Bài giảng "Vệ sinh thú y 2 (Veterinary Hygiene): Chương 4 Mục đích - ý nghĩa - nguyên tắc vệ sinh thức ăn và nuôi dưỡng" có nội dung trình bày về mục đích & ý nghĩa; Nguyên tắc vệ sinh xây dựng khẩu phần; Nguyên liệu thức ăn nhiễm chất độc dùng trong thâm canh, bảo quản, chế biến; Nguyên liệu thức ăn lẫn vật rắn cơ học, hợp chất vô cơ tự nhiên. Mời các bạn cùng tham khảo!
1
§ Cục Thú y: www.cucthuy.gov.vn § Cục ATVSTP: www.vfa.gov.vn § Tổ chức Thú y thế giới (OIE): www.oie.int § Tổ chức Y tế thế giới (WHO): www.who.int § Tổ chức Nông Lương Liên hiệp quốc
(FAO): www.fao.org
§ Trung tâm phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ
2
(CDC): www.cdc.gov
3
4
5
6
7
8
9
STT Thành ph n đi m
Hình th cứ
Ghi chú
%
10
Chuyên c nầ
1
2030
2
Thi cu i kố ỳ
6070 Vi
3
Th c hành
ĐK
4
10
11
12
13
§ Rèn luyện kỹ năng kiểm tra, giám sát khẩu phần, áp dụng các biện pháp vệ sinh phòng bệnh dinh dưỡng.
14
§ Khẩu phần có giá trị dinh dưỡng đầy đủ, thỏa mãn nhu cầu của cơ thể là điều kiện tốt nhất để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm chăn nuôi.
15
§ Nâng cao sức đề kháng với bệnh tật, khả năng đào thải chất độc, phòng chống quá trình tự oxy hóa.
16
1. Đảm bảo nhu cầu năng lượng, phù hợp với từng giai đoạn phát triển, chức năng sản xuất của mỗi loại ĐV. Thỏa mãn đầy đủ số lượng các chất dinh dưỡng cần thiết cho mục đích tạo hình, sản xuất SP và duy trì chức năng.
17
thành phần của khẩu phần: • Năng lượng/Protein • Axít amin • Tinh/Thô • Khoáng (Ca/P)
18
3. Hợp khẩu vị 4. Không lẫn tạp chất cơ học, chất độc, nấm độc, VSV và ký sinh trùng.
19
• Kiểm tra chặt chẽ, chỉ tiếp nhận cho phép nguyên liêụ trên cơ sở những tiêu chuẩn xác định.
20
21
đào/mận/mơ, cỏ sudang, cải bắp, đậu mèo… - Khắc phục: xử lý nhiệt, phơi nắng, ngâm nước (muối)…; hạn chế dùng; phối hợp thành phần khác…
22
Một số loại chất độc…
cà,…
• Khắc phục: lựa chọn, sơ chế (gọt vỏ,
ngâm nước),…
23
Một số loại chất độc…
24
Một số loại chất độc…
…
25
Một số loại chất độc…
gạo…
• Khắc phục: lựa chọn, sơ chế,…
26
rang)
27
28
• Hạt, củ, quả chứa
chất độc: hạt cây bộ đậu, sắn, hạt thầu dầu, hạt bông, đậu tương, khoai tây…
• Khô dầu độc: khô dầu bông (gossypol), khô dầu thầu dầu (ricin)
29
30
• Điều tra thành phần cây cỏ độc, cây dược liệu, nguyên liệu từ động vật…
• Sử dụng hợp lý: chủng loại, liều
•
lượng, thời điểm… Loại bỏ thành phần độc: sơ chế…
31
• Bổ sung các thành phần dinh dưỡng có tác dụng giải độc, hỗ trợ chống ngộ độc: khô dầu bông bổ sung muối Fe+2 (780 g/tấn), vit E, C, methionine, cân đối tỷ lệ protein tiêu hóa/gluxit dễ tiêu…
32
ØQCVN 01-78-2011/BNNPTNT: Quy
chuẩn kỹ thuật quốc gia về thức ăn chăn nuôi - các chỉ tiêu vệ sinh an toàn và mức giới hạn tối đa cho phép trong thức ăn chăn nuôi
Ø10TCN…2006 (Bộ NN&PTNT): các tiêu chuẩn ngành về thức ăn chăn nuôi
33
1.
2.
3.
4.
5.
6.
34
7.
8.
9.
11. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 838:2006 - tiêu
chuẩn hàm lượng khoáng trong thức ăn hỗn hợp
35
12. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 837:2006 - tiêu
chuẩn hàm lượng vitamin trong thức ăn hỗn
hợp
13. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 836:2006 - xác định hàm lượng tylosin bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC)
14. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 835:2006 - xác định hàm lượng monensin bằng phương pháp HPLC
15. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 834:2006 - xác định hàm lượng zinc bacitracin bằng phương pháp HPLC
16. Tiêu chuẩn ngành 10TCN 833:2006 - xác định
36
lượng/thời điểm
37
• KLN cần kiểm soát trong thức ăn
•
38
2
0,1 0,5 5 0,1-0,5 (gà), 0,5 lợn
2,5 (gà), 5,5 (lợn)
§
Tác hại: Tồn dư KLN thực phẩm, ngộ độc cấp tính, mạn tính.
39
§ Biện pháp vệ sinh:
– Kiểm soát nguồn nước, kiểm soát quá trình sản xuất nguyên liệu
– Xử lý nước thải, rác thải
40
41
§ Nguyên nhân: – Tăng trọng – Phòng bệnh – Bảo quản nguyên liệu thức ăn (nguồn gốc ĐV).
– Tồn dư KS trong sản phẩm (thịt,
sữa…)
– Rối loạn hệ VSV đường tiêu hóa – Tạo ra các chủng vi khuẩn kháng
thuốc
42
• Tác hại:
§ Tiêu chuẩn vệ sinh: TCN 861:2006 Gà thịt Gà trứng Lợn Bò
50mg/kg
100mg/kg 50g/T
– Oxytetracycline 0,22mg/kgP
50 50 40 60mg/con/ngày
•
– Tylosin
43
• Nguyên nhân: kích thích sinh
•
•
trưởng… Tác hại: rối loạn chức năng… Biện pháp kiểm soát: Không sử dụng/sử dụng đúng quy cách
44
• Vật rắn cơ học: cát, sạn, kim loại… • Hợp chất vô cơ nguồn gốc tự nhiên • Tác hại: tổn thương, rối loạn chức
năng…
• Biện pháp vệ sinh: lựa chọn, sàng lọc… • Tiêu chuẩn vệ sinh:
– Cát sạn, các muối vô cơ (không tan trong axit HCl): TCVN 4327-93, TCN 650-2006
45
– Vật ngoại lai sắc cạnh: TCVN 1532-86
46
• Nguyên nhân: nguồn nguyên phát +
•
nguồn thứ phát Những vi sinh vật gây nhiễm chủ yếu – TĂ nguồn gốc thực vật: VSV thổ
nhưỡng, nấm mốc, nấm men, KST… – TĂ nguồn gốc động vật: Salmonella,
E.coli, Staphylococcus, Streptococcus, Cl. perfringens, Bacillus, virus viêm gan type A, BSE, KST…
47
– Ảnh hưởng chất lượng thức ăn – Véc tơ truyền bệnh cơ học – Bệnh truyền qua thức ăn (feedborn
diseases)
– Gián tiếp ảnh hưởng chất lượng vệ
sinh thực phẩm
48
• Tiêu chuẩn vệ sinh: QCVN 01-78-
– E.coli – Salmonella
49
Tiêu chuẩn vệ sinh: 10TCN 863:2006
T ng s vi khu n (CFU/g), không l n h n
Lo i vi khu n
STT
Gà con (t
Nhóm gà còn iạ l
Nhóm l n ợ còn iạ l
Nhóm v t ị còn iạ l
ừ 128 ngày tu i)ổ
L n con (t 160 ngày tu i)ổ
ổ
ố
T ng s vi
ẩ
ế
1(cid:0) 104
1(cid:0) 105
1(cid:0) 104
1(cid:0) 105
1(cid:0) 105
1(cid:0) 106
1
khu n hi u khí
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
Coliforms
2
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
Ecoli
3
0
0
0
0
0
0
4
Salmonella* (CFU/25g)
Staphylococcusau
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
5
reus
Clostridum
1(cid:0) 104
1(cid:0) 105
1(cid:0) 104
1(cid:0) 105
1(cid:0) 104
1(cid:0) 105
6
perfringens
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
1(cid:0) 102
Bacillus cereus
7
1(cid:0) 104
1(cid:0) 104
1(cid:0) 104
1(cid:0) 104
1(cid:0) 104
1(cid:0) 104
Pseudomonas
8
50
• Biện pháp vệ sinh
– Kiểm tra VSV trong nguyên liệu, yêu cầu bắt buộc với nguyên liệu nguồn gốc ĐV
– Khử trùng, sấy khô giảm độ ẩm <14% – Chế biến TĂ dạng viên: nghiền, trộn, hấp
ở to >60oC,
– p = 2,5-6,0 kg/cm2 – ép qua lỗ sàng –
nâng P = 500-1000 kg/cm2 - sấy 70oC – làm khô (lạnh)
51
• Hấp Pasteur: sữa, sữa bột, bột trứng • Bảo quản:
– Đóng bao, nhãn mác – Hệ thống nhà kho đúng quy cách (cách nhiệt, chống ẩm, chống mối mọt, ngăn ngừa vật nuôi, côn trùng, ĐV hoang dại tiếp xúc.
• Chính sách nhập khẩu nguyên liệu thức ăn
52
• Khái niệm
– Nấm gây bệnh (Mycosis): Candida alba gây bệnh ở hầu họng; Aspergilus gây nấm phổi…
– Độc tố nấm mốc
(Mycotoxin): >300 loại, VD aflatoxin, ochratoxin…
53
– Aflatoxin (B1, B2, G1, G2, M1, M2…) do họ Aspergillidae (A. flavus, A. fumigatus…) sản sinh
(Penicillinum
– Ochratoxin (A. ochraceus) – Enteroskyrin isladicum) – Zearalenon
(Fusarium
graminearum)
54
– Thu hoạch – Độ ẩm nguyên liệu cao – Môi trường bảo quản không
đảm bảo tiêu chuẩn
55
• Giảm/phá hủy hoàn toàn giá trị dinh
• Giảm năng suất chăn nuôi • Gây ngộ độc cấp tính (đặc biệt ở vịt
con/gà con). Tổn thương bệnh lý (viêm, xuất huyết) thường gặp ở gan, thận, dạ dày, ruột, thần kinh và bào thai.
56
• Độc tố gây ngộ độc mạn tính (viêm, hoại tử…) thường gặp ở gan, thận, dạ dày ruột
• Suy giảm miễn dịch • Tác nhân gây ung thư.
57
1
Vịt con (từ 1-28 ngày tuổi)
1(cid:0) 103
2
Nhóm vịt còn lại
1(cid:0) 104
3
Gà con (từ 1-28 ngày tuổi)
1(cid:0) 104
4
Nhóm gà còn lại
1(cid:0) 105
5
Lợn con (1-60 ngày tuổi)
1(cid:0) 104
6
Nhóm lợn còn lại
1(cid:0) 105 58
• Tham khảo:
– QCVN 01-78-2011/BNNPTNT; – TCVN 7596-2007 (ISO 16050: 2003)
59
• Thu hoạch: thời vụ… • Bảo quản: nhiệt độ, độ ẩm… • Chế biến: chọn lọc, xử lý…
60
61
• Chỉ rõ tác hại của khẩu phần mất cân
bằng dinh dưỡng
62
• Nguyên tắc vệ sinh:
– Đủ nhu cầu về năng lượng/protein duy trì
hoạt động sống và nhu cầu SX.
– Cân bằng về tỷ lệ giữa năng lượng trao đổi và protein. Khẩu phần thiếu năng lượng/protein cơ thể huy động nguồn sự trữ để bù đắp giảm năng suất, chất lượng
63
– tính toán nhu cầu năng lượng, tỷ lệ
ME/Pr
– lựa chọn nguyên liệu phù hợp về
hàm lượng và tỷ lệ ME/Pr
64
• Biện pháp:
65
• Thành phần cơ bản của mô bào • Cấu tạo enzym, men, hormone • Kháng thể • Bản chất của quá trình sinh trưởng
và phát triển
66
trưởng/phát
Ø Giảm sức đề kháng tự nhiên, giảm γ-
globulin…
67
Ø Thiếu máu, giảm trọng lượng sơ
sinh, thai còi cọc, tỷ lệ thụ thai thấp, cắn mổ nhau…
Ø Thiếu axit amin làm tăng nhu cầu một
số chất dinh dưỡng khác: thiếu tryptophan tăng nhu cầu vitamin PP; thiếu methionin tăng tăng nhu cầu cholin (cung cấp nhóm – CH3)
68
69
Ø Tăng hàm lượng ure máu, tích tụ muối urat ở các khớp. Tổng hợp ure tăng hơn mức bình thường đòi hỏi nhu cầu arginin cao làm thiếu nhu cầu axit amin này. Thừa Lysin làm tăng mức độ thiếu arginin rối loạn chu trình ornitin (L/Ar = 1,2/1 là giới hạn tối đa). Thừa serin thiếu threonin chậm sinh trưởng.
Ø Gan nhiễm mỡ, giảm hưng phấn hệ thần
kinh
70
• Xây dựng khẩu phần có giá trị dinh dưỡng đầy đủ: nhu cầu protein; cân bằng tỷ lệ NL/Pr; cân bằng tỷ lệ các axit amin (đặc biệt các axit amin không thay thế / thiết yếu).
71
• Đối với gia súc nhai lại cần tính toán cân đối tỷ lệ đường (gluxit dễ hấp thu)/protein: – Bò sữa: Gluxit/Protein = 0,8 – 1,4 – Bò đực giống: Gluxit/Protein = 1,25 – 1,5
(đông); 0,7 – 1,1 (hè)
72
73
Chất khoáng tham gia vào: – quá trình trao đổi chất, – thành phần cấu tạo các enzym, – cấu tạo cơ thể
giữ vai trò sinh học vô cùng quan trọng đối với đời sống ĐV.
74
75
động của TK giao cảm, ức chế thăng bằng hệ thống thần kinh, hỗ trợ dẫn truyền xung động TK qua xi-nap
• Hoạt hóa enzym: tripsin, trombokinaza
76
• Ổn định hệ thống keo bằng cách hạn chế sự di chuyển qua mao mạch và màng tế bào
• Đông máu • Thành phần màng tế bào, bền thành mạch, điều hòa tính thấm màng tế bào.
77
• Thành phần các enzym, đặc biệt các
enzym tham gia quá trình tổng hợp năng lượng (ATP)
78
• Trao đổi chất: gluxit, lypid (trao đổi trung gian lipid gluxit qua giai đoạn photphoryl hóa)
• Tham gia hệ thống đệm, duy trì cân
bằng toan-kiềm.
79
mềm xương, xốp xương
• Thiếu Ca, thừa P giảm tính ngon miệng, giảm tốc độ sinh trưởng, trúng độc a-xít.
• Thiếu Ca sốt sữa, bại liệt sau khi
đẻ (bò sữa), co giật (lợn con).
80
• Thừa P ít có tác hại với ĐV ăn thịt và ăn tạp vì thận của chúng có khả năng đào thải P.
81
• Với ĐV ăn cỏ: do dư thừa Ca, Mg và K trong thức ăn nên nước tiểu luôn kiềm. Cung cấp dư thừa P sẽ tạo các muối kết tủa với Ca+2 và Mg+2 sỏi niệu quản, thận và bàng quang. Nặng nhất ở bò đực do ống dẫn niệu đi theo dương vật có dạng cong chữ S, làm cho muối khoáng dễ đọng lại gây bí đái.
• Ở cừu: P thừa sẽ kết hợp Ca hình thành muối không tan thải theo phân thiếu Ca.
82
• Tính toán nhu cầu, ktra hàm lượng thực tế
trong thức ăn.
• Cân bằng tỷ lệ Ca/P • Tăng cường vận động, tắm nắng • Bổ sung thức ăn nguồn gốc ĐV
– Hạt ngũ cốc, hạt cây có dầu (lạc, đậu tương) giàu P nhưng ở dạng a-xit phytic, muối phytat liên kết với Ca và Mg thành muối khó tan.
83
nhờ đó Ca được tích lũy làm cho cấu trúc xương chắc chắn
• Kích thích hoạt động của các enzyme chuyển nhóm phosphat cao năng vào ATP.
84
tương và trong nước tiểu tăng. Ca gây vôi hóa hoại tử thận.
85
•
làm giảm độ cứng vỏ trứng và yếu xương.
86
87
• Vai trò sinh học
– Cân bằng điện giải: Na ngoài tế bào; K trong TB; Cl qua lại màng TB.
– Hệ đệm – Cân bằng áp lực thẩm thấu – Na tạo hệ đệm giữ pH dạ cỏ ổn
định
88
– Cl tạo ra HCl tiêu hóa dạ dày – Cấu tạo các chất khoáng trong
SPĐV.
– Giảm tính thèm ăn, giảm k/năng thu nhận thức ăn, giảm k/năng tiêu hóa và hấp thu thức ăn
– Rối loạn cân bằng điện giải.
89
• Thiếu
• Thừa
– Rối loạn tiêu hóa, phân loãng chứa nhiều
nước, nhất là ở gia cầm
– ĐV ăn cỏ: chịu đựng được dư thừa K, chúng thải K dư thừa qua thận dễ dàng
– ĐV ăn thịt: chịu đựng dư thừa Na và Cl tốt, thải Na và Cl dư thừa qua thận; chịu đựng dư thừa K kém
– Lợn và gia cầm chịu đựng kém với dư thừa
các nguyên tố khoáng trên.
90
• Vệ sinh phòng bệnh và ứng
91
• Xây dựng khẩu phần có hàm lượng
muối ăn cao: – Nhu cầu lý thuyết của gia súc về NaCl:
0,3-0,5
– Thực tế cho lợn choai và lợn vỗ béo có
92
thể lên đến 1,5% lợn vẫn ăn ngon miệng, khả năng thu nhận thức ăn tốt, ngủ nhiều, tăng trọng tốt. Tuy nhiên phân nhão, chuồng ẩm. Lợn nái chửa có thể cho ăn 1,5-2,0% vẫn bình thường (đặc điểm khí hậu nóng)
– Bò sữa: khẩu phần có 2,0% muối ăn bò thu nhận thức ăn tốt hơn, uống nhiều nước, sản lượng sữa tăng. Sữa loãng, mặn; phân nhão không thành khuôn.
• Nguồn cung cấp Na, K, Cl đối với gia
súc gia cầm
93
94
• Vai trò sinh học
– Cấu tạo hemoglobin giữ vai trò quan
trọng trong quá trình vận chuyển O2 và thải CO2.
– Thành phần cấu tạo myoglobin tham gia chức năng hô hấp và dự trữ O2 của cơ. Sắc tố của nhân tế bào.
95
• Cấu trúc của các enzyme, đặc biệt enzyme
tham gia chuỗi men hô hấp tế bào: 1. nhóm enzyme metalloporphyrin: cytochrom
oxydase, cytochrom C, peroxydaza, catalase, aldehyde oxydase;
2. nhóm enzyme metalloflavin: NADH cytochrom
C, succinic dehydrogenase, lactic dehydrogenase, cholin dehydrogenase, xanthin oxydase.
96
•
Thành phần cấu tạo một số protein có giá trị dinh dưỡng khoáng (metalloprotein): lactotransferrin, transferrin, ferritin.
97
• Thiếu máu nhược sắc, có 3 mức độ:
– Thiếu nhẹ: chưa biểu hiện bằng các triệu chứng lâm sàng. Thay đổi nhẹ các chỉ tiêu sinh lý máu: giảm kích thước tế lượng Hb bào RBC, giảm hàm (hypochronic anemia).
98
– Giai đoạn thể hiện triệu chứng: niêm mạc mắt, miệng nhợt nhạt, da tái. Giảm hồng cầu, Hb xuống dưới chỉ số sinh lý bình thường; giảm myoglobin cơ vân nhạt màu; sinh trưởng chậm, sản xuất giảm.
– Giai đoạn suy kiệt: giảm sức đề kháng, gia súc dễ mắc các bệnh đường tiêu hóa, tiêu chảy triền miên, chết thai, sẩy thai, bào thai phát triển chậm.
99
• Thiếu Fe trầm trọng ở lợn con (3 tuần tuổi, Hb 3-4 g%) do lượng Fe cung cấp qua sữa không đủ, HCl dạ dày thấp.
100
tuổi 150-200 mg/con.
• Bổ sung Fe-dextran vào thức ăn cho lợn nái chửa/nuôi con. Lưu ý: Fe qua sữa không đủ nhu cầu cho lợn con. Bổ sung liều cao có thể gây trúng độc: nôn mửa, run rẩy, thở gấp, liệt chân sau, co giật.
101
• Là nguyên tố vi lượng phân bố rộng khắp các cơ quan, mô bào cơ thể ĐV (gan, não, thận, tim, lông, tóc, sắc tố mật…)
• Trong máu, đồng liên kết protein: 90% Cu liên kết với α2-globulin và ceruloplasmin, 10% trong trong hồng cầu dưới dạng erythrocuperin.
102
– Thúc đẩy hấp thu Fe trong đường tiêu hóa, tăng cường qtrình giải phóng Fe ra khỏi hệ thống TB lưới, TB nhu mô gan để đưa Fe vào máu rồi đến tủy xương để tạo hồng cầu: ceruplasmin đóng vai trò là enzyme xúc tác qtrình oxy hóa Fe từ dạng ferrous sang dạng ferric để chuyển Fe từ tổ chức vào plasma – Hoạt hóa các enzyme liên quan qtrình trao
đổi Fe.
103
• Thành phần của các enzyme:
– Hệ thống enzyme metalloprotein: Tyrosinase, monoamin oxydase, ceruloplasmin, galactose oxydase, ascorbic acid oxydase.
– Hệ thống enzyme metalloporphyrin:
cytocrom oxydase.
104
ầ
ộ ố
ấ ạ
•
ạ ắ ố
• Thành ph n c u t o m t s metalloprotein: erythrocuperin, hepatocuperin, cerebrocuperin, milk copper protein. T o s c t
lông, tóc và da
Tyrosinase
Tyrosin
Melanin
105
ạ
• T o lông, tóc
Keratinaza
Prokeratin
Keratin
•
ấ ạ
ọ
t cho s ptri n c u t o màng b c
ể ầ
•
ế
ự ế ủ ệ ố thi
t cho qtrình t/h p elastin và
ầ C n thi myelin c a h th ng th n kinh. ợ ầ C n collagen.
106
sinh trưởng, giảm sản lượng sữa.
107
• Mất màu lông, màu tóc.
•
•
•
Giảm tốc độ mọc lông, giảm số vòng xoăn của lông, do vậy giảm sản lượng lông. Rối loạn vận động, liệt chi sau khi thiếu đồng đến giới hạn nguy hiểm (hàm lượng Cu trong máu dưới mức 0,2 mcg/ml) làm ức chế hoạt động hệ thống men cytochrom oxydase, phát sinh quá trình khử myelin của hệ thống thần kinh TW, nhánh thần kinh vận động ở tủy sống dẫn tới liệt chi sau và rối loạn vận động. Đột tử do vỡ mạch vành, động mạch chủ.
108
109
• Bổ sung muối CuSO4 dưới dạng premix vào khẩu phần, đồng thời bổ sung Fe, Co và Zn. • Bổ sung thức ăn giàu Cu: ĐV thân mềm có vỏ
bọc (nghêu, sò, ốc, hến…)
• Bón muối Cu cho cây thức ăn ở vùng đất
thiếu đồng.
110
– Thành phần cấu tạo vit. B12: chỉ khi đó thì Co mới trở thành yếu tố cần thiết cho cơ thể ĐV.
– Cần cho hđộng của VSV dạ cỏ vì chúng
có k/năng t/hợp vit. B12 từ Co.
111
• Vai trò Co thông qua vai trò vit. B12 điều khiển qtrình tạo máu: tăng cường qtrình ion hóa, qtrình tái hấp thu Fe, xúc tiến gắn Fe vào nhân Hem, thúc đẩy sản sinh hồng cầu, kích thích hồng cầu lưới thành hồng cầu trưởng thành.
112
– Khi lượng Co <0,07- 0,11 ppm (tính theo vật chất khô thức ăn) mới xuất hiện triệu chứng thiếu Co hay thiếu vit. B12 ở ĐV nhai lại (thiếu máu ác tính, tăng số lượng hồng cầu nhỏ, hồng cầu ưu sắc, hồng cầu biến dạng, mất tính thèm ăn, niêm mạc nhợt nhạt, mất tính đàn hồi của da, teo cơ, rối loạn tiêu hóa…)
113
• Bò sữa: giảm năng suất sữa, ỉa chảy mạn tính, sẩy thai, con non còi cọc, tăng mẫn cảm với bệnh giả lao…
• Gia cầm: tốc độ mọc lông chậm, kìm hãm qtrình thay lông, giảm tỷ lệ nở, tăng tỷ lệ chết phôi
• Gia súc non (cừu, bê, lợn) viêm dạ dày
ruột mạn tính, viêm phổi.
114
– Bổ sung thức ăn giàu Co từ thức ăn nguồn gốc ĐV: bột thịt, bột cá, bột trứng. Cỏ ba lá (Tripolium arvense), cỏ linh lăng (Medicago sativa) giàu Co
– Bổ sung premix khoáng chứa Co dạng
muối CoSO4, CoCl2, Co(NO3)2
115
• Đất vùng đầm lầy, đất than bùn, đất cát
thường nghèo Co, Cu và I2 • Bón muối Co cho cây thức ăn.
116
• Từ lâu Zn đã được chú ý trong sinh học thực vật, động vật, song vai trò của Zn trong y sinh học mới được chú ý trong vài chục năm gần đây.
117
– Thúc đẩy qtrình sinh trưởng và ptriển: Zn tham gia cấu trúc enzyme ARN polymerase do vậy ả/hưởng đến qtrình t/hợp ARN và ADN từ đó gián tiếp ả/hưởng đến qtrình sinh t/hợp protein.
118
– Ả/hưởng chức năng sinh sản: Zn cần thiết cho qtrình sản sinh tinh trùng (hàm lượng Zn trong tinh dịch 750-2000 mg/kg), thúc đẩy qtrình biệt hóa giới tính, Zn được tiêu thụ nhiều ở cơ quan sinh dục trong thời kỳ hoạt động.
119
• Thành phần cấu tạo của hơn 100 enzyme
(metalloenzyme): phosphatase, phosphatase kiềm, aminpeptidase, carboxylpeptidase, carboxyanhydrase, glutamin dehydrogenase, ARN polymerase…ả/hưởng trực tiếp đến qtrình tạo máu, sinh t/hợp protein, trao đổi gluxit, a-xit nucleic.
120
• Zn thúc đẩy hoạt động tuyến tụy trong qtrình t/hợp insulin liên quan đến bệnh tiểu đường.
• Tăng cường chức năng phòng vệ của cơ thể: bổ sung Zn vào khẩu phần tăng hàm lượng β và γ-globulin, thúc đẩy hoạt động của tế bào bạch cầu.
121
– Ở các nước nhiệt đới có lượng mưa nhiều, dễ bị rửa trôi, diện tích đất chua phèn lớn thiếu Zn.
122
• Trên lợn: Lịch sử thiếu Zn gắn liền với rối loạn trầm trọng ở lợn nhập nội, hầu như phổ biến ở các đàn, bệnh điển hình có tên gọi Parakeratosis với các triệu chứng đặc trưng: – Rụng lông ở xung quanh mắt, cổ, tai, mặt
trong tứ chi, đầu gối.
123
– Hình thành các nốt viêm đỏ, kích thước như hạt kê, hạt đậu xanh, đối xứng hai bên phía dưới bụng, mặt trên lưng, mặt trong các tứ chi. Sau đó bề mặt chỗ viêm chuyển màu xám gạch, lớp thượng bì da dày lên, chảy dịch rỉ viêm, có triệu chứng ngứa, cọ bờ tường, nền chuồng.
124
– Các nốt viêm liên kết với nhau, khô lại, hình thành lớp vẩy sừng, đen sạm, cứng. Vệ sinh kém, vi khuẩn gây mủ kế phát làm bệnh trầm trọng thêm.
125
– Sẩy thai, tiết sữa kém – Lợn con còi cọc, chậm phát triển – Kìm hãm qtrình thành thục về tính, tinh hoàn kém ptriển, biệt hóa giới tính không rõ ràng, ngoại hình con đực gần giống con cái; Giảm số lượng tinh dịch, mật độ tinh trùng.
126
• Trên gia cầm: thiếu Zn góp phần tăng nặng triệu chứng perosis, khớp xương sưng to, đi lại khó khăn. Tế bào chân lông bị sừng hóa gây xơ, xù và chậm mọc lông. Tỷ lệ ấp nở giảm.
• Trên bò: thiếu Zn có thể gây ra triệu chứng
Parakeratosis.
• Một số rối loạn khác khi thiếu Zn: rối loạn khứu giác, vị giác, giảm thị lực (Zn cần cho mắt nhìn vào ban đêm và nơi có ánh sáng yếu).
127
– Rối loạn tiêu hóa, tổn thương tế bào thần kinh, thiếu máu. Động vật có khả năng chịu đựng với Zn, ngộ độc ít xảy ra khi bổ sung đúng chỉ định.
128
khoáng chứa ZnSO4 100mg/kg (VCK).
• Điều chỉnh tỷ lệ Ca:Zn = 125:1 (Ca cạnh tranh Zn trên cả vị trí hấp thu và vchuyển, Ca bổ sung nhiều vào thời kỳ có chửa)
• Khắc phục các nguyên nhân gây thiếu Zn: axit phytic, muối phytat, gốc phosphat gây kết tủa Zn; bệnh đường tiêu hóa.
129
• Lịch sử phát hiện bệnh do thiếu hụt Mn lần đầu tiên phát hiện tại Anh trên đàn gà với các triệu chứng trật khớp, sưng khớp, gọi là Perosis.
130
– Mn cần thiết cấu tạo nên hợp chất chondroitin sulfate là thành phần của mucopolysaccharid cấu tạo nên mạng hữu cơ matrix trong xương để Ca bám vào bình thường.
– Thành phần enzyme phosphatase thúc đẩy tích tụ P có tác dụng tạo xương và cốt hóa xương.
131
• Mn cần thiết phòng bệnh mất điều hòa ở
•
gia súc sơ sinh Kích thích tuyến tụy sản sinh insulin (chuột cống thiếu Mn tuyến tụy ngừng sản xuất insulin).
132
– Ở gia cầm, đặc biệt gcầm nhập nội, xuất hiện triệu chứng perosis: biến dạng xương, khớp đầu gối, khớp ngón sưng phồng, giãn dây chằng bao khớp, trật khớp. Xương chân lệch một phía có thể vuông góc xương đùi. Con vật đi lại khó khăn, tỷ lệ chết cao do giẫm đạp lên nhau, con vật di chuyển bằng cánh, vẫn ăn uống.
133
– Bệnh xảy ra từ từ. Gcầm tăng trọng nhanh thì tỷ lệ bệnh càng cao; khẩu phần thiếu B1 tỷ lệ gà liệt chân càng cao.
134
• Gà, vịt đẻ: trứng có vết rạn giống chân chim màu trong không đồng nhất màu vỏ, trứng vịt có màu sọc dưa do tử cung tiết Ca và sắc tố vỏ không đều do thiếu Mn. Tỷ lệ phôi thấp, phôi nhỏ, chi ngắn, mỏ biến dạng như mỏ chim két. Tỷ lệ chết phôi cao.
135
• Lợn nái: đi túm chân, lưng cong vòng
tròn, ngại vận động, ít ăn
• Ở bò ít thấy triệu chứng thiếu Mn.
136
– Khắc phục nguyên nhân gây thiếu
Mn • Mn trong thức ăn thấp vì chỉ Mn+2
mới được hấp thu
• Yếu tố hạn chế hấp thu Mn: axit
phytic, muối phytat cũng cản trở hấp thu Mn.
137
– Sử dụng muối Mn+2 bổ sung vào thức ăn nước uống như MnSO4, hoặc KMnO4 0,1%.
– Nhu cầu Mn cho gia cầm: không có nhu cầu chính xác, thấp hơn Zn, chú ý động vật nuôi tăng trọng nhanh.
138
Vai trò sinh h c c a Se Thành ph n c a enzyme glutathion peroxydase
Glutathion peroxydaza
2GSH + H2O2 GSSG + H2O
Glutathion peroxydaza
GSSG + ROH + H2O 2GSH + ROOH
139
• Tham gia t/hợp ATP trong ty thể tế bào ĐV • Se có mối tương quan với vit. E:
– Vit. E ngăn ngừa sự hình thành H2O2 từ các
a-xít béo, Se phá hủy H2O2.
– Tác dụng bảo vệ màng tế bào, chống quá trình
oxy hóa và sự tấn công của các gốc tự do.
– Vì vậy thiếu Se làm cho triệu chứng thiếu vit. E trầm trọng hơn, mặc dù chúng không thay thế nhau.
140
• Tích nước ngoài mô (thể tạng tiết dịch): xoang bụng, xoang bao tim tích đầy dịch do huyết tương thẩm xuất qua thành mạch vào các xoang của cơ thể.
141
• Gia cầm giảm thấp tỷ lệ đẻ, tỷ lệ ấp nở. • Hoại tử gan, thận ở chuột; hoại tử gan
thoái hóa cơ ở lợn.
142
Th a Seừ
•
•
ụ
ổ
ươ
Vùng đ a lýị R ng tóc, lông, t n th
ầ ng th n kinh.
ẩ ộ ộ
ụ
Phòng b nh:ệ ầ 3 ppm trong kh u ph n có ự tác d ng tích c c, 5 ppm gây ng đ c.
143
ầ
enzyme
sulfitoxydase
Vai trò… • Thành ph n ố ể
chuy n hóa g c sulfit thành sunfat.
ầ
ủ
ệ
ấ
ấ
• Thành ph n enzyme aldehyde oxydase ộ ố phá h y các g c aldehyde đ c xu t hi n ổ trong quá trình trao đ i ch t.
144
ả
ng h p thu Fe, gi
ộ i đ c
ồ
Vai trò ườ ấ • Tăng c ở ấ ả ồ đ ng, c n tr h p thu đ ng.
• Thi u:ế trúng đ c đ ng ộ ồ ồ ế • Th a:ừ thi u đ ng.
145
ừ
ồ
• C u: 10ppm • Gia súc: 5ppm ộ • Trúng đ c 100ppm (ngu n US NRC)
146
147
