải trên báo chí M ỹ hồi đó - khi
chiến tranh thế giới thứ II xảy ra. N ước Mỹ đã tuyên chiến với phát xít, đưa quân đội và phương tiện chiến tranh sang châu Âu tham gia chiến tranh. Câu chuy ện một cô gái vô tình phát hiện ra cha mình đ ã bán máy móc h ỏng cho quân đội ở miền Tây n ước Mỹ, đã tố cáo với chính quyền địa ph ương s ự làm ăn gian d ối của cha tron g n ỗi dằn vặt và x ấu hổ. Qua câu chuyện có thật n ày, A.Miller đã hư cấu th ành hai nhân vật kịch là Chris và Larry, hai anh em trai là phi công Mỹ đang chiến đấu ngoài mặt trận, rồi một người trở về, một n gười tử nạn . Ông Keller (cha c ủa Chris và Larry) mộ t nhà tư bản, vì lợi nhuận đã giao cho quân đội những sản phẩm hỏng đã gây nên tội ác, nh ưng c ứ tự huyễn hoặc, lừa dối mình là hành động ấy sẽ không gây ra tai họa hoặc vờ nh ư không biết rằng con trai mình đang bay trên nh ững chiếc máy bay do m ình lắp ráp đ ộng cơ hỏng, máy báy sẽ rơi. Tất cả đều l à con tôi là vở kịch tố cáo sự gian lận, thói ích kỷ, vô trách nhiệm với xã hội. A. Miller đã thay đổi nhân vật, chọn lọc sự kiện và c ấu trúc lại hành đ ộng của nhân vật để phục vụ cho chủ đề đ ã làm cho vấn đề trở nên sâu sắc và khái quát hơn nhiều, không chỉ ở thời điểm vở kịch ra đời, thời điểm của hành động kịch xảy ra mà còn mãi mãi. Đó là sự cắn rứt lương tâm của những việc làm phi đạo đức, vô trách nhiệm, v ì tiền của những ai còn có lòng yêu nước và lương tâm. C ùng với nó là s ự tố cáo, sự phẫn nộ tr ước h ành đ ộng đểu cáng vô nhân đạo của những ông chủ t ư bản ở Mỹ.