Bài giảng Chương 5&6: Hoạt động thần kinh cấp cao - Phạm Kim Đăng

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

173
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Chương 5&6: Hoạt động thần kinh cấp cao trình bày đặc điểm cấu tạo, chức năng các vùng ở vỏ não, cơ chế phản xạ có điều kiện, quá trình ức chế trong vỏ não, giấc ngủ, thôi miên, các loại thần kinh, stress và sự thích nghi. Đây là tài liệu dành cho sinh viên ngành nuôi trồng thủy sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Chương 5&6: Hoạt động thần kinh cấp cao - Phạm Kim Đăng

Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 Ch−¬ng V. Ho¹t ®éng thÇn kinh cÊp cao vá n o ®iÒu khiÓn = PXC§K I. §Æc ®iÓm cÊu t¹o chøc n¨ng c¸c vïng ë vá n o - Vïng v/®éng (1):∈ thuú tr¸n (X/ph¸t bã th¸p th¼ng & chÐo) R nh Rolando - Vïng c¶m gi¸c da (2): ∈ thuú ®Ønh -Vïng thÞ gi¸c (3): ∈ thuú chÈm ng nh ®é ¸n ®Ø -Vïng thÝnh gi¸c (4): ∈ thuú th¸i d−¬ng 1 2 ú tr n hu VË uú -Vïng khøu gi¸c (5): ∈ thuú khøu gi¸c g T 6 Th Èm -Vïng vÞ gi¸c (6): ∈ thuú ®Ønh, ……. ¬n 4 ch d− n»m d−íi håi ®Ønh. 5 uú ¸i Ng−êi cßn vïng ng«n ng÷ th Th 3 uú (tiÕng nãi + ch÷ viÕt) Th Thuú khøu gi¸c R nh trung t©m Thuú ®Ønh Thuú tr¸n Thuú chÈm R nh bªn Thuú th¸i Vïng c¶m gi¸c da d−¬ng Vïng vËn ®éng C¸c thuú trªn vá n·o ng−êi Vïng thÞ gi¸c Vïng thÝnh gi¸c C¸c chøc n¨ng chÝnh vá n·o ng−êi II. PXC§K vµ qu¸ tr×nh HF trong vá n o H/® TK cÊp cao = tæ hîp c¸c PXK§K v C§K 1. PXK§K (b m sinh) - Cã KT l ®/− : TA ch¹m l−ìi→ tiÕt (không ñòi h i ñi u ki n) - 3 lo¹i: ¨n uèng, tù vÖ, sinh dôc 2. PXC§K (tËp nhiÔm) - TN Paplop: tiÕt n−íc bät ë chã C¸ch ly, ®Ó ®ãi. Chu«ng 30s→ cho ¨n→ tiÕt n−íc bät. LÆp l¹i nhiÒu lÇn → chu«ng, kh«ng cho ¨n chã vÉn tiÕt PXC§K tiÕt n−íc bät • TiÕng chu«ng (KT C§K), TA (KT K§K) TÝn hiÖu PXC§K ë gia sóc ∈ hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt. Riªng ng−êi cã hÖ thèng thø 2 l ng«n ng÷. VD: khi nãi chanh→ ? http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 1
Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 3. §iÒu kiÖn th nh lËp PXC§K • KÕt hîp KTC§K, KTK§K nhiÒu lÇn, th−êng xuyªn (KTK§K cã t/d cñng cè PXC§K) • Th t kích thích - KTC§K tr−íc KTK§K th nh lËp dÔ, bÒn v÷ng - KTC§K & KTK§K ®ång thêi khã th nh lËp, kh«ng bÒn - KTC§K sau KTK§K → kh«ng th nh lËp ®−îc PXC§K • C−êng ®é: KTK§K t¹o HF ph¶i m¹nh h¬n KTC§K (chã ®ãi, TA ngon→ trung khu ¨n HF m¹nh h¬n) • Vá n·o ph¶i to n vÑn, hÖ TK ë tr¹ng th¸i b×nh th−êng • TiÕn h nh trong ®iÒu kiÖn yªn tÜnh, tr¸nh kÝch thÝch l¹ 4. C¬ chÕ th nh lËp PXC§K a. C¬ chÕ kinh ®iÓn Paplop: ®−êng liªn hÖ t¹m thêi ë vá n o Hưng ph n m nh hơn thu hút sóng Trung khu thÝnh gi¸c Trung khu ¨n d©y VIII C¬ cæ H nh tuû Niªm m¹c l−ìi TuyÕn Tai trong Quay l¹i nư c b t Chu«ng Ti t TA b. B¶n chÊt liªn hÖ t¹m thêi (quan niÖm hiÖn ®¹i) Liªn hÖ néi b o v tån t¹i ngay trong 1 n¬ron PXK§K: liªn hÖ cã s½n (chÊt m«i giíi, tiÕp nhËn cã s½n) PXC§K: lÆp l¹i KTC§K & K§K t/h chÊt m«i giíi & tiÕp nhËn míi Khi HF xung TK n¬ron h−íng t©m KT m ng tr−íc synap g/phãng chÊt m«i giíi (adrenalin or axetylcolin) M ng sau cã chÊt tiÕp nhËn (protein - gen tæng hîp) ARNm duy tr× liªn hÖ gi÷a “protein tiÕp nhËn - chÊt m«i giíi” l c¬ së ph©n tö c a PXCðK (c¬ chÕ nhí) http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 2
Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 TN Connell, Thompson (1962) trªn ®Øa phiÕn - Cho v o n−íc bËt ®Ìn ®iÖn giËt ®Øa co róm - LÆp l¹i 150 lÇn chØ bËt ®Ìn, kh«ng KT ®Øa co róm - PXC§K ®−îc th nh lËp (®Øa ® nhí v ®¸p øng) NghiÒn ®Üa ®ã cho ®Øa ch−a th nh lËp PXC§K ¨n chØ cÇn 40 lÇn lÆp l¹i ® th nh lËp ®−îc. do ¨n ARNm tæng hîp protein tiÕp nhËn nhanh h¬n???? TN Corning – TN1: ®Üa (® cã PXC§K) ng©m trong d2 chøa ribonucleaza muèn th nh lËp mÊt 150 lÇn nh− ban ®Çu – TN2: nghiÒn ®Üa (® cã PXC§K) chiÕt dÞch ARNm tiªm cho ®Øa kh¸c chØ mÊt 40 lÇn 5. So s¸nh PXK§K PXC§K BÈm sinh, ®/tr−ng lo i (mæ, bó …) TËp nhiÔm (®êi sèng c¸ thÓ) æn ®Þnh c¶ khi m«i tr−êng thay ®æi, Thay ®æi theo m«i tr−êng t¹o tËp di truyÒn, t¹o b¶n n¨ng lo i tÝnh (kh«ng cñng cè sÏ mÊt) -Cung ph¶n x¹ cè ®Þnh, cã c¬ së Cung ph¶n x¹ t¹m thêi (®−êng gi¶i phÉu liªn hÖ t¹m thêi) Thùc hiÖn ë TKTW (n o, t/s) Thùc hiÖn ë vá n o Ph¶i cã kÝch thÝch trùc tiÕp v o ChØ cÇn tÝn hiÖu (®Ìn, chu«ng) thô quan (TA ch¹m n.m l−ìi) ! • Mang tÝnh t−¬ng ®èi: 1 sè tr−êng hîp PXC§K ®−îc di truyÒn: g logo kh«ng Êp (PXC§K) → trë th nh PXK§K) • Sù giao phèi theo mïa 6. ý nghÜa v øng dông PXC§K a. ý nghÜa - Linh ho¹t, thÝch øng cao - TÝnh chÊt tÝn hiÖu → nh¹y c¶m, linh ho¹t (tù vÖ): p/− víi thay ®æi → tr¸nh nguy hiÓm, ph¸t hiÖn måi nhanh… VD: mïi lîn ®ùc, mïi hæ, kiÕn khi trêi s¾p m−a→ thay ®æi ®é Èm → di chuyÓn tr¸nh m−a b. øng dông - LÊy tinh - §Æt tªn bß, chã… - Dïng kÎng l m hiÖu lÖnh ch¨n th¶ - V¾t s÷a (cè ®Þnh ng−êi v¾t, ®Þa ®iÓm, dông cô, thêi gian …) - HuÊn luyÖn chã nghiÖp vô - Cè ®Þnh giê, kh«ng gian… gia sóc ¨n → t¨ng hiÖu qu¶ tiªu ho¸… http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 3
Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 III. Qu¸ tr×nh øc chÕ trong vá n o •HF −/c, 2 mÆt qu¸ tr×nh h/® vá n o→ thèng nhÊt • HF tiªu tèn E l n.n ø/c (phôc håi E, b¶o vÖ n¬ron) • 2 lo¹i: ¦CC§K & K§K 3.1. ¦CK§K: (K0 cÇn ®k, bÈm sinh, K0 cÇn luyÖn tËp) a. ¦/C ngo i (ngo¹i lai): ®ang thùc hiÖn PXC§K tiÕt n−íc bät. Dïng ®iÖn KT ch©n chã → ø/c ngo i→ k×m h m p/x tiÕt n−íc bät - C¬ chÕ: do KT g©y ®iÓm HF m¹nh trong vá n o, ®iÓm n y sinh −/c ®èi víi c¸c ®iÓm HF cña PXC§K → mÊt tËp trung MÊt tËp trung. p/x quan träng thêi ®iÓm ®ã k×m h m p/x kh¸c Ng−êi: −/c ngo i cã thÓ kh¾c phôc b»ng lý trÝ b. ¦/c qu¸ giíi h¹n (qu¸ møc): - C−êng ®é qu¸ m¹nh, thêi gian KT cña KTC§K qu¸ d i → ø/c - Do TB vá n o chØ h/® trong thêi gian, c−êng ®é nhÊt ®Þnh c−êng ®é qu¸ cao hoÆc thêi gian qu¸ d i→ xuÊt hiÖn −/c qu¸ møc (nghØ v phôc håi n¬ron) 3.2. ¦CC§K: a. ¦/c dËp t¾t: do K0 cñng cè KTC§K b»ng KTK§K K0 cho ¨n nhiÒu lÇn→ K0 tiÕt - VdËp t¾t ∈ tÇn sè lÆp l¹i KTC§K K0 cñng cè, lo¹i h×nh TK, c−êng ®é KT v ®Æc biÖt ®é bÒn PXC§K - ý nghÜa: biÕn ®æi thÝch øng ®iÒu kiÖn míi PXC§K chÝnh x¸c h¬n, tiÕt kiÖm E. Lo¹i bá thãi quen K0 cÇn thiÕt b. øc chÕ ph©n biÖt - PXC§K kh«ng chØ do KTC§K m cßn do KT t−¬ng tù, nh−ng c¸c KT n y kh«ng ®−îc cñng cè - VD: víi m¸y gâ nhÞp: KT 100 lÇn/phót → cho ¨n → tiÕt n−íc bät, lÆp l¹i nhiÒu lÇn - KT 140 lÇn/phót → kh«ng tiÕt do vá n o xuÊt hiÖn −/c ph©n biÖt. §©y l c¬ së ph©n tÝch ho¹t ®éng cña vá n o c. øc chÕ chËm (−/c kÐo d i) - T = k/c gi÷a 2 KT. HuÊn luyÖn chã gÆp kÎ gian kh«ng vå ngay d. øc chÕ cã ®iÒu kiÖn nghÜa hÑp: nÕu xuÊt hiÖn KT kh«ng liªn quan víi KTC§K VD: chu«ng → ¸nh ®Ìn → xuÊt hiÖn ¦CC§K → kh«ng tiÕt http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 4
Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 IV. GiÊc ngñ vµ th«i miªn 4.1. GiÊc ngñ: −/c vá n o, −/c c ng më réng ngñ c ng s©u. + −/c (chØ 1 vïng) ≠ giÊc ngñ më réng −/c + C¸c KT vá n o ®Òu cã thÓ g©y −/c, khi −/c më réng→ ngñ B¶n chÊt cña chÊt g©y ngñ? -Thøc: adrenalin, noradrenalin ®−îc tiÕt d−íi t/d hÖ l−íi n o trung gian (n¬i ghi nhËn KT) tõ ®ã ph¸t xung ®éng t/d TK cÊp cao - Ngñ: do serotonin C/m: dïng Clorophelalanin −/c men tæng hîp serotomin (tryptophan-hydroxylase) → serotomin kh«ng ®−îc h×nh th nh → kh«ng ngñ (thao thøc triÒn miªn) * ý nghÜa sinh lý cña giÊc ngñ - B¶o vÖ vá n o v hÖ thÇn kinh - Kh«i phôc c/n sinh lý vá n o, hÖ TK. Ngñ c ng say k/n kh«i phôc c ng cao. - GiÊc ngñ ch÷a bÖnh. §Ó ngñ nhanh → t¹o t¸c nh©n g©y −/c, gi¶m KT ngo¹i c¶nh 4.2. Th«i miªn: l giÊc ngñ bé phËn (côc bé) X/hiÖn khi −/c kh«ng lan kh¾p vá n o m mét sè vïng Ng−êi: dïng lêi nãi −/c 1 sè vïng cña n o nh−ng vÉn duy tr× HF vïng nghe lêi nãi → ch÷a mét sè bÖnh t©m lý x héi V. Lo¹i h×nh thÇn kinh 5.1. C¬ së ph©n lo¹i lo¹i h×nh TK (3 c¬ së) - C−êng ®é cña HF v −/c - T−¬ng quan gi÷a HF v −/c - §é linh ho¹t TK (HF −/c) v V th nh lËp PXC§K (dÔ hay khã) 5.2. C¸c lo¹i h×nh thÇn kinh: 4 lo¹i M¹nh YÕu −/c chiÕm −u thÕ M¹nh K0 c©n b»ng M¹nh c©n b»ng (HF chiÕm −u thÕ) (HF v −/c c©n b»ng) Linh ho¹t yªn tÜnh http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 5
Ph m Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009 a. TK m¹nh kh«ng c©n b»ng (HF −u thÕ) - §.®iÓm: HF, −/c ®Òu m¹nh, kh«ng c©n b»ng (HF −u thÕ) DÔ HF, dÔ th nh lËp PXC§K, khã g©y −/c ph©n biÖt -B.hiÖn: dòng c¶m, d÷ tîn, x«ng x¸o, hung h¨ng, ®Çu ® n b. TK m¹nh c©n b»ng linh ho¹t - HF, −/c ®Òu m¹nh, c©n b»ng → linh ho¹t, ho¹t b¸t, thÝch vËn ®éng, dÔ thÝch nghi (ho n thiÖn) - M¹nh mÏ, cã kh¶ n¨ng kiÒm chÕ… c. TK m¹nh c©n b»ng yªn tÜnh - HF, −/c ®Òu m¹nh, khã chuyÓn cho nhau → Ýt linh ho¹t, khã thÝch nghi, b¶o thñ nh−ng gi u nghÞ lùc, l m viÖc ch¾c ch¾n nh−ng chËm - Gia sóc dÔ vç bÐo d. TK yÕu (øc chÕ): HF, −/c ®Òu yÕu, −/c chiÕm −u thÕ → khã th nh lËp PXC§K, kh«ng chÞu ®−îc KT m¹nh, kh«ng l m ®−îc viÖc phøc t¹p. • Ng−êi: nhót nh¸t, an phËn, hay ch¸n n¶n, thiÕu nghÞ lùc, ®a sÇu, tù ti… 5.3. ý nghÜa • Chän g/s theo môc ®Ých sö dông Bß s÷a chän linh ho¹t (HF, −/c ®Òu m¹nh, c©n b»ng) → s¶n l−îng s÷a cao, æn ®Þnh, thÝch nghi tèt. Lîn: chän lo¹i tr× trÖ (m¹nh c©n b»ng yªn tÜnh) dÔ vç bÐo. Lîn ®ùc: linh ho¹t→ søc sèng cao, PXC§K khai th¸c tinh • Ph©n lo¹i ®Ó qu¶n lý theo ® n, tr¸nh sù lÊn ¸t, ¨n nhanh… • Trong thó y cÇn l−u ý: lo¹i h×nh TK kh¸c nhau th× søc ®Ò kh¸ng ≠ nªn c¸ch ®iÒu trÞ v tiªm phßng ≠ ./. http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 6
Ph m Kim ðăng - CN & NTTS 11/05/2009 Ch−¬ng 6 - Stress vµ sù thÝch nghi I. Kh¸i niÖm (søc Ðp, ¸p lùc) - YÕu tè bÊt lîi (trong, ngo i) mÊt c©n b»ng, s.lý bÊt th−êng - NÕu k0 cã k/n c©n b»ng néi m«i → tr¹ng th¸i stress, nÕu qua ®−îc → thÝch nghi - Chèng stress = huy ®éng E tiÒm t ng → phôc håi c©n b»ng néi m«i, thiÕt lËp l¹i thèng nhÊt gi÷a c¬ thÓ + m«i tr−êng. Stress→ ↓n/s, søc s¶n xuÊt… - Ng−êi: cßn yÕu tè t©m lý, t×nh c¶m, quan hÖ g/®, x héi - Chèng stress = 2 lo¹i p/ø: + §Æc hiÖu: sinh KT chèng l¹i + K0 ®Æc hiÖu: t¸c nh©n KT ≠ nh−ng tr¶ lêi = 1 p/ø chung II. C¸c giai ®o¹n stress (3 g®) 2.1. P/ø b¸o ®éng: tøc thêi, ch−a kÞp huy ®éng E (2 pha) a. Pha sèc: tho¸i ho¸ nhanh, tøc thêi c¬ quan m.d (h¹ch l©m ba, T. øc v fabricius) → ↓b/c ¸i toan, l©m ba cÇu, ®¬n nh©n BiÓu hiÖn: ↓ th©n nhiÖt, ↓tr−¬ng lùc c¬, [Na+]↓, ↓[glucose], ↓H/¸p, [K+]↑, hÖ TK bÞ øc chÕ. TÝnh thÊm mao m¹ch↑, m¸u qu¸nh, pH↓, rèi lo¹n T§C, c©n b»ng N ©m (do t¹o ®−êng tõ a.a) b. Pha chèng sèc: c¬ thÓ, TK phôc håi chuyÓn sang HF, h/¸p, th©n nhiÖt & glucose huyÕt. Chèng sèc tèt → ®Ò kh¸ng 2.2. g® ®Ò kh¸ng (thÝch nghi) Sau phôc håi → ®Ó chèng stress → huy ®éng E tiÒm t ng = c¸ch t¹o E tõ 2 c¬ chÕ TK & TD: - TK: hÖ g/c HF → Tuû th.thËn tiÕt Adrenalin - TD: → vá n·o→ d’®åi→ tiÒn yªn ACTH TSH Vá th.thËn TuyÕn gi¸p Glucococticoit Tyroxin ↑ ch/ho¸ gluxit → ↑ E ↑ ph©n gi¶i ®−êng ↑ ®Ò kh¸ng→ thÝch nghi K/q: ThÝch nghi (nÕu ®Ò kh¸ng tèt), stress t¹m thêi yÕu NÕu kh«ng g® rèi lo¹n chÕt http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 1
Ph m Kim ðăng - CN & NTTS 11/05/2009 2.3. g® rèi lo¹n v chÕt - Tho¸i ho¸ c¬ quan MD, tuyÕn yªn, trªn thËn → kÕ ph¸t bÖnh kh¸c (h« hÊp , tiªu ho¸…) - Ph©n gi¶i protein t¨ng t¹o ®−êng , cã khi dïng c¶ protein cÊu tróc c¬ thÓ→ ngõng s.tr−ëng, gÇy, sót c©n, ↓søc s.x - KÕt qu¶ chÕt (cã thÓ do stress hoÆc kÕ ph¸t) III. C¸c stress trong ch¨n nu«i 1.T.¨n, n−íc uèng: ThiÕu, chÊt l−îng, mÊt c©n ®èi, mèc (®éc tè) 2. KhÝ hËu: - T0 cao, thÊp (®iÒu tiÕt nhiÖt kÐm) - Bß s÷a 5-150C - §é Èm (thÝch hîp 70-80%) v Vgiã ®é Èm, Vgiã (stress khÝ hËu) → giã mïa ®«ng b¾c V>0.8m/s, T 0, ®é Èm > 90%, T0 thÊp→ lîn con ph©n tr¾ng → chÕt. 3. MËt ®é: qu¸ cao → stress ( lîn, tr©u, bß, g/c…) qu¸ thÊp→ stress (dª, cõu v× tÝnh bÇy ® n) N.n « nhiÔm ([CO2], [NH3] t¨ng, [O2]↓), va ch¹m (c¾n xÐ), T.¨n n−íc uèng nhiÔm bÈn → ph©n phèi T.¨n kh«ng ®Òu 4. VËn chuyÓn: → stress m¹nh MËt ®é cao → « nhiÔm, va ch¹m, c¾n nhau, T0 cao (®.biÖt hÌ). Giã→ mÊt nhiÖt→ v/c g©y: ↓ thÓ träng, chÕt → thiÖt h¹i kinh tÕ 5. ThiÕn ho¹n, tiªm phßng IV. C¸c biÖn ph¸p chèng stress - Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh CNTY, chñ ®éng phßng trõ stress - Dïng mét sè lo¹i thuèc an thÇn (−/c TK) khi g/s, g/c stress - T¨ng dinh d−ìng: ®Æc bÖt vitamin A, D3, B12, B2, E, K… ./. http://cnts.hua.edu.vn m c: Bài gi ng 2