Bài giảng Chăn nuôi và môi trường - Chương 1: Tác động của các yếu tố khí hậu & không khí đến vật nuôi

Chăn nuôi & Môi trường

ủ

Chương 1:

Tác động c a các yếu tố khí hậu & không khí

đến vật

nuôi

Chương 2: Nước trong chăn nuôi thú y

Chương 3:

Vệ sinh sát trùng trong chăn nuôi thú y

ả

Chương 4:

ả Qu n lý chất th i chăn nuôi thú y

ỏ

Chương 5:

Chăn nuôi thú y & sức kh e cộng đồng

ủ

Chương 1: Tác động c a các yếu tố khí hậu & không khí đến vật nuôi

ể

Ti u khí hậu chuồng nuôi

Là không khí bên trong chu ng nuôi, g m các y u t : ế ố ồ ồ

: Nhi t đ , m đ , tia b c x , thông thoáng, v..v.. - V t lýậ ệ ộ ẩ ứ ạ ộ

- Hoá h cọ : các ch t khí & b i ụ ấ

t - Sinh h cọ : vi sinh v t, các thành ph n t ậ ầ ừ ế bào vi sinh v t ậ

- Các y u t này quan h & nh h ng l n nhau ế ố ệ ả ưở ẫ

có th d n đ n s thay đ i nh ng y u t S thay đ i 1 y u t ổ ế ố ự ế ự ể ẫ ế ố ữ ổ

khác.

B u ti u khí h u t ng không khí c n thi t, phù h p ậ ố ư là môi tr i u: ể ầ ườ ầ ế ợ

v i nh ng đ c đi m sinh lý & s n xu t c a v t nuôi, nh m nâng cao ớ ấ ủ ậ ữ ể ặ ả ằ

năng su t v t nuôi. ấ ậ

Điều hòa thân nhiệt

- Nhi t đ chu ng nuôi b nh h ng b i: ệ ộ ị ả ồ ưở ở

m t đ nuôi m đ ậ ộ ẩ ộ không khí

thi s thông thoáng ự ế ế t k chu ng tr i ạ ồ

- Nhi t đ ng t ệ ộ TKH nh h ả ưở sự đi u hoà thân nhi ề ệ (thermal regulation)

* Vùng trung hòa nhi c duy trì b ng tệ : thân nhi t đ ệ ượ ằ

c ch giãn m ch ơ ế ạ

thay đ i t c đ chuy n hóa ổ ố ộ ể

thay đ i m c đ cách nhi ứ ộ ổ t ệ

* Thân nhi t đ c ệ ượ duy trì phụ thuộc vào 2 quá trình:

- Sinh nhi tệ

- Th i ả nhi tệ

Sinh nhiệt

- Chuy n hóa th c ăn ứ ể

25-40 % năng l 25 - 40 % ng th c ăn chuy n thành nhi ượ ứ ể t ệ

- Chuy n hóa các ch t d tr trong c th thành năng l ng ấ ự ữ ơ ể ể ượ

4.1 cal / 1 g proteins hay đ ng; 9.6 cal / 1 g béo ườ

- Ho t đ ng c a các mô, c quan trong c th ạ ộ ơ ể ủ ơ

- Ho t đ ng c a c th ủ ơ ể ạ ộ

ch y, th d c, làm vi c ệ ể ụ ạ

- H p thu b c x nhi môi tr ng ứ ạ ấ t t ệ ừ ườ

m t tr i, không khí, đ t ấ ặ ờ

Sinh nhiệt

• Các quá trình sinh nhi t ph thu c vào: ệ ụ ộ

- tu i, s c kh e, kích th ổ ứ ỏ ướ c, th tr ng ể ọ

- ho t đ ng ạ ộ

- gi ng, s c s n xu t, năng su t ấ ứ ả ấ ố

ng, thai nghén - giai đo n tăng tr ạ ưở

• Các quá trình sinh nhi ệ t ch y u x y ra bên trong c th : ơ ể ủ ế ả

các c quan n i t ng: tim, gan, c tr n, c b p ơ ắ ơ ơ ộ ạ ơ

- Do đó, l ng nhi t sinh ra c n đ ượ ệ ầ ượ ậ c v n chuy n đ n da đ th i ra ế ể ả ể

ngoài, nh h ... ?? ờ ệ

ả

Th i nhiệt

* Đ i l u ố ư (convection) (30%)

k.khí / n c ti p xúc v i da ướ ế ớ , nóng lên, gi n nả ở, di chuyển ra xa

nh ng ch ườ ỗ cho lu ng v t ch t l nh h n ơ ậ ấ ạ ồ

- Đ i l u t nhiên (natural convection) ố ư ự

- Đ i l u b t bu c ố ư ắ ộ (forced convection)

di chuy n, gió, qu t ạ ể

- Lông ngăn c n truy n nhi ả ề ệ ằ t b ng đ i l u ố ư

* D n truy n ề (conduction) (5 – 15%) ẫ

t tr c ti p truy n nhi ề ệ ự ế gi a 2 b m t ề ặ khi ti p ế xúc ữ

không ph i c ch truy n nhi ả ơ ế ề ệ t ch y u ủ ế

ả

Th i nhiệt

oC) luôn phát ra các tia b c x

t * B c x nhi ứ ạ ệ (thermal radiation = heat radiation) (20%)

-Các v t r n (>0 ậ ắ ứ ạ mang nhi ạ ) t ệ (h ng ngo i ồ

ự ệ

(mang các h t tích đi n: ạ t. mang nhi -Do s di chuy n c a các nguyên t & phân t ử ử ể ủ proton & electron) -> phát ra các b c x đi n t ứ ạ ệ ừ ệ

* B c h i ố ơ (evaporation) (40%)

1 g n c b c h i l y di 580 cal ướ ố ơ ấ

- b c h i n c qua da, m hôi (perspiration, sweating) ố ơ ướ ồ

- h i th (respiration) ơ ở

- n ướ c ti u ể

- n c b t ướ ọ

Là cách th i nhi t đ ả ệ t duy nh t khi nhi ấ ệ ộ không khí > nhi t đ c th ệ ộ ơ ể

- B c h i h n ch khi m đ ố ơ ạ ộ không khí cao ế ẩ

B c x m t tr i ứ ạ ặ ờ (solar radiation)

B c x (radiation)

ứ ạ

t đ không

ệ ộ

ố ơ

B c h i (th ) ở Evaporation (respiratory)

Nhi khí (air temperature)

work

M hôiồ Evaporation (sweating)

Metabolic heat

Đ i l u ố ư (convection)

B c x t

m t đ t ứ ạ ừ ặ ấ

Ground thermal radiation

D n truy n (conduction)

ề

ẫ

(reflected solar radiation)

Human hypothalamus (animation, shown in red)

The hypothalamus controls body temperature, hunger, important aspects of parenting and attachment behaviors, thirst, fatigue, sleep, and circadian cycles.

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Illu_diencephalon_.jpg

A thermographic image of a dog

http://en.wikipedia.org/wiki/Infrared

Thermographic image of a snake around an arm

ả

Nhiệt độ môi trường cao c m nóng

(heat stress)

X y ra khi:

ả

- nhi

t đ

ệ ộ không khí cao,

cao

- m t đ nuôi ậ ộ

- thông thoáng kém

- Là nguyên nhân ch y u gây t n th t trong chăn nuôi

ủ ế

ấ

ổ

- 1 s ph n ng:

ả ứ

ố

bi ng ăn, gi m chuy n hóa ả

ể

ế

gi m s n l

ng s a, tr ng, gi m tăng tr ng

ả ượ

ả

ữ

ứ

ả

ọ

gi m các ho t đ ng

ạ ộ

ả

gi m kh năng sinh s n (fertility)

ả

tìm đ n các bóng râm, các vũng n

c, nh ng n i có gió

ế

ướ

ữ

giãn m ch, tăng nh p th ở

ạ

ị

ả

Nhiệt độ môi trường cao c m nóng

(heat stress)

Khi nhi ệ ộ t đ không khí cao g n b ng hay cao h n c th , ơ ơ ể ằ ầ

ch y u th i nhi t = ? ? ủ ế ả ệ

- Tăng th i nhi t b ng m hôi ả ệ ằ ồ

m t n ấ ướ c, m t mu i, tu n hoàn suy ki ầ ấ ố ệ t – gi m th i ả ả

nhi tệ

- Tăng nh p th ị ở

m t n c ấ ướ

2 – r i lo n cân b ng acid-base

m t COấ ằ ạ ố

Respiratory alkalosis

http://en.wikipedia.org/wiki/Respiratory_alkalosis

ả

C m nóng

trên các loài động vật

- nh h ng c a Ả ưở ủ nhi t đệ ộ luôn k t h p v i ế ợ ớ m đ t ộ ươ ẩ ng đ i ố

- nh h ng khác nhau trên các loài đ ng v t khác nhau Ả ưở ậ ộ

Ví d :ụ

- Trâu bò th i nhi t b ng ti ả ệ ằ ế t m hôi ồ

- Heo/gà không có tuy n m hôi ế ồ

Do đó,

khi m đ t ng đ i cao, trâu bò > < heo/gà ?? ộ ươ ẩ ố

khi m đ t ng đ i th p, trâu bò > < heo/gà ?? ộ ươ ẩ ấ ố

ả

C m nóng

Heo

oC. Khi nhi

oC:

Nhi t đ t i h t đ không khí lên đ n 32 ệ ộ ớ ạn c a heo ~ 28 ủ ệ ộ ế

- Heo th tị : gi m tăng tr ng ả ọ

- Heo nái gi m t th tinh l 30-80% ả ỷ ệ ụ

lên gi ng châm hay không lên gi ng ố ố

l t ỷ ệ ụ r ng tr ng gi m ứ ả

phôi ch t cao l t ỷ ệ ế

- MMA (Mastitis – Metritis – Agalactia)

- Heo đ c gi ng: ự ố

oC, ch t l

thân nhi t tăng 1 ệ ấ ượ ng tinh gi m 4-8 tu n ầ ả

tinh trùng d hình (abnormal spermatozoa ) tăng t l ỷ ệ ị

heo nái ph i v i (tinh) heo đ c này: gi m t th thai & s con/ l ố ớ ự ả ỷ ệ ụ ố

l aứ

Nhiệt độ tối ưu đối với heo

Ch ng nuôi

ớ ạ

ồ

ệ ộ ố ư Nhi t đ t i u oC 16 35 27 27 24 18 16 16 16

oF 60 95 80 80 75 65 60 60 60

Gi i h n có th oF 50-70 90-100 75-85 75-85 70-80 60-70 50-70 50-70 50-70

ể oC 10-21 32-38 24-29 24-29 21-27 16-21 10-21 10-21 10-21

Nái nuôi con Heo sơ sinh ổ 3 tu n tu i ầ 12-30 tu nầ 30-50 tu nầ 50-70 tu nầ V béoỗ Nái ch aử ố Đ c gi ng

ự

(Phillips, 2000)

Temperature and Humidity Stress Index for Growing-Finishing Swine

25 oC (77 oF)

30 oC (86 oF)

35 oC (95 oF)

The dry-bulb temperature is the temperature of air measured by a thermometer freely exposed to the air but shielded from radiation and moisture.

http://www3.abe.iastate.edu/livestock/heat_stress.asp (Dept. Agriculture and Bioengineering, Iowa State Uni.)

ả

C m nóng

– bò sữa

- Nhi t đ thích h p cho bò s a < 77° F ( 25oC). ệ ộ ữ ợ

- Khi > 90oF (32oC):

ng v t ch t khô ăn vào (8-12%) gi m l ả ượ ấ ậ

gi m s n l ng s a 20-30% (10-25 lb/ngày) ả ượ ả ữ

nh h ả ưở ng hi u qu tiêm phòng ả ệ

http://www.ext.vt.edu/pubs/dairy/404-200/404-200.html

có th gây x y thai ể ẩ

ả

C m nóng

– bò sữa

2 - ki m máu (respiratory alkalosis) - có th d n đ n què;

- M t nhi u CO ề ấ ể ẫ ế ề

ng tiêu hóa d c (h đ m-buffer) - nh h ả ưở ạ ỏ ệ ệ

- Nhi t đ cao trong 3 tháng cu i kỳ cho s a: ệ ộ ữ ố

- bê l a k ti p nh cân, b nhi u r i lo n chuy n hóa sau cai s a ữ ề ố ứ ế ế ể ẹ ạ ị

- gi m 12% s n l ả ượ ả ng s a c a kỳ cho s a k ti p ữ ế ế ữ ủ

l - gi m t ả ỷ ệ ụ th thai (do gi m v n đ ng trong lúc lên gi ng) ộ ả ậ ố

http://www.ext.vt.edu/pubs/dairy/404-200/404-200.html

- t ch t phôi cao; sanh khó; viêm vú (mastitis) l ỷ ệ ế

Temperature and humidity Stress Index for Cattle

25 oC (77 oF)

30 oC (86 oF)

35 oC (95 oF)

http://www3.abe.iastate.edu/livestock/heat_stress.asp (Dept. Agriculture and Bioengineering, Iowa State Uni.) oC = (oF - 32)/1.8; oF = 32 + oC*1.8

ả

C m nóng

– gia cầm

- Nhi

t đ lý t

ng cho gà đ & gà gi ng: 20-25

ệ ộ

ưở

ẻ

ố

- Khi nhi

t đô môi tr

> 30 oC: đ ng yên, th d c, s y cánh

ệ

ườ

ở ố

ứ

ả

(th : th i 540 cal/ g n

c b c h i t

ph i)

ả

ở

ướ ố ơ ừ ổ

t s c nhanh chóng khi c nhi

ng đ i

- Gia c m s ki ẩ

ẽ ệ ứ

ả

ệ ộ

t đ & m đ t ẩ

ộ ươ

ố

cao

- Gi m ăn (gi m sinh nhi

ả

ệ

-- t

ch t do c m nóng cao khi gia c m ăn nhi u

ỷ ệ ế

ề

ầ

ả

http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/VM/VM01900.pdf

http://www.omafra.gov.on.ca/english/livestock/poultry/facts/88-111.htm

ả

C m nóng

– gia cầm

- T n th t: gi m tăng tr ng; gi m s n l

ng tr ng; tr ng nh ,

ả ượ

ấ

ả

ổ

ọ

ỏ v ỏ

ứ

m ngỏ :

- gi m ăn (thi u Ca);

ế

ả

- th nhi u - m t CO

ề

ấ

ở

ề

2 - ki m hóa máu (respiratory alkalosis) -

& v n chuy n Ca

gi m kh năng gi ả

ả

ử

ể

ậ

ng xuyên

, làm mát tr ng ngay l p t c

- Nh t tr ng th ặ ứ

ườ

ậ ứ

ứ

http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/VM/VM01900.pdf

http://www.omafra.gov.on.ca/english/livestock/poultry/facts/88-111.htm

Effect of temperature on feed consumption, egg size & body weight

Temperature °C

27.5

29.2

30.8

31.7

Feed intake (g/day)

113.7

102.2

101.5

94.4

Body weight (g)

1589

1441

1400

1478

32.3

48.4

56.3

66.7

% Medium and Below (egg size)

26 Source: D.R. Sloan & R.H. Harms, 1984. Univ. of Florida, Poultry Science, Volume 63, Supplement, page 38.

Temperature and humidity Stress Index for Laying Hens

25 oC (77 oF)

30 oC (86 oF)

35 oC (95 oF)

http://www3.abe.iastate.edu/livestock/heat_stress.asp (Dept. Agriculture and Bioengineering, Iowa State Uni.)

The heat stress index (HIS)

combine

the effects of both temperature + relative humidity

classified as

alert, danger, emergency zones

Different animal species & humans have different sensitivities to temperature & relative humidity.

Cattle tolerate much higher temperature at lower relative humidity.

cattle dissipate their body heat more effectively by sweating,

swine or poultry do not have sweat glands.

But increase in relative humidity during hot weather will put cattle under stress much faster than for pigs or chickens.

(Iowa State Uni.)

The heat stress index (HIS)

Alert: - Take necessary cooling measures; increase ventilation rate; turn on cooling fans where applicable;

- Monitor animal behavior for signs of heat stress such as panting or open mouth;

make plenty of drinking water available; setup cooling sheds for cattle if possible.

Danger: - Apply additional cooling by spraying or misting the animals with water (make sure that there is plenty of air movement during this phase); - Move air over the animals at a velocity of 2.8 – 3.4 MPH for

swine/cattle & 4.0 – 4.5 for poultry (When possible).

- Closely monitor the animals.

Emergency: - Avoid transporting market weight animals.

- Withdraw feed during the hottest part of the day; - reduce light level in light-controlled houses to reduce animal 29 activity & thus heat production.

ả

C m nóng –

đề phòng & khắc phục Các biện pháp môi trường

- Theo dõi hành vi & bi u hi n b t th

ng:

ể

ệ

ấ

ườ

th h n h n, th b ng ể

ở ằ

ở ổ

mi ngệ

ng:

- C i thi n môi tr ệ

ả

ườ

M t đ nuôi nh t thích h p ợ

ậ ộ

ố

Chu ng tr i thông thoáng

, l u thông khí

ạ

ồ

50-300 ft/phút (76-91 m/phút)

(heo/bò)

1 foot = 0.3048 m

350-400 ft/phút (107-122 m/phút) (gia c m) ầ

ng, mái chu ng

Ph l p ủ ớ

: t ở ườ

ồ

Qu t, ạ

T m – l

ng n

ắ

ượ

ướ ử ụ ??? c s d ng

ả

C m nóng –

đề phòng & khắc phục Các biện pháp môi trường

- S d ng các h th ng h nhi

t chu ng tr i dùng n

ệ ố

ử ụ

ạ

ệ

ạ

ồ

c ướ

phun s

ng (mist or fog systems)

ươ

phun n

c (sprinkling system)

ướ

t đ

- Phun sương: gi m nhi

ả

ệ ộ không khí khoảng 3-4 oC, sau 10 phút

C i ả thi nệ tình trạng ch u nhi

ị

ệ vật nuôi

Tuy nhiên, làm tăng m đẩ

ộ

- gi m thân nhi

ả

ệ ằ

ố ơ ? t b ng b c h i

- t oạ đi u ki n t ề

ệ ốt cho VSV phát triển?

C n b o đ m l u thông không khí t

i đa

ả

ầ

ả

ố

phun s

ng/ n

c + qu t = hi u qu cao

ươ

ướ

ệ

ả

ạ

n

c nh gi

t -

H th ng ệ ố

ướ

ỏ ọ gi m stress đ/v ả

heo r t ấ có hi u qu

ệ

ả

Sprinkler System – Heat stress control

http://www.tifton.uga.edu/eng/handbook/SECTJ_files/image015.jpg

CombiCool - the high-pressure fogging system in pig finishing

- the first high-pressure fogging system for pig compartment houses worldwide; it ensures efficient cooling, constant air humidity and reduced dust formation in every house. (bigdutchman.com)

ả

C m nóng –

đề phòng & khắc phục Các biện pháp môi trường

- Tr ng cây gi a các dãy chu ng, cây cao

≥ 2m

ữ

ồ

- Gi m ánh sáng

(đ/v chu ng có h th ng đi u ch nh ánh sáng)

ả

ệ ố

ề

ồ

ỉ

đ gi m ho t đ ng – gi m sinh nhi

ạ ộ

ể ả

ả

t ệ

- Đ i v i thú chăn th trên đ ng c

ố ớ

ả

ồ

ỏ

ra đ ng vào sáng s m & chi u t

i ề ố

ớ

ồ

tr ng cây có bóng mát hay xây chòi tránh n ng

ắ

ồ

ả

C m nóng –

đề phòng & khắc phục Dinh dưỡng

c u ng (chú ý nhi c) - Cung c p đ y đ n ầ ủ ướ ố ấ t đ n ệ ộ ướ

- B sung ch t đi n gi i ệ ấ ổ ả

- Tăng kh u ph n vào sáng s m & chi u t i ề ố ầ ẩ ớ

Gi m hay c t kh u ph n vào th i đi m nóng nh t trong ngày ể ẩ ả ầ ắ ấ ờ

- Th c ăn d tiêu hóa ứ ễ

-Thêm các ch t kích thích chuy n hóa đ tăng s ngon mi ng ể ự ể ệ ấ

- Tăng hàm l ng trong kh u phân ượ ng các ch t dinh d ấ ưỡ ẩ

béo, khoáng, vitamin, đ c bi t vit C- “anti-stress agent”) (đ m, ạ ặ ệ

* Bò s aữ : b sung 1 s khoáng ổ ố

(K ≥ 1.5% VCK, Na ≥ 0.45%, Mg ≥ 0.35% )

* Không ch ng ng a trong th i gian nóng nh t ấ ủ ừ ờ

Nhiệt độ môi trường thấp

 Ph n ng t c th i ờ ả ứ ứ

t đ ngoài da – - Co m ch ngo i ạ ạ vi – gi m nhi ả ệ ộ

gi m s m t nhi ự ấ ả ệ ằ t b ng b c x & đ i l u ứ ạ ố ư

- D ng lông cách nhi ự t ệ

- Tăng sinh nhi ệ t = tăng chuy n hoá & run ể

 Nhi t đ th p kéo dài : ệ ộ ấ

tăng ti t ế thyroxine, gi m đ ng hóa ả ồ

lông m c dày ọ

gi m mi ả nễ dịch

Nhiệt độ môi trường thấp

Nhi ng th t đ t t ệ độ môi tr ườ ấp hơn nhi ệ ộ ối ưu:

, tăng tiêu hoá th c ănứ

gi m s n s n l ả ả ượ ả ữ ; ng th t, tr ng, s a ứ ị

< 15oC: heo con tiêu ch y, ng ng bú ư ả

- Thân nhi t c a t ệ < 29oC, kh năng đi u hoà thân nhi ề ả ệ ủ hypothalamus m tấ

- Khi thân nhi t ệ 20oC, tim ng ngừ đ pậ

- Kh c ph c nh h ụ ả ắ ưở : ng

tránh gió lùa vào chu ngồ , nh ng thông thoáng – gi m đ m ộ ẩ ; ư ả

m ủ ấ thú con; tăng năng l ượ ng trong kh u ph n ầ ẩ

Ẩ

m độ không khí

ượ ả ơ

nhi - m đ c c đ i ộ ự ạ : l Ẩ cướ , n ệ ộ ở ng h i n ơ ướ (g) có trong 1 m3 k.k. đã b o hoà h i t đ & áp su t nh t đ nh ấ c ấ ị

9.4 g/ m3 vd: ở 1atm 10 oC m đ c c đ i là ộ ự ạ ẩ

20 oC 17.3 g/ m3

30 oC 51.2 g/ m3

- m đ tuy t đ i ng h i n c ệ ố : l Ẩ ộ ượ ơ ướ (g) có trong 1 m3 k.k.

: t l Ẩ ộ ươ ng đ i (RH) ố ỷ ệ (%) gi a m đ tuy t đ i & m đ c c đ i ộ ự ạ ệ ố ữ ẩ ẩ ộ

trong đi u hoà thân nhi ộ ữ ọ ề t ệ

70-75% - m đ t - m đ gi vai trò quan tr ng Ẩ - m đ thích h p cho v t nuôi: ợ Ẩ ậ ộ

c t b ng đ i l u - RH cao: gi m b c h i n ả ố ơ ướ (nóng); tăng m t nhi ấ ệ ằ ố ư (l nạ h);

t o đi u ki n ề ạ ề ) ệ cho vsv phát tri n ể (trong không khí, ch t th i, n n ấ ả

-RH th pấ : khô da, khô niêm m cạ ; tăng b i ụ trong không khí,

tăng kh năng nhi m các b nh hô h p ấ ễ ệ ả

Sự thông thoáng

Heä thoáng thoâng gioù caàn thieát ñeå:

- Loaïi boû hôi aåm, khí, muøi, buïi, caùc vsv gaây beänh

- Cung caáp khí saïch & phaân phoái ñoàng ñeàu

nhöng khoâng taïo gioù luøa

- Kieåm soaùt nhieät ñoä chuoàng nuoâi

Doøng khoâng khí löu thoâng trong chuoàng ñöôïc ñieàu chænh baèng:

höôùng chuoàng traïi

thieát keá (ñộ doác maùi, vò trí cuûa loái vaøo, haønh lang, vaùch

ngaên)

boá trí các dãy chuồng chuoàng

lắp đặt quaït

Sự thông thoáng

Nhieät ñoä cao trong chuoàng

Nhieät khoâng thoaùt ñöôïc do thoâng thoaùng keùm:

ít cửa

maät ñoä vaät nuoâi cao

khoâng heä thoáng thoâng thoaùng nhaân taïo (quaït)

t b ng b c

Ẩm độ cao (>80%) – ngột ngạt, khó th i nhi

ả

ệ ằ

ố

h iơ

Nhieät độ thaáp

m đ cao (>80%), thông thoáng kém – m t nhi

Ẩ

ấ

ộ

t ệ

Cöûa nhieàu, gioù luøa - mất nhiệt

Bức xạ mặt trời

- Ánh saùng khaû kieán: 400-760 nm

- Tia hoàng ngoaïi (IR): 760 nm – 1 mm,

taùc duïng nhieät, kích thích tuaàn hoaøn

Caûm naéng:

đ ng v t ộ ậ bò phôi döôùi aùnh naéng maët trôøi,

chòu taùc ñoäng cuûa tia hoàng ngoaïi leân trung öông thaàn kinh

-- kích thích khu öông thaàn kinh, taêng hoâ haáp, tuaàn hoaøn,

-- xung huyeát naûo, coù theå gaây phuø naûo, toån thöông giaùc/keát

maïc maét

A thermographic image of a dog

http://en.wikipedia.org/wiki/Infrared

Thermographic image of a snake around an arm

ử

Bức xạ mặt trời – tia t ngoại (UV)

- Ánh sáng m t tr i ch a 3 lo i tia t

ặ ờ

ứ

ạ

ử

ngo i : ạ

UVA, 400 nm - 320 nm, long wave, 99%

UVB, 320 nm - 280 nm, medium wave

UVC, < 280 nm, short wave, highest energy,

germicidal, most dangerous

UBA, UVB: kích thích tạo melanin

ử

Bức xạ mặt trời – tia t ngoại (UV)

- Toát:

taïo vit D, taêng teá baøo maùu, kích thích tuaàn hoaøn,

kích thích tuyeán thöôïng thaân, tuyeán giaùp

=> kích thích sinh tröôûng

Dieät truøng

- Xaáu: kích thích thaàn kinh trung öông,

taêng oâ xy hoaù chaát beùo => gaây tích tuï chaát ñoäc;

coù theå gaây vieâm giaùc/ keát maïc maét (B);

-- da:

ng l p collagen (A >B,C);

t n th ổ

ươ

ớ

ung th (B), bi n tính vitamin A (A, B);

ế

(không làm đ da;

sunscreen block A, B)

ỏ

Ultraviolet photons harm the DNA molecules of living organisms in different ways. In one common damage event, adjacent Thymine bases bond with each other, instead of across the "ladder".

http://en.wikipedia.org/wiki/UV

Bụi trong chăn nuôi

- Nguoàn goác: cô theå vaät nuoâi, thöùc aên, chaát loùt chuoàng

- B i trong chu ng nuôi có th ch a t

ể ứ ớ 90% ch t h u c

ấ ữ ơ

ụ

ồ

- Thaønh phaàn cuûa buïi trong chuoàng nuoâi

Thöùc aên

proteins

phaân

naám moác

phaán hoa

coân truøng & caùc thaønh phaàn töø

chuùng

proteases

vi sinh vật

endotoxin

ammonia & caùc khí khaùc

Source: Donham 1989

ủ

Sơ đồ vận hành c a bụi trong chuồng nuôi

VAÄT NUOÂI, THÖÙC AÊN, CHAÁT THAÛI,

LOÙT CHUOÀNG

quaù trình hình thaønh: keát tuï, thaêng hoa, phaùt taùn

CAÙC HAÏT TRONG K.K. (AIRBORNE PARTICLES = NUCLEI)

(ví duï: vsv, buïi, hoån hôïp)

quaù trình loaïi thaûi: sa laéng, khueách taùn, bò hít vaøo ñöôøng h.h.

VAÄT NUOÂI, SAØN, DUÏNG CUÏ, CON NGÖÔØI, TÖÔØNG, ÑOÀ VAÄT

ủ

Sự định vị c a bụi trên đường hô hấp

vuøng ñònh vò

muõi

thanh quaûn

khí quaûn & pheá quaûn

pheá quaûn nhoû

Kích thöôùc haït 7 - 11 m m 4.7 - 7 m m 3.3 - 4.7 m m lôùn 2.1 - 3.3 m m < 1.1 m m

pheá nang

Haït caøng nhoû, thì caøng ñi saâu vaøo beân trong ñöôøng hô h pấ

< 7 m m

coù theå ñi vaøo pheá nang

4-5 m m

50% ñònh vò trong pheá nang

Bụi trong chăn nuôi

- L

ượ

ng b i trong chu ng thay đ i theo: ồ

ụ

ổ

m t đ v t nuôi

ậ ộ ậ

s thông thoáng ự

loài gia súc

th i gian trong ngày:

ờ

hoạt động

nhieät ñoä & aåm ñoä không khí

tình tr ng v sinh

ệ

ạ

Do đó:

Khó xác đ nhị

tieâu chuaån haøm löôïng buïi & vi sinh vật

trong chu ng nuôi ồ

Bụi trong chăn nuôi

- Löôïng buïi trong chuoàng nuoâi caùc gia suùc khaùc nhau:

heo 3-22 mg/m3

Boø sữa 0.6 mg/m3

Gaø ñeû nuoâi chuoàng) 1-51 mg/m3

Source: Jellen, 1984; Muller and Wieser, 1987

ng b i trong chu ng nuôi gia c m & heo >

trâu bò

- Hàm l

ượ

ụ

ầ

ồ

- Tyû leä beänh ñöôøng hô hấp treân ngöôøi & vaät

nuoâi trong

chuồng gaø, heo > traâu boø

Gaø thòt (nuoâi chuoàng) 6.2 mg/m3

Dust emissions from cattle, pig and poultry barns

(Seedorf & Hartung, http://www.agriculture.de/acms1/conf6/ws4dust.htm)

ủ

Tác hại c a bụi trong chăn nuôi

- Taùc haïi (đ n s c kh e ế ứ ỏ v t ậ nuôi & ng iườ ) phụ thuộc nhiều yeáu

toá:

- Tính ch t b i ấ ụ : vô c > < h u c ơ ữ ơ

- Thành ph n c a h t b i ầ ủ ạ ụ : khí đ c, vi sinh v t, toxins ộ ậ

- Kích th c h t b i: ướ ạ ụ h t b i < 5 ạ ụ µm có th đi sâu vào ph i ổ ể

- Thöôøng gaây beänh hô hấp maõn tính treân ngöôøi &

vaät nuoâi

ủ

Tác hại c a bụi trong chăn nuôi

- Baùm vaøo nieâm maïc:

Kích öùng cô giôùi, khoù chòu,

Kích thích tieát dòch, ho

Gây d ng trên ng

ị ứ

ườ

i m n c m ẫ ả

- Laøm taêng sinh caùc teá baøo bieåu moâ coù loâng, caùc teá baøo goblet

- Kéo dài:

có thể laøm teo maøng nhaày, suy kieät caùc tuyeán nhôøn

gaây kích öùng maõn tính, toån thöông phoåi

tổn thương niêm m cạ , gi m đ kháng

ề

ả

m đ

ở ườ cho vsv gaây beänh

ả

Làm gi m hàm lượng bụi trong chuồng nuôi

- Caûi thieän chaát löôïng không khí chuoàng nuoâi

Aåm ñoä không khí khoâng döôùi 60%

Thieát keá heä thoáng thoâng thoaùng hôïp lyù:

khoâng ñöa buïi vaøo,

nhöng vaãn baûo ñaûm söï thoâng thoaùng

- Thöùc aên: troân vôùi nöôùc hay daàu; th c ăn viên ứ

- Giaûm nhöõng hoaït ñoäng khoâng caàn thieát trong

chuoàng (caân, đo..)

- Doïn veä sinh neàn chuoàng

- Maät ñoä & khoaûng khoâng gian cho vaät nuoâi hôïp lyù

(3 m3/ heo thòt)

- Hệ thống phun sương giảm bụi

Khí độc & mùi hôi trong chăn nuôi

- Khí thaûi hoâ haáp & caùc khí töø quaù trình phaân giaûi chaát thaûi

- Chuû yeáu H2S, NH3, CO2, CH4

- Coù khoaõng 40 loaïi khí ñoäc khaùc nhau

- Coù nhöõng loaïi noàng ñoä thaáp nhöng raát ñoäc nhö acidd bay hôi, amin,

mecaptamin

Khí có mùi hôi trong chăn nuôi

Chaát khí Muøi Giôùùi haïn (mg/L)

Allyl mercaptan muøi toûi, raát khoù chòu 0.00005

Ammonia muøi khai 0.037

Benzyl mercaptan muøi khoù chòu 0.00019

Crotyl mercaptan muøi choàn hoâi 0.000029

Ethyl mercaptan muøi baép caûi thoái 0.00019

Ethyl sulphide muøi gaây oùi 0.00025

Hydrogen sulphide muøi tröùng thoái 0.0011

Methyl mercaptan muøi baép caûi thoái 0.0011

Methyl sulphide muøi rau caûi thoái 0.0011

Skatole muøi phaân 0.0012

Sulphur dioxide muøi cay haêng 0.009

Thiocresol muøi kheùt, muøi choàn hoâi 0.0001

(Sullivan, 1969; trích daãn bôûi Muller, 1987)

Thiophenol muøi thoái röõa 0.000062

ủ Tác hại c a mùi hôi

Tác h i c a mùi hôi t

i s c kh e qua (ít nh t) 3 c ch

ạ ủ

ớ ứ

ơ ế

ấ

ỏ

1. Kích ngứ & có th gây ng đ c ộ ộ

ể

Khi n ng đ cao g p 3-10 l n n ng đ có th c m nh n ậ ầ

ể ả

ấ

ộ

ồ

ộ

- t

ng tác v i các receptors trên niêm m c mũi

ươ

ạ

ớ

- kích thích các đ u t

ầ ự

do c a dây th n kinh mũi, c h ng, ph i ổ

ổ ọ

ủ

ầ

Các ph n ng c a c th : ủ ơ ể

ả ứ

gi m nh p th , gi m th tích khí hô h p, tăng th i gian th ra

ể

ả

ấ

ở

ờ

ở

ị

co th t thanh qu n, ph qu n ả

ế

ả

ắ

tăng ti

t d ch mũi, viêm mũi, ngh t mũi

ế ị

ẹ

ch y n

ả ướ

c m t, h t xì h i ơ ắ

ắ

tăng ti

t epinephrine, co m ch ngo i vi, tăng huy t áp

ế

ạ

- Kích thích kéo dài có th gây

ể

hen suy nễ

ủ Tác hại c a mùi hôi

2. Gây b nh không qua kích ng ứ ệ

B n thân khí t o mùi tác đ ng t ạ ả ộ ớ ứ i s c kh e ỏ

ữ ơ ấ ợ Ví d , Hụ 2S hay các khí có S, các h p ch t amines h u c

- n ng đ gây b nh có th th p h n n ng đ gây kích ng ể ấ ứ ệ ồ ộ ơ ồ ộ

3. Gây b nh các ch t ô nhi m đi kèm (co-pollutants) ễ ệ ấ

- nitrogen dioxide (NO2) and/or carbon monoxide (CO)

- b iụ

- các đ c t c a vi sinh v t (đ c t n m, endotoxins) ộ ố ủ ộ ố ấ ậ

ủ

(Muller, 1987)

Mức độ gây hại c a 1 số khí trong chuồng

kích öùng coå hoïng

Thôøi gian Aûnh höôûng -

kích öùng maét

ho, suøi boït

30 phuùt ngaït thôû

40 phuùt

cheát ñoät ngoät

lieân tuïc

taêng nhòp tim, nhòp thôû

100

vaøi giôø kích öùng muõi, maét

60 phuùt

200

choaùng vaùng, nhöùc ñaàu

30 phuùt buoàn noân, boàn choàn, maát

vaøi giaây phuø phoåi ñoät ngoät, cheát

Khí ppm NH3 400 NH3 700 NH3 1700 NH3 3000 NH3 5000 H2S H2S H2S 500 H2S nguû, baát tænh 1400 H2S CO2 30000 lieân tuïc taêng nhòp thôû CO2 60000 30 phuùt ngaït thôû naëng cheát töùc thôøi CO2 300000 30 phuùt

Tác hại c a NHủ

Sinh ra töø söï khöû amine cuûa protein trong chaát thaûi

Noàng ñoä khuyến cáo chuoàng nuoâi: ≤ 2 5 -3 5 p p m

- NH3 ñöôïc bụi haáp thu - di chuyeån saâu vaøo trong

đường hoâ haáp

- môû ñöôøng cho vsv gây caùc beänh ñöôøng hoâ

haáp

- Kích ng màng nh y & niêm m c đ ạ ườ ứ ầ ng hô h p ấ

Tác hại c a NHủ

3 – công nhân

Ti p xúc kéo dài (25 ppm, > 2 gi /ngày, vài năm) ế ờ

viêm mũi, viêm xoang,

n ng ng c, th ng n, th khò khè ặ ự ắ ở ở

viêm màng nh y, viêm ph i mãn tính ầ ổ

h i ch ng hen suy n ễ ộ ứ

coù theå laøm taêng khaû naêng vieâm khôùp,

abcesses

Tác hại c a NHủ

3 heo

> 10 ppm gia taêng tyû leä gia suùc bò ho

50, 100 ppm giaûm taêng troïng ngaøy

12%, 30%

61 ppm giaûm 5% löôïng thöùc aên

- Noàng ñoä NH3 cao (< 50ppm):

taêng tyû leä vieâm phoåi

vieâm teo xöông muõi truyền nhiễm (atrophic rhinitis )

- Laøm chaäm ñoäng hôùn treân heo naùi döï bò

Tác hại c a NHủ

3 gà

> 30 ppm

giaûm saûn löôïng tröùng & thòt

tăng các hoäi chöùng beänh phoåi

Treân gaø, khi cho tieáp xuùc vôùi virus gaây beänh New

Castle:

40% bò nhieãm beänh

khoâng coù NH3

20 ppm

100% bò nhieãm beänh

Söï hieän dieän cuûa NH3 laøm sinh tính gaây beänh cuûa E. coli

treân ñöôøng hoâ haáp

taêng khaû naêng nhieãm virus Marek & mycoplasma

Tác hại c a Hủ

- H2S laø khí raát ñoäc, sinh ra töø söï phaân huyû phaân, muøi tröùng

thoái

- Coù theå nhaän ra muøi ôû noàng ñoä 1 ppm

- Noàng ñoä khuy n cáo ế trong chuoàng nuoâi ≤ 8 - 10 ppm

- Cô cheá gaây ñoäc:

- kích öùng maøng nhaày (ngứa mắt, mũi); phù ph iổ

- kết hợp Fe của cytochrome oxidase của mitochondria

ấ -- không vận chuyển O2 - hô h p mô bào

- taùc ñoäng mạnh nhất đ nế thaàn kinh trung öông

Tác hại c a Hủ

- Ng

i, ti p xúc lâu ngày:

ườ

ế

m t ngon mi ng, nh c đ u, choáng váng, khó ch u;

ứ ầ

ệ

ấ

ị

gi m trí nh

ả

ớ

nh h ả

ưở

ng kh năng sinh s n, s y thai (around 2 ppm) ả

ả

- 700-800 ppm, có th gây ch t ế

ể

- Trieäu chöùng truùng ñoäc:

thôû khoù, tím da, löø ñöø, co giaät

Beänh tích moå xaùc:

maùu khoâng ñoâng, xuaát huyeát tim, thanh quaûn,

phuø phoåi, bieán ñoåi ôû gan, thaän, laùch,

xuaát huyeát & phuø ñöôøng tieâu hoaù

- Thở amyl nitrite, tiêm sodium nitrite, th oxygen

ở

Tác hại c a Hủ

2S trên người & heo

Noàng ñoä tieáp xuùc

Taùc haïi hay trieäu chöùng

Vôùi ngöôùi

10 ppm >20 ppm trong hôn 20 phuùt 50-100 ppm 200 ppm trong 1 giôø 500 ppm trong 30 phuùt > 600 ppm

- Ngöùa maét - Ngöùa maét, muõi & hoïng - Buoàn noân, noân möûa, tieâu chaûy - Choaùng vaùng, thaàn kinh suy nhöôïc, deã sinh vieâm phoåi - Noân möûa, trong traïng thaùi höng phaán, baát tænh - Mau choùng töû vong

Vôùi heo

20 ppm, tieáp xuùc lieân tuïc 200 ppm

- Sôï aùnh saùng, aên khoâng ngon, coù hieän töôïng t.kinh khoâng bình thöôøng - Coù theå sinh chöùng thuyû thuûng ôû phoåi, khoù thôû, coù theå baát tænh & cheát

(Barker & ctv, 2000)

Tác hại c a COủ

- Noàng ñoä trong khoâng khí khoaûng 300 ppm (0.03%)

- Nguoàn goác töø khí thaûi hoâ haáp & töø caùc quaù trình phaân giaûi chaát thaûi

- Noàng ñoä trong chuoàng nuoâi khoâng quaù 0.3%

3 & H2S

ạ ơ

- Tác h i kém h n NH Noàng ñoä tieáp xuùc

Taùc haïi hay trieäu chöùng

Vôùi ngöi

60 000 ppm, trong 30 phuùt > 100 000 ppm (10%) > 250 000 ppm (25%)

- Khoù thôû, dôø ñaãn, ñau ñaàu - Gaây meâ, choaùng vaùng, baát tænh - Töû vong

Vôùi heo - Taêng nhòp thôû - Khoù chòu - Heo thòt khoâng chòu noåi quaù 1 giôø

40 000 ppm 90 000 ppm > 20%

(Barker & ctv., 2000)

Symptoms with observed increased frequency in the vicinity of animal production facilities & selected observed chemicals with ability to cause the symptoms

Symptoms with suggested increased

Chemical compounds with ability to cause observed symptoms at

frequency

hazardous concentration

Nose

Irritation in nose

Ethanol, 2-methoxy- ; Ammonia; Benzene; Formaldehyde; Hydrazine; 2-Butenal (Crotonaldehyde); Sulphur dioxide

Eyes

Irritation in eyes

Ethanol, 2-methoxy-; Ammonia; Benzene; Formaldehyde; Hydrazine; Carbon disulphide; 2-Butenal (Crotonaldehyde); Sulphur dioxide; Hydrogen sulphide

Throat

Irritation in throat

Ethanol, 2-methoxy- ; Ammonia; Benzene; Formaldehyde; Hydrazine;

2-Butenal (Crotonaldehyde); Sulphur dioxide

Respiratory

Breathing difficulties; Breathing problems; Chest tightness; Cough

Ethanol, 2-methoxy-; 2-Propenal (Acrolein); Ammonia; Benzene; Formaldehyde; Hydrazine; Carbon disulphide; 2-Butenal (Crotonaldehyde); Sulphur dioxide; Hydrogen sulphide

Skin

Skin irritation

Ammonia; Benzene; Formaldehyde; Hydrazine; Carbon disulphide; 2-

Butenal (Crotonaldehyde); Sulphur dioxide

Head

Headache

Ethanol, 2-methoxy- ; Ammonia; Benzene; Hydrazine; Carbon disulphide, Methanol, Sulphur dioxide, Hydrogen sulphide

Gastric

Nausea

Ammonia; Benzene; Hydrazine; Carbon disulphide; Methanol;

Sulphur dioxide; Hydrogen sulphide

Gastric

Diarrhoea

Microorganisms or ingested compounds?

Symptoms with observed increased frequency in the vicinity of animal production facilities & selected observed chemicals with ability to cause the symptoms

Chemical compounds with ability to cause observed

Symptoms with suggested increased frequency

symptoms at hazardous concentration

Mental

Ethanol, 2-methoxy-; Carbon disulphide

Tiredness; Weakness; Less vigor

Mental Confusion

Hydrogen sulphide

Mental Depressions

Carbon disulphide

Mental Tension, Anger

Ethanol, 2-methoxy-, Carbon disulphide may cause changes of

the personality

Mental

Sleeping difficulties

Hydrogen sulphide

Mental Annoyance

All odorous compounds at high concentrations

Mental Reduced quality of life Odorant mix

Nimmermark S. 2004. Odour influence on well-being and health with specific focus. Ann Agric Environ Med 2004, 11, 163–173

công nhân trại heo

ở Những triệu chứng bệnh thường gặp (Donham & Gustafson, 1982)

tyû leä quan saùt

Trieäu chöùng (%)

67%

Ñaøm

56%

Ñau hoïng

54%

Chaûy muõi

45%

Ñau maét (xoán maét, chaûy nöôùc maét)

39%

Nhöùc ñaàu

37%

Töùc ngöïc

36%

Thôû ngaén

30%

Thôû khoø kheø

27%

Ñau nhöùc cô

25%

ả 1 số biện pháp làm gi m khí độc & mùi hôi

Taêng söï thoâng thoaùng; laøm veä sinh, thu doïn phaân

* Xöû lyù khoâng khí

- ô xy hóa không khí, duøng ozone hay tia UV

- Loïc không khí qua maøng carbon hoaït tính, silica gel

- Haáp thu: qua nöôùc, nöôùc + vi sinh vaät, nöôùc +

hoaù chaát

- Maøng sinh hoïc (biofilters): maøng loïc ñaát, than

buøn, caây, vi sinh vật

http://www.extension.umn.edu/distribution/livestocksystems/DI7637.html; University of Minnesota

ả 1 số biện pháp làm gi m khí độc & mùi hôi

* Caùc bieän phaùp sinh hoïc:

- Taêng ch tấ löôïng protein thöùc aên (protein thoâ cao,taêng

khöû amine)

- Löôïng thöùc aên trong ngaøy

- Gioáng (thuù vôùi tyû leä naïc cao coù khaû naêng chuyeån

hoaù protein cao)

- Tình traïng söùc khoeû gia suùc

- Haàm & phöông phaùp xöû lyù phaân hôïp lyù

ả 1 số biện pháp làm gi m khí độc & mùi hôi

H n ch s phát tri n vi sinh ho i sinh, sinh các khí đ c ộ

ế ự

ể

ạ

- các acid h u cữ ơ

- probiotics

- prebiotics

Tăng tiêu hóa proteins

- B sung proteases

ổ

Vi sinh vật trong không khí chuồng nuôi

- Nguoàn goác: vaät nuoâi, thöùc aên, chaát thaûi, chaát loùt chuoàng

-Thành ph nầ :

> 80%: staphylococci & streptococci, töø ñöôøng hô h pấ

treân &ø da

1%: naám moác, naám men

0.5%: coliforms, töø phaân (1 soá taøi lieäu: 10-

15%)

- Vi sinh vaät trong k.k. chuoàng nuoâi caùc loaøi khaùc nhau:

Traâu boø

58-212 cfu/ L

Heo

354-2000

Gaø thòt

850-2983

Gaø ñeû (chuoàng loàng)

360-3781

Gaø ñeû (neàn)

1907-22044 (ñeán 1

trieäu)

- vsv trong không khí: chuoàng gaø > heo > traâu boø

Source: Hartung, 1994

From slide collection, Department of Medical Microbiology, Edinburgh University

- 1 nghiên c u

ứ ở

Taiwan, chu ng h : ở

ồ

culturable bacteria:

3.3 × 105 CFU/m3

Gram-negative bacteria:

143.7 CFU/m3

airborne fungi:

103 CFU/m3

cao nh t

ấ ở

chu ng heo th t ị

ồ

(Chang et al., 2001; Appl Environ Microbiol. 67(1): 155–161)

- Chu ng kín (1 s n

Âu châu, M ):

ố ướ ở

ồ

ỹ

105 to 107 CFU/m3,

vi khu n: ẩ

vk Gram d

ươ

ng, cao nh t ấ

10 to 104 CFU/m3

n m: ấ

Cow Beefs Calves Sows Weaners F.pigs Layers Broilers

Total count day night

Cow Beefs Calves Sows Weaners F. pigs Layers Broilers

Enterobacteria day night

Cow Beefs Calves Sows Weaners F.pigs Layers Broilers

Fungi day night

Cow Beefs Calves Sows Weaners F.pigs Layers Broilers

L o g C F U

Total count Enterobacteria Fungi

Emission rates of microorganisms, Log CFU per h & 500 kg LW (n = 61)

(Seedorf & Hartung, http://www.agriculture.de/acms1/conf6/ws4dust.htm)

p e r h o u r a n d

- Total count:

highest, broilers, 9.5 log CFU

5 0 0 k g

- Enterobacteria: highest, layers, 7.1 log CFU;

- Fungi:

highest, broilers, 7.7 log CFU;

Vi sinh vật trong không khí chuồng nuôi

- Soá löôïng trong không khí phuï thuoäc caùc yeáu toá:

m t đ v t nuôi

ậ ộ ậ

s thông thoáng ự

loài gia súc

th i gian trong ngày:

ờ

ho t đ ng ạ ộ

nhieät ñoä & aåm ñoä không khí

tình tr ng v sinh

ệ

ạ

maät ñoä thuù, ñoä thoâng thoaùng, nhieät ñoä & aåm

ñoä không khí,

haøm löôïng buïi trong không khí

kyõ thuaät laáy maãu

Khó khăn trong xác đ nh s l

ố ượ

ị

ng c a vi sinh v t trong không khí: ậ

ủ

ẩ ch a có pp l y m u tiêu chu n

ư

ấ

ẫ

ủ

Sự tồn tại c a vsv trong không khí chuồng nuôi

- Có th t n t

i riêng l

ể ồ ạ

ẻ

- Tuy nhiên, có khuynh h

ướ

ng k t h p ế ợ

> 85% h t gây nhi m có > 2 t

bào vi khu n (Fisar

et al. , 1990)

ễ

ạ

ế

ẩ

ng ch t n t

ườ

ỉ ồ ạ

i trong không khí 1 th i gian ng n ắ

ờ

Th i gian c

oliforms toàn taïi trong không khí < Gram+ve cocci

ờ

Khaû naêng toàn taïi cuûa 1 soá vsv trong không khí

H% Nhiệt /ñoä Thôøi gian soáng

VSV (phuùt)

Bacillus subtilis

13-83

Salmonella newbrunswick

Pseudomona tularensis

Brucella suis

Escherichia coli (O:78)

P. multocida

21-34

Staphylococcus albus

772

S. aureus

604

Micrococcus luteus

1292

50-55 22

ả

ở

Các yếu tố nh hư ng đến số lượng & sự tồn tại ủ c a VSV trong không khí

- Trong không khí, vsv b phân h y sinh h c & hóa lý ủ ọ ị

- Phân h y: kh năng phân chia & kh năng gây nhi m ủ ễ ả ả

- Các y u t khí h u & TKH nh h ng đ n s phân h y vsv: ế ố ậ ả ưở ế ự ủ

nhi t đ , m đ (RH), s thông thoáng, ệ ộ ẩ ự ộ

ánh sáng m t tr i, ặ ờ

các s n ph m ô xy hóa c a ozone (OAF: open air factor), ủ ả ẩ

các ions không khí

các ch t ô nhi m khác ễ ấ

- S thay đ i hàm l ng n c ự ổ ượ ướ : quan tr ng nh t ấ ọ

ng đ n b m t t ch y u nh h ủ ế ả ưở ề ặ ế ế bào: - b khô khi RH th p ấ ị

- b b t ho t khi RH cao ạ ị ấ

ả

ở

Các yếu tố nh hư ng đến số lượng & sự tồn tại ủ c a VSV trong không khí

- nh h ng c a các y u t TKH thay đ i theo m i lo i vsv: Ả ưở ế ố ủ ạ ỗ ổ

- virus ch a lipid (vd virus cúm) - k n c ỵ ướ ứ

s c đ kháng cao khi RH th p (<50-70%); ứ ề ấ

nh y c m v i OAF ạ ả ớ

- virus không có c u trúc lipid (vd FMDV), ấ

i lâu h n trong không khí m; t n t ồ ạ ẩ ơ

đ kháng cao v i OAF ề ớ

- vi khu n Gram âm có l p LPS dày, t n t ồ ạ ẩ ớ i lâu h n khi RH th p ấ ơ

ả

ở

Các yếu tố nh hư ng đến số lượng & sự tồn tại ủ c a VSV trong không khí

- nh h

ng c a kích th

Ả

ưở

ủ

c h t ướ ạ

aerosols kém b n khi RH ≥ 85%, do k t dính - h t to

ề

ế

ạ

- Nhi

t đ :

ệ ộ

hàm l

ng aerosols cao h n

nhi

t đ th p,

ượ

ơ ở

ệ ộ ấ

có l

ẽ

do k t h p RH th p ấ

ế ợ

ng vsv trong không khí mùa đông > mùa hè

s l ố ượ

- S thông thoáng:

ự

v a ph i ừ

ả : pha loãng, phát tán

quá cao: tăng hàm l

ng b i, aerosols t

ượ

ụ

m t đ t ừ ặ ấ

Endotoxins

Median values of airborne inhalable endotoxin:

- dairy cattle:

16.9 EU/m3

- beef cattle:

557.9 EU/m3

- pigs:

668.7 EU/m3

- laying hens:

463.2 EU/m3

- turkeys:

1902.0 EU/m3

The endotoxin levels in settled dust - the same pattern

- Proposed Dutch endotoxin threshold = 50 EU/m3

Schierl et al. (2007). Endotoxin concentration in modern animal houses in southern Bavaria. Ann Agric Environ Med 2007, 14, 129-136

Study in openstyle swine houses in Taiwan for the airborne endotoxin, dust, NH3, H2S & CO2

Average concentration of airborne

total endotoxin:

36.8 - 298 EU/m3

respirable endotoxin:

14.1-129 EU/m3

total dust:

0.15 - 0.34 mg/m3

respirable dust:

0.14 mg/m3

The respective concentrations of

NH3 < 5 ppm

CO2, 600-895 ppm

H2S < 0.2 ppm.

- Total dust & endotoxin:

nursery house - highest

finishing house - highest

- NH3, CO2 and H2S:

- Breeding units:

the least contaminated

Chang et al. 2001; Ann Occup Hyg. 45(6): 457-65

ủ

Tác hại c a vi sinh vật trong không khí chuồng nuôi

Vi sinh v t & endotoxins:

ậ

- nh ng y u t

b nh ch y u trong chu ng nuôi

ế ố ệ

ủ ế

ữ

ồ

- d n t

i 1 s b nh cho v t nuôi & ng

ẫ ớ

ố ệ

ậ

ườ

- tác h i th

ng k t h p v i b i

ạ

ườ

ớ ụ

ế ợ

- AÛnh höôûng ñeán ngöôøi &ø vaät nuoâi

. vsv gaây beänh cô hoäi

. vsv gaây beänh truyeàn nhieãm

. gaây beänh maõn tính treân ñöôøng hoâ haáp

- Endotoxins + b i có th : ể

ụ

- stress h mi n d ch, gi m s đ kháng

ự ề

ệ

ễ

ả

ị

- m đ

ng cho b nh truy n nhi m

ở ườ

ề

ễ

ệ

- quá m n c m, d ng, tăng kh năng viêm

ẫ ả

ị ứ

ả

Airborne infectious diseases in pigs

Disease

Field evidence

Isolation from air

% RH for best survival

Foot-and-mouth disease

Yes

> 60

Minimal infective dose 2.6 log LD50

Swine vesicular disease

> 55

Yes

Aujeszky’s disease (Pseudorabies)

? 4.5 log TCID50

Influenza

Yes

PRRS

Yes

African swine fever

Yes*

20-30

Classical swine fever

Porcine respiratory coronavirus Yes

Yes

Enzootic pneumonia

Yes

< 25 or > 75† ?

Yes

104-109 CFU/mL

Actinobacillosis

Atrophic rhinitis

Yes

?= not known; * Indirectly using mouse infection as a biological indicator. † Established with other Mycoplasma spp. Stark, 1999. The Veterinar y Journal 1999, 158 , 164–181

Lan truyền bệnh qua không khí

- Nhi u b nh có th lan truy n qua không khí

ể

ề

ệ

ề

- Tuy nhiên, do kh năng phát tán xa b h n ch : ế

ị ạ

ả

- không khí là đ

ườ

ng lan truy n b nh quan tr ng - ệ

ề

ọ

trong tr iạ

- không ph i đ

ả ườ

ng truy n lây b nh quan tr ng - ệ

ề

ọ

gi a các tr i ạ

ữ

Các nghiên c u cho th y: ứ

ấ

- 90% kh năng lan truy n b nh gi a các tr i gà x y ra: ệ

ữ

ề

ả

ạ

con ng

i (công nhân)

ườ

trang thi

t b dùng trong chăn nuôi

ế ị

ươ

ng ti n v n chuy n ể ậ

ệ

(Butcher & Miles, University of Florida; http://edis.ifas.ufl.edu/VM011)

ệ

ề

ẩ

ồ

Tiêu chu n đi u ki n v sinh thú y không khí chu ng nuôi ệ (10 TCN 679-2006)

STT Ch tiêu

Gi

i h n

ỉ

Đ n vơ ị

ớ ạ

Nhi

t đ không khí

18 – 32

ệ ộ

m đ không khí

55 – 85

Ẩ

ộ

m/s

0,5 – 3,0

T c đ gió ố ộ

Đ b i t

i đa

mg/m3

ộ ụ ố

Vi khu n hi u khí t

i đa

VK/m3

106

ế

ẩ

ố

Vi khu n gây dung huy t t

i đa

VK/m3

102

ế ố

ẩ

ppm

i đaố

NH3 t

ppm

i đaố

H2S t

Lấy mẫu không khí

- L c - Filters

ọ

cellulose filters

gelatin filters

- H p thu vào dung d ch - Impingers

ấ

ị

khí

vi sinh v tậ

- Andersen air samplers

vi sinh v tậ

SKC Bio sampler

SKC Impingers & pump

Button Aerosol Sampler

Flow rates

Standard BioStage: 28.3 L/min BioStage 200: 14.15 L/min

Material

Inlet cone and base plate: Precision-tooled

autoclavable aluminum O-rings: Duro 50, BUNA-N

Jet Classification Stage Standard: 400 holes

BioStage 200: 200 holes

Sample Media

90 to 100-mm agar plates*

Suggested Media

For bacteria:

Tryptic Soy Agar (TSA) Blood Agar Plates (BAP)

For fungi: Potato Dextrose Agar (PDA) Malt Extract Agar (MEA) Dichloran Glycerol 18 Agar (DG-18) Corn Meal Agar (CMA)

Analysis

Colony culture‡

BioStage, Single-stage Viable Cascade Impactor

Bioaerosol samplers - MICROBIO MB1 (Parrett)

The Andersen air sampler, in a laboratory (L) and mounted with a wind-vane in a field site (M).

http://www.biology.ed.ac.uk/research/groups/jdeacon/microbes/airborne.htm

When fully assembled (with an open agar plate between each unit) an electric motor sucks air from the bottom of the unit, causing spore-laden air to enter at the top (arrowhead in Figure L) and to pass down through the cylinder. The path taken by this air is shown in Figure O

100

http://www.biology.ed.ac.uk/research/groups/jdeacon/microbes/airborne.htm

Air sample from indoor environment

101