1
BÀI GIẢNG CHƯƠNG 2: CHUẨN BỊ KIỂM TOÁN
Mục tiêu của Chương: Người học cần đạt được những mục tiêu sau
- Hiểu rõ quy trình kiểm toán nội bộ: Nắm vững các bước và quy trình cần
thiết để thực hiện kiểm toán nội bộ hiệu quả;
- Xác định các rủi ro và kiểm soát: Biết cách nhận diện và đánh giá các rủi ro
tiềm ẩn trong tổ chức và các biện pháp kiểm soát cần thiết;
- Lập kế hoạch kiểm toán: Có khả năng lập kế hoạch kiểm toán chi tiết, bao
gồm xác định phạm vi, mục tiêu và phương pháp kiểm toán;
- Thu thập và phân tích dữ liệu: Phát triển kỹ năng thu thập, phân tích và
diễn giải dữ liệu kiểm toán;
- Báo cáo kết quả kiểm toán: Biết cách viết báo cáo kiểm toán rõ ràng, chính
xác và thuyết phục.
Nhiệm vụ của người học: Người học cần thực hiện các nhiệm vụ sau
- Nghiên cứu tài liệu: Đọc và hiểu các tài liệu liên quan đến kiểm toán nội
bộ, bao gồm các quy định, quy trình và phương pháp kiểm toán;
- Tham gia thảo luận: Tham gia vào các buổi thảo luận nhóm để trao đổi ý
kiến và kinh nghiệm về kiểm toán nội bộ;
- Thực hành lập kế hoạch kiểm toán: Thực hiện các bài tập lập kế hoạch
kiểm toán, bao gồm xác định phạm vi, mục tiêu và phương pháp kiểm toán;
- Phân tích tình huống thực tế: Thực hiện các bài tập phân tích tình huống
thực tế để nhận diện và đánh giá các rủi ro, từ đó có biện pháp kiểm soát;
- Viết báo cáo kiểm toán: Thực hành viết báo cáo kiểm toán dựa trên các dữ
liệu và kết quả thu thập được.
2.1. Xác định đối tượng kiểm toán
Tuỳ thuộc từng loại kiểm toán và đối tượng kiểm toán khác nhau mà các nội
dung kiểm toán có thể được kết hợp một cách linh hoạt, nhưng các cuộc kiểm toán
nội bộ thông thường bao gồm các giai đoạn cơ bản: chuẩn bị kiểm toán, thực hiện
kiểm toán, kết thúc kiểm toán, theo dõi và kiểm tra sau kiểm toán. Trong đó, giai
đoạn chuẩn bị kiểm toán đóng vai trò quan trọng trong việc tạo cơ sở pháp lý, kế
hoạch kiểm toán cụ thể và các điều kiện vật chất cho công tác kiểm toán. Khi lập kế
2
hoạch kiểm toán bao gồm các nội dung: xác định mục tiêu, đối tượng kiểm toán;
xây dựng chiến lược kiểm toán; xác định các chính sách hỗ trợ và các thủ tục; lập
ngân sách hàng năm cho kiểm toán nội bộ; xây dựng các chương trình cho kiểm
toán nội bộ; thực hiện nghiên cứu sơ bộ và lập chương trình kiểm toán.
2.1.1. Phương pháp xác định đối tượng kiểm toán
Thông thường, các doanh nghiệp dựa vào đặc điểm về cơ sở hạ tầng, nguồn
lực, hệ thống hoạt động, chiến lược doanh nghiệp… để xác định và phân chia đối
tượng kiểm toán. Trong nhiều trường hợp, nhiều đối tượng kiểm toán sẽ kết hợp
thành 1 đối tượng kiểm toán mới. Đối tượng kiểm toán có thể là một công ty thành
viên, một chi nhánh, một bộ phận, một phòng ban, một hệ thống, một hoạt động
hoặc thậm chí có thể là 1 tài khoản.
Về cơ bản, có 3 phương pháp xác định đối tượng kiểm toán:
+ Lựa chọn theo hệ thống:
Bộ phận kiểm toán soạn ra một danh sách các đối tượng kiểm toán sẽ được
kiểm tra trong năm nay. Thông thường, danh sách này được lập chủ yếu dựa trên cơ
sở rủi ro. Các đối tượng kiểm toán có rủi ro cao sẽ được chọn lựa đưa vào chương
trình kiểm toán trước. Các đối tượng có rủi ro thấp hơn sẽ được đưa vào kì sau, sau
khi Trưởng bộ phận KiTNB xét thấy các đối tượng có rủi ro cao đã được quan tâm
đúng mức.
+ Kiểm toán theo yêu cầu của nhà quản lý:
Phương pháp này dựa trên nguyên tắc ưu tiên kiểm toán những bộ phận hay
vấn đề đang có “sự cố”. Ban giám độc và Hội đồng quản trị dựa vào sự xét đoán của
họ mà đưa ra các vấn đề cần được kiểm toán ngay. Theo phương pháp này, người
quản lý là người lựa chọn các đối tượng kiểm toán.
Ban giám đốc hoặc Hội đồng quản trị có thể yêu cầu KTV thực hiện một
cuộc kiểm toán tại một bộ phận hay hoạt động không nằm trong kế hoạch năm của
Bộ phận kiểm toán nội bộ. Điều này thường xuất phát một số vấn đề hay “sự cố”
trong thực tế khiến người quản lý đặc biệt quan tâm đến bộ phận hay hoạt động đó.
Trong trường hợp này, bộ phận kiểm toán nội bộ có thể đánh giá rủi ro của bộ phận
hay hoạt động mà người quản lý đề nghị kiểm toán. Nếu rủi ro cao hơn các đối
3
tượng trong kế hoạch thì KTV sẽ phải điều chỉnh kế hoạch để thực hiện yêu cầu của
người quản lý.
Trường hợp ngược lại, nếu theo KTV không có bằng chứng rõ rệt nào về rủi
ro cao tại bộ phận hay hoạt động mà người quản lý yêu cầu, bộ phận kiểm toán nội
bộ có thể đề nghị người quản lý xem xét lại quyết định của mình.
+ Kiểm toán theo yêu cầu của chính đối tượng kiểm toán:
Theo phương pháp này, việc lựa chọn đối tượng kiểm toán xuất phát từ chính
yêu cầu từ đối tượng kiểm toán. Một số giám đốc các bộ phận muốn thực hiện kiểm
toán để đánh giá tính đầy đủ và hiệu quả của hệ thống KSNB có ảnh hưởng đến
hoạt động dưới sự giám sát của họ.
Tuy nhiên, dù đối tượng kiểm toán có thể được đề xuất bời KTV, người quản
lý hay chính bởi đối tượng kiểm toán thì KTV vẫn luôn phải đánh giá xem đối
tượng mới được đề xuất có quan trọng hơn đối tượng đã xếp lịch hay không trước
khi điều chỉnh lại chương trình kiểm toán. Thông thường, sự quan trọng này có thể
đánh giá trên căn cứ đánh giá rủi ro. Nếu xét thấy rủi ro liên quan đến đối tượng
mới được đề xuất là khá cao thì một cuộc kiểm toán lập tức cho đối tượng này là
cần thiết. Ngược lại, nếu rủi ro liên quan đến đối tượng được đề xuất không lớn hơn
so với các đối tượng đã được xếp lịch thì nó sẽ được kiểm toán sau khi các đối
tượng kia đã được kiểm tra xong. KTV nội bộ cũng cần lưu ý đến trường hợp các
đối tượng được đề xuất không xuất phát từ nhu cầu cần phải kiểm tra mà xuất phát
từ những ý đồ khác (tranh chấp giữa các phe pháp, thổi phồng một vài sự kiện để
đánh lạc hướng dư luận…)
2.1.2. Các bước xác định đối tượng kiểm toán
Bước 1: Lập chiến lược xác định đối tượng kiểm toán
Mục đích của bước này là xác định cách phân chi doanh nghiệp ra thành các
đối tượng kiểm toán để lựa chọn. Có một số cách lựa chọn như sau:
Theo vị trí: Khu vực, địa điểm của kho bãi, nơi sản xuất, chi nhánh, khu
vực tiêu thụ,…
Theo số tiền (hoạt động, khoản mục, bộ phận sử dụng…)
Theo mức độ chi tiết hoặc phức tạp (thông qua số giờ kiểm toán ước tính)
4
Mức độ quan tâm của BGĐ (đến các hoạt động)
Chức năng (loại hoạt động, bộ phận)
Chu trình nghiệp vụ
Trung tâm ra quyết định.
Để thực hiện được việc phân chi doanh nghiệp ra thành các đối tượng kiểm
toán yêu cầu KTV nội bộ phải hiểu biết về doanh nghiệp, biết được đầy đủ các hoạt
động của từng bộ phận trong doanh nghiệp, từng chi nhành.
Bước 2: Xác định danh sách đối tượng kiểm toán
Sau khi xác định được phương pháp phân chia đối tượng kiểm toán, KTV sẽ
tiến hành việc xác định danh sách các đối tượng kiểm toán. Có thể lựa chọn nhân tố
là chức năng hoạt động dưa theo cơ cấu tổ chức của đơn vị và mức độ chi tiết của
các cuộc kiểm toán, thể hiện qua số giờ kiểm toán ước tính để phân chia đối tượng
kiểm toán. KTV cần lưu ý tiến hành phân chia thành các đối tượng chi tiết hơn căn
cứ trên mức độ độc lập tương đối của các chức năng trong đối tượng đó.
Ví dụ: Danh mục đối tượng kiểm toán của Công ty Cổ phần CBA xác định
đối tượng chính của hoạt động kiểm toán nội bộ như sau:
Đối tượng chính Đối tượng chi tiết
Bộ phận
Chi nhánh Hà Nam Mua nguyên liệu/hàng hoá
Sản xuất
Quản lý kho
Bán nội địa
Chi phí
Kế toán
Nhân sự
Chi nhánh Nghệ An Mua nguyên vật liệu/hàng hoá
Sản xuất
Quản lý kho
Bán nội địa
Chi phí
Kế toán
Nhân sự
… …
Hoạt động
Marketing Chi nhánh Hà Nam
Vận chuyển Chi nhánh Hà Nam
5
Kế toán Chi nhánh Hà Nam
Chi nhánh Nghệ An
…
Nhân sự Chi nhánh Hà Nam
Chi nhánh Nghệ An
…
Hành chính Chi nhánh Hà Nam
Chi nhánh Nghệ An
…
Bước 3: Sắp xếp các đối tượng kiểm toán theo thứ tự ưu tiên
Việc sắp xếp thứ tự ưu tiên các đối tượng kiểm toán dựa trên cơ sở đánh giá
rủi ro của các đối tượng kiểm toán. Các nguồn thông tin phục vụ cho quá trình này
bao gồm: Ban Gám đốc và các thành viên trong Hội đồng quản trị, các thành viên
trong bộ phận Kiểm toán nội bộ, các KTV bên ngoài, luật pháp và các quy định, dữ
liệu phân tích báo cáo tài chính, báo cáo kiểm toán trước, xu hướng phát triển công
nghiệp và kinh tế. Có rất nhiều yếu tố cần xem xét khi xác định rủi ro của các bộ
phận:
- Chất lượng của hệ thống kiểm soát nội bộ trong đối tượng kiểm toán;
- Năng lực của người quản lý
- Sự trung thực của người quản lý
- Tính phức tạp trong hoạt động
- Các thay đổi gần đây trong nhân sự chủ chốt
- Tính nhạy cảm của tài sản
- Tình trạng kinh tế của doanh nghiệp
- Tốc độ tăng trưởng
- Phạm vi áp dụng máy tính tại doanh nghiệp
- Khoảng thời gian giữa hai đợt kiểm toán
- Sức ép của Ban giám đốc nhằm đạt được mục tiêu
- Phạm vi chịu ảnh hưởng của các quy định của chính phủ
- Phẩm chất của nhân viên
- Các cuộc kiểm toán từ bên ngoài
- Quan hệ với công chúng hoặc chính trị
- …