Bài giảng Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu – Châu Á

Chia sẻ: Hoang Kieu Oanh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

214
lượt xem 44
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn tham khảo bài giảng Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu – Châu Á sau đây để biết được vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên cũng như đặc điểm dân cư và kinh tế xã hội của các khu vực và các nước Châu Âu – Châu Á.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu – Châu Á

Mục Lục Mục Lục......................................................................................................................................1 Chương 1: Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu:..............................................................1 []http://www.europeword.com/blog/europe/europe-imports-the-heart-of-europes- ecnomy/ Europe imports – The heart of Europes economy...........................................19 Chương 2: Địa lí các khu vực và các nước Châu Á...............................................................54 CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO – HỆ CHÍNH QUY Trình độ: Đại học Ngành đào tạo: Sư phạm Địa lí Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu – Châu Á Chương 1: Địa lí các khu vực và các nước Châu Âu: 1.1. Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên Châu Âu nằm ở phía Tây của lục địa Á Âu và đại bộ phận nằm trong các đới khí hậu cận nhiệt và ôn đới. Ba mặt tiếp giáp với biển chỉ có phần phía Đông và Đông Nam tiếp giáp với Châu Á. Đường ranh giới giữa Châu Âu và Châu Á là 1
đường chân núi phía đông dãy Uran, sông Emba, bờ biển Caxpi và thung lũng kiến tạo Cum Makưt, biên giới phía Bắc của Grudia, Adécbaigian và biển Đen cho đến Địa Trung Hải. Theo ranh giới đó, phần lãnh thổ Châu Âu rộng gần 10,5 triệu km2. Về hình dạng, Châu Âu có dạng tựa như một bán đảo lớn của lục địa Á Âu kéo dài về phía Tây Nam. Đường bờ biển bị chia cắt rất mạnh, tạo thành nhiều biển, vịnh biển ăn sâu vào trong đất liền, nhiều bán đảo lớn, nhiều đảo và quần đảo nằm rải rác ven bờ làm cho lãnh thổ có hình dạng lồi lõm phức tạp. Ở Châu Âu, địa hình nhìn chung đơn giản, đồng bằng và đất thấp chiếm ưu thế. Các đồng bằng và đất thấp phân bố chủ yếu ở phía Đông lục địa, gồm đồng bằng Nga và đồng bằng Đức – Balan, 2 đồng bằng này chiếm hơn 50% diện tích toàn bộ châu lục. Các núi cao chỉ tập trung ở Nam Âu và Bắc Âu, trong đó núi cao trên 2000m chỉ chiếm khoảng 1,5% diện tích lãnh thổ. Có các dãy núi là Xcandinavi, Pirênê, Anpơ, Cacpat, Bancăng và các dãy núi trên bán đảo Bancăng. Sông ngòi ở Châu Âu rất phát triển và phân bố đều trên toàn lãnh thổ, tạo thành một mạng lưới sông dày đặc, ngắn, toàn Châu Âu chỉ có 20 con sông dài hơn 1000 km, các sông có diện tích lưu vực bé. Đường phân thủy giữa các lưu vực sông thấp nên dễ xây dựng các kênh đào nối liền sông với nhau. Hệ thống kênh đào ở Châu Âu rất phát triển nhờ giao thông đường sông rất thuận lợi. Vùng Bắc Âu và đồng bằng Nga chịu ảnh hưởng mạnh của băng hà Đệ Tứ, vì thế đây cũng là vùng có nhiều hồ mang nguồn gốc băng hà, sông trẻ, nhiều thác ghềnh. Châu Âu chiếm ¼ số rừng của thế giới rừng vân sam của Scandinavia, rừng thông bạt ngàn ở Nga, rừng nhiệt đới ẩm của Caucasus và rừng sồi bần trong vùng Địa Trung Hải. Trong thời gian gần đây, việc phá rừng đã bị hạn chế rất nhiều và việc tái trồng rừng ngày càng nhiều. Tuy thế, trong hầu hết các trường hợp người ta thích trồng cây họ thông hơn là loại các cây rụng lá sớm nguyên thủy vì thông mọc nhanh hơn. Các trang trại và đồn điền chăn nuôi thiên về một loài trên một diện tích rộng lớn đã không tạo điều kiện thuận lợi cho các loài sinh vật khác nhau trong rừng châu Âu sinh trưởng. Lượng rừng nguyên sinh ở Tây Âu chỉ còn chừng 2
23% tổng số rừng (nếu tính cả Nga thì sẽ là 515%). Nước có tỉ lệ rừng bao phủ thấp nhất là Ireland (8%), trong khi nước có nhiều rừng bao phủ nhất là Phần Lan (72 %). Trong châu Âu "lục địa", rừng cây rụng lá sớm chiếm ưu thế. Các loài quan trọng nhất là sồi beech, bulô và sồi. Về phía bắc, nơi rừng taiga sinh sôi, loài cây phổ biến nhất là bulô. Trong vùng Địa Trung Hải, người ta trồng nhiều cây olive là loại đặc biệt thích hợp với khí hậu khô cằn ở đây. Một loài phổ biến tại Nam Âu là cây bách. Rừng thông chiếm ưu thế ở các vùng cao hay khi lên phía bắc trong Nga và Scandinavia, và nhường lối cho tundra khi đến gần Bắc Cực. Vùng Địa Trung Hải với khí hậu bán khô cằn thì có nhiều rừng rậm. Một dải lưỡi hẹp đông tây của thảo nguyên Âu Á, trải dài về phía đông tại Ukraina và về phía nam tại Nga và kết thúc ở Hungary và đi qua rừng taiga ở phía bắc. 1.2. Đặc điểm dân cư và kinh tế xã hội 1.2.1. Đặc điểm dân cư xã hội Theo thống kê dân số Châu Âu là 830 triệu người [1] (kể cả dân số của LB Nga phần thuộc lãnh thổ Châu Á) trong tổng số 48 quốc gia. Mật độ trung bình 32 người/km2. Phân bố dân cư không đồng đều, ở Bắc Âu mật độ trung bình là 54 người/km2, trong đó có một số nước mật độ dân số khá cao như Anh 242 người/km2, Đan Mạch 125 người/km2, một số nước lại có mật độ dân số thấp như Nauy 14 người/km2, Aixơlen 3 người/km2…Ở Trung Âu có mật độ dân số cao nhất trung bình 167 người/km2, trong đó Hà Lan có đến 397 người/km2, Đức người/km2, là những nước có mật độ dân số vào loại cao nhất Châu Âu. Ở Nam Âu, mật độ trung bình 111 người/km2, trong đó các nước có mật độ dân số cao là Italia 190 người/km2, đặc biệt cao nhất ở Manta đạt tới 1245 người/km2. Gia tăng tự nhiên của người Châu Âu thấp nhất thế giới, tỉ lệ gia tăng tự nhiên toàn thế giới 2003 là 1,3% thì Châu Âu chỉ 0,1%, tuy nhiên tỉ lệ gia tăng không đều. Nước có tỉ lệ gia tăng tự nhiên cao nhất là Anbani 1,2%. Các nước có tỉ lệ gia tăng 1[] http://www.europeword.com/blog/tag/europeaneconomy/ EuropeWorld: Discover Facts about Europe and Europe lifestyle. 3
thấp là Bêlarut, Bungari 0,5%, Ucraina 0,8%. Gia tăng tự nhiên thấp, tuổi thọ trung bình cao, tỉ lệ người già lớn, tỉ số dân phụ thuộc lớn, thiếu nguồn lao động trong tương lai đang là khó khăn đối với nhiều nước Châu Âu hiện nay. Châu Âu có trình độ đô thị hóa cao nhất thế giới. So sánh tỉ lệ dân thành thị của thế giới là 47% thì Bắc Âu là 83%, Đông Âu là 68%, Nam Âu 70%, Tây Âu là 78%. Bỉ là nước có dân số thành thị cao nhất đạt 97%, Aixơlen 94% và Anh, Italia 90%. Trình độ dân trí cao, giáo dục được coi là chìa khóa của thành công, đối với mỗi cá nhân cũng như toàn Châu Âu. Tỉ lệ chi ngân sách cho giáo dục khá nhiều % GDP Quốc gia Đan Mạch 8.43 Thụy Điển 7.18 Síp 6.70 Phần Lan 6.42 Bỉ 5.99 Slovania 5.85 Pháp 5.81 Hungari 5.43 Áo 5.44 Estonia 4.98 Ba Lan 5.41 Bồ Đào Nha 5.29 Anh 5.25 Lithuania 5.20 Latvia 5.07 EU27 5.07 Hà Lan 5.16 Manta 4.85 Ai len 4.72 Đức 4.59 Ý 4.58 Bungari 4.51 Séc 4.37 Tây Ban Nha 4.25 Slovakia 4.19 Lucxembua 3.87 Hy Lạp 3.84 4
Rômani 3.29 Thành phần chủng tộc và tôn giáo ở Châu Âu tương đối đơn giản. Toàn bộ dân cư Châu Âu thuộc đại chủng Ơrôpêôit (người da trắng). Chủng tộc Ơrôpêôit chia thành hai tiểu chủng với những đặc điểm khác nhau: Tiểu chủng Bắc Ơrôpêôit có đặc điểm là tóc và màu mắt sáng, vóc người cao, đầu dài, lông phát triển mạnh trên cơ thể, nhất là râu trên mặt. Tiểu chủng này chia làm hai loại hình: loại hình Đông Âu gồm người Nga, Bêlarut, Anh, Đức, Hà Lan. Loại hình Tây Đại Dương bao gồm cư dân các nước Bắc Âu như Nauy, Thụy Điển và Phần Lan. Tiểu chủng Nam Ơrôpêôit hay còn gọi là tiểu chủng Ấn Độ Địa Trung Hải. Người Ơrôpêôit phương Nam có đặc điểm da ngăm, tóc và mắt đen hơn người phương Bắc, đầu dài, tầm vóc trung bình. Tiểu chủng này có nhiều loại hình thức khác nhau phân bố ở cả Bắc Phi, Tây Nam Á và Nam Á. Có các loại hình sau: Đông Địa Trung Hải – Ban Căng gồm cư dân vùng Tây Nam đồng bằng Nga và Bắc Capca, người Hungari, Rumani và các nước trên bán đảo Bancăng. Nhóm Đại Tây Dương – Hắc Hải gồm người Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha. Về tôn giáo, cư dân hầu hết các quốc gia Châu Âu đều theo đạo Kitô (Cơ Đốc hay Gia Tô giáo). Trong quá trình phát triển, Kitô giáo phân hóa thành các giáo phái hay các đạo khác nhau: Thiên chúa giáo hay Công giáo: có tới 80% 99% dân cư ở các quốc gia như Ba Lan, Bỉ, Áo, Bồ Đào Nha, Pháp, Lucxembua, Manta, Litva theo đạo này. Đứng đầu giáo hội là giáo hoàng La Mã và cũng là người đứng đầu tòa thánh Vaticăng. Đạo Chính thống phát triển ở các nước phía Đông gồm các nước Nga, Bêlarut, Ucraina, Bungari, Rumani, Mônđôva, Maxêđônia. Đạo Chính thống mang tính bảo thủ. Giáo hội vẫn tuân theo luật lệ cũ và từ chối mọi đổi mới của giáo hội La Mã (đạo Chính thống Nga từ chối sử dụng lịch do giáo hoàng La Mã Grêoa cải 5
tiến, vì vậy khi Cách mạng tháng Mười Nga nổ ra vào ngày 7/11/1917 thì lịch cũ mới là 25/10/1917. Đạo Tin lành hay Kitô xuất hiện muộn hơn trong thời kì cải cách tôn giáo vào đầu XVI do Luthơ người Đức và Canvanh người Pháp đề xuất. Đạo Tin lành không công nhận các Thánh, thiên thần và phủ nhận việc thờ Đức Mẹ, các nghi lễ được đơn giản hóa. Đạo này phát triển ở Đức, Aixơlen, Đan Mạch, Extônia, Latvia, Nauy, Phần Lan, Thụy Điển, Anh. Ngoài ra còn có một bộ phận dân cư theo đạo Hồi phái Xunni như nước Anbani, Bôxnia, Hecxêgôvina. 1.2.2. Đặc điểm kinh tế Sau chiến tranh thế giới II về mặt chính trị, xã hội Châu Âu chia thành hai bộ phận: các nước tư bản chủ nghĩa Tây Âu với khối thị trường chung Châu Âu (EC) và Đông Âu với khối hộ đồng tương trợ kinh tế (SEV) là các nước xã hội chủ nghĩa. Hiện nay việc phân chia Châu Âu thành Đông Âu và Đông Âu không còn tồn tại. Đa số các nước Châu Âu có trình độ phát triển kinh tế cao, sản xuất ra khối lượng hàng hóa, dịch vụ lớn nhưng không đều giữa các quốc gia. Các nước Tây Âu bước vào con đường tư bản chủ nghĩa rất sớm đã có lịch sử phát triển kinh tế lâu đời nên nền kinh tế phát triển cao (5 trong 8 nước nhóm G8), tuy nhiên vẫn còn một số nước có trình độ phát triển kinh tế thấp hoặc trung bình (những nước trước đây là CNXH như Rumani, Anbani). Xét về thu nhập bình quân đầu người và điều kiện sống, thì những quốc gia nghèo nhất Châu Âu vẫn giàu có hơn các nước ở khu vực khác. Tăng trưởng kinh tế không đồng đều qua các thời kì năm 2000 là 3,6%, 2001: 1,7%, 2002: 1,1% và 2003: 2,3%. Các nước Đông Âu sau thời kì suy thoái kéo dài suốt thập kỉ 90 của XX, đến 2000 đã thoát khỏi tình trạng này và đạt tốc độ tăng trưởng dương, nhịp độ phát triển cao và ổn định (Ba Lan, Hungari, Xlovakia, 6
Xlovenia, Sec). Liên bang Nga cả thập kỉ 90 khủng hoảng kinh tế và chính trị trầm trọng, tăng trưởng luôn ở chỉ số âm nhưng sang năm 2000 là 8,3%, 2001: 5%, 2002: 4,5%, 2003: 7,5%. Các nước Châu Âu triển khai duy trì và mở rộng các mối quan hệ theo hướng củng cố các thị trường đã có, tìm kiếm khai thác các thị trường mới. a/ Nông nghiệp Nông nghiệp đạt trình độ kĩ thâm canh cao, mặc dù điều kiện đất đai không thuận lợi bằng nhiều nơi khác. Sản xuất khối lượng hàng hóa lớn, thỏa mãn được nhu cầu về lương thực thực phẩm. Những nước gặp khó khăn có sự hỗ trợ của cộng đồng chung Châu Âu. Châu Âu là khu vực đầu tiên trên thế giới đưa nông nghiệp đi lên công nghiệp hóa, mở đầu thời kì công nghiệp hóa nông nghiệp trong XX. Nền nông nghiệp hữu cơ hiện đại, với chất lượng sản phẩm ngày càng cao. Tổ chức sản xuất theo hình thức các trang trại hay các hộ gia đình qui mô vừa và nhỏ từ 6 5 ha đến 70 ha (tùy ở từng nước – Anh qui mô lớn, Italia qui mô nhỏ. Các trang trại gia đình là lực lượng sản xuất chủ lực của nền nông nghiệp). Hình thức này phổ biến ở các nước tư bản Tây Âu và Bắc Mỹ. Quy luật phát triển kinh tế từ lúc bắt đầu công nghiệp hóa, số lượng các trang trại tăng, quy mô nhỏ, đến thời kì công nghiệp hóa phát triển mức độ cao thì số lượng trang trại giảm đi và qui mô tăng lên. Chẳng hạn ở Pháp năm 1950 có 2 285 trang trại với qui mô trung bình 14 ha, đến 1990 chỉ còn 980 trang trại với qui mô trung bình 86 ha. Trồng trọt: Châu Âu là một trong những khu vực sản xuất ngũ cốc lớn trên thế giới (lúa mì có năng suất sản lượng cao sau Mĩ, tổng sản lượng lương thực hơn 400 triệu tấn 2002). Các trang trại đều được cơ khí hóa và phát triển sản xuất theo hướng chuyên môn hóa 1 2 mặt hàng nông sản chủ lực kết hợp với một số nông sản phụ để tạo ra khối lượng hàng hóa lớn và chi phí sản xuất thấp. 7
Quá trình cơ giới hóa nông nghiệp đạt đến trình độ cao, số lượng máy kéo của EU và Bắc Mỹ đạt 13 triệu chiếc, EU đã chiếm hơn 70% máy kéo. Ngoài máy kéo, nền nông nghiệp còn được trang bị đầy đủ các loại máy khác như máy làm đất, gieo trồng, cắt gặt, đập, vận chuyển, bốc dỡ… các loại máy phục vụ chăn nuôi. Cơ giới hóa đã làm giảm nhiều chi phí lao động cho một đơn vị sản phẩm. Bên cạnh cơ giới hóa là tự động hóa, nhiều trang trại ở Hà Lan đã sử dụng máy vi tính trong sản xuất và tự động hóa các công đoạn sản xuất. Tây Âu là khu vực sử dụng phân bón hóa học tính trên đơn vị diện tích nhiều nhất thế giới bình quân là 517kg/ 1 ha gieo trồng, nhiều gấp 3 lần trung bình thế giới, trong khi ở Bắc Mỹ chỉ có 171 kg/ 1 ha. Gần đây đã chú trọng nhiều hơn đến các biện pháp sinh học để phòng trừ sâu bệnh và phương pháp phòng trừ tổng hợp thay thế dần thuốc hóa học, tăng lượng phân bón có nguồn gốc hữu cơ và phân vi sinh, chế phẩm sinh học trong trồng trọt. Sản lượng khoai tây Châu Âu đứng thứ hai thế giới. Năng suất khoai tây thế giới bình quân của thế giới là 15,121 tấn/ha. Có những nước đạt năng suất khoai tây bình quân từ 36 đến 46 tấn/ha như Hà Lan 64, 149 tấn/ha, Thụy Sĩ 43,256 tấn/ha, Anh 41,437 tấn/ha, Cộng hòa Liên bang Đức > 39 tấn/ha, Pháp 36,592 tấn/ha Rau quả của Châu Âu là các loại rau ôn đới và cận nhiệt (cam, chanh, nho, ôliu nổi tiếng ở Địa Trung Hải) Cây công nghiệp có sản lượng củ cải đường đứng đầu chiếm 50% trên thế giới, các nước trồng nhiều củ cải đường là LB Nga, Ukraina, Pháp, Hoa Kì, Đức, Ba Lan, dầu hướng dương chiếm 30%. Chăn nuôi: Chăn nuôi ở Châu Âu có trình độ cao, ngành chăn nuôi được công nghiệp hóa với các loại gia súc: bò thịt, bò sữa, lợn và gia cầm. Giá trị sản lượng ngành chăn nuôi chiếm đến 60% tổng giá trị sản lượng nông nghiệp. Đàn bò chỉ chiếm 15% tổng số đàn bò thế giới nhưng Châu Âu đứng đầu thế giới về số lượng bơ sữa, pho mát, sữa hộp, sản lượng sữa đặc đứng thứ nhì. Ngành chăn nuôi bò 8
sữa, bò thịt phát triển theo hướng thâm canh, năng suất bò sữa Châu Âu rất cao, năm 1994 đạt 4, 437 kg, đứng đầu thế giới, cao hơn mức bình quân thế giới là 2,2 lần, cao gấp 4 lần năng suất bò sữa Châu Á và 10 lần Châu Phi b/ Công nghiệp Cơ cấu công nghiệp thay đổi theo từng thời kì: công nghiệp chế biến chiếm ưu thế trong công nghiệp (sau chiến tranh thế giới thứ II) với các ngành công nghiệp khai thác than, sắt, luyện kim đen, chế biến dầu, điện, dệt, thực phẩm. Đến cuối thập kỉ 80 của thế kỉ XX là các ngành công nghiệp đòi hỏi kĩ thuật cao như điện tử, cơ khí chính xác, các mặt hàng cao cấp. Ngành công nghiệp năng lượng phát triển theo xu hướng hiện đại và bảo vệ môi trường, nhiều nước Châu Âu đã khước từ sản xuất năng lượng nguyên tử vì vấn đề an toàn trong vận hành và môi trường, nhất là kể từ khi xảy ra sự cố ở nhà máy điện nguyên tử Tchernobyl ngày 26/4/1986. Chẳng hạn như nước Áo đã không cho phép vận hành nhà máy điện nguyên tử đã được xây xong, Italia buộc cải tạo nhà máy điện nguyên tử đã xây dựng xong 70% thành nhà máy nhiệt điện đốt than và khí, Thụy Điển quyết định không xây dựng thêm các nhà máy điện nguyên tử. Anh, Đan Mạch xây dựng nhà máy điện chạy bằng sức gió công suất 3MW và 2MW. NaUy xây dựng nhà máy điện sử dụng sóng biển. Nhà máy điện thủy triều còn xuất hiện ở Anh với công suất 7,2 MW. Đầu thập kỉ 90 của XX, dịch vụ du lịch đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, chiếm khoảng 60% thu nhập quốc dân ở mỗi nước. Cuối thập kỉ 90 của XX và đầu XXI, tăng lên 70%. Châu Âu sản xuất nhiều sản phẩm công nghệ có giá trị đủ sức cạnh tranh với các trung tâm khác, đòi hỏi trình độ kĩ thuật cao, tập trung nhiều công ty siêu quốc gia, nhiều nhà băng lớn, nổi tiếng (Tây Đức, Thụy Sĩ, Anh, Pháp…). Sản xuất công nghiệp tập trung phân bố ở vùng Rua, thung lũng sông Rainơ (Đức), vùng Trung Nam Anh, vùng Bắc Pháp, xung quanh Pari, Đông Âu (Nga)… 9
Châu Âu có đội ngũ cán bộ khoa học kĩ thuật cao và lành nghề từ nhiều thế kỉ trước, linh động tiếp thu trình độ khoa học kĩ thuật của cách mạng khoa học công nghệ. Tuy nhiên, cũng có nhiều nguồn lao động phổ thông nhập cư (Bắc Phi, Thổ Nhĩ Kì, Hi Lạp, các nước Đông Âu cũ). Trong thế kỉ XXI, ưu tiên nhập lao động có trình độ kĩ thuật cao. Cộng đồng Châu Âu còn cung cấp cho thế giới 4,6% sản lượng hải sản đánh bắt, đứng vị trí thứ 4 sau Trung Quốc, Ấn Độ, Pêru.[2] c/ Du lịch dịch vụ: Châu Âu là một trong những khu vực có mạng lưới giao thông phát triển. Đường biển có nhiều hải cảng lớn nổi tiếng như Rostecđam, Hămbuôc, Macxây, Ôxlô… Đường hầm qua biển Măngsơ, đường sắt đường ô tô đóng vai trò quan trọng nối liền các nước Châu Âu thành một hệ thống. Mạng lưới giao thông luôn được hiện đại hóa bằng các tàu siêu tốc tránh tiếng ồn và ô nhiễm, đảm bảo giao thông nhanh và thuận lợi. Một số nước như Pháp, Hà Lan, Đức còn sử dụng hệ thống sông ngòi và kênh nội địa để vận chuyển hàng hóa. Các sân bay hoạt động liên tục ngày đêm. Trên thế giới có khoảng 5.000 sân bay dân dụng thì ½ số sân bay quốc tế nằm ở Hoa Kì và Tây Âu Ở Châu Âu còn có các trung tâm tài chính sôi động, các trường đại học danh tiếng. Ở Bắc Âu có nhiều trường học, viện nghiên cứu nổi tiếng thế giới về biển như Thụy Điển, khí tượng học ở Becghen (Nauy). Các cảng siêu lớn (trên 100 triệu tấn/năm) và lớn (50 triệu tấn/năm) tập trung vào 3 khu vực chính là Tây Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản, thu hút đến 90% nhiên nguyên liệu xuất khẩu của toàn thế giới, đồng thời sản xuất ra 75% sản phẩm chế biến xuất khẩu. Du lịch là ngành mang lại hiệu quả cao với nhiều công trình nổi tiếng như tháp Effen (Pháp), Pida (Italia), tháp truyền hình Hămbuôc, cung điện Elidê (Pháp), viện bảo tàng Mari Curie, Cối xay gió (Hà Lan), … các phong cảnh đẹp thu hút khách du 2[] http://ec.europa.eu/fisheries/documentation/publications/pcp_en.pdf 10
lịch như Đêm trắng (Xanh Petecbua), hiện tượng kỳ lạ này thường kéo dài khoảng 50 ngày, bắt đầu từ cuối tháng 5 và kết thúc vào giữa tháng 7, ánh sáng ban ngày chiếu sáng đến tận nửa đêm mới tắt và 4 giờ sáng lại bừng lên, thành Vơnidơ, bãi biển của Italia, vùng hồ Xendia, Thủ đô Henxinki (Phần Lan), những phố cổ ở Côpenhaghen, lâu đài Krônbôc ở Ensigơ (Đan Mạch), … doanh thu của ngành du lịch đến 235 tỉ USD. Trong đó doanh thu từ du lịch của Anh là 20 tỉ USD, Pháp 30 tỉ, Đức 18 tỉ, Áo 11 tỉ, Thụy Sĩ 8 tỉ…Dòng du lịch chủ yếu của châu lục này theo hướng Bắc Nam và Tây Đông 1.2.3. Những khó khăn cần giải quyết Khi kinh tế phát triển, nhu cầu ngày càng cao về giao thông và năng lượng. Nhưng phát triển như thế đồng nghĩa với việc ùn tắc nhiều hơn và tiêu hao nhiên liệu nhiều hơn, và càng gây ô nhiễm môi trường. Ô nhiễm: Theo báo cáo của EEA, hơn 41 triệu người từ 19 nước trong khu vực phải chịu đựng tiếng ồn của đường sá ở mức từ 55 decibel trở lên mức cao nhất cho phép của Tổ chức Y tế Thế giới. Nửa dân số ở các thành phố của Châu Âu phải chịu đựng ô nhiễm tiếng ồn từ đường bộ, đường sắt, và đường hàng không, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ, học tập, và sức khỏe của dân. Trong số các thủ đô Châu Âu, Bratislava (Slovakia) là thành phố ồn ào nhất, với gần 55% dân số chịu đựng ô nhiễm tiếng ồn; Tiếp theo sau là Warsaw (Ba Lan) và Paris (Pháp). Cũng theo báo cáo của EEA, khoảng 3.6 triệu dân thành phố phải chịu đựng ô nhiễm tiếng ồn ở mức độ 70 decibel hoặc cao hơn. Đầu năm nay, EEA ước tính khoảng 67 triệu dân thành phố ở 27 nước thuộc Liên minh Châu Âu phải chịu đựng ô nhiễm tiếng ồn trên 55 decibel.[3]. Theo thang dbA, tiếng ồn 150 dbA, là tiếng ồn do máy bay cất cánh, có thể gây đứt màng nhĩ [4] 3[] http://www.vfej.vn/vn/chi_tiet/19350/eea_ve_ban_do_o_nhiem_tieng_on_cua_chau_au Diễn đàn các nhà báo môi trường Việt Nam 4[] Lê Văn Khoa (chủ biên), Khoa học môi trường, NXBGD Việt Nam, 2010 11
Thất nghiệp: Mặc dù theo đánh giá người Châu Âu có chất lượng cuộc sống cao và chỉ khoảng 4% dân số cảm thấy không hài lòng về xã hội mình đang sống [5], Mỗi năm ở Châu Âu tỉ lệ thất nghiệp khoảng 3 5%, Tỉ lệ thất nghiệp ở Pháp và Đức khoảng 10%, mặc dù những năm gần đây chính phủ đã có những nhiều giải pháp đối mặt với khó khăn này. [6] % Vấn đề 2 Thất nghiệp 7 2 Tệ nạn xã hội 4 1 Khó khăn kinh tế 7 Hệ thống chăm sóc sức 2 khỏe 1 1 Di dân 5 2 Lạm phát 6 1 Khủng bố 0 1 Lương bổng 4 Thuế 9 5[] http://europa.eu/abc/keyfigures/livingtogether/sharedconcerns/index_en.htm#chart41: Europa 6[] http://www.dallasfed.org/research/eclett/2006/el0605.html: Federal reserve bank of Dallas 12
Hệ thống giáo dục 9 Bảng Tỉ lệ người dân trong Liên minh Châu Âu đánh giá những vấn đề xã hội bức xúc nhất mà họ đang phải đối mặt (2007) 13
Câu hỏi ôn tập 1. Hãy xác định ranh giới của Châu Âu trên lục địa Á Âu? 2. Vị trí trên tạo điều kiện thuận lợi gì cho phát triển nền kinh tế? 3. So với các châu lục khác, địa hình Châu Âu có những đặc điểm gì thuận lợi? 4. Địa hình Châu Âu có ảnh hưởng như thế nào đến hệ thống sông ngòi ở đây? 5. Phân tích những khó khăn mà Châu Âu đối mặt trước hiện trạng phát triển dân số như hiện nay? 6. Thành phần tôn giáo và chủng tộc có ảnh hưởng như thế nào đến tình hình phát triển kinh tế của Châu Âu? 7. Những nhân tố nào thúc đẩy ngành ngư nghiệp của Châu Âu phát triển? 8. Chứng minh cơ cấu của Châu Âu có sự chuyển hướng tích cực? 1.3. Liên minh Châu Âu Thành viên: 27 quốc gia (2007) Dân số: 501.064.211 (2010) [7] Diện tích: 3,2 triệu km2 [8] Trụ sở: Brucxen (Bỉ) Thu nhập bình quân đầu người: 36. 812 USD 1.3.1. Quá trình hình thành và phát triển a/ Sự ra đời và phát triển 7[]http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 Europa Getway to the European Union 8[] Bùi Thị Hải Yến, Giáo trình địa lí kinh tế xã hội thế giới, NXBGD, 2008 14
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, các nước Tây Âu đã có nhiều hoạt động nhằm đẩy mạnh quá trình liên kết ở Châu Âu, phát triển mậu dịch tự do, đồng minh quan thuế. Năm 1951, 6 nước Pháp, CHLB Đức, Italia, Bỉ, Hà Lan, Luc xăm bua đã thành lập Cộng đồng than và thép Châu Âu, sau đó là Cộng đồng Kinh tế Châu Âu vào năm 1957, là một trong những tổ chức liên kết kinh tế khu vực ra đời sớm nhất trên thế giới, sau Hội đồng tương trợ kinh tế Khối XEV (1949) gọi tắt là EC và Cộng đồng Nguyên tử Châu Âu năm 1958. Năm 1967, Cộng đồng Châu Âu (EC) được thành lập trên cơ sở hợp nhất ba tổ chức trên. Cộng đồng Châu Âu đổi tên thành Liên minh Châu Âu (EU) vào năm 1993 với hiệp ước Maxtrich (Maassticht). Bản đồ 27 nước Liên minh Châu Âu EU ngày càng mở rộng về thành viên và phạm vi lãnh thổ. Đến năm 2007 đã có 27 thành viên gồm có Áo, Bỉ, Bungari, Síp, CH Séc, Ý, Latvia, Đan Mạch, Extônia, Phần Lan, Pháp, Hy Lạp, Ailen, Hungari, Lithuania, Lúc xem bua, Manta, Hà Lan, 15
Ba Lan, Bồ Đào Nha, Rômani, Slovakia, Tây Ban Nha, Thụy Điển, và Anh). Romani và Bungari là hai nước thành viên mới được kết nạp kể từ ngày 1/1/ 2007. Hiện nay EU bao gồm 10 nước thuộc khối XHCN cũ và đã trải qua thời kì quá độ tăng tốc những năm 1990 để tiến tới dân chủ và kinh tế thị trường. b/ Mục đích và thể chế Mục đích của EU là xây dựng, phát triển một khu vực tự do lưu thông hàng hóa, con người, dịch vụ, tiền vốn giữa các nước Tăng cường hợp tác giữa các nước thành viên; tăng cường hợp tác, liên kết về kinh tế, luật pháp, nội vụ, an ninh và đối ngoại. Nâng cao khả năng cạnh tranh, đứng vững với các thị trường khác trên thế giới. Hiện nay, nhiều vấn đề quan trọng về kinh tế và chính trị không phải do chính phủ các quốc gia thành viên đưa ra mà do các cơ quan đầu não của EU quyết định ( Hội đồng Châu Âu, Nghị viện Châu Âu, Hội đồng bộ trưởng EU, Ủy ban liên minh Châu Âu) 1.3.2. Vai trò, vị thế của EU trong nền kinh tế thế giới EU là trung tâm kinh tế hàng đầu thế giới. Chiếm 37% – 38% tổng giá trị xuất nhập khẩu hàng năm của toàn thế giới. Vào năm 2009, sản lượng kinh tế của Liên minh châu Âu chiếm khoảng 21% tổng sản lượng kinh tế toàn cầu, ước tính vào khoảng 14,8 nghìn tỉ USD, trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Liên minh châu Âu cũng đạt được sản lượng xuất khẩu và nhập khẩu lớn nhất thế giới, về hàng hóa và dịch vụ, đồng thời cũng là đối tác thương mại lớn nhất đối với các thị trường lớn trên thế giới như Ấn Độ và Trung Quốc Chỉ số EU Hoa Kì Nhật Bản 16
Số dân (triệu người) 459,7 296,5 127,7 GDP (tỉ USD – năm 2004) 12690,5 11667,5 4623,4 Tỉ trọng xuất khẩu trong GDP (% 2004) 26,5 7,0 12,2 Tỉ trọng của EU trong xuất khẩu thế giới (% 2004) 37,7 9,0 6,25 Số các công ty hàng đầu thế giới (2000) 10 công ty hàng đầu 3 5 2 25 công ty hàng đầu 9 8 8 Bảng : Một số chỉ số cơ bản của các trung tâm kinh tế hàng đầu thế giới [9] Chỉ số GDP Dân số Các nước, khu vực EU 31,0 7,1 Hoa Kì 28,5 4,6 Nhật Bản 11,3 2,0 Trung Quốc 4,0 20,3 Ấn Độ 1,7 17,0 Các nước còn lại 23,5 49,0 Bảng: Tỉ trọng GDP, dân số của EU và một số nước trên thế giới năm 2004 (đơn vị %) Tổng sản phẩm quốc nội GDP tăng nhanh, thậm chí còn vượt Hoa Kì vào một số năm như 2004, 2007. Quốc gia GDP (tỉ ơrô) EU27 12276.2 Hoa Kì 10094.5 Nhật Bản 3197.6 Trung Quốc 1787.3 Nga 610.6 [10] Bảng GDP tính theo đơn vị tiền ơrô (2007) Địa lí 11 nâng cao, NXBGD, 2006 9[] 10[] IMF, Eurostatics. 17
Và những năm gần đây dù gia tăng chậm hơn so với Hoa Kì, GDP vẫn vượt qua Nhật Bản. Year Liên minh Châu Âu (EU27) Hoa Kì (US) Nhật Bản (JN) 1997 2.7 4.5 1.6 1998 2.9 4.2 2.0 1999 3.0 4.4 0.1 2000 3.9 3.7 2.9 2001 2.0 0.8 0.2 2002 1.2 1.6 0.3 2003 1.3 2.5 1.4 2004 2.5 3.9 2.7 2005 1.7 3.2 1.9 2006 3.0 3.3 2.2 Bảng: Tỉ lệ gia tăng GDP hàng năm [11] Hơn 60% tỉ trọng GDP trong các ngành dịch vụ (bao gồm ngân hàng, du lịch , giao thông và bảo hiểm). Công nghiệp và nông nghiệp, mặc dù vẫn giữ vai trò quan trọng, nhưng không còn chiếm tỉ trọng cao trong cơ cấu nền kinh tế những năm gần đây. Tuy nhiên cũng có sự chênh lệch đáng kể về trình độ phát triển kinh tế giữa các nước thành viên EU. 2 nước Rumani và Bungari mới gia nhập là 2 nước nghèo nhất EU, với mức GDP chưa đến 1/3 mức trung bình của EU. Nếu kinh tế vẫn đạt mức tăng trưởng mạnh thì phải mất 20 năm nữa mới có thể đuổi kịp các đối tác phương Tây. [12] EU là tổ chức thương mại hàng đầu thế giới. Hiện nay, EU đang dẫn đầu thế giới về thương mại, vượt trên Hoa Kì và Nhật Bản. Kinh tế EU phụ thuộc nhiều vào hoạt động xuất nhập khẩu “Trái tim của kinh tế EU”. Các nước EU đã dỡ bỏ hàng rào thuế quan trong buôn bán với nhau và có chung một mức thuế trong quan hệ thương mại với các nước ngoài EU. 11[] http://europa.eu/abc/keyfigures/tradeandeconomy/production/index_en.htm#chart27: Europa Key facts and figures about Europe and Europeans 12[] Phạm Thị Sen – Nguyễn Thị Kim Liên, Tư liệu dạy và học Địa lí 11, NXB Hà Nội, 2007 18
EU là nhà xuất khẩu chính của thế giới và đứng thứ hai thế giới về nhập khẩu. Hoa Kì là bạn hàng quan trọng của EU, tiếp đó là Trung Quốc. Năm 2005, EU chiếm 18,1% xuất khẩu thế giới và 18,9% nhập khẩu của thế giới. Sau khi thành lập, EU đã nhập khẩu rất nhiều sản phẩm trong đó phần lớn là thực phẩm và nông sản. Pháp, Hà Lan, Ý, Tây Ban Nha, Đức, Thổ Nhĩ Kỹ và những quốc gia khác ở Châu Âu đều thường nhập khẩu những sản phẩm thô từ các quốc gia trên thế giới. Những nước này nhập khẩu dầu mỏ và năng lượng từ Hoa Kì và vùng Trung Đông, trong khi nhập gỗ và các sản phẩm nông nghiệp từ các nước Đông Nam Á. Trung Quốc là thị trường lớn xuất khẩu các sản phẩm điện tử, phần lớn là của Đài Loan; công nghệ thông tin của Ấn Độ cũng giữ vai trò tiên phong trong cơ cấu nhập khẩu ở EU.[13] Thổ Nhĩ Kỳ đang tìm kiếm thị trường cung cấp nguyên liệu thô từ Ấn Độ và Trung Quốc. Cơ cấu hàng nhập khẩu của những nước phát triển khác ở Châu Âu bao gồm các mặt hàng nông nghiệp và ngư nghiệp, từ hàng bông sợi và tôm đến sản phẩm gỗ. Nguồn nguyên liệu thô giá rẻ nhập khẩu từ Ấn Độ và Trung Quốc là lí do chủ yếu khiến các công ty tư nhân và quốc doanh ở Châu Âu trở thành bạn hàng lớn của các nước này. Xuất khẩu hàng hóa vào thị trường Châu Âu không dễ dàng vì hầu hết các sản phẩm này phải qua kiểm định nghiêm ngặt về chất lượng trước khi nhập khẩu. Gần đây một số sản phẩm kẹo sôcôla như GM đã bị cấm ở Châu Âu, vì không đáp ứng được yêu cầu về chất lượng của các nhà chức trách Châu Âu. Vì vậy, trước khi xuất khẩu vào Châu Âu, cần đảm bảo rằng các sản phẩm đạt chỉ tiêu của họ đề ra, nếu không hàng hóa sẽ bị trả lại hoặc thậm chí còn bị phạt tiền vì vi phạm an toàn hàng hóa. [14]. EU cũng đặt ra mức thuế quan đối với các mặt hàng nhập 13[] http://www.europeword.com/blog/tag/europeaneconomy/ EuropeWorld: Discover Facts about Europe and Europe lifestyle. 14 [] http://www.europeword.com/blog/europe/europeimportstheheartofeuropesecnomy/ Europe imports – The heart of Europes economy 19
khẩu vào EU có giá rẻ hơn so với mức giá ở nước xuất khẩu. EU cũng đặt ra những hạn chế nhập khẩu đối với than và sắt. EU không tuân thủ đầy đủ theo các quy định của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), trợ cấp cho hàng nông sản và làm cho giá nông sản của họ thấp hơn hẳn so với thị trường thế giới. 1.3.3. Ý nghĩa của việc hình thành Liên minh Châu Âu a/ Hình thành Thị trường chung EU Tự do lưu thông: EU thiết lập thị trường chung tự do lưu thông hàng hóa, con người, dịch vụ và tiền vốn từ 1/1/1993. Các thành viên thuộc thị trường chung Châu Âu có chung một chính sách thương mại trong quan hệ buôn bán với các nước ngoài khối liên minh. => Tự do di chuyển Các xe tải vượt chặng đường 1200 km qua các biên giới giảm từ 58 giờ xuống còn 36 giờ Tàu hỏa và tàu thuyền lưu thông trên sông và kênh đào trước kia rất quan trọng trong việc vận chuyển hàng hóa và hành khách thì nay chỉ chiếm tỉ trọng nhỏ trong cơ cấu giao thông vận tải. ¾ cư dân trong liên minh EU di chuyển bằng đường bộ. Trong tương lai giao thông đường bộ vẫn giữ vị trí quan trọng và giao thông đường hàng không sẽ phát triển mạnh mẽ. Để giải quyết tắc nghẽn tại các sân bay, EU đã tạo ra một hệ thống giao thông hàng không hợp nhất “bầu trời chung Châu Âu” => Tự do lưu thông dịch vụ Thị trường chung Châu Âu là 1 trong những thành quả lớn nhất mà Liên minh Châu Âu đạt được. Nó làm tăng tính cạnh tranh của các nước Châu Âu, nhờ vào chất lượng hàng hóa và dịch vụ tốt hơn và giá thành rẻ hơn. Ở một số lĩnh vực như du lịch hàng không và truyền thông, giá thành đã giảm đáng kể. Ví dụ gọi 10 phút sang 20