Bài giảng Lý luận giáo dục: Phần 2

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

439
lượt xem 140
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Lý luận giáo dục - Phần 2 gồm nội dung của chương 2 và chương 3, trình bày về lý luận giáo dục - mục tiêu, nội dung và phương pháp học tập, nhà trường trung học và người giáo viên trung học - mục tiêu, nội dung và phương pháp học tập. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Lý luận giáo dục: Phần 2

Chương 2 LÝ LU N GIÁO D C *** M C TIÊU, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP H C T P Lý lu n giáo d c (thu t ng giáo d c ñư c dùng theo nghĩa h p) là m t b ph n c a Giáo d c h c hay Sư ph m h c ñ i cương. Lý lu n giáo d c nghiên c u b n ch t c a quá trình giáo d c, thi t k n i dung, xác ñ nh các nguyên t c, các phương pháp giáo d c, ñánh giá k t qu giáo d c theo ñúng m c tiêu và yêu c u giáo d c nh m hình thành nh ng quan ñi m, tư tư ng, tình c m và ph m ch t nhân cách cho HS. ðây là cơ s lý lu n khoa h c c a công tác giáo d c ph m ch t nhân cách HS trong nhà trư ng nói chung và công tác ch nhi m l p nói riêng. YÊU C U Sau khi h c xong chương này sinh viên: - Có ki n th c hi u bi t v quá trình giáo d c (Khái ni m, c u trúc, ñ c ñi m, b n ch t, tính quy lu t và logíc c a quá trình giáo d c Trung h c) cũng như m c tiêu, nhi m v mà ngư i GV c n th c hi n trong quá trình giáo d c; có ki n th c, hi u bi t v các nguyên t c c n tuân th và v vi c xây d ng n i dung, l a ch n phương pháp giáo d c m t cách khoa h c. - Có k năng: + Nghiên c u và tích lũy kinh nghi m giáo d c qua các tài li u lý lu n và th c ti n. + Liên h và rút ra ñư c nh ng bài h c c n thi t cho b n thân t nh ng lý lu n cơ b n v giáo d c, t nh ng tình hu ng giáo d c. + Bư c ñ u rèn luy n các k năng giáo d c nói chung qua các ho t ñ ng h c t p và th c hành môn h c, nh t là qua h c h p tác và x lý các tình hu ng giáo d c. - Có quan ñi m duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h và v n d ng tri th c cơ b n v giáo d c. Ý th c ñư c v th , vai trò và trách nhi m v to l n c a ngư i GV trong quá trình giáo d c ph c v s nghi p công nghi p hóa, hi n ñ i hóa c a ñ t nư c hi n nay; cũng như ý th c ñư c nh ng thách th c, ñòi h i ñ i v i ngư i GV v ph m ch t và năng l c sư ph m c a công tác này ñ t ñó chăm lo rèn luy n nh ng ph m ch t và năng l c giáo d c HS trong quá trình ñào t o sư ph m. N I DUNG N i dung c a chương Lý lu n giáo d c bao g m: - Quá trình giáo d c - Nguyên t c giáo d c - N i dung giáo d c - Phương pháp giáo d c PHƯƠNG PHÁP Trong quá trình h c t p chương này, sinh viên lĩnh h i tri th c lý lu n cơ b n qua vi c t nghiên c u tài li u là chính. Các ti t h c trên l p s t p trung vào các ho t ñ ng chính như: Gi i quy t tình hu ng sư ph m, trao ñ i nhóm nh và th o lu n trên l p, h th ng hóa tri th c. SV ñư c t o cơ h i luy n t p m t s k năng 82
giáo d c, x lý tình hu ng, h c h p tác...chu n b cơ s lý lu n cho ho t ñ ng giáo d c HS, nh t là công tác ch nhi m l p trong ñ t Ki n t p sư ph m h c kỳ V. 2.1. QUÁ TRÌNH GIÁO D C 2.1.1. Khái ni m quá trình giáo d c Khái ni m: Quá trình giáo d c là quá trình ho t ñ ng ph i h p gi a nhà giáo d c và ñ i tư ng giáo d c trong ñó, ho t ñ ng c a nhà giáo d c ñóng vai trò ch ñ o, ho t ñ ng c a ñ i tư ng giáo d c ñóng vai trò ch ñ ng, tích c c nh m hình thành cho ñ i tư ng giáo d c ý th c cá nhân và nh ng hành vi, thói quen phù h p v i nh ng chu n m c xã h i qui ñ nh. Ví d : Giáo d c cho HS ý th c ñư c các n i qui h c t p và th c hi n t t các n i qui ñó (có hành vi, thói quen phù h p v i nh ng yêu c u mà n i qui h c t p qui ñ nh như: ñi h c ñúng gi , không nói chuy n riêng trong gi h c...) Trong khái ni m th hi n: - Quá trình giáo d c di n ra s tác ñ ng qua l i th ng nh t bi n ch ng gi a nhà giáo d c và ñ i tư ng giáo d c. - Trong s tương tác này, tác ñ ng c a nhà giáo d c gi vai trò ch ñ o còn HS v a là ñ i tư ng ch u s tác ñ ng c a nhà giáo d c v a là ch th ch ñ ng, tích c c t hoàn thi n b n thân. - M c ñích nh m giáo d c cho HS có ý th c và hành vi thói quen cư x ñúng ñ n trong các ho t ñ ng và các m i quan h xã h i. Trong nhà trư ng, m t giáo d c này thư ng ñư c g i là giáo d c tư tư ng, chính tr , ñ o ñ c, tác phong hay giáo d c ñ o ñ c. 2.1.2. C u trúc c a quá trình giáo d c Cũng gi ng như quá trình d y h c, c u trúc c a quá trình giáo d c là c u trúc-h th ng. C u trúc c a quá trình giáo d c bao g m các thành t sau: 1). Nhà giáo d c (GV) Nhà giáo d c có th là m t cá nhân hay m t t p th . ðây là ch th c a nh ng tác ñ ng giáo d c ñ n ñ i tư ng giáo d c. Trong s các nhà giáo d c c a nhà trư ng, l c lư ng ñông ñ o nh t là GV. 2). ð i tư ng giáo d c (HS) ð i tư ng giáo d c cũng có th là m t cá nhân hay m t t p th . ðây là ñ i tư ng ch u s tác ñ ng c a nhà giáo d c. ð i tư ng giáo d c ñ ng th i là ch th t giáo d c. Trong nhà trư ng, HS là l c lư ng ñông ñ o các ñ i tư ng giáo d c. Nhà giáo d c và ñ i tư ng giáo d c là hai thành t trung tâm c a quá trình giáo d c. Hai thành t này tác ñ ng qua l i v i nhau (GV HS). Trong ñó, ho t ñ ng c a nhà giáo d c ñóng vai trò ch ñ o, ho t ñ ng c a ñ i tư ng giáo d c ñóng vai trò ch ñ ng. Trong quá trình ho t ñ ng ph i h p ñó, GV giúp HS trư c h t xác ñ nh ñư c m c ñích-nhi m v ph n ñ u rèn luy n nhân cách; t ñó xác ñ nh n i dung và phương pháp rèn luy n nh m ñ t ñư c m c ñích ñ ra. 3). M c ñích và nhi m v giáo d c (Mð-NVGD) M c ñích giáo d c nh m hình thành HS nh ng ph m ch t và năng l c c n thi t c a ngư i công dân, ngư i lao ñ ng trong xã h i m i. ð th c hi n ñư c m c ñích này, quá trình giáo d c c n hoàn thành ba nhi m v : - Hình thành và phát tri n HS ý th c cá nhân v các chu n m c xã h i qui ñ nh. 83
- Hình thành và phát tri n HS thái ñ (xúc c m, tình c m) tích c c ñ i v i các chu n m c xã h i. - Hình thành và phát tri n HS h th ng hành vi và nh ng thói quen hành vi phù h p v i nh ng chu n m c xã h i qui ñ nh. MðGD là thành t có v trí hàng ñ u và ñóng vai trò ñ nh hư ng cho s v n ñ ng, phát tri n c a các thành t khác cũng như toàn b quá trình giáo d c. 4). N i dung giáo d c (NDGD) N i dung giáo d c qui ñ nh h th ng nh ng chu n m c xã h i c n giáo d c cho HS. 5). Phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c giáo d c (PPGD) Phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c giáo d c là nh ng phương pháp, phương ti n và hình th c t ch c ñư c s d ng trong quá trình giáo d c nh m giúp HS chuy n hóa nh ng chu n m c xã h i thành ý th c cá nhân và nh ng hành vi thói quen c a b n thân. 6). K t qu giáo d c (KQGD) KQGD ph n ánh k t qu v n ñ ng phát tri n c a quá trình giáo d c. KQGD ph n ánh t p trung k t qu v n ñ ng c a ñ i tư ng giáo d c. KQGD th hi n ch : ñ i tư ng giáo d c ñã ý th c ñư c các chu n m c xã h i như th nào, có thái ñ gì ñ i v i các chu n m c xã h i ñó và các hành vi, thói quen c a h có phù h p v i các chu n m c xã h i hay không? K t qu ñó ñư c th hi n trong toàn b cu c s ng c a HS, th hi n trong các ho t ñ ng và các m i quan h c a HS v i th gi i muôn màu muôn v xung quanh các em. 7). Môi trư ng (MT) Các thành t trên t n t i trong m i quan h bi n ch ng v i nhau và trong m i quan h bi n ch ng v i y u t môi trư ng. C u trúc c a quá trình giáo d c ñư c th hi n sơ ñ sau: Sơ ñ : C u trúc c a quá trình giáo d c MðGD NDGD G H PPGD MT KQGD 2.1.3. B n ch t c a quá trình giáo d c * Quá trình giáo d c là m t b ph n c a quá trình sư ph m (hay qúa trình giáo d c t ng th ) cho nên b n ch t c a quá trình giáo d c ph n ánh nh ng ñ c trưng c a quá trình sư ph m mà b t c quá trình giáo d c c th nào cũng ph i có. ð c trưng ch y u ñó là quá trình giáo d c bao g m hai m t: - S tác ñ ng có m c ñích, có k ho ch c a nhà giáo d c ñ n các m t c a nhân cách ngư i ñư c giáo d c; - S hư ng ng tích c c c a ngư i ñư c giáo d c ñ i v i nh ng tác ñ ng ñó và s t giác hoàn thi n nhân cách c a b n thân. Nói cách khác, s th ng nh t gi a 84
nh ng tác ñ ng giáo d c ch ñ o c a nhà giáo d c và nh ng tác ñ ng giáo d c ch ñ ng tích c c c a ñ i tư ng giáo d c là nét b n ch t c a quá trình giáo d c. M c ñích cu i cùng c a quá trình giáo d c là hình thành cho HS nh ng hành vi, thói quen hành vi phù h p v i yêu c u c a nh ng chu n m c xã h i qui ñ nh. ðây là bi u hi n c a b m t ñ o ñ c c a con ngư i. Cho nên nét b n ch t n i b t c a quá trình giáo d c là làm cho HS ý th c ñúng ñ n và sâu s c v n i dung các chu n m c xã h i và ý nghĩa xã h i c a vi c th c hi n ñúng ñ n các chu n m c ñó; b i dư ng cho các em thái ñ tích c c ñ i v i các chu n m c xã h i t ñó hình thành cho các em ni m tin v s ñúng ñ n c a các chu n m c xã h i ñ các em làm theo yêu c u c a nh ng chu n m c ñó (th hi n qua nh ng hành vi, thói quen hành vi phù h p); các em bi t và có năng l c ñ u tranh ch ng l i nh ng bi u hi n hành vi không phù h p. T tính b n ch t này, có th nói: Quá trình giáo d c là quá trình dư i tác ñ ng ch ñ o c a nhà giáo d c, ngư i ñư c giáo d c chuy n hóa m t cách t giác, tích c c nh ng yêu c u c a nh ng chu n m c xã h i ñã ñư c qui ñ nh thành hành vi và thói quen tương ng c a b n thân. * Vì hành vi, thói quen hành vi ch ñư c hình thành và bi u hi n trong ho t ñ ng và trong các m i quan h c a con ngư i cho nên giáo d c hành vi và thói quen hành vi th c ch t là quá trình t ch c và t t ch c cu c s ng m t cách h p lý cho HS. Quá trình t ch c và t t ch c cu c s ng h p lý cho HS chính là quá trình: - T ch c, ñi u khi n và t t ch c, ñi u khi n các lo i hình ho t ñ ng phong phú và ña d ng c a HS; - T ch c, ñi u khi n và t t ch c, ñi u khi n các m i quan h nhi u m t c a HS v i th gi i xung quanh, v i ngư i khác. - T ch c, ñi u khi n và t t ch c, ñi u khi n các d ng giao lưu ña d ng gi a HS v i nhau và gi a HS v i nh ng ngư i khác. ði u này ñã ñư c th hi n trong cu c s ng hi n nay như: giúp tr xây d ng k ho ch h c t p và t ch c th c hi n k ho ch h c m t cách t p h p lý; giúp tr xây d ng và th c hi n ch ñ sinh ho t trong gia ñình, trong c ng ñ ng, xã h i m t cách h p lý; t ch c các ho t ñ ng (h c t p, lao ñ ng, sinh ho t t p th , các ho t ñ ng xã h i, vui chơi ngh ngơi...), các m i quan h giao lưu (giao lưu gi a HS các l p, các trư ng...v i nhau, giao lưu gi a các em v i các l c lư ng lao ñ ng xã h i...) m t cách h p lý. Tóm l i, có th nói b n ch t c a quá trình giáo d c là quá trình t ch c, ñi u khi n và t t ch c, ñi u khi n các ho t ñ ng, các m i quan h ti p xúc và giao lưu ñ HS th c hi n t t yêu c u c a nh ng chu n m c xã h i. * Trong th c t cho th y: ñâu (nhà trư ng, gia ñình, xã h i) nhà giáo d c quan tâm t ch c t t các ho t ñ ng, các m i quan h phong phú, ña d ng cho tr (cá nhân hay t p th ) thì ñó s có nh ng t p th v ng m nh, nh ng cá nhân có nhân cách t t và ngư c l i. Cá nhân càng tích c c tham gia vào các ho t ñ ng bao nhiêu thì nhân cách càng ñư c hình thành, phát tri n t t, toàn di n b y nhiêu và ngư c l i. T ñó rút ra, trong giáo d c t p th và cá nhân, c n quan tâm t ch c và ñi u khi n t t các ho t ñ ng, các m i quan h . M i cá nhân mu n rèn luy n ñ có nhân cách t t c n bi t t t ch c h p lý các ho t ñ ng c a b n thân và tham gia tích c c vào các ho t ñ ng, các m i quan h ti p xúc, giao lưu trong cu c s ng. 85
2.1.4. Nh ng ñ c ñi m c a quá trình giáo d c M t s ñ c ñi m cơ b n c a quá trình giáo d c: 2.1.4.1. Quá trình giáo d c là quá trình lâu dài, liên t c Có th nói quá trình giáo d c có tính lâu dài và tính liên t c. Tính lâu dài th hi n ch ñ có k t qu , quá trình giáo d c c n ph i có th i gian. Th i gian có th hàng tu n, hàng tháng, hàng năm và cũng có th là c m t ñ i ngư i, c m t th h . Tính liên t c th hi n ch trong su t quá trình giáo d c, lúc nào, ñâu, ñ i tư ng giáo d c cũng nh n ñư c nh ng tác ñ ng giáo d c. Nguyên nhân khi n quá trình giáo d c có tính lâu dài và liên t c: - Có như v y thì quá trình giáo d c m i ñáp ng ñư c v i yêu c u phát tri n c a xã h i và nhu c u phát tri n c a b n thân. - Vi c hình thành m t quan ñi m, m t tư tư ng hay m t ni m tin nào ñó, nh t là m t ph m ch t, m t thói quen t t (ví d thói quen th d c bu i sáng) c n ph i có th i gian lâu dài (th i gian ñ ngư i ñư c giáo d c nh n th c, có thái ñ và tin tư ng vào s ñúng ñ n c a yêu c u mà mình c n th c hi n, th i gian luy n t p hành vi th c hi n yêu c u và th i gian l p ñi l p l i nhi u l n hành vi ñ hành vi tr thành thói quen hành vi), khi ñã hình thành ñư c r i nó l i ph i thư ng xuyên ñư c c ng c , n u không hành vi t t ñã hình thành s d n d n suy y u và ñ n m t lúc nào ñó nó có th như ng ch cho hành vi x u. Cơ s tri t h c c a v n ñ này là ch xã h i và cá nhân s ng trong xã h i ñó luôn luôn v n ñ ng và phát tri n không ng ng; quá trình hình thành và phát tri n nhân cách là m t quá trình ñ u tranh và th ng nh t gi a các m t ñ i l p, quá trình luôn có s ph ñ nh l n nhau gi a cái t t và cái x u trong nhân cách. ðây là cơ s ñ gi i thích cho nh ng hi n tư ng vì sao có nh ng cán b ñã t ng vào sinh ra t , nh ng cán b tư ng ch ng như ñã có b n ch t r t t t th mà v n b thoái hóa, bi n ch t. Vì giáo d c là m t quá trình lâu dài, liên t c cho nên trong công tác giáo d c ñòi h i: - C nhà giáo d c l n ñ i tư ng giáo d c c n ph i có tính kiên trì, nh n n i. - C n chú ý ñ ñ i tư ng giáo d c luôn luôn nh n ñư c s giáo d c m i nơi, m i ch và m i lúc b ng m t quá trình giáo d c có k ho ch, b ng t ch c s ph i h p giáo d c gi a các l c lư ng giáo d c (gia ñình, nhà trư ng và xã h i). - Hình thành và phát tri n kh năng t giáo d c cho ñ i tư ng giáo d c. Trong quá trình lâu dài, liên t c ñó, c n chú ý ñ n giai ño n giáo d c tr . B i vì l a tu i này là giai ño n ban ñ u-giai ño n quan tr ng nh t c a cu c ñ i con ngư i. Nh ng cơ s ban ñ u c a nhân cách toàn di n ñư c hình thành giai ño n này. 2.1.4.2. Quá trình giáo d c là quá trình di n ra v i nh ng tác ñ ng giáo d c ph c h p ð i tư ng c a quá trình giáo d c là con ngư i, trong nhà trư ng là HS. Trong quá trình hình thành và phát tri n nhân cách, HS ch u nh hư ng b i r t nhi u các y u t tác ñ ng (các y u t môi trư ng, di truy n, ho t ñ ng cá nhân và giáo d c). Các y u t này tác ñ ng ñ n s hình thành, phát tri n nhân cách trong m i quan h bi n ch ng v i nhau, trong ñó y u t giáo d c ñóng vai trò ch ñ o. Ch v i y u t giáo d c, m i HS ñã ch u nh ng nh hư ng giáo d c khác nhau t môi trư ng như gia ñình, nhà trư ng và xã h i. Trong các môi trư ng giáo 86
d c ñó l i ch a ñ ng m t ph c h p các tác ñ ng khác nhau (ví d trong giáo d c gia ñình m i ñ a tr nh n ñư c nh ng tác ñ ng giáo d c t cha, m , anh, ch , ông, bà, n p s ng gia ñình, truy n th ng gia ñình, kinh t gia ñình...). Nh ng tác ñ ng ñó có nh ng tích ch t t t-x u (tích c c hay tiêu c c) khác nhau, d hay khó ñi u khi n khác nhau. Có th nói có bao nhiêu ho t ñ ng mà HS tham gia, có bao nhiêu m i quan h mà HS th c hi n thì s có b y nhiêu y u t tác ñ ng ñ n HS. Nh ng tác ñ ng ñó n u th ng nh t v i nhau t o nên s c m nh giáo d c to l n ñ n ñ i tư ng nhưng nh ng tác ñ ng ñó cũng có th mâu thu n v i nhau khi n chúng c n tr , làm suy y u ho c vô hi u hóa l n nhau. Ví d : tình hu ng s 1 (tr 112 ), s tác ñ ng sai c a bà c ñã làm suy y u s tác ñ ng ñúng c a ch B. Tính ph c h p c a các tác ñ ng giáo d c nói riêng và các tác ñ ng khác nói chung ñ n ñ i tư ng khi n cho quá trình giáo d c ñ i tư ng tr nên r t khó th c hi n. ð kh c ph c tình tr ng này, trong quá trình giáo d c c n: - T ch c s ph i h p giáo d c gi a các l c lư ng giáo d c nh m th ng nh t các tác ñ ng giáo d c theo hư ng tích c c. - Ngăn ch n, h n ch ñ n m c t i ña các tác ñ ng tiêu c c. - B i dư ng cho tr kh năng phân tích, ñánh giá, phân bi t nh ng tác ñ ng tích c c v i nh ng tác ñ ng tiêu c c; lòng mong mu n và kh năng ñ nh hư ng, ti p nh n nh ng tác ñ ng tích c c. 2.1.4.3. Quá trình giáo d c có tính cá bi t ð i tư ng c a quá trình giáo d c không ph i là nh ng con ngư i chung chung tr u tư ng mà là nh ng con ngư i c th , trong nh ng tình hu ng c th . Trong b n ch t c a m i con ngư i ñ u ph n ánh nh ng ñ c ñi m sinh-tâm lý chung c a l a tu i, c a dân t c, th i ñ i...mà con ngư i t n t i ñ ng th i l i có nh ng ñ c ñi m sinh-tâm lý riêng c a b n thân h “Trăm con trăm tính, mư i con mư i n t”. ð c ñi m sinh-tâm lý riêng c a m i ngư i l i có s khác nhau các l a tu i khác nhau và trong nh ng tình hu ng khác nhau. Do ñó, trong quá trình giáo d c c n lưu ý: - Trư c khi giáo d c c n nghiên c u ñ n m ñư c ñ i tư ng có nh ng ñ c ñi m sinh-tâm lý nào? ð i tư ng ñang trong tình hu ng giáo d c nào? ð c ñi m sinh-tâm lý c a ñ i tư ng trong tình hu ng ñó ra sao?... - T hi u ñ c ñi m sinh-tâm lý c a ñ i tư ng, bên c nh nh ng tác ñ ng giáo d c chung ñ n HS, nhà giáo d c c n có nh ng tác ñ ng riêng phù h p v i t ng ñ i tư ng giáo d c, trong t ng tình hu ng c th . Nên tránh cách giáo d c d p khuôn, máy móc, hình th c vì cách giáo d c này mang l i hi u qu th p, th m chí có th th t b i. 2.1.4.4. Quá trình giáo d c th ng nh t v i quá trình d y h c Quá trình giáo d c và quá trình d y h c là hai b ph n c a quá trình sư ph m toàn v n, chúng có m i quan h m t thi t h u cơ không tách r i. Quá trình d y h c không nh ng ph i giúp cho ngư i h c n m v ng h th ng tri th c, k năng, k x o, phát tri n năng l c ho t ñ ng trí tu (d y ch ) mà còn thông qua ñó ñ giúp ngư i h c hình thành và phát tri n th gi i quan khoa h c, nh ng ph m ch t nhân cách c a ngư i công dân, ngư i lao ñ ng (d y ngư i). Cho nên d y h c ñư c coi là phương ti n ñ giáo d c hay d y h c có tính giáo d c. 87
Mu n giáo d c cho HS quan ñi m nào, hình thành cho các em ph m ch t gì trư c h t ñ u ph i thông qua d y h c. Ngư c l i, nh quá trình giáo d c, ngư i h c có ñư c th gi i quan khoa h c, ñ ng cơ, thái ñ h c t p ñúng ñ n và nh ng ph m ch t nhân cách khác (d y ngư i). Chính nh ng k t qu giáo d c này l i tr thành ñ ng l c thúc ñ y ho t ñ ng h c t p nói riêng ho t ñ ng d y h c nói chung (d y ch ) v n ñ ng và phát tri n. M i quan h gi a quá trình d y h c và quá trình giáo d c là m i quan h gi a d y ch và d y ngư i. M c ñích cu i cùng nh m th c hi n quá trình hình thành nhân cách toàn v n. Cho nên trong giáo d c không nên tách r i hai quá trình này. 2.1.5. Quy lu t c a quá trình giáo d c Là m t c u trúc-h th ng, quá trình giáo d c t n t i và luôn luôn v n ñ ng, phát tri n không ng ng v i nh ng qui lu t v n có c a nó: 2.1.5.1. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a quá trình giáo d c v i môi trư ng kinh t -xã h i. 2.1.5.2. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a hi u qu c a quá trình giáo d c v i vi c t ch c h p lý các ho t ñ ng và các m i quan h giao lưu c a ngư i ñư c giáo d c. 2.1.5.3. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a nh ng tác ñ ng sư ph m c a nhà giáo d c v i ho t ñ ng ch ñ ng, tích c c c a ñ i tư ng giáo d c. 2.1.5.4. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a các tác ñ ng giáo d c có tính toàn v n ñ i v i các m t nh n th c-lý trí, tình c m-ñ ng cơ và k năng hành ñ ng-hành vi c a ngư i ñư c giáo d c. 2.1.5.5. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a m c ñích giáo d c-n i dung giáo d c-phương pháp giáo d c. 2.1.5.6. Qui lu t v m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a quá trình giáo d c v i quá trình d y h c... 2.1.6. ð ng l c c a quá trình giáo d c Quá trình giáo d c luôn luôn v n ñ ng và phát tri n không ng ng. T ng y u t trong c u trúc c a quá trình giáo d c v n ñ ng, phát tri n trong m i quan h bi n ch ng v i các y u t khác t o nên s v n ñ ng, phát tri n chung c a c quá trình giáo d c. Ví d : S v n ñ ng, phát tri n c a HS th hi n s hình thành và hoàn thi n d n nhân cách c a các em. 1.1.6.1. Ngu n g c, ñ ng l c c a s v n ñ ng, phát tri n này là vi c phát hi n và gi i quy t có hi u qu các mâu thu n c a di n ra trong quá trình giáo d c ð ng l c c a quá trình giáo d c bao g m vi c gi i quy t các mâu thu n bên trong và các mâu thu n bên ngoài c a quá trình giáo d c. - Mâu thu n bên trong là mâu thu n gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình giáo d c và gi a nh ng y u t trong t ng thành t . Ví d : + Mâu thu n gi a m c ñích, nhi m v giáo d c ñã ñư c nâng cao v i n i dung giáo d c chưa ñư c ñ i m i. + Mâu thu n gi a n i dung giáo d c ñã ñư c ñ i m i v i phương pháp giáo d c còn l c h u. + Mâu thu n gi a yêu c u, nhi m v giáo d c mà xã h i ñ ra cho ngư i HS v i trình ñ giáo d c hi n có c a các em... 88
+ Mâu thu n gi a trình ñ chuyên môn c a nhà giáo d c cao v i trình ñ ng x sư ph m c a h th p. + Mâu thu n gi a l i nói c a HS thì hay v i vi c làm thì d ... - Mâu thu n bên ngoài là mâu thu n gi a nh ng thành t trong c u trúc c a quá trình giáo d c v i môi trư ng kinh t -xã h i. Ví d : + Mâu thu n gi a yêu c u cao do xã h i m i ñ ra ñ i v i nhân cách ngư i lao ñ ng v i m c ñích, nhi m v và các y u t khác ñư c ñ ra trong quá trình giáo d c HS chưa ñáp ng ñư c. + Mâu thu n gi a nh ng tác ñ ng ñ nh hư ng tích c c c a quá trình giáo d c ñ n HS v i nh ng nh hư ng tiêu c c c a môi trư ng xã h i ñ i v i các em... 2.1.6.2. Mâu thu n cơ b n và ñ ng l c ch y u c a quá trình giáo d c Trong các mâu thu n trên, mâu thu n gi a yêu c u, nhi m v mà xã h i ñ ra cho HS v i trình ñ giáo d c hi n có c a các em ñư c coi là mâu thu n cơ b n. Ví d : Trong tình hu ng s 1 (tr 112), mâu thu n gi a yêu c u ñ i v i con cái trong gia ñình (bi t quan tâm giúp ñ gia ñình) v i kh năng hi n có c a các con ch B (thi u quan tâm giúp ñ công vi c gia ñình) Vi c gi i quy t mâu thu n này s t o nên ñ ng l c ch y u c a quá trình giáo d c. 2.1.6.3. Các ñi u ki n ñ mâu thu n tr thành ñ ng l c c a quá trình giáo d c Mu n vi c gi i quy t mâu thu n tr thành ñ ng l c c a quá trình giáo d c c n ph i có ba ñi u ki n: - HS ph i ý th c ñư c mâu thu n, có mong mu n gi i quy t mâu thu n và t mình gi i quy t mâu thu n. - Vi c ñ ra yêu c u, nhi m v ñ gi i quy t mâu thu n ph i v a s c v i HS. - Vi c ñ ra yêu c u, nhi m v ñ gi i quy t mâu thu n ph i n y sinh trong trong ti n trình giáo d c. 2.1.7. Logic c a quá trình giáo d c 2.1.7.1. Khái ni m v logíc c a quá trình giáo d c Logíc c a quá trình giáo d c là trình t th c hi n h p lý quá trình giáo d c ñó nh m ñ t ñư c hi u qu t i ưu (hoàn thành m c ñích và nhi m v giáo d c ñã ñư c qui ñ nh). 2.1.7.2. Các khâu c a quá trình giáo d c Logíc c a quá trình giáo d c ñư c th c hi n theo ba khâu: 1). T ch c, ñi u khi n HS n m v ng nh ng tri th c v các chu n m c xã h i ñã ñư c qui ñ nh. Các chu n m c xã h i (chu n m c pháp lu t, chu n m c ñ o ñ c, chu n m c th m m , chu n m c phong t c...) là nh ng qui ñ nh mà xã h i ñ ra cho m i ngư i s ng trong xã h i ñó ph i th c hi n. Ví d : S ng trong xã h i m i ngư i ph i bi t yêu thương l n nhau (chu n m c ñ o ñ c). Quy n b t kh xâm ph m (chu n m c pháp lu t)... Các chu n m c xã h i v i nh ng giá tr c a chúng ñư c coi như là nh ng phương ti n có tác d ng ñ nh hư ng hành vi c a cá nhân hay c a nhóm ngư i trong xã h i trong nh ng ñi u ki n nh t ñ nh. Chúng còn ñư c coi như nh ng tiêu chu n 89
ñ xã h i ki m tra và ñánh giá hành vi c a m i ngư i, ñ m i cá nhân t ki m tra và ñánh giá hành vi c a mình. V i nh ng tác ñ ng nói trên, các chu n m c xã h i mang y u t cho phép, b t bu c và c m ñoán. ð ngư i ñư c giáo d c t giác th c hi n các chu n m c xã h i ñã ñư c qui ñ nh thì nhà giáo d c c n giúp cho ñ i tư ng giáo d c có tri th c c n thi t v các chu n m c xã h i này, t c là giúp h hi u ñư c: + Ý nghĩa xã h i và ý nghĩa cá nhân c a chu n m c; + N i dung c a chu n m c bao g m c nh ng khái ni m tương ng; + Cách th c th c hi n chu n m c. 2). T ch c, ñi u khi n HS hình thành ni m tin và tình c m tích c c v i các chu n m c xã h i qui ñ nh Ni m tin ñư c hình thành trên cơ s n m ñư c tri th c và ni m tin th hi n: + N m ñư c tri th c v các chu n m c xã h i; + Tin vào tính chân lý và tính ñúng ñ n c a các chu n m c xã h i; + Mong mu n làm theo nh ng yêu c u ñư c ph n ánh trong chu n m c xã h i; + Có hành vi phù h p v i các chu n m c xã h i; + Hài lòng v i nh ng hành vi phù h p v i nh ng chu n m c xã h i c a mình và c a ngư i khác; + T thái ñ không khoan như ng ñ i v i nh ng hành vi mâu thu n v i nh ng chu n m c xã h i. Tri th c và ni m tin v các chu n m c xã h i qui ñ nh ñư c hình thành m i cá nhân t o nên ý th c cá nhân c a h v các chu n m c xã h i. Trong vi c chuy n hóa tri th c thành ni m tin, xúc c m, tình c m (ñư c hình thành trong quá trình ñó) ñóng vai trò quan tr ng. T ý th c ñúng ñ n v các chu n m c xã h i, khi n HS làm theo yêu c u c a nh ng chu n m c xã h i ñó, qua ñó hình thành hành vi, thói quen hành vi tương ng. 3). T ch c, ñi u khi n HS rèn luy n hành vi và thói quen hành vi phù h p v i nh ng chu n m c xã h i ñã qui ñ nh. Trên cơ s ý th c cá nhân v chu n m c xã h i, HS th c hi n nh ng yêu c u c a chu n m c xã h i qui ñ nh và có nh ng hành vi cá nhân (như hành vi giúp c già qua ñư ng, hành vi này phù h p v i chu n m c ñ o ñ c v lòng nhân ái); nh ng hành vi cá nhân ñư c các em l p ñi l p l i nhi u l n s tr thành thói quen hành vi. ðây là m t thu c tính, m t ph m ch t c n thi tn c a nhân cách. Vi c giáo d c cho HS hành vi và thói quen hành vi là vô cùng quan tr ng, b i vì hành vi và thói quen hành vi là bi u hi n c a b m t ñ o ñ c c a con ngư i, là m c ñích cu i cùng mà quá trình giáo d c c n ñ t ñư c. K.ð. USINXKI ñã t ng nói: “Giáo d c xây d ng ñư c trên thói quen là n n giáo d c v ng ch c. Giáo d c không xây d ng ñư c trên thói quen cũng gi ng như xây d ng lâu ñài trên bãi cát”. Nh ng hành vi mà HS rèn luy n c n th a mãn các ch tiêu sau: + N i dung các chu n m c ñư c th hi n trong hành vi; + S th hi n hành vi có tính ph bi n; + S th hi n hành vi có tính b n v ng; + Hành vi có ñ ng cơ ñúng ñ n. 90
Mu n giáo d c cho HS các hành vi, thói quen hành vi phù h p v i các chu n m c xã h i c n: + T ch c cho HS tham gia vào m i ho t ñ ng, m i m i quan h phong phú, ña d ng v i m c ñ ph c t p d n. + B i dư ng cho các em ý th c và năng l c t ki m tra, t ñánh giá thư ng xuyên. Các khâu trên c a quá trình giáo d c có m i quan h m t thi t v i nhau, h tr cho nhau th m chí thâm nh p vào nhau. Di n bi n c a các khâu trong quá trình giáo d c mang tính ñ ng, tùy thu c vào ñ i tư ng giáo d c, vào t ng tình hu ng giáo d c c th ... 2.2. NGUYÊN T C GIÁO D C 2.2.1. Khái ni m chung 2.2.1.1. Khái ni m Nguyên t c giáo d c ñư c hi u là nh ng lu n ñi m cơ b n có tính qui lu t c a lý lu n giáo d c. Nguyên t c giáo d c có tác d ng ch ñ o vi c l a ch n và v n d ng n i dung, phương pháp và hình th c t ch c giáo d c nh m th c hi n m c ñích và nhi m v giáo d c. 2.2.1.2. Cơ s xây d ng các nguyên t c giáo d c - T quan ñi m v b n ch t c a con ngư i và qui lu t hình thành b n ch t con ngư i c a ch nghĩa Mác; - T quan ñi m v b n ch t và qui lu t c a quá trình giáo d c; - T nh ng kinh nghi m c a các nhà giáo d c trong quá kh và c a th c ti n giáo d c. Có th nói nguyên t c giáo d c là nh ng qui lu t c a quá trình giáo d c ñư c nh n th c dư i d ng chu n m c ch ñ o hành ñ ng giáo d c. Do ñó, nguyên t c giáo d c là ch d a ñáng tin c y v m t lý lu n ñ giúp GV và HS ñ nh hư ng ñúng ñ n trong quá trình giáo d c nh m t ch c quá trình giáo d c ñ t hi u qu t i ưu. Nguyên t c giáo d c không ph i là nh ng ñơn thu c kê s n. Nguyên t c giáo d c ch cung c p nh ng tri th c v các cơ s khoa h c c a công tác giáo d c ñ GV và HS có th và c n d a vào ñó nh m t mình gi i quy t các nhi m v giáo d c luôn luôn n y sinh trong các tình hu ng h t s c ña d ng và c th . 2.2.2. HÖ thèng c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc H th ng các nguyên t c giáo d c bao g m: - Nguyên t c ñ m b o tính m c ñích c a giáo d c. - Nguyên t c ñ m b o giáo d c g n v i ñ i s ng, v i lao ñ ng. - Nguyên t c ñ m b o giáo d c trong t p th và b ng t p th . - Nguyên t c ñ m b o tôn tr ng nhân cách HS ñ ng th i yêu c u h p lý ñ i v i các em. - Nguyên t c ñ m b o m i quan h bi n ch ng gi a ho t ñ ng ch ñ o c a nhà giáo d c v i ho t ñ ng ch ñ ng, tích c c và sáng t o c a ñ i tư ng giáo d c. - Nguyên t c ñ m b o tính h th ng, tính k ti p và tính liên t c c a giáo d c. - Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a giáo d c nhà trư ng, giáo d c gia ñình và giáo d c xã h i. - Nguyên t c ñ m b o tính v a s c và tính cá bi t trong giáo d c. 91
- Nguyên t c ñ m b o phát huy ưu ñi m ñ kh c ph c khuy t ñi m trong quá trình giáo d c. 1). Nguy n t c ñ m b o tính m c ñích c a giáo d c Nguyên t c này ñòi h i m i công tác giáo d c, m i ho t ñ ng giáo d c ñ u ph i nh m th c hi n t t m c ñích giáo d c ñã ñ ra. nhà trư ng ph thông, yêu c u công tác giáo d c c n th c hi n t t m c tiêu giáo d c c p h c. ð th c hi n nguyên t c này c n: - Quan tâm ñ n vi c giáo d c th gi i quan, nhân sinh quan khoa h c, lý tư ng xây d ng ñ t nư c, con ngư i Vi t Nam cho HS, nh t là th h tr (giáo d c ch nghĩa Mác-Lênin, tư tư ng H Chí Minh; giáo d c ch chương, ñư ng l i, chính sách c a ð ng và nhà nư c; giáo d c pháp lu t...); - Giáo d c ñ các em có ý th c và năng l c gi i quy t nh ng v n ñ n y sinh c a cu c s ng hôm nay và ngày mai; - T ch c cho các em tham gia vào nh ng ho t ñ ng phù h p... Mu n th c hi n m c tiêu giáo d c c p h c, trư c h t giáo viên c n: - N m ch c nh ng yêu c u trong m c tiêu giáo d c c p h c; - C th hóa m c tiêu giáo d c trong công tác giáo d c c a mình; - Xây d ng k ho ch th c hi n m c tiêu giáo d c ñã ñ ra và t ch c th c hi n; - L y m c tiêu giáo d c làm tiêu chu n ñ ki m tra, ñánh giá ho t ñ ng giáo d c nh m ñi u khi n, ñi u ch nh ho t ñ ng giáo d c theo ñúng m c tiêu giáo d c. 2). Nguyên t c ñ m b o giáo d c g n v i cu c s ng, v i lao ñ ng S dĩ giáo d c ph i g n v i cu c s ng, v i lao ñ ng là vì giáo d c là quá trình chu n b cho th h tr bư c chân vào cu c s ng xã h i, vào ho t ñ ng ch y u c a con ngư i trong xã h i, ho t ñ ng lao ñ ng. Cu c s ng, ho t ñ ng lao ñ ng là môi trư ng, phương ti n góp ph n tích c c vào s hình thành, phát tri n nhân cách nh ng con ngư i s ng và làm vi c trong ñó. Nguyên t c này ñòi h i trong quá trình giáo d c c n: - Giúp cho HS có nh ng hi u bi t v cu c s ng nói chung, v ho t ñ ng lao ñ ng sáng t o c a ñ t nư c ñang trong th i kỳ công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t ñó giáo d c các em ý th c ñư c vai trò, trách nhi m c a mình ñ i v i công cu c xây d ng ñ t nư c. - T ch c cho HS tham gia t giác và tích c c vào các ho t ñ ng nh m góp ph n xây d ng ñ t nư c. - Tránh tình tr ng tách r i quá trình giáo d c kh i cu c s ng, kh i ho t ñ ng lao ñ ng. 3). Nguyên t c ñ m b o giáo d c trong t p th và b ng t p th T p th là m t nhóm ngư i, m t c ng ñ ng ngư i ñư c liên k t v i nhau b ng m c ñích chung chân chính (m c ñích c a t p th ph i phù h p v i m c ñích c a xã h i), b ng nh ng ho t ñ ng chung có tính t ch c nh m th c hi n m c ñích này. T p th v a mang l i l i ích chung l i v a mang l i l i ích riêng trong s th ng nh t v i nhau. T p th ñư c coi là môi trư ng, phương ti n ñ giáo d c con ngư i th hi n qua các s c m nh (ñi u ki n) c a t p th như: - Các yêu c u chân chính trong m c ñích c a t p th ; - Cơ c u t ch c, b máy t qu n v ng m nh c a t p th ; 92
- Các ho t ñ ng phong phú và ña d ng c a t p th ; - Dư lu n lành m nh c a t p th ; - Các m i quan h t t ñ p trong t p th . Trong nhà trư ng, nguyên t c này ñòi h i: - Lôi cu n m i HS vào trong t p th c a c a các em. Lôi cu n các em tham gia tích c c, ch ñ ng vào các ho t ñ ng, các m i quan h ñ cùng nhau xây d ng t p th . Qua ho t ñ ng t p th , cá nhân ñư c giáo d c b i các s c m nh c a t p th . - Giáo d c HS trong t p th và b ng t p th ph i song song v i vi c xây d ng t p th HS v ng m nh. Xây d ng t p th HS v ng m nh c n xây d ng các ñi u ki n (c a t p th v ng m nh) như: + Xây d ng cơ c u t ch c. + Xây d ng ch ñ sinh ho t. + Xây d ng ñ i ngũ t qu n. + Xây d ng dư lu n lành m nh... - Trong t p th c n coi tr ng ñúng m c l i ích cá nhân trong s th ng nh t v i l i ích chung c a t p th . Trong nhà trư ng hi n nay nên tránh hi n tư ng buông lơi các t p th HS, không quan tâm ñ n xây d ng t p th HS ho c xây d ng t p th HS m t cách hình th c; cũng nên tránh tuy t ñ i l i ích c a t p th mà xem nh l i ích c a cá nhân. 4). Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a tôn tr ng nhân cách và yêu c u h p lý ñ i v i HS S tôn tr ng nhân cách HS th hi n: Coi HS là ch th t giáo d c m t cách ñ c l p, tích c c; tin tư ng vào s ti n b c a các em dù là nh ng ti n b nh ; ñ i x v i các em m t cách bình ñ ng, dân ch , trao ñ i công vi c v i các em, l ng nghe ý ki n c a các em...; hi u các em ñ ñánh giá ñúng nhân cách c a các em; quan tâm ñ n các em ñ t o ñi u ki n cho các em phát tri n t t; thương yêu các em, mong mu n các em ti n b ...không có nh ng bi u hi n coi khinh, xúc ph m ñ n nhân cách các em. T ñó khi n các em t tin, t tr ng và không ng ng ph n ñ u vươn lên. Yêu c u h p lý ñ i v i các em th hi n: ðưa ra nh ng yêu c u phù h p v i m c tiêu giáo d c; nh ng yêu c u HS có th th c hi n ñư c nhưng v i s c g ng, n l c, tích c c cao. Nh ng yêu c u như v y có tác d ng kích thích tính ch ñ ng, tích c c c a HS. S tôn tr ng và yêu c u h p lý ñ i v i nhân cách HS là hai m t c a m t v n ñ th ng nh t bi n ch ng. Xu t phát t vi c coi HS không ch là ñ i tư ng mà còn là ch th giáo d c c a mình; xu t phát t lòng thương yêu, mong mu n các em ti n b nên nhà giáo d c c n ph i ñ ra yêu c u h p lý ñ i v i các em. Mu n ñ ra yêu c u h p lý ph i hi u nhân cách các em, ñánh giá ñúng nhân cách các em cho nên ñưa ra yêu c u h p lý ñ i v i các em cũng chính là s tôn tr ng các em. Nguyên t c này ñòi h i: - Nên ñ ra yêu c u ngày càng cao ñ i v i các em; - Luôn t ra nghiêm kh c nhưng chân thành, tin tư ng, thi n chí và th hi n lòng yêu thương... Trong giáo d c c n tránh tình tr ng thô b o, thi u tin tư ng, ñ nh ki n... ñ i v i HS nhưng cũng tránh nuông chi u, d dãi ñ i v i các em vì ñó là bi u hi n c a s thi u tôn tr ng nhân cách các em. 93
5). Nguyên t c ñ m b o m i quan h th ng nh t bi n ch ng gi a ho t ñ ng ch ñ o c a nhà giáo d c (GV) v i vi c phát huy tính ch ñ ng, tích c c và sáng t o c a HS. Nguyên t c này ñòi h i trong quá trình giáo d c, GV v i chuyên môn và nghi p v sư ph m c a mình c n ñóng vai trò ch ñ o trong ho t ñ ng giáo d c t c là ngư i lãnh ñ o, t ch c, ñi u khi n ho t ñ ng t giáo d c c a HS. HS v a là ñ i tư ng, v a là ch th t giáo d c, t rèn luy n. Nguyên t c này ph n ánh qui lu t cơ b n trong quá trình giáo d c-Qui lu t v m i quan h tác ñ ng qua l i l n nhau gi a GV và HS. Trong m i quan h này, dư i tác ñ ng ch ñ o c a GV, tính ch ñ ng, ñ c l p và sáng t o c a HS ñư c hình thành và phát tri n. Ngư c l i, m t khi tính ch ñ ng, ñ c l p và sáng t o c a HS ñã hình thành và phát tri n s t o ñi u ki n cho GV phát huy tính ch ñ o c a mình ngày càng cao. ð ñ m b o nguyên t c này, GV c n ñư c b i dư ng và t b i dư ng chuyên môn, nghi p v sư ph m nói chung, nghi p v giáo d c HS nói riêng. Trên cơ s ñó, trong quá trình giáo d c, nhà giáo d c bi t cách khéo léo ng x sư ph m nh m kích thích HS t giác t giáo d c b n thân. Tuy t ñ i không ñư c buông l ng vai trò ch ñ o trong giáo d c. HS ph i luôn luôn có ý th c t giác, t giáo d c b n thân dư i tác d ng ch ñ o c a GV. Tránh tình tr ng c c ñoan: Ho c coi thư ng tác d ng ch ñ o c a nhà giáo d c ho c th ñ ng làm theo ý ki n c a nhà giáo d c. 6). Nguyên t c ñ m b o tính h th ng, tính k ti p và tính liên t c c a quá trình giáo d c Nguyên t c này ñòi h i trong quá trình giáo d c c n: - Xây d ng n i dung giáo d c và ti n hành nh ng tác ñ ng giáo d c, nh ng ho t ñ ng giáo d c theo m t h th ng logic, tránh t n m n, r i r c; - Giáo d c ph i ñ m b o tính thư ng xuyên, liên t c trong không gian và th i gian; không ñư c ng t quãng, gián ño n; - K th a có ch n l c nh ng k t qu , nh ng kinh nghi m giáo d c ñã ñ t ñư c. 7). Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a giáo d c nhà trư ng, giáo d c gia ñình và giáo d c xã h i Nhà trư ng, nơi ñư c xã h i phân công cho trách nhi m giáo d c HS; gia ñình, cái nôi mà trong ñó m i em ñư c sinh ra và l n lên và c ng ñ ng xã h i, nơi mà HS và gia ñình các em sinh s ng, là nh ng môi trư ng nh bao quanh các em trong m t môi trư ng xã h i r ng l n có tính ch t qu c gia và qu c t . Theo quan ñi m giáo d c hi n ñ i, tác ñ ng c a xã h i ñ n con ngư i là quá trình tác ñ ng ñ ng tâm. Trong ñó, kho tàng tri th c c a nhân lo i tác ñ ng ñ n m i ngư i m t cách gián ti p thông qua các lăng kính ch quan: Qu c gia, c ng ñ ng xã h i, gia ñình, cơ quan, trư ng h c...Cho nên nhân cách c a con ngư i mang nh ng ñ c trưng riêng c a môi trư ng mà con ngư i sinh s ng. T trư c ñ n nay, khi nói ñ n môi trư ng xã h i tác ñ ng ñ n HS là ngư i ta nói ñ n các môi trư ng nh : Nhà trư ng, gia ñình và xã h i. Ba môi trư ng này n u th ng nh t v i nhau s t o nên m t môi trư ng giáo d c hoàn ch nh, m t s c m nh t ng h p ñ ng b ñ n s hình thành và phát tri n nhân cách c a HS. M i m t môi trư ng nh này có m t v trí, vai trò nh t ñ nh ñ i v i s hình thành, phát tri n nhân cách các em. Trong ñó, ñ c bi t chú ý ñ n giáo d c nhà trư ng, giáo d c gia ñình và giáo d c xã h i: 94
- Giáo d c nhà trư ng ñóng vai trò ch ñ o. Tính ch ñ o th hi n ch giáo d c nhà trư ng ñ nh hư ng cho toàn b quá trình hình thành và phát tri n nhân cách c a HS (th hi n m c tiêu giáo d c c a nhà trư ng). Giáo d c gia ñình và xã h i ph i cùng k t h p, th c hi n m c tiêu giáo d c c a nhà trư ng. ð ng th i giáo d c nhà trư ng còn có kh năng khai thác, phát huy nh ng tác ñ ng tích c c; ñi u khi n, ñi u ch nh th m chí ngăn ch n nh ng tác ñ ng tiêu c c c a giáo d c gia ñình và giáo d c xã h i. - Giáo d c gia ñình là ñ c bi t quan tr ng. B i vì giáo d c gia ñình m ñ u và xây d ng nh ng n n t ng ñ u tiên, gi n ñơn nhưng quan tr ng cho quá trình hình thành nhân cách c a th h tr . Giáo d c gia ñình ti p t c phát huy tác d ng ñ i v i th h tr trong su t c cu c ñ i. Giáo d c gia ñình di n ra trong m i quan h ru t th t g n gũi, thân thương nh m h tr ñ c bi t cho quá trình giáo d c c a nhà trư ng. - Giáo d c xã h i ñóng vai trò quan tr ng. Giáo d c xã h i h tr cho giáo d c nhà trư ng, giáo d c gia ñình b ng nhi u hình th c ña d ng phong phú. T nh ng ñi u trình bày trên, vi c th c hiên nguyên t c này yêu c u: - Ph i có s k t h p ch t ch gi a giáo d c nhà trư ng, giáo d c gia ñình và giáo d c xã h i ñ th ng nh t các tác ñ ng giáo d c ñ n HS, tránh tình tr ng: “Tr ng ñánh xuôi, kèn th i ngư c”. - Nhà trư ng luôn luôn và ph i ý th c ñư c vai trò ch ñ o c a mình ñ ch ñ ng trong vi c ph i h p giáo d c v i gia ñình và xã h i. - Gia ñình và xã h i cũng ph i ch ñ ng k t h p v i nhà trư ng theo ñ nh hư ng giáo d c chung c a nhà trư ng, t o ñi u ki n thu n l i cho nhà trư ng th c hi n t t ch c năng c a mình. - Ngoài ra, trong t ng môi trư ng (gia ñình, nhà trư ng, xã h i) l i bao g m nhi u tác ñ ng ñ n tr (Ví d trong nhà trư ng m i t p th , m i HS ch u tác ñ ng t nhi u phía như: GV ch nhi m, GV b môn...; hay t cha, m ... trong gia ñình). Cho nên, trong m i môi trư ng cũng r t c n s ph i h p các l c lư ng giáo d c vô i nhau ñ th ng nh t các tác ñ ng ñ n tr . 8). Nguyên t c ñ m b o tính v a s c và tính cá bi t trong quá trình giáo d c Nguyên t c này ñòi h i trong quá trình giáo d c c n xây d ng nh ng yêu c u, n i dung, phương pháp giáo d c cho phù h p v i trình ñ phát tri n nhân cách c a t ng HS trong t ng tình hu ng khác nhau. Lí do: - Trong quá trình giáo d c di n ra s phân hóa trình ñ phát tri n nhân cách HS theo các l a tu i khác nhau, th m chí trong cùng m t l a tu i. - M i HS có ñ c ñi m riêng v sinh-tâm lý “Trăm con, trăm tính; mư i con, mư i n t”. Nh ng ñ c ñi m riêng ñó trong các tình hu ng khác nhau l i khác nhau. Cho nên, trong quá trình giáo d c c n: - Quan tâm tìm hi u ñ n m v ng ñ c ñi m tình hình HS (ñ c ñi m chung và riêng). - C n ph i h p m t thi t gi a tính v a s c chung và tính v a s c riêng, gi a tính ñ i trà và tính cá bi t. - Tùy ñ c ñi m riêng c a HS mà có tác ñ ng giáo d c phù h p. ðã t ng có ý ki n: Không có ñơn thu c giáo d c v n năng. Ch có l i khuyên ñ i v i các nhà giáo d c r ng mu n giáo d c tr c n hi u tr ñ ñ ra phương pháp giáo d c phù h p. 95
9). Nguyên t c ñ m b o phát huy ưu ñi m ñ kh c ph c khuy t ñi m Nguyên t c này ñòi h i trong quá trình giáo d c c n bi t phát huy nh ng ưu ñi m dù ch là nh ng ưu ñi m nh nh t c a HS ñ t ñó khi n các em bi t t tin vào s ti n b c a b n thân mình, tin tư ng vào GV mà t mình kh c ph c d n nh ng như c ñi m. Nguyên t c này xu t phát t quan ñi m là con ngư i ai cũng có m t t t và m t x u. Khi nh ng ti n b c a h ñư c ñánh giá ñúng khi n h xu t hi n nh ng rung c m như sung sư ng, ph n kh i, t hào...t ñó xây d ng cho h ni m tin vào b n thân vào m i ngư i, giúp h s c m nh ñ kh c ph c d n nh ng m t chưa t t. ð th c hi n nguyên t c này c n: - Hi u HS ñ phát hi n k p th i nh ng ti n b c a các em, ñ c bi t nh ng HS cá bi t. - Có phương pháp khen thư ng k p th i nh ng ti n b ñó. Trên ñây ñã trình bày m t h th ng các nguyên t c giáo d c. Các nguyên t c giáo d c ñó có m i quan h bi n ch ng v i nhau, chúng h tr l n nhau th m chí thâm nh p vào nhau cho nên, trong quá trình giáo d c c n th c hi n t t t t c các nguyên t c giáo d c. 2.3. N I DUNG GIÁO D C 2.3.1. Kh¸i niÖm vÒ néi dung gi¸o dôc 2.3.1.1. Khái ni m: N i dung giáo d c là h th ng nh ng tri th c, thái ñ và hành vi có liên quan ñ n h th ng chu n m c xã h i c n ñư c giáo d c cho HS. 2.3.1.2. S dĩ n i dung giáo d c là m t th th ng nh t tri th c, thái ñ và hành vi v h th ng các chu n m c xã h i ñã ñư c qui ñ nh là vì quá trình giáo d c là quá trình tác ñ ng lên c ba m t c a ñ i s ng tâm lý con ngư i. Cho nên, quá trình giáo d c ph i th c hi n ba lo i m c tiêu: m c tiêu v tri th c, m c tiêu v thái ñ và m c tiêu v hành vi. Ba lo i m c tiêu này liên quan m t thi t v i nhau, th ng nh t và h tr cho nhau. Trong ñó, m c tiêu tri th c v các chu n m c xã h i là cơ s ; m c tiêu v thái ñ ñ i v i các chu n m c xã h i là ñ ng l c và m c tiêu v hành vi th hi n các chu n m c xã h i là cơ b n. 2.3.2. C¸c nguyªn t¾c x©y dùng néi dung gi¸o dôc 2.3.2.1. N i dung giáo d c ph i phù h p v i m c tiêu giáo d c và ñào t o Trong quá trình giáo d c, m c tiêu giáo d c, ñào t o có tác d ng ñ nh hư ng cho vi c xây d ng n i dung giáo d c, ñào t o cho các ngành h c, b c h c, các lo i hình trư ng, l p. N i dung giáo d c luôn b chi ph i b i m c tiêu giáo d c. N i dung giáo d c là s c th hóa, chi ti t hóa nh ng yêu c u giáo d c các ph m ch t, hành vi, thói quen v ñ o ñ c, lao ñ ng, th ch t và văn hóa th m m phù h p v i nh ng chu n m c do xã h i qui ñ nh và ñư c th c ti n cu c s ng th a nh n phù h p v i m c tiêu giáo d c c a các lo i hình trư ng, l p. Ngư c l i n i dung giáo d c l i ph c v cho vi c th c hi n m c tiêu giáo d c (Xem l i ph n c u trúc c a quá trình giáo d c). 2.3.2.2. N i dung giáo d c ph i ñ m b o tính liên t c, tính h th ng - N i dung giáo d c ph i ñư c xây d ng theo m t h th ng ñ m b o ñư c qui lu t v n ñ ng và phát tri n c a quá trình giáo d c nh m giúp HS th c hi n ñư c h th ng các chu n m c xã h i. - N i dung giáo d c ph i có tính liên t c t b c dư i lên b c trên, t l p dư i lên l p trên giúp cho quá trình giáo d c ñư c ti n hành m t cách thư ng xuyên, liên 96
t c không b ng t quãng. Nh ñó, ý th c c a cá nhân v các chu n m c xã h i và nh ng hành vi tương ng ñư c hình thành HS s ñư c c ng c v ng ch c và phát tri n không ng ng. 2.3.2.3. N i dung giáo d c ph i ñ m b o m i quan h gi a nh ng giá tr truy n th ng và nh ng giá tr hi n ñ i, gi a nh ng giá tr dân t c và nh ng giá tr nhân lo i -N i dung giáo d c ph i ñư c xây d ng d a trên m i quan h gi a nh ng giá tr truy n th ng và nh ng giá tr hi n ñ i b ng cách: +K th a có ch n l c nh ng giá tr truy n th ng và hi n ñ i hóa chúng, ví d : T ñ c theo quan ni m m i...; ñ ng th i lo i b nh ng giá tr truy n th ng ñ n nay không còn phù h p, ví d : gia ñình ñông con là gia ñình có phúc... + B sung nh ng giá tr hi n ñ i m i ñư c n y sinh trong th i kỳ ñ i m i hi n nay c a ñ t nư c, ví d : gia ñình h nh phúc là gia ñình có t m t ñ n hai con, có ham mu n làm giàu cho b n thân và cho xã h i, có ñ u óc kinh doanh... + Tuy t ñ i tránh hai tình tr ng, m t là tư tư ng b o th không mu n ñưa nh ng giá tr hi n ñ i vào n i dung giáo d c; hai là tư tư ng ph ñ nh s ch trơn nh ng giá tr truy n th ng, ch y theo nh ng giá tr hi n ñ i m t cách vô nguyên t c. - N i dung giáo d c ph i ñ m b o ñư c m i quan h gi a nh ng giá tr dân t c và nh ng giá tr nhân lo i: + Duy trì và phát tri n nh ng giá tr mang b n s c dân t c, ví d : Cách chào h i, cách ăn m c... + B sung thêm nh ng giá tr nhân lo i, ví d : ý th c b o v môi trư ng, phòng ch ng HIV... + Tuy t ñ i tránh hai tình tr ng: M t là, tư tư ng dân t c h p hòi, ph ñ nh nh ng giá tr nhân lo i; hai là; làm m t b n săc dân t c, ch y theo nh ng giá tr nhân lo i m t cách vô nguyên t c. - Nên theo quan ñi m “Hòa nh p nhưng không hòa tan”. 2.3.2.4. N i dung giáo d c ph i ñư c xây d ng cho phù h p v i ñ c ñi m tâm sinh lý c a HS Xu t phát t nguyên t c v tính v a s c và tính cá bi t trong quá trình giáo d c, n i dung giáo d c c n ñư c xây d ng cho phù h p v i trình ñ phát tri n tâm sinh lý c a l a tu i và trình ñ phát tri n cá bi t c a HS. Ví d : ðưa ra nh ng chu n m c hành vi cho HS Ti u h c; nh ng ph m ch t ñ o ñ c, nghĩa v ñ o ñ c cho h c sinh THCS; nh ng v n ñ thu c ph m trù ñ o ñ c cho h c sinh PTTH và cho sinh viên nghiên c u ð o ñ c h c. 2.3.2.5. N i dung giáo d c ñ m b o tính ñ ng tâm N i dung giáo d c là các chu n m c xã h i ñư c xây d ng và phát tri n theo hư ng m r ng ñào sâu và khái quát d n t l p dư i lên l p trên (có th hi u phát tri n theo ñư ng xoáy trôn c). Nh ñó, HS có cơ h i ñư c nâng cao d n nh ng hi u bi t v các chu n m c xã h i, ñ nh hư ng cho nhũng hành vi ngày càng có tính t giác cao. 2.3.3. Các thành ph n cơ b n c a néi dung gi¸o dôc N i dung giáo d c trong nhà trư ng ñư c xây d ng xu t phát t m c ñích giáo d c xã h i, t các yêu c u khách quan c a ñ t nư c, c a th i ñ i. N i dung giáo d c bao g m các m t giáo d c toàn di n nhân cách HS. Các thành ph n cơ b n c a n i dung giáo d c bao g m: Giáo d c ý th c công dân, giáo d c lao ñ ng-hư ng nghi p, giáo d c văn hóa-th m m và giáo d c th ch t. 97
2.3.3.1. Giáo d c ý th c công dân - Ý th c công dân là ph m trù tinh th n, nói lên trình ñ nh n th c v quy n l i và nghĩa v c a ngư i dân ñ i v i nhà nư c và ñư c th hi n b ng nh n th c và hành vi c th trong cu c s ng c a m i ngư i. N i dung c a ý th c công dân bao g m ba m t: Ý th c chính tr , ý th c pháp lu t và ý th c ñ o ñ c. + Ý th c chính tr là ý th c v quy n l i giai c p, là ý th c v s t n vong và giàu m nh c a ñ t nư c, v vai trò c a ñ t nư c trong quan h v i các qu c gia trên th gi i. + Ý th c pháp lu t là h th ng các quan ni m v quy n l i, nghĩa v c a công dân trong xã h i, trên cơ s c a nh ng qui t c ñã ñư c xã h i th a nh n, th hi n tính h p pháp hay không h p pháp c a nh ng hành vi cá nhân. + Ý th c ñ o ñ c là ý th c c a cá nhân v m c ñích c a cu c s ng và m i quan h c a cá nhân trong xã h i. Ý th c ñ o ñ c ñư c bi u hi n chính trong cu c s ng c a con ngư i c ba m t nh n th c, tình c m và hành vi ñ o ñ c. - Giáo d c ý th c công dân là quá trình giáo d c nh m b i dư ng cho HS ý th c chính tr , ý th c pháp lu t, ý th c ñ o ñ c và nh ng hành vi, thói quen phù h p, tương ng. N i dung giáo d c ý th c công dân bao g m: + Giáo d c cho HS ý th c chính tr : Ý th c v ch quy n dân t c, v s t n t i và toàn v n lãnh th , v s giàu m nh c a ñ t nư c; ý th c v s th c hi n nh ng ch chương, ñư ng l i, chính sách c a ð ng và Nhà nư c; ý th c v quy n l i và nghĩa v c a ngư i công dân vì Vi t Nam dân giàu nư c m nh, xã h i công b ng dân ch , văn minh. + Giáo d c cho HS ý th c pháp lu t: Ý th c v nghĩa v công dân trong vi c cùng toàn dân tham gia ñóng góp xây d ng các B lu t c a nhà nư c, cùng v i toàn dân ñ u tranh ñ pháp lu t ñư c th c hi n công b ng, ph n ñ u cho m t nhà nư c pháp quy n; ý th c v nghĩa v công dân th c hi n nghiêm ch nh lu t pháp nhà nư c; ý th c v quy n l i công dân ñư c nhà nư c b o h v lu t pháp. + Giáo d c cho HS ý th c ñ o ñ c: Ý th c v m c ñích cu c s ng c a b n thân, m i cá nhân ph n ñ u cho m t cu c s ng h nh phúc không ch cho mình, cho gia ñình mình mà còn cho xã h i; ý th c v l i s ng cá nhân, l i s ng t ch , tích c c, năng ñ ng, sáng t o, ch ng l i l i s ng ích k , ăn bám...; ý th c v các m i quan h ñúng ñ n trong gia ñình, nhà trư ng và ngoài xã h i ñư c th hi n qua văn hóa giao ti p như tính l ñ trên kính dư i như ng, tính th t thà, khiêm t n, tình thân ái, lòng nhân ñ o, s công b ng, v tha, bao dung, thái ñ chân thành, c i m , tính t p th , s quan tâm, ý th c b o v l ph i, b o v chân lý trên n n t ng c a cái “chân, thi n, m ”; Ý th c v cu c s ng lao ñ ng sáng t o, coi lao ñ ng là nghĩa v là trách nhi m và cũng là quy n l i c a m i ngư i công dân, lao ñ ng v i nh ng ph m ch t c a m t ngư i lao ñ ng m i; Con ñư ng giáo d c ý th c công dân Giáo d c ý th c công dân là m t b ph n c a quá trình giáo d c t ng th , c n ñư c ti n hành có k ho ch v i nh ng con ñư ng và phương th c sau ñây: + Giáo d c thông qua vi c gi ng d y các môn h c trong nhà trư ng, nh t là môn giáo d c ð o ñ c ( Ti u h c), giáo d c Công dân ( Trung h c) và các môn v Ch nghĩa Mác-Lênin, Tư tư ng H Chí Minh, L ch s ñ ng ð i h c và Trung h c chuyên nghi p; 98
+ T ch c cho HS tham gia vào các ho t ñ ng lao ñ ng và các ho t ñ ng xã h i ña d ng, phong phú; + T ch c t t các ho t ñ ng sinh ho t t p th ; + T ch c các cu c thi, các sân chơi h p d n; + T ch c t t các ho t ñ ng giáo d c theo ch ñ . 2.3.3.2. Giáo d c lao ñ ng, hư ng nghi p 1). Giáo d c lao ñ ng Thu t ng giáo d c lao ñ ng bao hàm hai n i dung: Giáo d c ñ lao ñ ng và giáo d c trong lao ñ ng. Theo nghĩa th nh t, giáo d c lao ñ ng là quá trình tác ñ ng có m c ñích, có k ho ch ñ n nhân cách HS nh m chu n b cho các em ñi vào cu c s ng lao ñ ng xã h i. Theo nghĩa th hai, giáo d c lao ñ ng là quá trình t ch c sư ph m các lo i hình ho t ñ ng lao ñ ng c a HS ñ thông qua ñó hình thành và phát tri n nhân cách con ngư i m i cho các em. Giáo d c lao ñ ng bao g m: - Cung c p cho HS h th ng ki n th c khoa h c cơ b n, ki n th c k thu t t ng h p và ki n th c m t lĩnh v c lao ñ ng c th + Ki n th c khoa h c cơ b n do vi c d y-h c các môn h c ñem l i. Ki n th c này ñư c coi là cơ s , là n n t ng cho m i quá trình h c t p và lao ñ ng ti p theo c a HS trong tương lai; + Ki n th c k thu t t ng h p do giáo d c k thu t t ng h p ñem l i. nhà trư ng ph thông, ki n th c k thu t t ng h p là nh ng ki n th c sơ ñ ng v n n s n xu t hi n ñ i v i công ngh cao, v i dây truy n máy móc t ñ ng, v i bí quy t k thu t tinh vi, ngư i lao ñ ng có tay ngh cao và năng l c qu n lý t t. M t giáo d c này cung c p cho HS nh ng hi u bi t v các xu hư ng phát tri n công ngh th gi i và Vi t Nam, nh ng nguyên lý công ngh trong m i ngành s n xu t, nh ng phương pháp c i ti n công c và qui trình s n xu t...Nh ng ki n th c ñó là cơ s v ng ch c cho HS vào ñ i ti p c n ñư c v i n n s n xu t hi n ñ i; + Giáo d c lao ñ ng còn cung c p cho HS h th ng ki n th c v các ngh ph thông thông qua các môn h c k thu t (nay g i là môn công ngh ): K thu t công nghi p và k thu t nông nghi p...thông qua vi c th c hành, th c t p xư ng trư ng, vư n trư ng và các cơ s s n xu t. - Giáo d c ý th c và thái ñ lao ñ ng ðây là n i dung giáo d c quan tr ng nh m b i dư ng cho HS: Ý th c v nghĩa v , trách nhi m lao ñ ng c a m i công dân trong công cu c xây d ng ñ t nư c; + Hi u ñư c ñư ng l i, chi n lư c xây d ng n n kinh t ñ t nư c, ch chương c a các ñ a phương ñ có ý th c tham gia vào s nghi p chung; + Giáo d c lòng yêu lao ñ ng và thái ñ lao ñ ng tích c c, phương pháp lao ñ ng sáng t o trong t t c m i công vi c; + Giáo d c tình yêu thương, quí tr ng ñ i v i ngư i lao ñ ng, tôn tr ng các lo i hình lao ñ ng và trân tr ng các thành qu lao ñ ng c a m i ngư i... - Hình thành cho HS nh ng k năng lao ñ ng cơ b n trình ñ ph thông Các k năng lao ñ ng ph thông c n trang b cho HS thư ng bao g m: Lao ñ ng th công, ñan lát, n công gia chánh, m c, rèn, gò, hàn, ngu i, các ngh ph thông và truy n th ng ñ a phương. 99
2). Giáo d c hư ng nghi p, l p nghi p Giáo d c hư ng nghi p là ho t ñ ng c a các nhà sư ph m nh m ñ nh hư ng ngh nghi p cho HS, giúp h l a ch n m t ngh nghi p phù h p v i h ng thú, năng l c c a cá nhân và yêu c u nhân l c xã h i. Hư ng nghi p là m t b ph n c a n i dung giáo d c ph thông. Giáo d c hư ng nghi p nh m t o cơ h i cho HS hòa nh p v i ñ i ngũ lao ñ ng xã h i. ðây là quá trình ñi u khi n, ñi u ch nh h ng thú, nguy n v ng c a HS trong l a ch n ngh ñ tránh l a ch n ngh m t cách t phát, c m tính. Hư ng nghi p còn cung c p ki n th c, hình thành m t s k năng ngh cho HS ñ các em có th ti p t c h c t p và hành ngh trong tương lai. ð i v i cá nhân HS, hư ng nghi p giúp các em có cơ h i nhìn nh n kh năng c a b n thân, kh ng ñ nh ho c ñi u ch nh xu hư ng ch n ngh ñ ch n ñư c m t ngh nghi p phù h p. ð i v i xã h i, hư ng nghi p giúp vào vi c phân công lao ñ ng, s d ng ngu n nhân l c m t cách t i ưu, ñào t o ñư c m t ñ i ngũ lao ñ ng ñ ng b , m t l c lư ng lao ñ ng phù h p v i cơ c u lao ñ ng xã h i t ng th i kỳ, ñ phát tri n kinh t , văn hóa xã h i. Ho t ñ ng hư ng nghi p bao g m: Tư v n ngh nghi p, ñ nh hư ng ngh nghi p và tuy n ch n ngh . Ba m t này có quan h m t thi t và h tr nhau, có th bi u di n b ng tam giác hư ng nghi p sau: Tam Giác Ho t ð ng Hư ng Nghi p ( Ph m Vi t Vư ng, 1998 ) ð nh hư ng Th trư ng ð c ñi m và lao ñ ng yêu c u ngh Tư v n Tuy n ch n ð c ñi m nhân cách 3). Các nguyên t c và con ñư ng giáo d c lao ñ ng-hư ng nghi p trong nhà trư ng - Các nguyên t c: + Giáo d c lao ñ ng cho t t c m i ngư i; + Giáo d c lao ñ ng phù h p v i trình ñ , l a tu i, gi i tính và s c kh e; + Giáo d c lao ñ ng có k ho ch, thư ng xuyên và nhi u hình th c; + Th ng nh t gi a d y lý thuy t và k năng th c hành; + Giáo d c lao ñ ng g n v i th c ti n cu c s ng xã h i. - Các con ñư ng giáo d c lao ñ ng: + Giáo d c lao ñ ng thông qua d y-h c các môn h c, ñ c bi t là các môn khoa h c và công ngh ; + Giáo d c lao ñ ng thông qua các ho t ñ ng giáo d c hư ng nghi p trong nhà trư ng; 100
+ Giáo d c lao ñ ng b ng chính cu c s ng lao ñ ng v i các lo i hình lao ñ ng phong phú và ña d ng sau: Lao ñ ng t ph c v ; lao ñ ng công ích; lao ñ ng s n xu t; tham quan s n xu t... 2.3.3.3. Giáo d c văn hóa-th m m 1). Giáo d c văn hóa là quá trình giáo d c nh m hình thành cho HS nh ng ph m ch t cá nhân t t ñ p, nh ng n p s ng văn minh, t ñó sáng t o ra nh ng giá tr v t ch t và tinh th n cho b n thân và cho xã h i. Nhi m v và n i dung giáo d c văn hóa bao g m: - Xây d ng m t h tư tư ng xã h i l y h c thuy t ch nghĩa Mác-Lê nin và tư tư ng H Chí Minh làm cơ s , n n t ng. Giáo d c văi t nam hóa hư ng t i m c ñích ph n ñ u c a toàn xã h i theo tinh th n “dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh”; - Xây d ng m t n n văn hóa ñ m ñà b n s c dân t c, mang tính nhân văn, nhân b n, nhân ñ o, nhân ái. Xây d ng n n văn hóa th ng nh t gi a truy n th ng dân t c và th i ñ i, gi a qu c gia và qu c t ; - ðào t o m t th h con ngư i ñ t t i ñ nh cao c a n n văn minh nhân lo i. ðó là nh ng con ngư i có tâm h n trong sáng, s ng có lý tư ng, lương thi n, ñ o ñ c, giàu lòng v tha, có hành vi văn minh, l ch s , bi t s ng, lao ñ ng vì h nh phúc c a dân t c. 2). Giáo d c th m m Giáo d c th m m là quá trình giáo d c nh m hình thành cho HS năng l c nh n th c, ñánh giá, sáng t o và hành ñ ng theo cái ñ p. Giáo d c th m m nh m th c hi n các nhi m v sau: - B i dư ng cho HS năng l c c m th cái ñ p trong t nhiên, trong cu c s ng xã h i và trong ngh thu t; - B i dư ng cho HS năng l c ñánh giá cái ñ p, nh n bi t ñư c nh ng “chân, thi n, m ” trong cu c s ng con ngư i. T ñó hình thành tình c m và th hi u th m m ñúng ñ n phù h p v i các giá tr dân t c và th i ñ i; - B i dư ng cho HS lòng khát khao sáng t o cái ñ p và năng l c sáng t o cái ñ p, năng l c xây cu c s ng theo qui lu t c a cái ñ p. 3). Các con ñư ng giáo d c văn hóa, th m m - Giáo d c văn hóa th m m thông qua vi c d y-h c các môn h c trong nhà trư ng ñ c bi t là các môn khoa h c xã h i, nhân văn và ngh thu t; - Giáo d c văn hóa th m m thông qua xây d ng môi trư ng văn hóa gia ñình, nhà trư ng và xã h i t t ñ p; - Giáo d c văn hóa th m m thông qua giáo d c truy n th ng văn hóa dân t c; - Giáo d c văn hóa th m m thông qua giáo d c ngh thu t; - Giáo d c văn hóa th m m thông qua giáo d c hành vi văn hóa trong cu c s ng; - Giáo d c văn hóa th m m thông qua các ho t ñ ng th d c, th thao. 2.3.3.4. Giáo d c th ch t 1). Giáo d c th ch t là m t quá trình sư ph m hư ng vào vi c hoàn thi n cơ th con ngư i v m t hình thái và v m t ch c năng, hình thành các k năng và các k x o v n ñ ng cơ b n quan tr ng trong ñ i s ng, cùng v i nh ng hi u bi t liên quan ñ n nh ng k năng, k x o ñó, phát tri n các ph m ch t và các kh năng v 101