I. Hi n t ng sét (Lightning)ệ ượ
Sét hay tia sét là hi n t ng phóng đi n trong khí quy n gi a ệ ượ ệ ể ữ
các đám mây và đ t hay gi a các đám mây mang các đi n tíchấ ữ ệ
khác d u đôi khi còn xu t hi n trong các tr n phun trào núiấ ấ ệ ậ
l a hay bão b i (cát). Khi phóng đi n trong khí quy n tia sét ử ụ ệ ể
có th di chuy n v i t c đ 36.000 km/h (22.000 mph) vì sét là ể ể ớ ố ộ
s di chuy n c a các ion nh ng hình nh c a sét là do dòng ự ể ủ ư ả ủ
plasma phát sáng t o ra nên có th th y nó tr c khi nghe ạ ể ấ ướ
ti ng đ ng vì ti ng đ ng ch di chuy n v i t c đ 1.230 km/h ế ộ ế ộ ỉ ể ớ ố ộ
trong đi u ki n bình th ng c a không khí còn ánh sáng đi ề ệ ườ ủ
đ c 299.792.458 m/s. Sét đ t t i nhi t đ 30.000 °C ượ ạ ớ ệ ộ
(54.000 °F) g p 20 l n nhi t đ c n thi t đ bi n cát silica ấ ầ ệ ộ ầ ế ể ế
thành th y tinh (ch c n 1330 °C đ làm nóng ch y SiOủ ỉ ầ ể ả 2),
nh ng viên đá đ c t o ra b i sét đánh vào cát g i là fulgurite ữ ượ ạ ở ọ
(th ng nó có d ng hình ng do sét di chuy n vào lòng đ t). ườ ạ ố ể ấ
Có kho ng 16 tri u c n dông m i năm.ả ệ ơ ỗ
Sét cũng đ c t o ra b i nh ng c t tro trong nh ng v phun trào núi l a ượ ạ ở ữ ộ ữ ụ ử
ho c trong nh ng tr n cháy r ng d d i t o ra m t làn khói đ c đ đ ặ ữ ậ ừ ữ ộ ạ ộ ặ ủ ể
d n đi n.ẫ ệ
Lý do sét hình thành và ngu n g c c a nó v n là m t v n đ còn đang ồ ố ủ ẫ ộ ầ ề
tranh lu n: Các nhà khoa h c đã nghiên c u các ngu n g c khác nhau ậ ọ ứ ồ ố
nh gió, đ m, ma sát và áp th p khí quy n cho đ n nh h ng c a gió ư ộ ẩ ấ ể ế ả ưở ủ
m t tr i và các h t tích đi n trong năng l ng m t tr i. Các tinh th ặ ờ ạ ệ ượ ặ ờ ể
băng trong các đám mây có th là y u t quan tr ng trong vi c hình ể ế ố ọ ệ
thành tia sét do nó có th t o ra m t môi tr ng tích đi n c c trái d u ể ạ ộ ườ ệ ự ấ
nhau trong các đám mây d n đ n vi c hình thành sét. ẫ ế ệ
Khi hai đám mây tích đi n trái d u l i g n nhau, hi u đi n th gi a ệ ấ ạ ầ ệ ệ ế ữ
chúng có th lên t i hàng tri u von. Gi a hai đám mây có hi n t ng ể ớ ệ ữ ệ ượ
phóng tia l a đi n và ta trông th y m t tia ch p. Vài giây sau ta m i nghe ử ệ ấ ộ ớ ớ
th y ti ng n , đó là “s m” (v n t c ánh sáng nhanh h n v n t c c a ấ ế ổ ấ ậ ố ơ ậ ố ủ
ti ng đ ng nên ta trông th y tia ch p tr c). N u có đám mây dông tích ế ộ ấ ớ ướ ế
đi n đi g n m t đ t t i nh ng khu v c tr ng tr i, g p m t v t có đ ệ ầ ặ ấ ớ ữ ự ố ả ặ ộ ậ ộ
cao nh cây c i, ng i c m cu c x ng... thì s có hi n t ng phóng tia ư ố ườ ầ ố ẻ ẽ ệ ượ
l a đi n gi a đám mây và m t đ t. Đó là hi n t ng sét đánh.ử ệ ữ ặ ấ ệ ượ
Có nhi u lo i sét: Sét t mây và mây,mây xu ng đ t,sét khô, sét tên l a,…ề ạ ừ ố ấ ử
Sét t mây và mây và ừ
xu ng đ t.ố ấ Sét đánh khi núi l a ử
Galunggung phun trào.
M t tia sét n i vùng ộ ố
đ nh c a t ng đ i l u ỉ ủ ầ ố ư
v i m t đ t.ớ ặ ấ
II.Các tác h i c a phóng đi n sétạ ủ ệ
Đ i v i ng i và gia súc, sét nguy hi m tr c h t nh m t ngu n đi n áp cao cóố ớ ườ ể ướ ế ư ộ ồ ệ
dòng l n. Nh chúng ta đã bi t, ch c n m t dòng đi n r t nh kho ng vài ch cớ ư ế ỉ ầ ộ ệ ấ ỏ ả ụ
Miliampere đi qua cũng có th gây nên ch t ng i. Vì th , r t d hi u t i sao khi bể ế ườ ế ấ ễ ể ạ ị
Sét đánh tr c ti p ng i th ng b ch t ngay.ự ế ườ ườ ị ế
Nhi u khi sét không phóng đi n tr c ti p cũng gây nguyề ệ ự ế
hi m.Lý do là khi dòng đi n sét đi qua m t v t n i đ t,ể ệ ộ ậ ố ấ
nó gây nên m t s chênh l ch th khá l n t i nh ng ộ ự ệ ế ớ ạ ữ
vùng đ t g n nhau,hay nói m t cách khác là có m t ấ ầ ộ ộ
Gradient đi n th l n.N u ng i ho c gia súc đ ng trúệ ế ớ ế ườ ặ ứ
m a khi có dông d i cây cao ngoài cánh đ ng,n uư ướ ồ ế
cây b sét đánh, có th đi n áp b c s nguy hi m. ị ể ệ ướ ẽ ể
Trong th c t đã có nh ng tr ng h p hàng trăm conự ế ữ ườ ợ
bò b ch t vì sét đánh.ị ế
Dòng sét gây nhi t đ r t l n, khi phóng vào các v t cháy đ c nh nhà tranh, gệ ộ ấ ớ ậ ượ ư ỗ
khô, nó có th gây nên đám cháy l n. Đi m này c n đ c bi t chú ý đ i v i vi c b o ể ớ ể ầ ặ ệ ố ớ ệ ả
v các kho nhiên li u và các v t li u d n .ệ ệ ậ ệ ễ ổ