Bài 1: Tổng quan về thống kê kinh doanh
STA300_Bai1_v1.0013111226 1
BÀI 1 TỔNG QUAN VỀ THỐNG KÊ KINH DOANH
Hướng dẫn học
Bài này giới thiệu những nét khái quát về thống kê kinh doanh, đối tượng nghiên cứu của
môn học cũng như các khái niệm cơ bản của môn học. Ngoài ra, sinh viên cũng cần hiểu
và phân biệt được các loại thang đo trong thống kê, đặc điểm của từng loại cũng như liên
hệ được các loại thang đo đối với các đo lường trong thực tế. Bên cạnh đó, sinh viên cần
hiểu và phân biệt được các loại dữ liệu thống kê cũng như nguồn cung cấp dữ liệu đó.
Phân biệt được các loại điều tra thống kê nhằm thu thập dữ liệu và nhận biết được các
nguyên nhân gây nên sai số trong điều tra thống kê.
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:
Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia
thảo luận trên diễn đàn.
Đọc tài liệu: Giáo trình Lý thuyết Thống kê, PGS. TS. Trần Thị Kim Thu chủ biên,
NXB Đại học KTQD, 2012.
Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc
qua email.
Tham khảo các thông tin từ trang Web môn học.
Nội dung
Bài này trình bày khái niệm về thống kê kinh doanh, đối tượng nghiên cứu của thống kê
kinh doanh cũng như các khái niệm thường dùng trong thống kê, trên cơ sở đó nhằm phân
tích để xác định tổng thể thống kê, phân biệt tiêu thức thống kê và chỉ tiêu thống kê. Ngoài
ra, bài học cũng giới thiệu các loại thang đo dùng để đo lường đối với các hiện tượng kinh
tế xã hội; các loại dữ liệu thống kê và một số vấn đề chung về điều tra thống kê.
Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng:
Trình bày được khái niệm về thống kê kinh doanh, đối tượng nghiên cứu của thống
kê kinh doanh.
Xác định mục đích của việc xác định tổng thể thống kê, phân biệt các loại tổng thể
thống kê.
Phân biệt giữa tiêu thức thống kê và chỉ tiêu thống kê.
Phân biệt được các loại thang đo, lấy ví dụ cho từng trường hợp.
Phân biệt được các loại dữ liệu thống kê và các nguồn dữ liệu thống kê.
Phân biệt được các loại điều tra thống kê.
Phân biệt được các loại sai số trong điều tra thống kê.
Bài 1: Tổng quan về thống kê kinh doanh
2 STA300_Bai1_v1.0013111226
Tình huống dẫn nhập
Đánh giá mức độ hài lòng của người tiêu dùng với sản phẩm BB+cream
Trong năm qua, nhãn hàng Pond’s của Unilever đã tung ra sản phẩm mới là
kem dưỡng trắng da tạo nền BB+ cream giúp che phủ khuyết điểm, dưỡng
trắng dài lâu. Sau một thời gian bán hàng rộng rãi trên nhiều kênh khác nhau,
nhãn hàng muốn thu thập thông tin về mức độ hài lòng cũng như mong muốn
của khách hàng với sản phẩm mới này nhằm có kế hoạch phát triển trong thời
gian tới.
1. Hãng phải tìm thông tin đó ở đâu?
2. Thông tin cụ thể mà hãng muốn thu thập là gì?
3. Liệu hãng sẽ lựa chọn công cụ nào để đo lường các thông tin muốn thu thập?
4. Hãng phải dựa vào yếu tố nào để xây dựng kế hoạch phát triển cũng như ra
các quyết định có liên quan?
Bài 1: Tổng quan về thống kê kinh doanh
STA300_Bai1_v1.0013111226 3
Thống kê là khoa học về thu thập, phân tích, trình bày và diễn giải dữ liệu. Trong kinh
tế và quản trị kinh doanh những thông tin có được từ quá trình trên giúp cho nhà quản
lý và người ra quyết định có sự hiểu biết sâu sắc hơn về môi trường kinh tế và kinh
doanh, từ đó đưa ra quyết định chính xác và tốt hơn. Bài học này sẽ đề cập đến một số
vấn đề chung về thống kê kinh doanh; nội dung và các khái niệm cơ bản thường dùng
trong thống kê; các thang đo; các loại dữ liệu thống kê và một số vấn đề chung về điều
tra thống kê.
1.1. Một số vấn đề chung về thống kê kinh doanh
1.1.1. Khái niệm chung về thống kê kinh doanh
1.1.1.1. Khái niệm thống kê kinh doanh
Thống kê đã được mô tả như là "khoa học về dữ liệu". Điều này bao gồm tất cả mọi
hoạt động từ lập kế hoạch cho việc thu thập dữ liệu và quản lý dữ liệu cho đến đưa ra
suy luận từ dữ liệu và trình bày kết quả.
Thống kê kinh doanh là một môn học thuộc thống kê học, nghiên cứu hệ thống các
phương pháp thu thập, xử lý và phân tích các con số (mặt lượng) của những hiện
tượng số lớn trong lĩnh vực kinh doanh để tìm hiểu bản chất và tính qui luật vốn có
của chúng (mặt chất) trong những điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể.
Như vậy, có thể thấy, thống kê kinh doanh không phải
là khoa học nghiên cứu một phương pháp cụ thể nào
đó mà là khoa học nghiên cứu hệ thống các phương
pháp được sử dụng để thu thập, xử lý và phân tích các
con số. Những phương pháp này giúp cho chúng ta có
thể tìm ra những ý nghĩa thực tiễn ẩn đằng sau những
con số đó, làm cơ sở cho việc ra các quyết định nhất là
khi phải đối mặt với các tình huống không chắc chắn và được sử dụng trong nhiều
ngành như phân tích tài chính, kiểm toán, quản lý chất lượng, nghiên cứu thị trường…
1.1.1.2. Đối tượng nghiên cứu của thống kê kinh doanh
Đối tượng nghiên cứu của thống kê kinh doanh là mặt lượng trong mối liên hệ mật
thiết với mặt chất của các hiện tượng số lớn thuộc lĩnh vực kinh doanh trong điều kiện
thời gian và địa điểm cụ thể.
Xuất phát từ lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng, bất kỳ sự vật, hiện
tượng nào cũng đều có hai mặt chất và lượng. Theo đó, mặt chất của hiện tượng là bản
chất trừu tượng giúp ta phân biệt hiện tượng, sự vật đó với những hiện tượng, sự vật
khác. Mặt lượng là những biểu hiện bằng con số, nó cho biết bản chất cụ thể của của
sự vật, hiện tượng thông qua qui mô, khối lượng, trình độ phát triển và mối liên hệ
giữa các bộ phận.
Chẳng hạn, sau khi phân tích các thông tin về công ty A, bạn đánh giá là công ty A có
tình hình tài chính tốt. Ở đây, tốt là một biểu hiện về mặt chất, nó rất trừu tượng và chỉ
được biểu hiện cụ thể qua các thông số của nó như doanh số, lợi nhuận, năng suất lao
động, hiệu quả sử dụng vốn...
Giữa hai mặt của hiện tượng bao giờ cũng tồn tại mối liên hệ mật thiết với nhau. Bất
kỳ chất nào cũng được biểu hiện bằng một lượng cụ thể, lượng nào cũng là lượng của
Bài 1: Tổng quan về thống kê kinh doanh
4 STA300_Bai1_v1.0013111226
một chất xác định. Chất của hiện tượng có tính ổn định tương đối còn lượng lại
thường xuyên biến động. Khi lượng thay đổi đến một mức nào đó thì chất sẽ thay đổi.
Chính vì vậy, thống kê chúng ta nghiên cứu mặt lượng nhưng không tách rời mặt chất
mà trong mối liên hệ mật thiết với mặt chất.
Tuy nhiên, mặt lượng, mặt chất ở đây không phải của một vài hiện tượng đơn lẻ mà
phải của hiện tượng số lớn. Vì theo qui luật số lớn, khi nghiên cứu một số đủ lớn các
hiện tượng cá biệt thì các nhân tố ngẫu nhiên sẽ bị triệt tiêu làm bộc lộ nhân tố cơ bản,
bản chất của hiện tượng.
Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của thống kê kinh
doanh là các hiện tượng số lớn trong lĩnh vực kinh
doanh, trong đó bao gồm nhiều đơn vị hoặc hiện tượng
cá biệt tạo thành. Thông qua nghiên cứu một số đủ lớn
các đơn vị cá biệt này, chúng ta sẽ rút ra được kết luận
về bản chất, tính qui luật của sự vật, hiện tượng. Kết
luận này có thể sẽ không đúng với từng hiện tượng cá
biệt, nhưng nó phản ánh đúng với toàn bộ hiện tượng
nghiên cứu.
Nhưng liệu có phải thống kê chỉ nghiên cứu các hiện tượng số lớn hay không? Câu trả lời
là không. Thống kê chủ yếu nghiên cứu hiện tượng số lớn, nhưng đôi khi thống kê còn
nghiên cứu cả đơn vị, hiện tượng cá biệt, thường là những hiện tượng có tính chất điển
hình tiên tiến hoặc điển hình lạc hậu nhằm rút ra bài học kinh nghiệm trong quản lý.
Trong điều kiện lịch sử khác nhau, các đặc điểm về chất và biểu hiện về lượng của
hiện tượng cũng khác nhau, nhất là với các hiện tượng kinh tế - xã hội. Chẳng hạn,
trình độ hiện đại hóa, một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao
động của người công nhân, thường rất khác nhau giữa các doanh nghiệp. Ngay trong
cùng một đơn vị, cũng có thể khác nhau giữa các giai đoạn, các thời kỳ... Thậm chí,
giữa các bộ phận trong cùng một đơn vị, nhiều khi cũng tồn tại những khác biệt đáng
kể. Vì vậy, các con số về năng suất lao động của người công nhân trong từng doanh
nghiệp, từng thời kỳ khác nhau cũng có ý nghĩa khác nhau. Như vậy, khi sử dụng các
số liệu thống kê phải luôn gắn nó trong điều kiện thời gian, địa điểm cụ thể của hiện
tượng mà số liệu phản ánh.
Mục đích của việc nghiên cứu thống kê là nhằm tìm ra bản chất, tính qui luật của hiện
tượng nghiên cứu. Từ đó, chúng ta có nhận thức đúng đắn về hiện tượng được nghiên
cứu để làm căn cứ cho các quyết định trong quản lý, đồng thời đề xuất được những
giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy hiện tượng phát triển theo đúng qui luật.
1.1.2. Vai trò của thống kê kinh doanh
Thống kê ra đời từ rất lâu và phát triển theo yêu cầu của xã hội. Ngày nay, thống kê
len lỏi trong mọi hoạt động, mọi lĩnh vực của đời sống và thông tin thống kê trở thành
một trong những nguồn lực vô giá để đánh giá bản chất và xu hướng phát triển của
hiện tượng. Thông tin thống kê cũng gợi mở cho người sử dụng các biện pháp nhằm
thúc đẩy quá trình sản xuất tốt hơn hay dự kiến khả năng đạt được trong thời gian tới.
Bên cạnh đó, các con số thống kê có thể được sử dụng nhiều lần với nhiều mục tiêu
khác nhau. Chính vì tính chất khách quan, dễ gây ảnh hưởng và lan rộng của nó mà
Bài 1: Tổng quan về thống kê kinh doanh
STA300_Bai1_v1.0013111226 5
ngày nay, thống kê là một trong những công cụ quản lý quan trọng, có vai trò cung
cấp các thông tin phục vụ quản lý ở cả tầm vĩ mô và vi mô.
Trong thế giới kinh doanh và doanh nghiệp, thống kê là phương pháp định lượng được
sử dụng rộng rãi nhất với bốn ứng dụng quan trọng: 1) tóm tắt dữ liệu kinh doanh, 2)
đưa ra kết luận sơ bộ về dữ liệu đó, 3) thực hiện các dự đoán tin cậy về các hoạt động
kinh doanh và 4) cải thiện quá trình sản xuất kinh doanh. Như vậy, thống kê có liên
quan tới việc đưa ra những thông tin từ dữ liệu tốt nhất có thể để hỗ trợ quá trình ra
quyết định. Nó thường được áp dụng để quản lý kinh doanh, quản lý tài chính, dự báo
bán hàng, kiểm soát chất lượng và nghiên cứu thị trường. Dữ liệu được sử dụng trong
kinh doanh bao gồm các cuộc tổng điều tra dân số, các cuộc thăm dò dư luận, cơ sở dữ
liệu của người tiêu dùng, doanh số bán hàng và dữ liệu nhu cầu... Vai trò của các nhà
thống kê là xác định xem những dữ liệu nào là cần thiết, cách nó phải được thu thập
và làm thế nào để phân tích dữ liệu đó một cách tốt nhất.
Hình 1.1. Ba mặt của quá trình cải thiện chất lượng quản lý
1.1.3. Một số khái niệm thường dùng trong thống kê
Có 3 khái niệm thường được sử dụng trong thống kê, đó là:
1.1.3.1. Tổng thể thống kê và đơn vị tổng thể
Tổng thể thống kê là một tập hợp những đơn vị, hoặc phần tử cấu thành hiện tượng,
cần được quan sát và phân tích. Các đơn vị, phần tử cấu thành nên tổng thể được gọi
là các đơn vị tổng thể. Đơn vị tổng thể là xuất phát điểm của việc nghiên cứu, bởi vì
mặt lượng của đơn vị tổng thể là các dữ liệu mà người nghiên cứu cần thu thập.
Xác định tổng thể nhằm đưa ra giới hạn về phạm vi nghiên cứu cho người nghiên cứu.
Qua đó chúng ta biết được phải thu thập tài liệu từ những đơn vị nào và ở đâu. Chẳng
hạn, khi muốn nghiên cứu đặc điểm của nhóm khách hàng ưa thích sử dụng một loại
sản phẩm nào đó trên địa bàn thành phố Hà Nội thì tổng thể thống kê sẽ là tổng thể
các khách hàng ưa thích sử dụng loại sản phẩm đó trên địa bàn Hà Nội, mỗi khách
hàng là một đơn vị tổng thể.
Có một số cách phân loại tổng thể dựa trên những căn cứ khác nhau và đáp ứng những
mục đích khác nhau. Cụ thể:
Căn cứ vào sự nhận biết các đơn vị trong tổng thể, chia thành hai loại: tổng thể
bộc lộ và tổng thể tiềm ẩn.
Triết lý
quản lý
Công cụ
hành động
Phương pháp
thống kê