Bài giảng Tài chính công: Chương 6 - TS. Nguyễn Thành Đạt

CHƯƠNG 6: KHUÔN KHỔ PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH THUẾ

1

NỘI DUNG CHÍNH

Giới thiệu về thuế Thuế và sự phân phối thu nhập Thuế và hiệu quả kinh tế Phân tích thuế tối ưu

2 THUẾ

Nhà nước

Thuế

“ Thuế là một dạng cưỡng bức quan trọng. Tất cả mọi người đều phải chịu theo luật. Sự thật là toàn bộ công dân tự mình đặt gánh nặng thuế lên mình và mỗi công dân cũng được hưởng phần hàng hóa công cộng do chính phủ cung cấp” (Paul A. Samuelson)

3 TÍNH CHẤT CƠ BẢN

Tính chất cơ bản của thuế:

 Tính bắt buộc  Tính không hoàn trả trực tiếp

4 PHÂN LOẠI THUẾ

Theo phương pháp tính thuế

Theo đối tượng đánh thuế

Theo phương thức đánh thuế (cơ chế đánh thuế)

Thuế cố định (thuế đơn vị)

Thuế gián thu

Thuế tiêu dùng

Thuế tỉ lệ

Thuế thu nhập

Thuế trực thu

Thuế tài sản

5 PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH THUẾ

Phân tích

Phân tích phạm vi tác động của thuế

chính sách thuế

• Người có trách nhiệm

Phạm vi tác động pháp luật

pháp lí về nghĩa vụ nộp thuế

• Người chịu gánh nặng

thực sự của thuế

6

Phạm vi tác động kinh tế

2

THUẾ VÀ SỰ PHÂN PHỐI THU NHẬP

7 THUẾ VÀ SỰ PHÂN PHỐI THU NHẬP

THUẾ → GIÁ CẢ THỊ TRƯỜNG

MỐ I QUAN HÊ

̣ P (THU NHA

̣ P

̣ GIÁ CẢ – THU NHA THỰ C)

TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ ĐẾN PHÂN PHỐI THU NHẬP

MÔ HÌNH CA N BÀ NG CỤ C BÔ

̣ MÔ HÌNH CA N BÀ NG TỔ NG

THỂ

8 MÔ HÌNH CÂN BẰNG

Mô hình cân bằng cục bộ Chỉ nghiê n cứ u hà nh vi củ a thị trườ ng trự c tiếp chịu sự tá c đô

̣ ng củ a thuế.

Mô hình cân bằng tổng thể Nghiên cứ u cá ch thứ c trông đố cá c thị trườ ng tương tá c ̣ t thị trườ ng lã n nhau khi mô bị đá nh thuế.

9 MÔ HÌNH CÂN BẰNG CỤC BỘ

Ph

ù hợ p vớ i nhữ ng thị trườ ng cố quy mô tương đố i

̣ nền kinh tế.



nhổ sô vớ i tôà n bô tiê Phương

̣n pha n tích là mô hình cung và cà u.

Cơ

chế thị trườ ng cạ nh tranh hôà n hả ô.

10 TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ ĐƠN VỊ TRONG MÔ HÌNH CÂN BẰNG CỤC BỘ

 Là

lôạ i thuế đượ c tính thêô mô

̣ t lượ ng (khôả n) cố định trê n mỗ i đơn vị hà ng hố a đượ c bá n (đượ c mua).  Ví dụ , chính phủ đá nh thuế (đơn vị) lê n thị trườ ng

rượ u.

Ch

ú ng ta sễ xêm xết tá c đô

̣ ng củ a thuế đơn vị trông

̣ . mô hình ca n bà ng cụ c bô thuế tá c đô thuế tá c đô

Khi Khi

̣ ng lê n ngườ i tiê u dù ng. ̣ ng lê n ngườ i sả n xuá t.

11 THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI TIÊU DÙNG

C Giá /lít rượ u

thuế = $0.5/lit

A

P0 = $1.5

B

F D’

12

Lượng rượu/năm Qa Q0

THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI TIÊU DÙNG

C Giá /lít rượ u

Gá nh na ̣ ng ngườ i tiê u dù ng

A

E Gá nh na ̣ ng ngườ i sả n xuá t P0 = $1.5

B

F D’

13

Lượng rượu/năm

Qa Q0

THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI TIÊU DÙNG

̣ n đượ c.

 Pô : giá rượ u khi khô ng cố thuế.  Pa : giá mà ngườ i tiê u dù ng phả i trả .  Pb : giá mà ngườ i sả n xuá t nha 

Thu

ế = Pa - Pb = $0.5

14 THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI TIÊU DÙNG

Ph

Phú c lợ i ngườ i tiê u dù ng

ú c lợ i ngườ i tiê u dù ng giả m từ CP0Ê xuố ng cồ n CPaA.

Ph

Doanh thu thuế

Tổ n thá t ̣ i phú c lợ i xã hô



thu thuế: Qa(Pa –

ú c lợ i ngườ i sả n xuá t giả m từ P0ÊF xuố ng cồ n PbBF. Dôanh Pb)= PaABPb.

Phú c lợ i ngườ i sả n xuá t

 Tổ n thá t phú c lợ i xã hô

̣ i:

AÊB

→ Thuế gây tổn thất phúc

lợi xã hội.

15 THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI SẢN XUẤT

C S’ Giá /lít rượ u

Tổ n thá t phú c lợ i

A

P0 = $1.5

B

16

Lượng rượu/năm

Qa Q0

THUẾ ĐƠN VỊ LÊN NGƯỜI SẢN XUẤT



tự như tá c đô



thu thuế và mứ c tổ n thá t phú c lợ i xã hô

̣ i là như

Tương ̣ ng lê n đườ ng cà u, thuế đá nh lê n đườ ng cung là m ta ng mứ c giá ngườ i tiê u dù ng phả i ̣ n đượ c trả (Pa) và giả m mứ c giá ngườ i sả n xuá t nha (Pb ,sau thuế). Dôanh nhau.

→ Ảnh hưởng của thuế lên thị trường không phụ thuộc vào đối tượng bị đánh thuế (người bán hay người mua). Cả người tiêu dùng, người sản xuất và phúc lợi xã hội đều bị thiệt hại.

17 TRƯỜNG HỢP CUNG HOÀN TOÀN KHÔNG CO GIÃN

Giá/đơn vị X

Thuế

Cung hoàn toàn không co giãn

Pa = Po

Giá người cung cấp nhận được giảm xuống bằng tôàn bộ số tiền thuế

D’

18

X/ năm

X1 = Xo

TRƯỜNG HỢP CUNG HOÀN TOÀN CO GIÃN

Giá/ đơn vị Z

Thuế

Giá người tiêu dùng trả tăng bằng tôàn bộ số tiền thuế

Pb =

Cung hôàn tôàn cô giãn

D’

19

Z/năm

TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ VÀ ĐỘ CO GIÃN

Cầu

Cung

Hoàn toàn không co giãn

người sản xuất sẽ gánh chịu toàn bộ gánh nặng thuế

người tiêu dùng phải gánh chịu toàn bộ thuế

Hoàn toàn co giãn

người sản xuất chịu toàn bộ gánh nặng thuế

người tiêu dùng phải gánh chịu toàn bộ gánh nặng thuế

20 THUẾ TỶ LỆ

 Là lôạ i thuế đượ c tính thêô mô

̣ t tỷ lê

̣ (%) cố định trê n

giá củ a mỗ i đơn vị hà ng hố a đượ c bá n (đượ c mua).

 Ví dụ , chính phủ đá nh thuế (tỷ

lê

̣) lê n thị trườ ng

lương thự c.

Ch

ú ng ta sễ xêm xết tá c đô

̣ ng củ a thuế tỷ lê

̣ trông mô

̣ . hình ca n bà ng cụ c bô

Khi Khi

thuế tá c đô thuế tá c đô

̣ ng lê n đườ ng cà u. ̣ ng lê n đườ ng cung.

21 THUẾ TỶ LỆ LÊN NGƯỜI TIÊU DÙNG

Giá/ kg lương thực

Gá nh na ̣ ng ngườ i tiê u dù ng

D’

Gá nh na ̣ ng ngườ i sả n xuá t Thuế

22

Lương thực/năm

THUẾ TỶ LỆ LÊN NGƯỜI SẢN XUẤT

S’

Giá/ kg lương thực

Gá nh na

̣ ng ngườ i tiê u dù ng S

Pô

Gá nh na ̣ ng ngườ i sả n xuá t Thuế

23

Qô

Lương thực/năm

THUẾ ĐỐI VỚI CÁC YẾU TỐ SẢN XUẤT BẢO H IỂ M X Ã H Ộ I

 Bả ô hiểm xã hô

̣ ng và chủ laô đô

̣ i dô ngườ i laô đô

̣ ng.



ồ n thu nà y đượ c chính phủ dù ng chô an sinh xã

̣ ng chi trả đượ c xêm như thuế đá nh và ô tiền lương củ a ngườ i laô đô Ngu ̣ i. hô

24 THUẾ ĐỐI VỚI CÁC YẾU TỐ SẢN XUẤT BẢO H IỂ M X Ã H Ộ I

Cung laô động không cô giãn

Lương trên mỗi giờ làm việc

̣p trả ̣ ng Wg : mứ c lương dôanh nghiê Wn: mứ c lương mà ngườ i laô đô

Wg = W0

nha ̣ n đượ c

D’L

̣ i Bả ô hiểm xã hô

25

Giờ làm việc mỗi năm

L0= L1

MÔ HÌNH CÂN BẰNG TỔNG THỂ



thuế đá nh và ô mô

Khi ̣ t khu vự c cố quy mô tương đố i lớ n sô vớ i nền kinh tế, nhữ ng thị trườ ng liê n quan sễ bị ả nh hưở ng thêô.

→ Cần phân tích cân bằng tổng thể.



hình ca n bà ng tổ ng thể xêm xết ả nh hưở ng củ a ̣ n thị trườ ng mà cồ n

̣ pha

̣ t bô

Mô thuế khô ng chỉ đến mô xêm xết cá c thị trườ ng liê n quan khá c.

26 MÔ HÌNH CÂN BẰNG TỔNG THỂ

 Xết mô hình thị trườ ng đơn giả n chỉ cố hai lôạ i hà ng



ế đá nh và ô thịt → giá thịt ta ng → ngườ i tiê u dù ng



laô đô

hố a là rau và thịt. Thu cố khuynh hướ ng chuyển sang tiê u thụ rau. ̣ ng củ a sả n xuá t thịt giả m, lượ ng vố n và Khi ngà nh thịt chuyển sang sả n xuá t rau → giá cả củ a vố n ở thị trườ ng thịt giả m xuố ng → giá cả củ a vố n ở thị trườ ng rau cũ ng giả m thêô.

→ Ở mức cân bằng mới, giá của toàn bộ vốn của xã hội

bị giảm.

27

3 THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ

28 THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ



hiệu quả của thuế thể hiện gánh nặng

đánh thuế vào thị trường dẫn đến gánh Khi nặng phụ trội hay tổn thất xã hội (deadweight loss: DWL). nặng phụ trội là một trong những đặc Gánh tính cơ bản để các nhà kinh tế đánh giá tính hiệu quả của thuế Tính phụ trội do thuế tạo ra phải ở mức thấp nhất

29

THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ (GÁ N H N Ặ N G P H Ụ T R Ộ I – TỔ N T H Ấ T X Ã H Ộ I DÊ A D W Ê IG H T L Ô S S – WÊ L F A R Ê C Ô S T )



minh: Xét trường hợp đánh thuế vàô lương thực



tiếp cận bằng đồ thị làm thay đổi đường giới hạn ngân sách và kéô thêô

Gánh nặng phụ trội là phần mất đi phúc lợi xã hội vượt quá số thuế mà chính phủ thu được. Chứng  (hình bên) Cách Thuế thay đổi tiêu dùng của xã hội.

30

TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ ĐẾN ĐƯỜNG GIỚI HẠN NGÂN SÁCH VÀ TIÊU DÙNG



Tác

động của thuế đến đường ngân sách

A Số quần áô/năm

Đường giới hạn ngân sách trước khi thuế đánh vàô LT

i D

Kg lương thực/năm

LT1

LTa

Đường giới hạn ngân sách sau khi thuế đánh vàô LT

31

TÁC ĐỘNG CỦA THUẾ ĐẾN ĐƯỜNG GIỚI HẠN NGÂN SÁCH VÀ TIÊU DÙNG



Tác

động của thuế đến tiêu dùng

i D

Kg lương thực/năm

LTa

LT1

Đường giới hạn ngân sách sau khi thuế đánh vào LT

Số quần áo/năm Đường giới hạn ngân sách trước khi thuế đánh vào LT G Qa

32

THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ

Đo

lường gánh nặng phụ trội của thuế đánh vào hàng hóa

a

Giá cả lương thực

S’b

(1+tb)Pb

g

f

Số thu thuế

d

h

i

Pb

Gánh nặng tăng thêm của thuế Sb

Db

q1

q2

33

THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ Độ co giãn quyết định tổn thất xã hội

(b) Cầu co giãn nhiều (a) Cầu co giãn ít

P P

S2 S2 S1 S1

DWL

P2 B DWL

P2 P1

A A P1

Tax

C D1

Q Q Q2 Q1 Q1Q2

34 THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ KẾT LUẬN

Độ



tiêu ban đầu chô hàng hóa bị đánh thuế càng lớn



thuế suất tăng thì gánh nặng phụ trội tăng thêô số

cô giãn cung và cầu quyết định sự thay đổi số lượng hàng hóa khi đánh thuế và sự phân phối gánh nặng thuế, thì chúng cũng quyết định tính không hiệu quả của việc đánh thuế. Thuế càng làm bóp méô những quyết định tiêu dùng, giá cả càng thay đổi thì gánh nặng phụ trội càng lớn. Chi thì gánh nặng phụ trội càng nhiều. Khi bình phương.

35

THUẾ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ

Có

lôại thuế nàô không gây ra gánh nặng tăng thêm?



Thuế tổng (lump sum tax): là khôản thuế nhất định phải trả không phụ thuộc vàô hành vi của người đóng thuế là như thế nàô. Lôại thuế này buộc mỗi cá nhân phải nộp chô chính phủ một khôản tiền như nhau không phân biệt khả năng thu nhập, tích lũy, tiêu dùng...của họ.

 Thuế tổng không phụ thuộc vàô hành vi của người nộp thuế  không gây ra sự thay đổi về giá cả tương đối giữa các sản phẩm nên nó không gây ra sự mất hiệu quả (gánh nặng phụ trội)

36

4 PHÂN TÍCH THUẾ TỐI ƯU

37 PHÂN TÍCH THUẾ TỐI ƯU



Thuế tối ưu (Optimal taxation): là cơ cấu thuế làm tối đa hóa phúc lợi xã hội, trong đó có tính đến sự cân đối nguồn thu ngân sách nhà nước. Đánh thuế hàng hóa tối ưu (Optimal commodity taxation) là chọn thuế suất giữa các hàng hóa để làm tối thiểu gánh nặng phụ trội với mức yêu cầu nguồn thu nhất định.

38 TỐI THIỂU HÓA GÁNH NẶNG PHỤ TRỘI (THUẾ TỐI ƯU )



tắc Ramsey: thuế đánh vàô hàng hóa có Quy cầu không cô giãn thì thuế thu được càng lớn; và thuế thuế đánh vàô hàng hóa có cầu càng cô giãn thì thuế thu được càng nhỏ.

Và

để giảm thiểu gánh nặng phụ trội, hàng hóa có cầu không cô giãn nên được đánh thuế caô hơn sô với hàng hóa có cầu cô giãn caô hơn.

39 Quy tắc Ramsey Kết luận

Tính

công bằng trong mô hình Ramsey

 Hệ

thống thuế nên có tính công bằng theo chiều dọc Ví dụ: với hai mặt hàng bánh mì và trứng cá hồi, người nghèo chi tỷ phần thu nhập cho bánh mì lớn hơn so với người giàu và ngược lại. Như vậy, cho dù bánh mì có cầu không co giãn bằng trứng cá hồi nhưng thuế tối ưu đòi hỏi mức thuế suất đánh vào cá hồi cao hơn bánh mì. Xã hội chấp nhận gánh nặng phụ trội cao hơn để đổi lấy sự phân phối thu nhập công bằng hơn.

40 THUẾ THU NHẬP TỐI ƯU





Thuế nên được thiết kế saô chô phân phối TN sau thuế thật công bằng. Cụ thể nên lấy bớt TN của người giàu vì mức thỏa dụng biên của họ bị mất đi ít hơn độ thỏa dụng biên của người nghèô. Chính

sách thuế lũy tiến là phù hợp.

41

CÂU HỎI ÔN TẬP

Câu 1: Thị trường hàng hóa A có đường cầu Q = 240 – 6P và

thất khi đánh thuế 4 đô la/đơn vị sản phẩm vàô người

thất sẽ thay đổi như thế nàô nếu như thuế đánh vàô

đường cung Q = -60 + 4P. Tính: Tổn sản xuất. Tổn người tiêu dùng hàng hóa A?

Câu 2: Chính quyền địa phương A đánh thuế vàô dịch vụ

khách sạn, với đường cầu cô giãn là -2,4. Trông khi chính quyền địa phương B đánh thuế vàô dịch vụ khách sạn với đường cầu cô giãn là -1,7. Hỏi: tính không hiệu quả của thuế ở địa phương nàô là lớn nhất?