8/4/2020
53
Bài 4
CÁC CHIẾN LƯỢC LỊCH SỰÂM TÍNH
TRONG GIAO TIẾP
ĐỊNH NGHĨA
“Một hành động đền bù cho thể diện âm tính của người nghe: nhu cầu của
anh ta rằng việc tự do hành động của mình không bị ngăn chặn và sự quan
tâm của mình không bị cản trở” (Brown and Levinson, 1990).
“Một hành động giữ gìn thể diện có liên quan đến lịch sự âm tính của ta sẽ
có xu hướng tỏ ra tôn trọng, nhấn mạnh vào tầm quan trọng về thời gian và
sự quan tâm của người khác, và thậm chí bao gồm cả sự xin lỗi vì đã áp đặt
hoặc xen ngang” (Yule, 1997)
“Lịch sự âm tính có thể tóm lược một cách ngắn gọn là ‘chú tâm tới việc làm
sao đừng áp đặt lên người khác hoặc hạn chế tự do của họ, nhưng có giữ
khoảng cách’” (Bentahila & Davies, 1989)
Lịch sự âm tính là bất cứ hành động giao tiếp nào (ngôn từ và/ hoặc phi
ngôn từ) được tạo lập một cách có chủ định và phù hợp nhằm tỏ ra rằng
người nói không muốn xâm phạm vào vùng riêng tư của người nghe, và do
vậy, duy trì khoảng cách giữa họ trong các chu cảnh tình huống và văn hóa
cụ thể (Nguyễn Quang, 2002)
8/4/2020
54
Lịch sựdương tính và Lịch sựâm tính
Xin lỗi, phiền anh cho tôi hỏiđây có phải
nhà anh Chí Quang không ạ?
Bác ơi, bác cho em hỏiđây là nhà bác
Chí Quang, bác nhỉ?
Lịch sựâm tính
Lịch sựdương tính
Lịch sựdương tính
•Quan tâm đếnngười khác
•Kéo gần khoảng cách
•Thân mật, gần gũi
Lịch sựâm tính
•Không quan tâm đến chuyện riêng tư
•Giữkhoảng cách
•Tôn trọng, khoảng cách
Lịch sựdương tính và Lịch sựâm tính
Lịch sựdương tính Lịch sựâm tính
Lịch sự dương tính và âm tính trong tương tác giữa A và B
8/4/2020
55
BIỂU HIỆN CỦA LỊCH SỰ ÂM TÍNH
Nói trực ngôn
Không đoán định / thừa nhận
Không ép buộc người nghe
Nêu ra nhu cầu của người nói là không muốn làm
phiền người nghe
Đền bù các nhu cầu khác của người nghe, phát sinh
từ thể diện âm tính
CÁC CHIẾN LƯỢC CỦA LỊCH SỰÂM TÍNH
Chiến lược 1: Sử dụng gián tiếp ước lệ
Gián tiếp ước lệ: việc sử dụng các đoản ngữ và câu mà ý
nghĩa của chúng xét theo ngữ cảnh là tường minh (bởi
tính ước lệ hóa) và khác với nghĩa trực trần của chúng
(Brown và Levinson, 1990).
Mục đích: phát ngôn đảm bảo tính công khai và nêu ra
được sự áy náy / miễn cưỡng khi đưa ra phát ngôn đó.
Tính công khai cao = mức độ gián tiếp ước lệ thấp
Tính công khai thấp = mức độ gián tiếp ước lệ cao.
8/4/2020
56
Mối quan hệgiữa tính công khai và mứcđộ gián tiếpước lệ
Can
you lend me the book?
Anh
có thểcho tôi mượncuốn sách ấyđược không?
Could
you lend me the book?
Anh
có thểcho tôi mượncuốn sách ấyđược không ạ?
Could
you please lend me the book?
Anh
có thểlàm ơncho tôi mượncuốn sách ấyđược không ạ?
I wonder
if you could lend me the book?
Không
hiểuanh có thểcho tôi mượncuốn sách ấyđược không ạ?
I was wondering
if you could lend me the book?
D
ạ, không hiểuanh có thểcho tôi mượncuốn sách ấyđược không ạ?
I was wondering
if you could possibly lend me the book?
D
ạ, không hiểuanh có thểlàm ơncho tôi mượncuốn sách ấyđược không ạ?
Tính
công
khai
cao
Tính
công
khai
thấp
Gián
tiếp
ước lệ
thấp
Gián
tiếp
ước lệ
cao
Chiến lược 1: Sử dụng gián tiếp ước lệ
Gián tiếp ước lệ trong giao tiếp nội ngôn luôn gắn với hành
động lời nói gián tiếp. Các câu đều mang trong cấu trúc của
chúng các hiển thị về việc sử dụng hệ hình (lực ngôn trung).
Phát ngôn trựctiếp
•Câu hỏi: hỏi thông tin
•Câu khẳng định: phát
ngôn vềthực tế
•Câu mệnh lệnh: ra lệnh
Hành động lời nói gián tiếp
•Câu hỏi: khẳng định, đề nghị
C
ậ
u không ph
ả
i
đ
ã bán xe r
ồ
i
đấ
ych
ứ
?
C
ậ
ucó mu
ố
n u
ố
ng chút gì
đ
ó không?
•Câu khẳng định: ra lệnh
Các s
ĩ
quan s
ẽ
m
ặ
c d
ạ
ph
ụ
c
•Câu mệnh lệnh: mời
U
ố
ng thêm n
ữ
a
đ
i
8/4/2020
57
Chiến lược 1: Sử dụng gián tiếp ước lệ
Các hành động lời nói gián tiếp về chức năng dụng học đóng
vai trò như các dấu hiệu ngôn ngữ được sử dụng để che
chắn độ hiển thị của lực ngôn trung lời nói lịch sự hơn
Anh có thể qua tôi vào sáng mai để ta
bàn tiếp vấn đề này được không?
Anh qua tôi vào sáng mai để ta bàn
tiếp vấn đề này nhé?
Anh qua tôi vào sáng mai để ta bàn
tiếp vấn đề này.
Tôi đề nghị anh qua tôi vào sáng mai
để ta bàn tiếp vấn đề này.
Lịch sự, trang trọng và xa cách
Chỉche chắn bằng dấuhiệuthỉnh đồng,
khảnăng lựachọn bịgiảm thiểu
Không sửdụng phương tiện che chắn, kể
cảdấuhiệu từvựng –tình thái không
có khảnăng lựachọn
Sửdụng động từngữvi có mứcđộ áp
đặt cao, không sửdụng phương tiện che
chắnkhông có khảnăgn lựachọn, bị
áp đặt, đe dọathểdiện cao
Chiến lược 1: Sử dụng gián tiếp ước lệ
Hành động lời nói gián tiếp không phải là phương tiện duy
nhất và mạnh mẽ nhất để tạo ra tính lịch sự âm tính. Hành
động lời nói trực tiếp với yếu tố đền bù có thể tạo ra phát
ngôn không kém phần lịch sự (thậm chí có phần lịch sự hơn).
Anh có thể lấy cho tôi cuốn sách trên
bàn kia được không?
Anh làm ơn lấy giúp tôi cuốn sách trên
bàn với.
Hành động lờinói gián tiếp
Hành động lờinói trựctiếp+ các
tôn ngôn