Báo cáo bổ sung của NGO cho báo cáo định kỳ lần thứ ba, thứ tư của Chính phủ về kết quả thực hiện Công ước Liên Hợp quốc về Quyền trẻ em tại Việt Nam giai đoạn 2002-2007

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo bổ sung của NGO cho báo cáo định kỳ lần thứ ba, thứ tư của Chính phủ về kết quả thực hiện Công ước Liên Hợp quốc về Quyền trẻ em tại Việt Nam giai đoạn 2002-2007 nhằm đưa ra mục tiêu của báo cáo là đưa ra quan điểm của các tổ chức Phi chính phủ (NGO) về tình hình thực hiện Quyền Trẻ em ở Việt Nam, ñưa ra các khuyến nghị cho Báo cáo quốc gia để tăng cường và hỗ trợ công việc của Chính phủ về quyền trẻ em, và đưa ra kinh nghiệm của các tổ chức Phi chính phủ về việc thực hiện CRC tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo bổ sung của NGO cho báo cáo định kỳ lần thứ ba, thứ tư của Chính phủ về kết quả thực hiện Công ước Liên Hợp quốc về Quyền trẻ em tại Việt Nam giai đoạn 2002-2007

Báo cáo b sung c a NGO cho báo cáo ñ nh kỳ l n th ba, th tư c a Chính ph v k t qu th c hi n Công ư c Liên H p qu c v Quy n tr em t i Vi t Nam Giai ño n 2002-2007 2011 1
L i nói ñ u B n báo cáo này là báo cáo c a các t ch c Phi chính ph b sung cho Báo cáo ð nh kỳ Qu c gia l n th ba và th tư c a Chính ph Vi t Nam v vi c th c hi n Công ư c Quy n Tr em (CRC) giai ño n 2002 - 2007. M c tiêu c a báo cáo là ñưa ra quan ñi m c a các t ch c Phi chính ph (NGO) v tình hình th c hi n Quy n Tr em Vi t Nam, ñưa ra các khuy n ngh cho Báo cáo qu c gia ñ tăng cư ng và h tr công vi c c a Chính ph v quy n tr em, và ñưa ra kinh nghi m c a các t ch c Phi chính ph v vi c th c hi n CRC t i Vi t Nam. ði m quan tr ng hơn n a là báo cáo này bày t quan ñi m c a tr em Vi t Nam. Nh ng l i trích d n tr c ti p t tr em ñư c ñưa vào ph n chính c a báo cáo, trong ñó quan ñi m và nh ng ki n ngh c a tr ñư c ph n ánh m t cách chi ti t hơn trong báo cáo tham v n tr em, kèm theo trong Ph l c I c a báo cáo này. Báo cáo này ñư c xây d ng d a trên s k t h p gi a kinh nghi m làm vi c th c t và ki n th c thu c các ch ñ /lĩnh v c ho t ñ ng c a các t ch c NGO có liên quan, và do v y báo cáo không ñ c p ñ n t t c các ñi u kho n c a CRC. Báo cáo ñã xác ñ nh sáu lĩnh v c ch ch t ñ ñưa ra các k t lu n và khuy n ngh , bao g m: • Các h th ng b o v tr em c p qu c gia và ñ a phương • Tăng cư ng vai trò c a B Lao ñ ng, Thương binh và Xã H i (BLðTB&XH) • Thi hành lu t • Thanh tra ñ c l p v tr em • S tham gia c a tr em • Thu th p d li u M t s t ch c NGO qu c t (INGO) và Vi t Nam (LNGO) ho t ñ ng trong lĩnh v c quy n tr em và các v n ñ tr em t i Vi t Nam ñã tham gia vào quá trình vi t báo cáo này thông qua vi c ñóng góp ngu n l c v tài chính, nhân s cũng như tham gia so n th o báo cáo. ð ph c v vi c so n th o n i dung, th o lu n, ki m tra và ñ i ch ng thông tin, m t nhóm công tác c a các t ch c NGO ñã ñư c thành l p dư i s ñi u ph i c a t ch c C u tr Tr em Thu ði n. Trung tâm D li u các t ch c Phi chính ph h tr vi c liên h v i các t ch c LNGO, cung c p ñ a ñi m và nhân s cho các cu c h p/h i th o. . Các t ch c sau ñây ñã tham gia ñóng góp cho b n báo cáo: CeSVI (humanitarian organization for cooperation and development) ChildFund Enfants&Developpement in Vietnam Italian Association for Aid to Children (CIAI) Plan in Vietnam Saigon Children’s Charity Save the Children in Vietnam Terre des hommes Foundation (Lausanne, Switzerland) Vietnam Association for Protection of Child Rights VUFO-NGO Resource Centre World Vision 2
M CL C L i nói ñ u .............................................................................................................................................. 2 Quá trình th c hi n ............................................................................................................................... 5 Tình hình chung c a tr em Vi t Nam trong giai ño n 2002-2007 ................................................ 7 Các k t lu n và nh ng khuy n ngh ch y u..................................................................................... 7 H th ng b o v tr em c p qu c gia và ñ a phương .................................................................... 7 Tăng cư ng vai trò c a B LðTB&XH và C c B o v và Chăm sóc tr em ................................ 8 Thi hành pháp lu t....................................................................................................................... 8 Thanh tra ñ c l p v tr em ......................................................................................................... 8 S tham gia c a tr em ................................................................................................................ 8 Thu th p d li u .......................................................................................................................... 8 I. Các phương pháp t ng th trong vi c th c hi n .......................................................................... 9 i. S hài hòa gi a Công ư c và lu t pháp qu c gia ..................................................................... 9 ii. S ph i h p và các k ho ch hành ñ ng qu c gia ................................................................... 9 iii. Theo dõi và ñánh giá ñ c l p ............................................................................................... 10 iv. Phân b ngu n l c ............................................................................................................... 10 v. H p tác v i xã h i dân s ...................................................................................................... 11 vi. Thu th p d li u ................................................................................................................... 11 vii. Tuyên truy n và ph bi n Công ư c qu c t v Quy n tr em ............................................ 12 II. Khái ni m v tr em (ði u 1) ....................................................................................................... 12 III. Các nguyên t c chung ................................................................................................................... 13 Không phân bi t ñ i x (ði u 2) ............................................................................................... 13 Vì l i ích t t nh t c a tr em (ði u 3) ....................................................................................... 14 Quy n ñư c s ng, t n t i và phát tri n (ði u 6 );....................................................................... 14 Tôn tr ng quan ñi m c a tr em (Các ñi u 12, 13, 14, 15) ......................................................... 14 IV. Quy n công dân và t do .............................................................................................................. 16 Tên và qu c t ch (ði u 7) .......................................................................................................... 16 Ngư c ñãi và b o hành (Các ñi u 19, 34, 35, 37a và ñi u 39) .................................................... 17 V. Môi trư ng gia ñình và Chăm sóc thay th ................................................................................. 19 Nh n con nuôi (ði u 21) ........................................................................................................... 19 Chuy n giao b t h p pháp và không hoàn tr (ði u 11)............................................................. 21 VI. Chăm sóc y t cơ b n và phúc l i................................................................................................ 22 Tr khuy t t t (ði u 23) ............................................................................................................ 22 Y t và các d ch v y t (ði u 24) ............................................................................................. 22 HIV/AIDS (ði u 2, 24, 25) ....................................................................................................... 22 VII. Giáo d c, vui chơi và các ho t ñ ng văn hoá .......................................................................... 25 Giáo d c (ði u 2, 28, 29) Khuy n ngh cu i cùng s 48 ............................................................ 25 Quy n ñư c ti p c n giáo d c (ði u 28).................................................................................... 25 Quy n ñư c giáo d c có ch t lư ng (ði u 29)........................................................................... 26 Giáo d c hoà nh p và tr khuy t t t (ði u 2, 23, 28) ................................................................. 28 Vui chơi và gi i trí (ði u 31)..................................................................................................... 29 Quy n ñư c s ng, s ng còn và quy n ñư c phát tri n (ði u 6 ño n 2) ...................................... 29 VIII. Các bi n pháp b o v ñ c bi t.................................................................................................. 31 Tr em làm trái pháp lu t (ði u 37 (b)-(d), 39, 40) .................................................................... 31 3
Tr em trong các trư ng h p b bóc l t ...................................................................................... 33 Bóc l t tình d c và xâm h i tình d c (ði u 34) .......................................................................... 33 Di cư (Các ñi u 2, 24, 28, 32, 40) .............................................................................................. 33 Buôn bán và b t cóc tr em (Các ñi u 10, 11, 34, 35, 39) .......................................................... 33 Tr em dân t c thi u s (ði u 30) ............................................................................................. 35 PH L C 1:BÁO CÁO THAM V N TR EM ............................................................................. 36 Gi i thi u chung........................................................................................................................ 36 Quá trình th c hi n.................................................................................................................... 36 K t qu ..................................................................................................................................... 37 Quan ñi m và ñ xu t c a Tr em ............................................................................................. 38 PH L C II:THÔNG TIN CƠ B N ................................................................................................ 49 Hài hoà hoá n i lu t và Công ư c qu c t ................................................................................. 49 H p tác v i xã h i dân s .......................................................................................................... 49 B o hành và ngư c ñãi ñ i v i tr em ....................................................................................... 49 HIV/AIDS ................................................................................................................................. 49 Giáo d c ................................................................................................................................... 50 Giáo d c hoà nh p và tr em khuy t t t ..................................................................................... 50 Buôn bán và b t cóc tr em ....................................................................................................... 51 PH L C III:THƯ M C................................................................................................................... 52 Tình hình chung v tr em Vi t Nam giai ño n 2002-2007 ........................................................ 52 Hài hoà hoá gi a Công ư c và Lu t pháp qu c gia .................................................................... 52 Các ngu n thông tin .................................................................................................................. 52 Không phân bi t ñ i x ............................................................................................................. 52 Tên và Qu c t ch ....................................................................................................................... 52 Ngư c ñãi và b o hành tr em ................................................................................................... 53 Y t và d ch v chăm sóc s c kho ............................................................................................ 53 Giáo d c ................................................................................................................................... 53 Chung ....................................................................................................................................... 53 4
Quá trình th c hi n ðây là Báo cáo b sung ñ u tiên c a các t ch c Phi chính ph cho Báo cáo qu c gia c a Chính ph Vi t Nam v k t qu th c hi n Công ư c Quy n tr em (CRC). Báo cáo này là cơ h i quan tr ng cho các t ch c xã h i dân s trong nư c và qu c t làm vi c trong lĩnh v c tr em Vi t Nam ñưa ra nh n xét v nh ng thành t u mà Chính ph ñã ñ t ñư c trong giai ño n 2002 - 2007. Quá trình xây d ng báo cáo b t ñ u th c hi n t ñ u năm 2007 thông qua vi c t ch c các bu i h p do Nhóm Công tác v Quy n Tr em (CRWG) ch trì t i Liên Hi p các T ch c H u ngh Vi t Nam - Trung tâm D li u Các t ch c Phi chính ph . Tháng 6 năm 2007, 4 t ch c Phi chính ph qu c t và 2 t ch c Phi chính ph trong nư c ñư c CRWG u quy n ñ thành l p Ti u nhóm hành ñ ng ñ c l p c a các t ch c Phi Chính Ph , ch u trách nhi m so n th o Báo cáo b sung v tình hình th c hi n công ư c quy n tr em, giai ño n 2002 - 2007. Ti u nhóm này làm nhi m v huy ñ ng các T ch c xã h i dân s Vi t Nam tham gia xây d ng báo cáo, là di n ñàn ñ th o lu n và hình thành quy trình xây d ng báo cáo. Ti u nhóm hành ñ ng này có trách nhi m báo cáo cho Nhóm Công tác v Quy n Tr em (CRWG). Các nguyên t c ñư c tuân th khi l p báo cáo b sung là: 1. Ưu tiên s tham gia c a tr em và quan ñi m c a tr em 2. Ưu tiên s tham gia c a các t ch c xã h i dân s ; 3. ð m b o tính minh b ch v i Chính ph Vi t Nam Thành viên c a Nhóm ñã xác ñ nh các lĩnh v c ch y u c n t p trung và ñưa ra các báo cáo ng n v m t s lĩnh v c l a ch n theo ch ñ . Các thành viên c a Nhóm công tác ñã ñóng góp ph n n i dung theo các lĩnh v c ch ch t thu c lĩnh v c chuyên môn c a h , bao g m: ChildFund v n i dung Vui chơi và Gi i trí c a tr em, CIAI (Hi p h i qu h tr cho tr em c a Ý) v ch ñ Con nuôi, Plan v Tôn tr ng quan ñi m c a tr em và Quy n ñư c hư ng Giáo d c c a tr , T ch c C u tr Tr em Anh v HIV/AIDS, Di cư và Buôn bán tr em, T ch c C u tr Tr em Thu ði n và CSAGA v ngư c ñãi và b o hành tr em, T ch c C u tr Tr em Thu ði n v Giáo d c hoà nh p và tr em khuy t t t, RCGAD (Trung tâm nghiên c u v Gi i và Phát tri n) cũng có nh ng ñóng góp cho các n i dung ban ñ u. Các t ch c Phi chính ph trong nư c ñã tham gia h i th o tham v n gi i thi u v Báo cáo b sung. M t h i th o l n ñã ñư c t ch c v i s tham gia c a các t ch c NGO trong nư c và qu c t ñ t o cơ h i cho các t ch c nh n xét v c hai b n D th o báo cáo qu c gia và D th o các báo cáo ng n theo ch ñ . ð i di n c a B Lao ñ ng, Thương binh và Xã h i ñã tham d và gi i thi u v Báo cáo qu c gia t i c hai bu i h i th o này. Trong quá trình tham v n, các v n ñ b sung như: chăm sóc thay th cho tr em, cung c p các d ch v chăm sóc s c kho sinh s n và tính d t n thương c a tr em v i thiên tai ñã ñư c nh c ñ n. Tuy nhiên trong khuôn kh h n ch c a Báo cáo b sung và năng l c c a nhân s trong vi c chu n b các thông tin, báo cáo quy t ñ nh ch ñ c p ñ n nh ng lĩnh v c m u ch t ñã ñư c th ng nh t trư c ñó. Trong tháng 1 và tháng 2 năm 2008, sáu cu c tham v n tr em v các v n ñ trong Báo cáo b sung v quy n tr em ñã ñư c t ch c c ba mi n B c, Trung, Nam Vi t Nam v i s tham gia c a 339 em nam, n ñ tu i t 10 -16. Quan ñi m và ki n ngh c a các em ñã ñư c ph n ánh trong Báo cáo tham v n tr em là Ph l c 1 c a Báo cáo b sung này. 5
D th o cu i cùng c a Báo cáo này cũng ñã ñư c chia s v i phía Chính ph Vi t Nam tháng 5 năm 2010. Nhóm công tác v Quy n tr em thông qua Báo cáo này tháng 3 năm 2011. 6
Tình hình chung c a tr em Vi t Nam trong giai ño n 2002- 2007 Vi t Nam trong th i gian qua ñã ñ t ñư c nh ng thành t u phát tri n ñ y n tư ng, như GDP trung bình tăng 7.7% trong giai ño n 2002 – 2007, t l tăng trư ng cao t 7.08% năm 2002 ñ n 8,48% năm 20071, và t l ñói nghèo gi m t 58.1%2 năm 1993 xu ng còn 14.84%3 năm 2007. Trong giai ño n 2002 - 2007, m c dù Vi t Nam ñã ñ t ñư c nh ng ti n b l n c p qu c gia trong lĩnh vi c cung c p các d ch v xã h i cơ b n, chăm sóc s c kho và ti p c n ph c p giáo d c ti u h c4, v n còn t n t i nhi u v n ñ kinh t xã h i. M t s v n ñ m i n i lên ph n ánh s thay ñ i to l n v kinh t và xã h i di n ra trong hai th p k v a qua, ñó là kho ng cách kinh t ngày càng tăng gi a ngư i giàu và ngư i nghèo, gi a khu v c nông thôn và vùng sâu vùng xa v i khu v c thành th . Trong năm 20065 t l nghèo là 3.9% ñ i v i khu v c thành th , trong khi khu v c nông thôn là 20,4%. T l nghèo là 10,3% ñ i v i nhóm chi m ña s là Kinh và ngư i Hoa, trong khi v i nhóm ngư i dân t c thi u s là 52,3%. Các con s này cho th y thách th c v s b t bình ñ ng và chênh l ch, d n t i m i lo ng i ngày càng tăng v nh ng tác ñ ng tiêu c c t i quy n c a tr em thu c nhóm d b t n thương nh t. ðó là nh ng tr em s ng vùng sâu, vùng xa, tr em dân t c thi u s , tr em b nhi m và nh hư ng b i HIV/AIDS, tr em m côi, tr em khuy t t t, tr em lao ñ ng s m, tr em b b o hành và xâm h i tình d c, tr em lang thang, tr em di cư, và tr em b buôn bán. Nh ng nhóm tr em này ư c tính kho ng 2,62 tri u em6. Là m t Qu c gia phê chu n Công ư c qu c t v Quy n tr em, Chính ph Vi t Nam có nghĩa v ph i b o v quy n c a m i tr em, ñ c bi t là tr em d b t n thương. Các k t lu n và nh ng khuy n ngh ch y u H th ng b o v tr em c p qu c gia và ñ a phương M c dù ñ t nư c ñã ñ t ñư c nh ng ti n b ñáng k nhưng t l ñói nghèo t i Vi t Nam (tháng 7 năm 2007) v n m c 14.84 %7 trên t ng dân s , và th c t kho ng cách v thu nh p ngày càng tăng là lý do ñáng lo ng i v nh hư ng c a nó ñ i v i các tr em nghèo nh t t i Vi t Nam. Ngày nay, còn m t s lư ng ñáng k tr em Vi t Nam, ñ c bi t là nhóm tr em d b t n thương (như tr em b nh hư ng b i HIV/AIDS, tr em có nguy cơ b l m d ng và b o hành, tr khuy t t t, tr em lao ñ ng s m, và g n ñây là nhóm tr di cư ra thành th và tr em b buôn bán…), và tr em vùng sâu vùng xa, chưa th c s ñư c hư ng l i t quá trình tăng trư ng kinh t nhìn chung r t l c quan c a Vi t Nam, trong khi Công ư c c a Liên H p Qu c v quy n tr em (CRC) hư ng t i t t c tr em. ði u then ch t, ñ c bi t ñ i v i tr em d b t n thương, là các em c n ñư c phát hi n s m, ñư c ñ i x phù h p và ñư c h tr chăm sóc k p th i trong chính c ng ñ ng c a các em. Do ñó, khuy n ngh ñ i v i Chính ph là c n có nh ng bi n pháp xây d ng h th ng b o v vì l i ích c a nh ng tr em d b t n thương nh t c c p qu c gia và ñ a phương. M t h th ng b o v c p qu c gia cho tr em c n bao g m các m ng lư i tích c c c ng ñ ng, v i s tham gia c a các cán b ñ a phương liên quan, các t ch c xã h i dân s , tr em và các gia ñình c a các em, cũng như các cán b ñư c ñào t o v chuyên môn ñ h tr các em ñã t ng b bóc l t và xâm h i. 1 Báo cáo qu c gia l n 3 và l n 4 c a Vi t Nam v th c hi n Công ư c Liên H p Qu c v quy n tr em giai ño n 2002 – 2007 2 Báo cáo phát tri n Vi t Nam 2008, B o tr xã h i, Báo cáo các nhà tài tr cho cu c h p tham v n các nhà tài tr c a Vi t Nam - Hà N i, ngày 6-7 tháng 12 năm 2007 3 Báo cáo qu c gia l n 3 và l n 4 c a Vi t Nam v th c hi n Công ư c Liên H p Qu c v quy n tr em giai ño n 2002 – 2007 4 B Lao ñ ng Thương binh Xã H i: 2008, 11 5 B Lao ñ ng Thương binh Xã H i: 2008, 11 6 C c B o tr Xã h i, B Lao ñ ng Thương binh Xã H i, 2007 7 B Lao ñ ng Thương binh Xã H i: 2008, 11. 8
Tăng cư ng vai trò c a B LðTB&XH và C c B o v và Chăm sóc tr em C n c p thi t làm rõ vai trò trách nhi m, và có hành ñ ng c th ñ h tr C c B o v và Chăm sóc tr em m i thành l p, thu c B Lao ñ ng, Thương binh và Xã h i (BLðTB&XH). Chính ph nên h tr C c B o v và Chăm sóc tr em ñ C c có th ñóng m t vai trò tiên phong m nh m trong ch ñ o th c hi n Công ư c qu c t v Quy n tr em và các K ho ch c p qu c gia cho tr em. Chính ph c n xây d ng năng l c cho các cán b làm công tác liên quan t i t t c các c p, ñ c bi t t i c p cơ s , cũng như cung c p nh ng y u t c n thi t ñ c i thi n khâu thanh tra và thu th p d li u. Thi hành pháp lu t Như Báo cáo ñã ñ c p, Vi t Nam ñã xây d ng ñư c m t khung pháp lý t t v i các ñi u lu t phù h p. Tuy nhiên vi c th c thi các ñi u lu t này v n còn g p r t nhi u tr ng i. Chính ph nên ưu tiên thi hành nh ng ñi u lu t ñem l i l i ích cho tr em và tìm ra nh ng cách th c nh m rút ng n s ch m tr kéo dài trong tri n khai các b lu t, tăng cư ng ñi u ph i gi a các c p khác nhau c a Chính ph , c i thi n tính hi u qu trong ph bi n pháp lu t và thông tin ñ n các cán b công ch c, lu t sư, th m phán, cũng như nâng cao nh n th c v pháp lu t c a các cán b công quy n, các công dân là ngư i l n và tr em. Thanh tra ñ c l p v tr em Chính ph nên kh i ñ ng m t d án th nghi m thi t l p m t cơ ch ñ c l p, như cơ quan/cán b thanh tra v tr em, ñ giám sát vi c thúc ñ y và b o v Quy n tr em sao cho phù h p v i ñi u ki n văn hoá – xã h i c a Vi t Nam. S tham gia c a tr em Chính ph nên t o ra nh ng h th ng mang tính b n v ng và nh ng cơ ch l y ý ki n c a tr em khi xây d ng và giám sát vi c th c hi n nh ng chính sách và chi n lư c. Nh ng h th ng như v y nên ñư c ñưa vào th c ti n t t c các c p và th c hi n ñ u ñ n theo cách th c l ng ghép. Chính ph và các T ch c Phi chính ph c n cung c p cho tr em, bao g m nh ng tr em thu c các nhóm y u th , các thông tin thân thi n v i tr , k năng giúp tr có th tham gia và ñ m b o s tham gia c a các em là có ý nghĩa, ñư c phân b ngân sách và không mang tính hình th c. Thu th p d li u Chính ph c n h tr ñ tăng cư ng vi c thu th p d li u liên quan ñ n tr em, và c th là ñ i tư ng tr em d b t n thương như: tr có nguy cơ b xâm h i, tr em di cư, tr em b nhi m và nh hư ng b i HIV/AIDS, tr khuy t t t, tr em làm trái pháp lu t và lao ñ ng tr em. Chính Ph c n xem xét xây d ng năng l c và tăng cư ng nh ng n l c trong vi c ñáp ng và hành ñ ng d a trên nh ng b ng ch ng và thông tin thu th p ñư c (ví d như xác ñ nh và theo dõi/qu n lý các trư ng h p tr em d b t n thương) 8
I. Các phương pháp t ng th trong vi c th c hi n i. S hài hòa gi a Công ư c và lu t pháp qu c gia Khuy n ngh cu i cùng s 9 Ch trong m t th i gian ng n, Vi t Nam ñã hài hoà hoá ph n l n các n i lu t v i Công ư c qu c t v Quy n tr em. ð có thông tin v các ñi u lu t quan tr ng nh t, xin xem Ph l c II. Tuy Vi t Nam ñã ñ t ñư c k t qu ñáng ghi nh n trên ñây nhưng v n t n t i kho ng cách v s hài hoà c a n i lu t - thư ng th y trong lĩnh v c tư pháp v thành niên. Th m chí ngay c khi ñã có lu t thì vi c th c thi các ñi u lu t này v n còn g p r t nhi u tr ng i, như chi ti t trong báo cáo ñã nêu rõ. Nh ng tr ng i trên bao g m: • S ch m tr trong vi c th c hi n các ñi u lu t. Các ñi u lu t ñã ñư c Qu c h i thông qua v n ph i ñ i các ngh ñ nh/thông tư hư ng d n th c hi n do các b ngành liên quan ban hành trư c khi nh ng lu t này ñư c th c hi n; • Thi u s ñi u ph i gi a các c p khác nhau c a Chính ph . C n tìm ra gi i pháp cho s ch ng chéo hi n nay gi a các văn b n lu t, mâu thu n gi a m t s ñi u kho n, ho c s thi u nh t quán trong quá trình th c thi các văn b n pháp lu t. • S h n ch trong hi u qu ph bi n lu t pháp và thông tin. Các cán b , lu t sư và th m phán g p h n ch trong vi c ti p c n các văn b n pháp lu t v tr em, cũng như không ph i lúc nào cũng có ñ ki n th c v vi c áp d ng/thi hành các ñi u lu t này. • H n ch trong nh n th c v pháp lu t c a các cán b công ch c nhà nư c, các công dân là ngư i l n, tr em. C n thi t ph i có nhi u hơn n a t p hu n các k năng nh n bi t và ng phó v i các v n ñ nh y c m khi làm vi c v i tr em cho các cán b thi hành pháp lu t. Khuy n ngh : Chính ph c n ñánh giá l i m t cách có h th ng các tr ng i trong vi c th c hi n các ñi u lu t có tác ñ ng ñ n tr em. Và: • Tìm các gi i pháp rút ng n s ch m tr trong vi c thi hành lu t; • C i thi n vi c ñi u ph i gi a các c p khác nhau c a Chính ph ; • Tăng cư ng hi u qu công tác tuyên truy n và thông tin v pháp lu t cho các công ch c nhà nư c, lu t sư và th m phán; • Tăng cư ng nh n th c v pháp lu t c a các công ch c nhà nư c, các công dân là ngư i l n và tr em; và t ch c nhi u hơn n a t p hu n các k năng nh n bi t và x lý các v n ñ nh y c m khi làm vi c v i tr em cho các cán b thi hành pháp lu t. ii. S ph i h p và các k ho ch hành ñ ng qu c gia Khuy n ngh cu i cùng s 11 S gi i th U ban Dân s , Gia ñình và Tr em Vi t Nam (UBDSGðTE) vào tháng 9 năm 2007, cơ quan ñư c Chính ph giao nhi m v ñi u ph i vi c th c hi n Chương trình hành ñ ng qu c gia vì tr em, ñã t o ra thách th c l n cơ h i cho các v n ñ liên quan ñ n tr em. C c B o v , chăm sóc Tr em m i thành l p tr c thu c B LðTBXH t ñây c n ph i n l c nhi u hơn ñ ti p t c ưu tiên cho các v n ñ c a tr em. M t khác, các v n ñ c a tr em có ñi u ki n ñư c l ng ghép vào các B mà UBDSGðTE sát nh p vào, như B LðTBXH, B Y t , B Văn hoá, Th thao và Du l ch. ði u 9
r t quan tr ng là c n cung c p các khoá ñào t o nh m xây d ng năng l c cho các cán b nhà nư c liên quan t t c các c p, ñ c bi t c p cơ s 8 và c i thi n công tác ñi u tra và thu th p s li u. Khuy n ngh : • C c B o v , Chăm sóc tr em tr c thu c B LðTBXH c n gi vai trò ch ñ o trong vi c ñ m b o r ng các b , ngành liên quan s ưu tiên các v n ñ v tr em, và ñ m nh n trách nhi m hư ng d n ñi u ph i vi c th c hi n Công ư c qu c t v quy n tr em và các Chương trình hành ñ ng Qu c gia vì tr em. • Cung c p các khoá ñào t o xây d ng năng l c cho các cán b nhà nư c liên quan t t c các c p, ñ c bi t t i c p cơ s . iii. Theo dõi và ñánh giá ñ c l p Khuy n ngh cu i cùng s 13 Khuy n ngh cu i cùng c a U ban Quy n tr em nói trên ( y ban) ñ c p ñ n vi c thi t l p m t cơ ch ñ c l p và hi u qu ñ theo dõi vi c thúc ñ y và b o v quy n tr em. U ban ñã lưu ý r ng h th ng theo dõi c a UBDSGðTE trư c ñây không ph i là m t cơ quan theo dõi ñ c l p như ñã nêu trong Nh n xét chung s 2 c a U ban, và khuy n ngh r ng Chính ph c n xem xét xây d ng d án thí ñi m v thành l p m t cơ quan thanh tra cho tr em. M c dù ñã t n t i h th ng thanh tra Chính ph , các T ch c phi chính ph (NGO) coi m t cơ ch ñ c l p s là chìa khoá ñ tr em ti p c n ñư c v i nh ng quy ñ nh cho phép các em ñòi h i quy n c a mình. Hi n cơ ch ñ c l p như v y v n chưa t n t i Vi t Nam, nhưng nh ng mô hình ñư c cho là thành công các nư c khác có th giúp Vi t Nam thi t k m t mô hình phù h p v i ñ c trưng văn hóa – xã h i riêng c a mình. Khuy n ngh : Chính ph c n xây d ng d án thí ñi m thành l p cơ quan thanh tra ñ c l p v tr em trong ñó có tính ñ n tính phù h p v văn hóa – xã h i c a các mô hình này iv. Phân b ngu n l c Khuy n ngh cu i cùng s 15 Theo Báo cáo c a Chính ph v vi c th c hi n Công ư c qu c t Quy n tr em, giai ño n 2002- 2007, t l ñ u tư vào lĩnh v c xã h i trong khuôn kh các ngu n qu dành cho phát tri n ñã tăng t 26.4% năm 2001 lên 27.4% năm 20059. Tuy nhiên, ngân sách nhà nư c không th ñáp ng h t các nhu c u hi n t i v giáo d c, ñào t o và y t . Chính ph mu n khuy n khích s tham gia c a khu v c tư nhân, các doanh nghi p, c ng ñ ng và thi t l p quan h ñ i tác v i các nhà tài tr ñ ñáp ng t t hơn nh ng nhu c u này. Các t ch c NGO nh n th y10 r ng ngu n vi n tr phát tri n chính th c (ODA) ñang d n d n chuy n t h tr theo lĩnh v c sang h tr ngân sách theo m c tiêu qu c gia. S d ch chuy n này có th là m t thách th c ñ i v i vi c th c thi quy n tr em khi t n t i m t nguy cơ là cơ ch vi n tr m i và s h tr t các ngu n khác s không nh t thi t t p trung vào các nhóm d b t n thương. Khi nh n ñư c nhi u hơn h tr v ngân sách và quy n quy t ñ nh d a vào s phân b ngu n l c 8 MOLISA: 2008, 23 9 MOLISA: 2008, 25 10 Tuyên b c a các T ch c Phi chính ph qu c t trong cu c h p nhóm tham v n c a Ngân hàng Th gi i. Vi t Nam, tháng 12 năm 2007 10
cho các chương trình qu c gia, Chính ph nên ti p t c dành tr ng tâm cho th c hi n quy n và ñáp ng nhu c u c a nh ng tr em d b t n thương nh t, và phân b các ngu n ngân sách ñ ñ u tư và tri n khai các Chương trình m c tiêu qu c gia v B o v tr em. Xã h i dân s có th ñóng m t vai trò quan tr ng trong vi c theo dõi nh ng ngu n l c ñó có phân b t i nhóm tr em này m t cách phù h p không. Khuy n ngh : Khi ngu n vi n tr phát tri n chính th c chuy n sang h tr cho ngân sách, ho c vi n tr t các ngu n khác ñư c ñ m b o, Chính ph nên ti p t c c p ngân sách ñ ñ m b o quy n c a nh ng tr em d b t n thương nh t ñư c ưu tiên, theo dõi và giám sát; tri n khai và phân b ngân sách cho vi c th c hi n các Chương trình m c tiêu qu c gia v B o v tr em v. H p tác v i xã h i dân s Khuy n ngh cu i cùng s 19 Khung pháp lý cho các t ch c phi chính ph (NGOs) trong nư c và Các t ch c d a vào c ng ñ ng (CBOs) v n còn b t c p. Lu t v H i, văn b n pháp lu t xác ñ nh ñ a v pháp lý c a các t ch c này, sau hơn m t th p k v n còn là d th o, khi n cho các t ch c NGO trong nư c và t ch c xã h i, ñ c bi t là các t ch c d a vào c ng ñ ng g p khó khăn trong vi c xin ñăng kí pháp nhân do h n ch v ngu n l c, vì th , khó có th m r ng ho t ñ ng c a mình vì l i ích c a tr em. Hơn n a, c n t o khung pháp lý d ti p c n và thu n l i cho các T ch c phi chính ph trong nư c, và các T ch c d a vào c ng ñ ng trong công tác giám sát vi c th c hi n Công ư c qu c t v Quy n tr em. Xem thêm thông tin b sung t i Ph l c II Khuy n ngh : Chính ph c n t o ra khung pháp lý h tr cho các t ch c xã h i dân s nói chung, các t ch c phi chính ph trong nư c và các t ch c d a vào c ng ñ ng nói riêng , ví d như thông qua Lu t v H i. vi. Thu th p d li u Khuy n ngh cu i cùng s 17 Chính ph th a nh n r ng có kho ng cách trong vi c cung c p s li u, và h th ng thu th p s li u c a các b , ngành là r t khác nhau. M c dù ñã có m t chương trình v thu th p s li u t ng th ñ y tham v ng Vi t Nam, nhu c u c n ph i có s li u ñ y ñ và c n ph i có s ph i h p, ñi u ph i trong h th ng thu th p s li u ñã ñư c Chính ph , các t ch c NGO qu c t và trong nư c, k c UNICEF th a nh n là c p thi t. Theo báo cáo này, c n ph i có ñ y ñ s li u c a Chính ph v nh ng lĩnh v c sau: tình tr ng xâm h i tr em, tr em di cư, tr em b nh hư ng b i HIV và AIDS, tr em khuy t t t, quy n ñư c giáo d c c a tr em, tr em làm trái pháp lu t, và lao ñ ng tr em. C n thi t ph i có m t ñ nh nghĩa rõ ràng hơn v m t s khái ni m liên quan ñ n tr em, ví d khái ni m tr em b l m d ng, nh m giúp có ñư c nh ng d li u chính xác. Các t ch c NGO qu c t và trong nư c có th h tr vi c thu th p s li u ñ y ñ hơn thông qua ñóng góp các câu h i/n i dung ñi u tra liên quan ñ n tr em khi T ng c c Th ng kê chu n b các cu c ñi u tra h gia ñình. Chính ph cũng c n ph i tìm ki m các ngu n tài chính m i ñ th c hi n nghiên c u s li u v tr em nói trên. 11
Khuy n ngh : Chính ph c n h tr , xem xét, c p nh t và tăng cư ng thu th p s li u chính xác liên quan ñ n t t c tr em, ñ c bi t là tr em b l m d ng, tr em di cư, tr em b nh hư ng b i/có HIV/AIDS; tr khuy t t t, giáo d c tr em, tr em làm trái pháp lu t và lao ñ ng tr em. vii. Tuyên truy n và ph bi n Công ư c qu c t v Quy n tr em Khuy n ngh cu i cùng s 21 Theo báo cáo c a Chính ph , cán b các c p, ph n l n là các cán b thu c UBDSGðTE trư c kia ñ u ñã ñư c t p hu n v Công ư c qu c t v Quy n tr em (CRC). Các t ch c NGO qu c t và trong nư c cũng ñã và ñang góp ph n vào ñào t o/t p hu n v CRC cho các nhóm ñ i tư ng ch ch t khác nhau trên toàn qu c. Tuy nhiên, t i c p cơ s hi n còn thi u c v s lư ng các cán b nhà nư c chuyên trách v tr em, l n s lư ng các khoá ñào t o v Công ư c qu c t v Quy n tr em cho nh ng ñ i tư ng này. Hi n t i, s lư ng cán b làm công tác xã h i ñư c ñào t o v Công ư c qu c t v Quy n tr em còn r t ít và ñang có nhu c u c n ñư c ñào t o nhi u hơn. Vi c t ch c ñánh giá ch t lư ng c a các khoá t p hu n Công ư c qu c t v Quy n tr em s là r t h u ích. Các t ch c NGO có th h tr th c hi n ñánh giá này. Khuy n ngh : V i tư cách là cơ quan có trách nhi m th c thi vi c tuyên truy n và ph bi n Công ư c qu c t v quy n tr em, v i s h tr c a các T ch c phi chính ph trong nư c và qu c t , Chính ph Vi t Nam c n nâng cao ch t lư ng ñào t o Công ư c v Quy n tr em cho t t c các cán b chuyên trách làm vi c v i tr em t i c p cơ s , ñ ng th i ñánh giá tác ñ ng lâu dài c a công tác ñào t o Công ư c qu c t v Quy n tr em. II. Khái ni m v tr em (ði u 1) Lu t Thanh niên năm 2005 quy ñ nh r ng Công ư c qu c t v Quy n tr em (CRC) c n ñư c áp d ng v i t t c nh ng ñ i tư ng dư i 18 tu i. Tuy nhiên các ñi u lu t ho c ngh ñ nh khác và vi c th c thi các quy ñ nh pháp lu t này l i không ñ ng b v i quy ñ nh trong Lu t Thanh Niên nói trên. Ví d như s thi u hài hoà khi Lu t b o v , chăm sóc và giáo d c tr em quy ñ nh tr em là nh ng ngư i dư i 16 tu i, ñư c pháp lu t b o v , trong khi Công ư c qu c t v Quy n tr em và lu t v Thanh niên quy ñ nh tr em là nh ng ngư i dư i 18 tu i. Khuy n ngh : Chính ph nên tăng cư ng ph bi n và th c hi n Lu t Thanh niên và s hài hòa hóa c a lu t này v i các ñi u lu t và ngh ñ nh khác, ti n hành s a ñ i Lu t B o v , chăm sóc và giáo d c tr em ñ t t c các tr em t 18 tu i tr xu ng ñ u ñư c lu t này b o v . 12
III. Các nguyên t c chung Không phân bi t ñ i x (ði u 2) Khuy n ngh cu i cùng s 23 “Trư c kia em ñư c cô giáo r t quý. Có lúc cô ñã b o em giúp ñ các b n cùng l p. Khi cô bi t em b HIV dương tính, cô ñã không cho phép em chơi cùng v i các b n n a. Khi em h i các b n t i sao l i không cho em chơi cùng, các b n ñã tr l i r ng cô giáo nói cho các b n bi t là em b m. Khi em mu n xem sách cùng các b n thì các b n cũng không ñ ng ý” (M t tr em có HIV An Giang) “ l p tôi, m t s b n, khi bi t b tôi có HIV, ñã ch gi u tôi: b n là con c a m t ngư i nghi n, m t ñ a tr b nhi m HIV… Tôi v nhà ñã r t gi n và khóc. Tôi mu n ñi chơi v i các b n hàng xóm c a tôi nhưng cha m c a các b n y ñã không cho phép ñi u ñó.” (M t c u bé 12 tu i có cha m t vì HIV t i Hà N i) ði u 4 Lu t B o v , Chăm sóc và Giáo d c Tr em công nh n nguyên t c không phân bi t ñ i x . Chính ph ñã có nh ng n l c ñáng k nh m t o cơ h i t t hơn cho nh ng ñ i tư ng tr trong nhóm y u th , có nguy cơ b phân bi t ñ i x . Ví d như trong trư ng h p tr khuy t t t, nh ng n l c này bao g m h tr v công c , thi t b gi ng d y và h c t p, thi t k chương trình h c phù h p v i tr em khuy t t t và chính sách mi n gi m h c phí. M t s chương trình ñ c bi t nh m c i thi n tình hình c a tr em dân t c thi u s và tr em nghèo cũng ñã ñư c tri n khai. M c dù ñã có nh ng n l c k trên, theo B Giáo D c, ch có 24,22% tr khuy t t t h c ñ n c p trung h c ph thông11. Cu c kh o sát ñánh giá v Thanh niên Vi t Nam (SAVY12), khi ñ c p v v n ñ gi i, ch ra r ng 19% n thanh niên dân t c thi u s chưa t ng ñ n trư ng và 2/3 t ng s tr em b h c là n . Ngư c l i, hi n ñã có s bình ñ ng v gi i c p qu c gia t l ñ n trư ng và ph c p c p ti u h c gi a tr em nam và tr em n 13. C n ph i có nh ng nghiên c u sâu hơn v tình tr ng phân bi t ñ i x ñ i v i tr em. Báo cáo này và tham v n v i tr em trong Báo cáo tham v n tr em cũng ph n ánh kho ng cách v n còn t n t i trong thi hành các ñi u lu t liên quan ñ n ch ng phân bi t ñ i x , ñ c bi t ñ i v i tr em có HIV/AIDS (Lu t Phòng ch ng HIV/AIDS năm 2006), tr em khuy t t t, và tr em di cư. Các khuy n ngh Chính ph nên ñ m b o: • C i thi n vi c th c hi n Lu t phòng ch ng HIV/AIDS và tìm ra các gi i pháp mang tính th c ti n cho v n ñ kỳ th và phân bi t ñ i x v i tr em có/b nh hư ng b i HIV/AIDS; • Th c thi nghiêm kh c hơn n a pháp lu t cho phép nh n h c sinh có các nhu c u ñ c bi t vào h th ng trư ng h c công l p chính quy. • Th c thi pháp lu t ñ m b o các công trình xây d ng m i d ti p c n, d s d ng hơn và thân thi n v i ngư i khuy t t t; ñ ng th i m r ng vi c áp d ng ñi u lu t này ñ i v i các công trình và tòa nhà c a Chính ph . 11 MOLISA: 2008, 92. 12 Cu c kh o sát ñư c B Y t , T ng c c Th ng kê, T ch c Y t Th gi i và UNICEF h c hi n năm 2005 v i g n 7.600 ngư i tham gia t 42 t nh thành trên c nư c, bao g m nam gi i, ph n , nh ng ñ i tư ng ñã l p gia ñình ho c chưa l p gia ñình,, c ngư i Kinh và ngư i dân t c thi u s . ‘Survey Assessment of Vietnamese Youth’, UNICEF, 26 August 2005 13 MOLISA: 2008, 94. 13
• T o cơ h i cho t t c tr em di cư và tr em gái ngư i dân t c thi u s ñư c hư ng ñ y ñ các quy n v giáo d c. Vì l i ích t t nh t c a tr em (ði u 3) Khuy n ngh cu i cùng s 26 Nguyên t c này ñã ñư c ñưa vào Lu t B o v , Chăm sóc và Giáo d c tr em năm 2004. M t lĩnh v c ưu tiên trong thi hành lu t pháp c a Chính ph là lĩnh v c tr em làm trái pháp lu t, c th là khuy n ngh thành l p các Toà án v thành niên, Tòa án và trình t t t ng thân thi n v i tr em, tăng cư ng các bi n pháp tư pháp mang tính giáo d c và ph c h i, và ñ m b o có các khoá ñào t o v Công ư c qu c t v Quy n tr em cùng các k năng làm vi c v i tr trong nh ng tình hu ng nh y c m cho các cán b tư pháp, các Nhóm tư v n nhân dân và thành viên H i ñ ng xét x . Khuy n ngh : • Chính ph nên xem xét vi c thành l p Toà án thân thi n v i tr em, c ng c các th t c mang tính thân thi n v i tr em và tăng cư ng các bi n pháp tư pháp mang tính giáo d c và ph c h i; • ð m b o t ch c các khoá ñào t o v Công ư c qu c t v Quy n tr em và t p hu n các k năng làm vi c trong các tình hu ng nh y c m v i tr cho cán b tư pháp, các nhóm tư v n nhân dân và thành viên các H i ñ ng xét x . Quy n ñư c s ng, t n t i và phát tri n (ði u 6 ); Xin xem thêm ph n S c kho , Các d ch v chăm sóc y t , các ho t ñ ng vui chơi và gi i trí. Tôn tr ng quan ñi m c a tr em (Các ñi u 12, 13, 14, 15) Khuy n ngh cu i cùng s 30 “Quan h c a chúng ta v i v i ngư i l n gi ng như thuy n và bi n… Ch có s tham gia m i cho phép ngư i l n hơn hi u ñư c chúng ta và cho chúng ta hi u ñư c ngư i l n. S tham gia s giúp chúng ta, tr em, và ngư i l n hi u nhau hơn vì m i chúng ta sinh ra t các hoàn c nh khác nhau, khác nhau v gi i tính, v tu i tác…..v.v.” “ Công ư c qu c t Quy n tr em ði u 12 có miêu t v quy n c a chúng ta ñư c tham gia… b ng vi c chúng ta tham gia hôm nay, chúng ta ñang th c hi n quy n tham gia ñó c a mình. ði u này th t quan tr ng không ch vì ti ng nói c a chúng ta s ñư c l ng nghe mà còn vì nó s giúp chúng ta vư t qua ñư c t t c nh ng ñi u mà ngư i l n ñã b l ”. (Thành viên Câu l c b tr em và tr em lang thang t các t nh mi n Trung tu i t 14-15) M c dù có r t nhi u ñi u lu t ñ tham kh o ho c ñ thúc ñ y s tham gia c a tr em như Lu t s a ñ i B o v , Chăm sóc và Giáo d c tr em năm 2004, Lu t T t ng Dân s , Lu t Hôn nhân và Gia ñình năm 2000, lu t T t ng Hình s và Ngh ñ nh v x ph t vi ph m hành chính, nhưng các ñi u lu t này v n chưa ñư c ph bi n r ng rãi cũng như chưa ñư c v n d ng ñ y ñ khi xây d ng các chính sách và chương trình vì tr em. M t thách th c l n ñ i v i s tham gia c a tr em Vi t Nam là vi c xác ñ nh các ranh gi i gi a quy n tham gia c a tr em và trách nhi m tuân th theo ý ki n ngư i l n c a các em trong b i c nh 14
văn hoá – xã h i c a Vi t Nam, cũng như ñã ñư c quy ñ nh trong Lu t B o v , chăm sóc và giáo d c tr em14. ðã có r t nhi u sáng ki n ñư c c Qu c h i, Chính ph và các t ch c phi chính ph qu c t th c hi n nh m thúc ñ y s tham gia c a tr em, như tăng cư ng ñ i di n c a tr em trong nh ng phiên h p c a Qu c h i, tham v n tr trong quá trình chu n b cho Báo cáo qu c gia v th c hi n Công ư c qu c t v Quy n tr em giai ño n 2002 – 2007; phát tri n và ph bi n thông tin v quy n và các v n ñ c a tr em, ñ y m nh các chương trình vì tr em và do tr em th c hi n trên các phương ti n thông tin ñ i chúng c c p qu c gia và ñ a phương, ti n hành tham v n và t ch c h i ngh ñ thu th p và làm theo ý ki n c a tr em v các v n ñ liên quan ñ n tr em, ñ y m nh và c ng c các nhóm tr ñ ng ñ ng, nâng cao nh n th c cho ngư i l n (g m c các quan ch c Chính ph ) v CRC t c p trung ương t i ñ a phương ñ qua ñó t o ra m t môi trư ng phù h p cho vi c tham gia c a tr , giúp các em tham gia vào quá trình nghiên c u, giám sát và ñánh giá các chương trình, m i các em tham gia các bu i trao ñ i v i ñ i bi u H i ñ ng nhân dân các c p bao g m c c p cơ s , t ch c nhi u s ki n khác nhau c a tr em. Tuy nh ng n l c trên là ñáng k , quy n tham gia c a tr em v n là m t khái ni m chưa ñư c hi u, phát tri n và th c thi m t cách ñ y ñ t t c các c p, và không ñư c l ng ghép trong ho t ñ ng thư ng nh t. Cho dù s tham gia c a tr em ñã ñư c khuy n khích và tăng cư ng, nó v n không ñư c coi là ph n quan tr ng trong nh ng h tr c a ngư i l n hay các ho t ñ ng do ngư i l n kh i xư ng. S tham gia c a tr em v n b coi là m t ho t ñ ng mang tính s ki n ch không ph i là m t chương trình b n v ng ho c là m t ph n không th tách r i c a t t c nh ng vi c ñã ñư c th c hi n nh m thúc ñ y quy n tr em ho c các v n ñ c a tr em. Hơn th , tr em hi n v n ñư c coi như m t ñ i tư ng ñ ng nh t, vi c phát tri n nh ng năng l c và kh năng khác nhau c a các em chưa ñư c quan tâm. ð n nay, v n có ít các n l c c a chính quy n ñ a phương trong vi c tính ñ n quy n tham gia c a tr em thu c nhóm thi t thòi nh t, tr em nghèo, tr em khuy t t t trong các quy t ñ nh liên quan ñ n tương lai và vi c chăm sóc c a chính các em. ði u này cũng ñúng v i tr em t các nhóm dân t c thi u s , ñ c bi t là các tr em gái15, – ph i ch u tình tr ng b phân bi t ñ i x , theo như thông tin trong Báo cáo tham v n tr em. C i thi n ñư c s tham gia c a tr em trong môi trư ng h c ñư ng là m t trong nh ng v n ñ ch ch t ñư c ñ c p ñ n trong ph n quy n ñư c giáo d c c a báo cáo này. Nh ng thách th c mà Chính ph và các t ch c phi chính ph ñang ph i ñ i m t trong n l c nh m tăng cư ng s tham gia c a tr em chính là ch v n chưa có ñư c m t cách hi u th ng nh t v s tham gia c a tr em, chưa có m t chi n lư c qu c gia nào v s tham gia c a tr em, cũng như chưa có b t kỳ cơ ch nào ñ ñánh giá tác ñ ng ti m năng c a s tham gia c a tr em. Do v y, tr em ch ñư c tham gia theo ki u s ki n cho nh ng sáng ki n mang tính s ki n. Hơn n a, nhân l c ñư c ñào t o ñ thúc ñ y s tham gia c a tr em v n còn thi u, chưa có nh ng ngu n thông tin thư ng xuyên thân thi n v i tr em, chưa có ngân sách dành cho các chương trình b n v ng lâu dài v s tham gia c a tr . Và ñáng lưu ý hơn c là theo suy nghĩ truy n th ng, tr em v n b xem là ph thu c vào ngư i l n và không có ñ năng l c ñ ñưa ra nh ng quan ñi m h u ích trong quá trình ra quy t ñ nh. 14 Báo cáo chưa công b , chương 6, Quy n ñư c tham gia c a tr , UNICEF, Vi t Nam năm 2008. 15 Báo cáo chưa công b , chương 6: Quy n ñư c tham gia c a tr em, UNICEF Vi t Nam năm 2008 15
Khuy n ngh : • Có r t nhi u chính sách/chi n lư c và sáng ki n c a Chính ph ñã ñư c th c thi nh m khuy n khích s tham gia c a tr nhưng chưa có m t n l c mang tính b n v ng ñ tìm hi u quan ñi m c a tr em trư c khi ñưa ra xây d ng các chính sách/chi n lư c ñó. Chính ph c n xây d ng nh ng h th ng và cơ ch b n v ng trong ñó các quan ñi m c a tr em ñư c xem xét c p chính sách. Trong s các gi i pháp, có th xem xét vi c tăng cư ng vai trò và ñ i m i phương pháp t ch c sinh ho t c a ðoàn Thanh Niên, ð i thi u niên Ti n Phong, nh m huy ñ ng và phát huy t t hơn n a quy n tham gia c a tr em. • C n có s ñi u ph i t t hơn các c p khác nhau c a Chính ph nh m t ch c nh ng sáng ki n và s ki n nơi tr em có th tương tác v i ngư i l n và nh ng nhà ch c trách trong vi c ñưa ra nh ng quy t ñ nh, ví d như các ñ t l p K ho ch phát tri n kinh t - xã h i hàng năm t i c p thôn/b n và c p xã; • Thành l p và tư li u hoá nh ng h th ng giám sát và ñánh giá thư ng xuyên v s tham gia c a tr em các c p khác nhau, nh m ñ m b o quá trình tham gia c a tr không có phân bi t ñ i x và chú tr ng ñ n nh ng em trong nhóm y u th ; • Chính ph và Qu c h i c n ti p t c thúc ñ y ñ i tho i v i tr em; • Xây d ng năng l c cho các cán b c a Chính ph , cha m và các ñ i tư ng ngư i l n khác, t o ñi u ki n giúp h quan tâm t i s phát tri n năng l c và tính ña d ng c a tr em; • Chính ph và các t ch c c n ñ m b o s b o v toàn di n và không có ph n ng tiêu c c nào ñ i v i s tham gia c a tr ; • Chính ph và các T ch c phi chính ph c n cung c p cho tr em nh ng thông tin thư ng xuyên và thân thi n v i tr em, trang b cho các em nh ng k năng c n thi t liên quan ñ n s tham gia và ñ m b o s tham gia c a tr em là có ý nghĩa, c p ngân sách ñ các em tham gia th c ch t mà không ph i s tham gia mang tính tư ng trưng. IV. Quy n công dân và t do Tên và qu c t ch (ði u 7) Khuy n ngh cu i cùng s 32 ðăng ký khai sinh là quy n cơ b n c a m i tr em, ñ m b o tr em sinh ra có tên g i, qu c t ch. ðây là quy n ñư c quy ñ nh trong Lu t Dân s . Vi t Nam, 87,6% tr em dư i 5 tu i ñư c ñăng ký khai sinh16. Chính ph cũng th a nh n th c t r ng không ph i t t c tr em s ng các vùng sâu, vùng xa và tr em dân t c thi u s ñ u ñư c ñăng ký khai sinh. M c dù Nhà nư c và các cơ quan ñ a phương ñã t o ra nh ng chính sách thu n l i giúp cho vi c ñăng ký khai sinh cho tr em di cư, tr vô gia cư và tr em ngư i dân t c thi u s , tuy v y, nh ng chính sách này chưa ñư c ph bi n toàn di n và th c hi n m t cách tri t ñ t i các c p ñ a phương17. M t khác, v n còn m t s lư ng tr em nh p cư không ñư c hư ng quy n giáo d c c a mình do các em không th ñư c c p l i gi y khai sinh t i nơi các em ñang s ng/m i chuy n ñ n. Vì không th có gi y ñăng ký khai sinh nên các em không ñư c ñ n trư ng. Con c a nh ng ph n là n n nhân b buôn bán sau khi h i hương không ñư c phép ñăng ký khai sinh do m các em g p khó khăn trong vi c ñăng ký l i h kh u. Các tr em nay không th ti p c n c v giáo d c l n chăm sóc yt . 16 T ng c c th ng kê , Báo cáo ñi u tra ñánh giá các ch s ña ngành t i Vi t Nam ,( Hà N i, 2006), 19. 17 MOLISA: 2008, 44. 16
Tuy nhiên, tham v n tr em cũng ghi nh n m t s trư ng h p tr em di cư và tr em b buôn bán t i các vùng d án c a các t ch c phi chính ph ñã ñư c chính quy n ñ a phương t o ñi u ki n ñ các em ñư c ñăng ký gi y khai sinh. Khuy n ngh : Chính ph nên tăng cư ng tuyên truy n ph bi n thông tin pháp lu t v ñăng ký khai sinh vùng sâu, vùng xa, vùng dân t c thi u s và ban hành th t c hành chính ñơn gi n và d ti p c n ñ t t c tr em ñ u có th ñư c hư ng quy n c a mình, b t k các em ñăng ký khai sinh ñâu. Ngư c ñãi và b o hành (Các ñi u 19, 34, 35, 37a và ñi u 39) Khuy n ngh cu i cùng s 34, 50 Xin xem ph n buôn bán và b t cóc tr em trong báo cáo. “Chúng em mu n m t cu c s ng không có b o l c. T i sao r t nhi u ngư i tin r ng: “roi v t” s thu n ph c chúng em? Hãy mang ñ n cho chúng em m t cu c s ng v i tình yêu và s quan tâm chăm sóc.” (Tr em t tham v n nhóm Tân Trào, tu i t 11-16) “Ngày xưa trong làng c a em, b o l c gia ñình và b o l c gi a tr em v i nhau thư ng xuyên x y ra và có r t ít khu v c vui chơi gi i trí dành cho tr em. G n ñây, m t s khu vui chơi, gi i trí t t dành cho tr em ñã ñư c xây d ng trong m t môi trư ng lành m nh và ñi u này ñã góp ph n gi m b t b o l c tr em, tr em trong hoàn c nh khó khăn ñư c làm vi c, tr em lang thang có th ñư c h c ngh và nh n vi c làm vì v y các em không còn ph i lang thang n a. B ng cách này, các em ñã tránh xa ñư c b o l c.” (M t thành viên c a câu l c b tr em t nh mi n Trung, 15 tu i) M c dù Vi t Nam ñã có m t s ñi u lu t và chính sách nghiêm c m b o hành và ngư c ñãi tr em (như Lu t B o v , Chăm sóc và Giáo d c tr em, Ngh ñ nh 114 năm 2006, quy ñ nh v x ph t hành chính ñ i v i nh ng ngư i ñánh ñ p, làm t n thương tr em ho c nh ng ñ i tư ng có hành vi xúc ph m và gây t n h i v tinh th n và thân th c a tr em. M c dù Lu t Phòng ch ng b o l c gia ñình ñư c thông qua năm 2007, trong ñó có ñ c p ñ n hành vi c m tr ng ph t thân th (TPTT) ñ i v i tr em, tuy nhiên cho ñ n nay v n chưa có ñi u lu t nào nghiêm c m c th hành vi tr ng ph t thân th tr em t i gia ñình, nhà trư ng, và các cơ quan. Th m chí còn không có thu t ng Ti ng Vi t nh t quán cho vi c tr ng ph t thân th tr em. Xin xem ph n ph l c II thông tin b sung v lu t. Th ph m xâm h i tr em v n chưa ñư c x lý hình s theo Lu t hình s c a Vi t Nam. H u h t các trư ng h p b o hành tr em ch b x ph t hành chính, ho c gi i quy t trong c ng ñ ng/thôn xóm/gia ñình như m t v n ñ n i b , ho c cách gi i quy t theo ki u “k t thúc có h u”. ði u này làm cho m i ngư i tin r ng tr ng ph t thân th tr em là v n ñ cách giáo d c c a gia ñình ch không ph i là t i ph m hình s . Theo Báo cáo nghiên c u c a UBDSGðTE năm 2005, ña s ngư i ñư c ph ng v n không bi t r ng b o l c v i tr em là vi ph m pháp lu t Vi t Nam, cho dù th c t là tr ng ph t và ñánh ñ p nghiêm tr ng, và vi c s nh c tr là vi ph m Lu t Hình s , do v y, là t i ph m hình s . Vi c ph bi n các ñi u lu t t i các cơ quan và công chúng c n ph i ñư c chú tr ng m t cách ñáng k , như ñư c ñưa ra trong Báo cáo tham v n tr em. Theo nghiên c u v b o hành v i tr em năm 2005-2006, trên 60% tr em cho bi t các em v n b b o hành bao g m c tr ng ph t thân th trong trư ng h c, nhà và nh ng nơi khác . Chính ph ñã 17
tham gia nghiên c u c a Liên Hi p Qu c v b o l c tr em và các h i th o tham v n khu v c có liên quan, tuy nhiên cho ñ n nay v n chưa công b nghiên c u hay ch ñ nh cơ quan nào ch u trách nhi m th c hi n các khuy n ngh ñã ñư c ñưa ra. Do ñó, nh n th c v nghiên c u này và các ñ xu t trong nghiên c u ñ i v i các b nhà nư c và qu n chúng v n còn nhi u h n ch . Vi t Nam cũng ñã phát ñ ng m t s chi n d ch ñ ch m d t tình tr ng b o l c v i tr em do co quan trư c kia là UBDSGðTE ti n hành v i s h tr c a các cơ quan c a Liên H p Qu c (LHQ) và các T ch c phi chính ph qu c t , song h u h t các cán b nhà nư c v n không bi t làm th nào ñ báo cáo và khi u n i cơ quan nào v các hành vi l m d ng và b o l c v i tr em. Các cán b cơ quan nhà nư c cũng không bi t hành ñ ng th nào khi phát hi n ra nh ng trư ng h p tr b xâm h i, ngoài vi c ñưa ra tư v n cho n n nhân ho c báo cho c nh sát ñ i v i nh ng trư ng h p nghiêm tr ng. Bên c nh ñó, ch có r t ít b c cha m và th y cô giáo có ki n th c, k năng, phương pháp d y tr ñúng cách, áp d ng k lu t tích c c. C n có các ho t ñ ng ñào t o và các tài li u hư ng d n có ch t lư ng cho các cán b , cơ quan, ban, ngành c a Chính ph , giáo viên và các b c ph huynh trên toàn qu c v b o v tr em, ch ng b o l c tr em, cơ ch h tr và khung pháp lý. ðây cũng là m t thông ñi p chính ñư c ñưa ra t các cu c tham v n v i tr em ñư c th c hi n cho báo cáo này. Tr em cho bi t các em ph n ñ i vi c tr ng ph t thân th , các em c m th y t i t khi b ñánh ñ p và nh n th y có nhi u cách có nh hư ng tích c c ñ n các b c cha m , các th y cô, ngư i l n, như thông qua vi c t ch c h i th o tư v n. Các em ñ ngh nh ng ho t ñ ng này nên ñư c t ch c r ng rãi ph bi n hơn n a. Xâm h i và bóc l t tình d c tr em là nh ng v n ñ khó gi i quy t. Lu t B o v , Chăm sóc và Giáo d c tr em năm 2004 và Lu t Hôn nhân và Gia ñình, cũng như m t s lu t hình s khác ñ u b o v tr em. Ph bi n nh ng ñi u lu t này s có nh hư ng ñ n nh n th c c a ngư i dân vì h bi t r ng h có th b x ph t n u h xâm h i tình d c tr em. Tuy nhiên, ñ nh nghĩa pháp lý v xâm h i tình d c trong lu t hình s và lu t hành chính c n ñư c làm rõ ràng hơn, khi hi n t i các lu t này chưa ñ c p m t cách ñ y ñ ñ n t t c các khía c nh v xâm h i; các tiêu chí phân bi t các lo i t i ph m hình s chưa ñư c c th . Hơn n a các chi n lư c và chính sách c a Chính ph ch t p trung vào bóc l t tình d c góc ñ thương m i trong khi ñó xâm h i tình d c trong gia ñình ít ñư c chú tr ng. Ví d , Vi t Nam có chương trình ch ng xâm h i tình d c t p trung vào v n ñ buôn bán tr em và gái m i dâm, nhưng l i không có h th ng phù h p ñ ñi u ph i, gi i quy t các trư ng h p xâm h i tình d c, cũng như cơ ch h p lý ñ thu th p d li u v th ph m gây ra b o l c và xâm h i tr em. Có r t ít nghiên c u v xâm h i tình d c tr em t i Vi t Nam, do ñây b coi là m t v n ñ khó và nh y c m. K t qu là thi u d li u v xâm h i tình d c tr em, m t n n t ng ph c v cho công tác báo cáo cũng như thi t k d án phòng ch ng xâm h i tr em. ða s nh ng s li u có ñư c v xâm h i tình d c và b o l c ñư c l c lư ng công an thu th p và ch t p trung vào h u h t các trư ng h p ñư c coi là nghiêm tr ng, trong khi nhi u trư ng h p xâm h i tình d c không ñư c báo cáo, ñ c bi t khi th ph m là thành viên trong gia ñình. Nói chung, s hi u bi t chung v nh ng nh hư ng nghiêm tr ng c a vi c xâm h i tình d c tr em, và làm th nào ñ ngăn ch n, báo cáo và gi i quy t v n ñ này còn ñang m c ñ h n ch . V n ñ n ph m khiêu dâm tr em không ñư c nhà nư c ưu tiên x lý, m c dù ñã có quy ñ nh chung v phòng ch ng n ph m khiêu dâm tr em. Các n ph m khiêu dâm tr em không b coi là hành vi vi ph m pháp lu t riêng bi t. Cho ñ n nay Chính ph quan ni m tr em như nh ng khách hàng tiêu th các s n ph m tranh nh khiêu dâm ti m năng hơn là ñ i tư ng b l m d ng cho vi c s n xu t các n ph m khiêu dâm trên. Xu hư ng s d ng Internet Vi t Nam ngày càng tăng cũng 18
ñ ng nghĩa v i vi c t o các cơ h i cho nh ng ngư i mu n l i d ng tr em khía c nh khiêu dâm. ðã có quy ñ nh gi i h n v vi c tr em s d ng d ch v Internet công c ng như th nào nhưng cơ ch ñi u hành chưa ñư c rõ ràng. Dư ng như m i dâm tr em ñang gia tăng t i Vi t Nam m c dù thi u d li u xác th c. Theo nghiên c u c a m t t ch c phi chính ph Vi t Nam, 80% gái m i dâm là dư i 18 tu i18. Chính ph Vi t Nam ñã n l c r t l n trong vi c t o ra m t khung pháp lý ñ ch ng n n m i dâm tr em. Trong ñi u ki n khung pháp lý ñã s n sàng, ñây là th i ñi m cho Chính ph tăng cư ng thi hành lu t và thu th p d li u cũng như cung c p thêm thông tin t i các gia ñình có nguy cơ, ñ c bi t nh ng vùng sâu vùng xa c a ñ t nư c. Vi t Nam ñã có m t s văn phòng tư v n v xâm h i tr em như Trung tâm tư v n c a UBDSGðTE, ñư ng dây tr giúp tr em do m t t ch c phi chính ph qu c t h tr và m t s các trung tâm khác. Tuy nhiên, ngư i nghèo và nh ng ngư i vùng sâu vùng xa v n chưa bi t ñ n và ti p c n ñư c v i các trung tâm này vì các trung tâm này ñư c ñ t Hà N i, TP H Chính Minh ho c các t nh thành l n khác. Khuy n ngh : • C n phát tri n và tri n khai m t k ho ch hành ñ ng qu c gia nh m ch m d t t t c các hình th c b o l c v i tr em càng nhanh càng t t; • C n thi t l p h th ng b o v tr em thân thi n v i tr t i c ng ñ ng ñ ti p nh n khi u n i và ñi u tr cho n n nhân b xâm h i, bao g m c chính sách h tr tr em là nh ng n n nhân c a b o l c gia ñình; • C n có h th ng thu th p s li u d ti p c n và hi u qu v xâm h i tr em, bao g m nghiên c u c p qu c gia v xâm h i tình d c và tr ng ph t thân th tr em; • C n có lu t c th nghiêm c m m i hình th c b o l c v i tr em bao g m c tr ng ph t thân th t i gia ñình, trong trư ng h c và các nơi khác; • C n tăng cư ng xây d ng năng l c và nh ng k thu t k lu t tích c c cho cán b làm công tác xã h i, cán b chính quy n trong các cơ quan c a Chính ph làm vi c trong lĩnh v c ch ng b o l c tr em và cho các giáo viên (b t bu c), t p hu n r ng rãi v ch ñ làm cha m cho các b c cha m . V. Môi trư ng gia ñình và Chăm sóc thay th Nh n con nuôi (ði u 21) Khuy n ngh cu i cùng s 38 V khuy n ngh cu i cùng c a U ban Quy n tr em cho Báo cáo ñ nh kỳ l n hai c a Vi t Nam, c n lưu ý r ng h th ng chăm sóc, b o v và phúc l i cho tr em hi n nay v n cho phép m t s lư ng l n tr em làm con nuôi có y u t nư c ngoài (năm 2006 là kho ng 1.500 em, năm 2007 kho ng 2.000 em). Như v y trên th c t , vi c cho phép nh n con nuôi có y u t nư c ngoài v n nh n ñư c s ưu tiên hơn so v i khuy n khích chăm sóc b o tr và nh n con nuôi trong nư c. Bên c nh ñó, Vi t Nam v n chưa phê chu n Công ư c Hague năm 1993 v H p tác và B o v tr em liên quan ñ n vi c nh n con nuôi có y u t nư c ngoài (S 33) và v n chưa ban hành b t kỳ ñi u lu t nào v vi c nh n con nuôi trong nư c. 18 Buôn bán tr em, Tr m i dâm và Tranh nh khiêu dâm tr em: m t báo cáo b sung c a các t ch c phi chính ph t i Vi t Nam trong Báo cáo chính ph v OPSC (Hà N i, tháng 11 năm 2005), 11. 19
Các v n ñ c n quan tâm bao g m: S lư ng l n các t ch c con nuôi (hi n có kho ng 68 công ty) có gi y phép ho t ñ ng Vi t Nam: S ñơn xin nh n con nuôi cao hơn nhi u so v i s tr em ñ ñi u ki n làm con nuôi, ñi u này t o ra ‘c u’ v xin con nuôi và s c nh tranh gi a các t ch c con nuôi mà b n thân tr em không ñư c hư ng l i gì. M t s tr ñư c nh n làm con nuôi khi còn r t nh : M c dù chúng ta ñ u th a nh n r ng tr càng s m ñư c s ng trong môi trư ng gia ñình thì càng t t cho tr nhưng trên th c t m t s tr sơ sinh ñư c nh n làm con nuôi khi m i ch có vài tháng tu i. ði u này làm tăng thêm s hoài nghi r ng li u s là t t hơn khi giúp nh ng tr em ñó ñoàn t v i b m ñ c a mình hay là thúc ñ y vi c cho làm con nuôi ho c tìm b m nuôi là ngư i Vi t Nam cho các em. Có thông tin là các cơ s cho nh n con nuôi ho c các cơ s b o tr ñang c g ng ñáp ng nhu c u xin nh n tr sơ sinh làm con nuôi c a nh ng ngư i nư c ngoài ñi xin con nuôi. M t kho n tài chính l n do các t ch c cho nh n con nuôi ñóng góp cho các cơ s nuôi dư ng tr em là ñ i tư ng cho, nh n con nuôi liên qu c gia (ICA) ñ h tr cho quá trình cho nh n con nuôi. M i quan h gi a các ho t ñ ng cho nh n con nuôi và các d án nhân ñ o: Th c t là các t ch c cho, nh n con nuôi ñư c yêu c u h tr tài chính cho nh ng cơ s nuôi dư ng tr em mà h h p tác trong lĩnh v c nh n con nuôi liên qu c gia. ði u này có th là ñ ng l c khi n các cơ s nuôi dư ng tr em tích c c hơn trong vi c tìm ki m tr em cho m c ñích nh n con nuôi liên qu c gia. Hơn n a, quá trình tri n khai c a các d án nhân ñ o v n chưa ñư c giám sát ñ y ñ . B m ñ và ngư i giám h không nh n th c ñư c rõ ràng và ñ y ñ v nh ng h u qu pháp lý khi h ñ ng ý cho tr làm con nuôi vì nh ng ngư i ch u trách nhi m ki m ñ nh năng l c nh n tr làm con nuôi không có trình ñ và không ñư c ñào t o ñ y ñ . M t s các công ty trung gian, b ng cách tr ti n ho c b i thư ng cho b m và nhân viên b nh vi n nơi tr b b rơi ñ có ñư c s ch p nh n c a h . Tính h p pháp/chính xác c a m t s gi y ñăng ký khai sinh và các báo cáo v tình tr ng b rơi tr em. Trách nhi m cá nhân c a nh ng ngư i làm báo cáo nghiên c u v tr em v i các n i dung c a báo cáo, trong ñó nói ñ n kh năng ñư c nh n con nuôi, v i tình tr ng gi m o các h sơ Năm 2003, theo Quy t ñ nh s 337/2003/QB-BTP, B Tư pháp thành l p C c Con nuôi Qu c t (DIA) có nhi m v giúp ñ B này qu n lý th ng nh t v n ñ nh n con nuôi có y u t nư c ngoài và gi i quy t các trư ng h p xin nh n con nuôi có y u t nư c ngoài. Năm 2006, Ngh ñ nh s 69/2006/ND-CP ñư c ban hành nh m ki m soát t t hơn các th t c xin nh n con nuôi có y u t nư c ngoài. Vi c thành l p DIA và Ngh ñ nh s 69 có th ñư c xem như m t bư c ti n t t ñ p liên quan ñ n nh ng n l c c a Chính ph nh m tôn tr ng tri t ñ các tiêu chu n qu c t , bao g m th c hi n nh ng qui ñ nh ti p theo, như: t t c các cơ s nuôi dư ng ñ u ph i n p cho DIA, cơ quan có trách nhi m xác nh n s phù h p gi a cha m nuôi và ñ i tư ng làm con nuôi, danh sách tr có th ñư c nh n làm con nuôi; c m các trư ng h p nh n con nuôi gi a các cá nhân ; và quy ñ nh v s ti n tr giúp c ñ nh cho vi c hoàn thành th t c nh n con nuôi c a các cơ s nuôi dư ng hi n ñang so n th o. Tuy nhiên, có th nh n th y r ng quy n h n c a DIA v i tư cách là cơ quan trung ương v i các cơ s nuôi dư ng và cơ quan c p t nh v n còn b h n ch . Quy n l c chính trong vi c xác nh n s phù h p gi a tr em ñư c nh n làm con nuôi và ñ i tư ng làm ñơn nh n con nuôi v n n m trong tay các 20