Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu đề tài cấp bộ năm 2007: Quá trình hình thành “Cộng đồng Đông Á” và vai trò của nó đối với sự phát triển của khu vực

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:379

Thêm vào BST

Báo xấu

114
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đè tài làm rõ quá trình hình thành của Cộng đồng Đông Á và đánh giá đúng vai trò của Đông Á với sự phát triển của khu vực. Trên cơ sở đáo đánh giá thuận lợi, khó khăn và triển vọng của Công đồng Đông Á, làm cơ sở cho Đảng và Nhà nước ta có chính sách đúng đắn trong những hoạt động chung của Cộng đồng này. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu đề tài cấp bộ năm 2007: Quá trình hình thành “Cộng đồng Đông Á” và vai trò của nó đối với sự phát triển của khu vực

Häc viÖn ChÝnh trÞ – hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh b¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu §Ò tµi cÊp bé n¨m 2007 m∙ sè: b07 – 10 Qu¸ tr×nh h×nh thµnh “Céng ®ång §«ng ¸” vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc C¬ quan chñ tr×: ViÖn Quan hÖ quèc tÕ Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS Th¸i V¨n Long Th− ký khoa häc : ThS Ph¹m ThÞ Phóc 6770 28/3/2007 Hµ Néi 12 – 2007
Danh s¸ch céng t¸c viªn 1. TS Th¸i V¨n Long - Chñ nhiÖm ®Ò tµi 2. PGS.TS Vò V¨n Hµ 3. ThS NguyÔn Thuý Hµ 4. CN NguyÔn ThÞ Thu HiÒn 5. PGS.TS NguyÔn M¹nh H−ëng 6. CN NguyÔn Ph−¬ng Nga 7. Th.S Ng« ChÝ NguyÖn 8. TS NguyÔn ThÕ Lùc 9. ThS Ph¹m ThÞ Phóc - Th− ký ®Ò tµi 10. ThS §inh Thanh Tó 11. ThS Hµ V¨n ThÇm 12. CN NguyÔn ThÞ Thuû 13. TS Phan V¨n R©n 2
Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t ADB: Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ ASEAN: HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ASEM: Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u APEC: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ARF: DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (Bµn vÒ vÊn ®Ò an ninh) CHDCND: Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n EC: Céng ®ång ch©u ¢u EU: Liªn minh ch©u ¢u IMF: QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ NAFTA: HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do B¾c Mü LHQ: Liªn hîp quèc FDI: §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi FTA: HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do WB: Ng©n hµng thÕ giíi WTO: Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi 3
Môc lôc Trang Më ®Çu 5 Ch−¬ng 1 Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸ 12 1.1. Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc 12 1.2. C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång 23 §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc Ch−¬ng 2 Vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hoµ b×nh, 60 æn ®Þnh, héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc 2.1. Céng ®ång §«ng ¸ lµ ®éng lùc thóc ®Èy xu thÕ ®èi 60 tho¹i vµ hîp t¸c trong khu vùc 2.2. §iÒu hoµ lîi Ých chiÕn l−îc cña c¸c n−íc thµnh viªn 72 th«ng qua c¬ chÕ ®èi tho¹i 2.3. Vai trß “H¹t nh©n ®oµn kÕt cña ASEAN”trong 83 Céng ®ång §«ng ¸ Ch−¬ng 3 TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng 89 ¸ trong viÖc g×n gi÷ hoµ b×nh,æn ®Þnh,héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc 3.1. Nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi Céng ®ång 89 §«ng ¸ 3.2. TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ 104 trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh, æn ®Þnh ë khu vùc 3.3. Vai trß, vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh h×nh 108 thµnh Céng ®ång §«ng ¸ KÕt luËn 116 Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 118 4
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Cuala Lumpua (Malaysia) Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ (EAS) lÇn ®Çu tiªn ®−îc tæ chøc víi sù tham gia cña 10 n−íc ASEAN vµ 6 quèc gia kh¸c, bao gåm: Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ên §é, Austraylia vµ Niudil©n. Tuyªn bè chung Cuala Lumpua x¸c ®Þnh: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ mét diÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn l−îc chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ, mµ c¸c bªn cïng quan t©m, h−íng tíi môc tiªu thóc ®Èy hßa b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi lµ mét phÇn cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt lµ víi khu«n khæ ASEAN +3. Ngoµi ra, Tuyªn bè cßn kh¼ng ®Þnh: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ h−íng ra bªn ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o. Víi chñ ®Ò: "Mét ý t−ëng, mét tÇm nh×n, mét céng ®ång" cña Héi nghÞ, ý t−ëng vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng biªn giíi, cã sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ kinh tÕ ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh, 16 quèc gia ®¹i diÖn cho 1/2 d©n sè vµ 21% tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i toµn cÇu, ®ang trªn ®−êng hîp nhÊt søc m¹nh. Nh− vËy, tõ cuèi n¨m 2005 trë ®i, bªn c¹nh c¸c mèi liªn kÕt hiÖn cã, ASEAN sÏ lµ n¬i tô häp cña l·nh ®¹o cÊp cao 10 n−íc thµnh viªn, 3 n−íc §«ng B¾c ¸, Ên §é vµ Nam Th¸i B×nh D−¬ng lµ Austraylia vµ Niudil©n, cã thÓ tiÕn tíi sÏ cã c¶ Nga tham gia. §iÒu nµy, kh«ng chØ lµ dÉn chøng cho thÊy c¬ chÕ hîp t¸c hiÖu qu¶ cña c¸c n−íc ASEAN mµ cßn cho thÊy c¸c quèc gia ch©u ¸ ®ang ngµy cµng nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña xu thÕ hîp t¸c kh«ng thÓ ®¶o ng−îc. C¬ chÕ hîp t¸c §«ng ¸ míi, trong ®ã ASEAN lµ nßng cèt sÏ gi¶m nhÑ nh÷ng tån t¹i vèn cã trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c ¸, lµm bít ®i nh÷ng kh¸c biÖt, v−ît qua nh÷ng rµo c¶n vÒ lßng tin vµ h−íng tíi mét lîi Ých chung lµ nh÷ng th¸ch thøc mµ mçi n−íc ph¶i chinh phôc, v−ît qua trong qu¸ tr×nh liªn kÕt néi khèi. 5
Môc tiªu chung cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ t¹o ra ®−îc diÔn ®µn ®èi tho¹i khu vùc ®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c h−íng tíi khu vùc hßa b×nh, an ninh vµ thÞnh v−îng nh− tuyªn bè chung ®· nªu. Lîi Ých lín nhÊt lµ th«ng qua c¸c héi nghÞ cÊp cao ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c n−íc thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö lý c¸c vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ ®ang thiÕu. H¬n n÷a, nhiÒu c¨ng th¼ng hiÖn nay trong khu vùc lµ c¨ng th¼ng song ph−¬ng, khi hai n−íc kh«ng tù gi¶i quyÕt ®−îc th× cÇn diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó gi¶i quyÕt. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao trong céng ®ång h−íng tíi. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ - h×nh thøc ho¹t ®éng ®Çu tiªn cña Céng ®ång §«ng ¸ ®· ®−îc triÓn khai. Tõ héi nghÞ nµy ®· më ra c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ míi, x©y dùng c¸c c¬ chÕ hîp t¸c míi, t¹o thªm nh÷ng thuËn lîi míi, ®ång thêi còng g©y ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho sù héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña mçi quèc gia trong khu vùc. ViÖt Nam lµ mét quèc gia trong khu vùc, ®ang ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp vµ kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ thÕ cña m×nh t¹i c¸c diÔn ®µn khu vùc, quèc tÕ, nªn viÖc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸ cã mét gi¸ trÞ lín vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vµ ®æi míi t− duy ®èi ngo¹i trong viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. Víi nh÷ng lý do trªn, ®Ò tµi quy m« cÊp bé mµ ViÖn Quan hÖ quèc tÕ nghiªn cøu: "Qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ vµ vai trß cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc” lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa cÊp thiÕt c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Céng ®ång §«ng ¸ tuy míi h×nh thµnh ë nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn lµ Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸, nh−ng ®· ®−îc c¸c c¬ quan ngo¹i giao, ®èi ngo¹i vµ c¸c viÖn nghiªn cøu quèc tÕ trong vµ ngoµi n−íc quan t©m nghiªn cøu. 6
ë n−íc ngoµi: Tõ gi÷a thËp kû 80 cña thÕ kû XX c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò thµnh lËp mét khu vùc: "ThÞnh v−îng chung", mét "Hµnh lang ph¸t triÓn ch©u ¸" hay ý t−ëng "§¹i §«ng ¸" cña NhËt B¶n. Khi ®ã NhËt B¶n ®−a ra mét m« thøc "®µn ngçng bay", tøc lµ trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn, tiÕp theo lµ c¸c n−íc NIC vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, vµo ®Çu thËp kû 90, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ tån t¹i trªn lêi nãi. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸ ®· ®−îc cùu Thñ t−íng Malaysia - «ng Mahathia-M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp víi mong muèn gi¶m bít sù phô thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. §Ò xuÊt cña «ng Mahathia-M«hamed vÒ viÖc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng ¸ n¨m 1997. Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho thÊy sù phèi hîp ë khu vùc §«ng ¸ lµ cÇn thiÕt nh− thÕ nµo. Còng tõ ®©y, c¸c nghiªn cøu vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸, tr−íc hÕt lµ sù liªn kÕt vÒ kinh tÕ ®· ®−îc ®Æt thµnh chñ ®Ò nghÞ sù trong nhiÒu cuéc héi th¶o ë khu vùc. Vµo n¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN+3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸. N¨m 2002, t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh, nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸ thÓ chÕ hãa sù hîp t¸c thµnh lËp mét céng ®ång, trong ®ã céng ®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸. T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Viªn Ch¨n 10, cuèi th¸ng 11 n¨m 2004, 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc ®· nhÊt trÝ tæ chøc Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®Çu tiªn t¹i Malaysia. Nh− vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc ®· ®Ò cËp kh¸ kü vÒ mét Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸. Cßn trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, an ninh, còng kh«ng Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, ë ®©y næi lªn mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm sau: 7
V−¬ng DËt Ch©u, chñ biªn, "An ninh quèc tÕ trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa", cuèn s¸ch dµy h¬n 800 trang do nhiÒu nhµ nghiªn cøu chiÕn l−îc ë Trung Quèc viÕt, Nhµ xuÊt b¶n Nh©n d©n Th−îng H¶i, n¨m 1999, vµ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia dÞch vµ xuÊt b¶n n¨m 2004. Trong cuèn s¸ch nµy, nhiÒu phÇn trong c¸c ch−¬ng, c¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ kü vÒ ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng §«ng ¸ ®Õn Trung Quèc còng nh− vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Trung Quèc ®Õn khu vùc §«ng ¸, tËp trung chñ yÕu trªn lÜnh vùc an ninh tõ an ninh truyÒn thèng ®Õn an ninh phi truyÒn thèng. Kamao Kaneco: "An ninh ch©u ¸ vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n, trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh", T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n th¸ng 12 n¨m 1995. Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ kü sù thay ®æi m«i tr−êng chiÕn l−îc cña §«ng ¸ sau ChiÕn tranh l¹nh, tõ ®ã bµn vÒ an ninh còng nh− ®èi s¸ch cña NhËt B¶n ®èi víi sù thay ®æi ®ã, néi dung ®−îc b×nh luËn vµ ph©n tÝch trªn 3 cÊp ®é: quèc gia, song ph−¬ng vµ quèc tÕ. Mike-Mocchizuki vµ Ashley Tellis: "ChiÕn l−îc an ninh cña Mü ®èi víi §«ng ¸", Tµi liÖu do TrÇn B¸ Khoa, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù dÞch "MËt - l−u hµnh néi bé". §©y lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch hai truyÒn thèng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü: Chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa tù do. Theo c¸c t¸c gi¶, hai tr−êng ph¸i nµy sÏ ®Þnh h×nh chiÕn l−îc an ninh cña Mü thêi kú sau ChiÕn tranh l¹nh ®èi víi khu vùc §«ng ¸. T¸c phÈm gióp chóng ta hiÓu mét c¸ch s©u s¾c vµ hÖ thèng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü ®èi víi khu vùc §«ng ¸, tõ ®ã liªn hÖ ®Õn sù ¶nh h−ëng vµ t×m ra ®èi s¸ch víi sù ¶nh h−ëng cña Mü ®Õn tõng quèc gia trong khu vùc. Ngoµi ra, nh÷ng th«ng tin míi nhÊt vÒ Céng ®ång §«ng ¸, cßn cã thÓ truy cËp vµ lÊy th«ng tin tõ trang web:http://www.ascansec.org; vµ c¸c th«ng tin cã liªn quan tõ Tin tham kh¶o ®Æc biÖt do Th«ng tÊn x· ViÖt Nam Ên hµnh. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh trªn míi chØ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò an ninh, kinh tÕ cña riªng tõng c−êng quèc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc; ®Õn 8
nh÷ng khÝa c¹nh kinh tÕ, an ninh, chÝnh trÞ, ®èi ngo¹i... cña khu vùc, mµ ch−a tiÕp cËn Céng ®ång §«ng ¸ d−íi gãc nh×n tæng thÓ, hÖ thèng. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc: Tr−íc nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ c¸c mèi quan hÖ song ph−¬ng, ®a ph−¬ng trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ... ë khu vùc §«ng ¸, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trung t©m khoa häc, c¸c tr−êng ®¹i häc vµ nhiÒu nhµ khoa häc ë ViÖt Nam ®· quan t©m nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. Trong n¨m 2006, Vô ASEAN cña Bé Ngo¹i giao; ViÖn Nghiªn cøu §«ng Nam ¸; Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ ®· triÓn khai nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi cÊp bé: "TriÓn väng Céng ®ång §«ng ¸"; "Kh¶ n¨ng vµ gi¶i ph¸p héi nhËp kinh tÕ cña ViÖt Nam vµo khu vùc"; " ChiÕn l−îc c¸c n−íc lín ë khu vùc §«ng ¸". Ngoµi ra, trong n−íc cßn cã nhiÒu t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi, ®¸ng chó ý lµ c¸c t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh sau: NguyÔn Thu Mü, "Hîp t¸c §«ng ¸ - Nh÷ng thµnh tùu sau ngµy thµnh lËp", T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, sè 6 n¨m 2005, ®· nªu vµ ph©n tÝch 3 thµnh tùu c¬ b¶n trong hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia §«ng ¸ trong thêi gian qua: x©y dùng ®−îc tÇm nh×n §«ng ¸ - h−íng dÉn sù ph¸t triÓn cña tiÕn tr×nh hîp t¸c §«ng ¸; t¹o lËp ®−îc mét c¬ cÊu, thÓ chÕ ®Ó triÓn khai hîp t¸c §«ng ¸; kÕt qu¶ hîp t¸c §«ng ¸ ®· b−íc ®Çu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c n−íc thµnh viªn, n©ng cao vÞ thÕ cña §«ng ¸ trªn tr−êng quèc tÕ. NguyÔn Xu©n Th¾ng, "Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi", Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004. Cuèn s¸ch lµ mét tµi liÖu tham kh¶o tèt khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Néi dung gåm 3 phÇn: Bèi c¶nh quèc tÕ míi vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña nã ®Õn quan hÖ hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng; nh÷ng ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c chñ yÕu cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi; NhËt B¶n víi vÊn ®Ò ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. 9
Ban T− t−ëng V¨n hãa Trung −¬ng, “ThÕ giíi - khu vùc vµ mét sè n−íc lín b−íc vµo n¨m 2004” Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2004, tËp hîp c¸c bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu: ph©n tÝch t×nh h×nh thÕ giíi, §«ng Nam ¸, ch©u ¸... b−íc vµo n¨m 2004. Trong ®ã cã bµi viÕt ph©n tÝch kh¸ kü t×nh h×nh c¸c n−íc lín nh−: Mü - NhËt B¶n, Trung Quèc, Nga, Ên §é trong viÖc gia t¨ng ¶nh h−ëng ë khu vùc,®Æc biÖt lµ ph©n tÝch vÒ ¶nh h−ëng vµ mèi quan hÖ cña c¸c n−íc lín ®èi víi ViÖt Nam. NguyÔn Kim L©n, "Vai trß cña ASEAN vµ vÊn ®Ò hîp t¸c trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng", T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 1 n¨m 2006, ph©n tÝch vai trß cña ASEAN trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c trong khu vùc: sù hîp t¸c vµ ph¸t triÓn cña ASEAN thóc ®Èy ®a cùc hãa khu vùc; an ninh khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng vµ chiÕn l−îc c©n b»ng n−íc lín cña c¸c n−íc ASEAN; vai trß vµ ¶nh h−ëng cña ASEAN ®èi víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu c¸c bµi b¸o vµ t¹p chÝ trong vµ ngoµi n−íc ®−a tin vµ b×nh luËn vÒ Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lµ nh÷ng nguån t− liÖu rÊt quý trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nh−ng ®©y míi lµ nh÷ng tµi liÖu ®Ò cËp riªng lÎ tõng gãc ®é vµ chñ yÕu tr−íc khi Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lÇn 1 tæ chøc. Do ®ã, ®Ò tµi nghiªn cøu lµ c¸ch tiÕp cËn toµn diÖn, tæng hîp trªn c¸c gãc ®é ®Ó cã c¸i nh×n tæng qu¸t nhÊt vÒ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô Môc ®Ých: Lµm râ qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña Céng ®ång §«ng ¸ vµ ®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc. Trªn c¬ së ®ã, ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n vµ triÓn väng cña Céng ®ång §«ng ¸, lµm c¬ së cho §¶ng vµ Nhµ n−íc ta cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong nh÷ng ho¹t ®éng chung cña Céng ®ång nµy. 10
NhiÖm vô: - Lµm râ quan niÖm, lÞch sö h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸: tõ ý t−ëng trë thµnh hiÖn thùc. - Ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸. - Ph©n tÝch, lµm râ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hßa b×nh, æn ®Þnh héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc. - NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n, triÓn väng cña Céng ®ång §«ng ¸ trong sù ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. 4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®−îc sö dông lµ ph−¬ng ph¸p l«gÝc vµ lÞch sö. Ngoµi ra c¸c ph−¬ng ph¸p: ph©n tÝch, thèng kª, kh¸i qu¸t, so s¸nh, dù b¸o... ®−îc sö dông ®Ó hç trî cho ph−¬ng ph¸p chÝnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. 5. KÕt cÊu cña ®Ò tµi. §Ò tµi ®−îc kÕt cÊu gåm phÇn më ®Çu, 3 ch−¬ng, 8 tiÕt, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o. 11
Ch−¬ng 1 Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸ 1.1. Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc * Kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸ §Ó lµm râ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸, vÊn ®Ò quan träng tr−íc hÕt lµ cÇn thèng nhÊt kh¸i niÖm vÒ Céng ®ång. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau xung quanh thuËt ng÷ khu vùc §«ng ¸. Tuú tõng quan ®iÓm, gãc nh×n vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh− lÞch sö, ®Þa lý, v¨n ho¸, kinh tÕ, quan hÖ quèc tÕ,… mµ c¸c häc gi¶ cã thÓ ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i ý kiÕn vÒ Céng ®ång §«ng ¸: ý kiÕn thø nhÊt, coi §«ng ¸ lµ khu vùc bao gåm Trung Quèc (ngo¹i trõ tØnh Thanh H¶i, c¸c khu tù trÞ T©n C−¬ng vµ T©y T¹ng), §µi Loan, B¾c TriÒu Tiªn, Hµn Quèc, NhËt B¶n. Khu vùc §«ng ¸ theo ý kiÕn nµy lµ mét trong nh÷ng khu vùc ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi, h¬n 1,5 tû ng−êi, kho¶ng 40% d©n sè ch©u ¸ hay 1/4 d©n sè thÕ giíi sèng ë ch©u ¸ (®Þa lý); mËt ®é d©n sè kho¶ng 230 ng−êi/km², gÊp 5 lÇn mËt ®é b×nh qu©n cña thÕ giíi. ý kiÕn thø hai, coi §«ng ¸ lµ khu vùc cßn gäi lµ DiÔn ®µn kinh tÕ §«ng ¸, hoÆc Céng ®ång §«ng ¸, bao gåm 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, Hµn Quèc vµ NhËt B¶n1, ý kiÕn nµy kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh¸i niÖm vÒ ®Þa lý, mµ ®−îc ®Ò cËp d−íi gãc ®é kinh tÕ - chÝnh trÞ. Theo quan niÖm thø hai, khu vùc §«ng ¸ lµ mét khu vùc rÊt réng lín vÒ mÆt ®Þa lý, chiÕm nöa sè d©n trªn thÕ giíi, lµ quª h−¬ng cña ba ph¸t minh lín vÒ khoa häc kü thuËt cña nh©n lo¹i: thuèc sóng, giÊy in, la bµn; lµ khu vùc cã nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh l©u ®êi, rùc rì vµ phong phó. VÒ kinh tÕ, trong kho¶ng nöa thÕ kû qua, kÓ tõ n¨m 1950, tû träng cña §«ng ¸ trong nÒn kinh 12
tÕ thÕ giíi ®· t¨ng lªn râ rÖt vµ sÏ cßn tiÕp tôc t¨ng. HiÖn nay khu vùc nµy chiÕm kho¶ng 20% ®Õn 30% c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i thÕ giíi. Khu vùc nµy bao gåm nhiÒu vïng kinh tÕ thuéc lo¹i tiÒm n¨ng nhÊt trªn thÕ giíi, cã nh÷ng n−íc ®ang lµ mòi nhän cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ tÊm g−¬ng cho c¸c n−íc kh¸c trong sù v−¬n lªn, kh¾c phôc ®ãi nghÌo (nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Singapore, ViÖt Nam, Malaysia v.v..). Trªn c¬ së ph©n tÝch trªn, chóng ta rót ra quan niÖm: Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét kh¸i niÖm kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, lµ kh¸i niÖm ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa - kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi, bao gåm kh«ng chØ nh÷ng quèc gia thuéc khu vùc §«ng ¸, mµ cßn c¶ c¸c quèc gia thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, cã chung ý t−ëng vµ hµnh ®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn khu vùc vµ ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. Nh− vËy, kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng nªn hiÓu theo nghÜa lµ ®Þa lý ®¬n thuÇn, cã nghÜa lµ c¸c thµnh viªn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ë trong khu vùc §«ng ¸. §«ng ¸ ngµy nay lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh ¶nh h−ëng vµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc cña c¸c c−êng quèc lín. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c c−êng quèc trªn toµn cÇu cã c¹nh tranh lîi Ých ë trong kh«ng gian cña khu vùc §«ng ¸, ®Æc biÖt lµ khu vùc ASEAN. Tuy nhiªn, vÒ mÆt ®Þa lý, l·nh thæ kh«ng gian §«ng ¸ lµ c¬ së cña Céng ®ång §«ng ¸, chø kh«ng ph¶i lµ khu vùc kh¸c, ch©u lôc kh¸c, nh−ng ®©y lµ mét kh¸i niÖm më, cã thÓ c¸c thµnh viªn cña Céng ®ång cßn ®−îc bæ sung trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. N»m trong ph¹m vi Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng chØ cã nh÷ng quèc gia §«ng ¸ trªn b¶n ®å ®Þa lý l·nh thæ, mµ cßn bao gåm nh÷ng quèc gia kh¸c thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, nh÷ng quèc gia nµy cã cïng chung ý t−ëng vµ hµnh ®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi nh− EU, B¾c Mü v.v.. V× vËy, Héi nghÞ §«ng ¸ thÓ hiÖn r»ng, hiÖn nay khu vùc §«ng ¸ ®· diÔn ra sù cÊu tróc l¹i thÕ c©n b»ng míi 1 Vò D−¬ng Minh, TiÒn ®Ò cña Céng ®ång §«ng ¸, Héi th¶o khoa häc: H−íng tíi céng ®ång §«ng ¸, c¬ héi vµ th¸ch thøc, H. 2006, tr. 7 13
gi÷a c¸c n−íc lín ®Ó gia t¨ng ¶nh h−ëng cña m×nh. Bªn c¹nh vÞ trÝ siªu c−êng cña Mü trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc kü thuËt... , næi lªn lµ Trung Quèc, Ên §é, NhËt B¶n. Trong mét qu¸ tr×nh nh− vËy, nªn cÇn hiÓu Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, theo nghÜa lµ ®Þa chiÕn l−îc, chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh«ng gian ®Þa lý. * Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, Ýt nhÊt lµ tõ gi÷a nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XX, nh»m ®èi phã víi c¸c c−êng quèc bªn ngoµi khu vùc nh− Mü, hoÆc Anh, Ph¸p v.v.. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ sù më ®Çu cho qu¸ tr×nh hiÖn thùc ho¸ giÊc m¬ vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸ ®· ®−îc Êp ñ tõ l©u. Mét céng ®ång gåm 16 quèc gia bao qu¸t tõ §«ng - T©y (tõ NhËt B¶n - Ên §é) tõ B¾c - Nam (Trung Quèc - Austraylia - Newzealand) hoµn toµn cã thÓ lµm ®èi träng víi Mü vµ ch©u ¢u trong t−¬ng lai. Tõ thËp kû 80 cña thÕ kû tr−íc, khi NhËt B¶n ®−a ra m« thøc "®µn Ðn bay", tøc lµ trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn, tiÕp theo lµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi næi lªn vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m sau ®ã nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ tån t¹i trªn lêi nãi. Cho tíi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸, ®· ®−îc Cùu Thñ t−íng Malaysia Mahathia - M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp. N¨m 1994, «ng ®· ®Ò nghÞ thµnh lËp tæ chøc kinh tÕ §«ng ¸ nh»m gi¶m bít sù phô thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. Nh−ng lóc Êy, Washington ®· t×m c¸ch huy ®éng c¸c ®ång minh ë ch©u ¸ chèng l¹i kÕ ho¹ch nµy v× sî sÏ lµm gi¶m vai trß cña Mü ë khu vùc. §Ò xuÊt cña «ng Mahathia Mohamed vÒ viÖc thµnh lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ §«ng ¸ n¨m 1997. Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho thÊy, tÝnh cÊp thiÕt ph¶i cã sù phèi hîp chung ë khu vùc. C¸c héi nghÞ gi÷a ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc) ngµy 14
cµng ph¸t huy hiÖu qu¶ trong viÖc t¨ng c−êng hîp t¸c nh»m æn ®Þnh kinh tÕ khu vùc sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1997. N¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN + 3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸. N¨m 2002, t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c n−íc ë §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸ thÓ chÕ ho¸ sù hîp t¸c thµnh lËp mét céng ®ång, trong ®ã céng ®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸. Trong thùc tiÔn, cã nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu ®−îc nªu ra nh−: liÖu thêi ®iÓm nµy ®· cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ch−a khi mµ tr−íc m¾t, ASEAN cßn cÇn hoµn thiÖn viÖc héi nhËp cña néi bé khèi m×nh vµ liÖu ASEAN cã bÞ mÊt vai trß, mét khi Céng ®ång §«ng ¸ ®−îc thµnh lËp? Sau nhiÒu tranh c·i, t¹i Héi nghÞ cÊp cao ASEAN X(Viªn Ch¨n ) th¸ng 11 n¨m 2004, 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Hµn Quèc, Trung Quèc, NhËt B¶n ®· nhÊt trÝ tæ chøc Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ t¹i Malaysia. ViÖc triÖu tËp c¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ sù kiÖn ch−a tõng cã trong lÞch sö §«ng ¸ vµ ®©y lµ b−íc ®i quan träng ®Çu tiªn hiÖn thùc ho¸ ý t−ëng thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ réng lín víi h¬n 3 tû d©n. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cÊu tróc liªn kÕt khu vùc h−íng tíi Céng ®ång §«ng ¸. Trong nh÷ng n¨m qua, mèi liªn kÕt gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ c¸c n−íc ASEAN kh«ng ngõng ®−îc ®Èy m¹nh. Hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ hîp t¸c, gÆp gì, tham vÊn th−êng niªn ®· ra ®êi. Tõ cuèi n¨m 2005, c¸c Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN kh«ng cßn lµ cuéc gÆp gì gi÷a c¸c n−íc ASEAN víi nhau n÷a mµ ®· trë thµnh mét DiÔn ®µn thu hót sù tham gia cña nguyªn thñ quèc gia c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ nh− Trung Quèc, Hµn Quèc, NhËt B¶n; n−íc Nam ¸ - Ên §é; Nam Th¸i B×nh D−¬ng lµ Austraylia, New Zealand vµ tiÕn tíi sÏ bao gåm c¶ Nga. 15
§Õn nay, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®· tiÕn hµnh ®−îc hai lÇn: lÇn thø nhÊt vµo ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Malaysia, lÇn thø hai vµo ngµy 14 th¸ng 01 n¨m 2007 t¹i §¶o Sª bu (Philippin). C¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸, thÓ hiÖn mét h−íng t− duy míi dÉn ®Õn sù hîp t¸c chÆt chÏ h¬n trong néi bé §«ng ¸ vµ c¶ víi bªn ngoµi khu vùc. Tuyªn bè chung cña Héi nghÞ lÇn 1 cã nªu: "Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ mét DiÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn l−îc, chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ mµ c¸c bªn cïng quan t©m; h−íng tíi môc tiªu thóc ®Èy hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi, ®©y còng lµ mét phÇn cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt lµ víi khu«n khæ hîp t¸c ASEAN + 3"2. Ngoµi ra, Tuyªn bè chung cßn nªu râ: Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ h−íng ra bªn ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o. ViÖc tæ chøc c¸c Héi cÊp cao §«ng ¸ lµ nh÷ng b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cÊu tróc liªn kÕt khu vùc ®Ó h−íng tíi mét Céng ®ång §«ng ¸. Môc tiªu chung lµ nh»m t¹o ra ®−îc mét diÔn ®µn ®èi tho¹i khu vùc ®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c, h−íng tíi khu vùc hoµ b×nh, an ninh vµ thÞnh v−îng ®óng nh− tinh thÇn ®· nªu trong Tuyªn bè chung. Lîi Ých lín nhÊt lµ th«ng qua c¸c héi nghÞ, tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c n−íc thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö lý c¸c vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ cßn ®ang thiÕu; ®ång thêi. x¸c lËp diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó phèi hîp gi¶i quyÕt nh÷ng c¨ng th¼ng gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc, khi hai n−íc kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao §«ng ¸ h−íng tíi. 2 C¸c khung khæ hîp t¸c hiÖn cã ë §«ng ¸ gåm: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng (APEC); DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF); Hîp t¸c gi÷a ASEAN víi mét n−íc §«ng B¾c ¸ (hoÆc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, ASEAN + 1); Hîp t¸c ASEAN víi c¶ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (ASEAN + 3) (víi Trung Quèc + NhËt B¶n + Hµn Quèc). 16
Tõ c¬ chÕ ASEAN + 3, nay ®· trë thµnh ASEAN + 6, gåm 16 n−íc, thªm Ên §é, Austraylia vµ Newzealand, mçi n−íc ®Õn Héi nghÞ ®Òu t×m kiÕm lîi Ých chiÕn l−îc cho riªng m×nh. Tuy nhiªn c¸c lîi Ých nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng gièng nhau mµ thËm chÝ cã nhiÒu lîi Ých cßn xung ®ét nhau. Ên §é, Trung Quèc ®Òu lµ c¸c c−êng quèc míi næi, th× c¸c n−íc nµy ®Õn Héi nghÞ ®Ó t×m kiÕm c¬ héi gia t¨ng ¶nh h−ëng. Austraylia vµ Newzealand,tham gia DiÔn ®µn §«ng ¸ ®Ó thÓ hiÖn vai trß, ¶nh h−ëng vµ b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc cña m×nh. ChÝnh v× vËy, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ DiÔn ®µn ®Ó ®iÒu hoµ c¸c lîi Ých chiÕn l−îc cña tõng quèc gia thµnh viªn. Tuyªn bè chung nhÊn m¹nh: "CÊp cao §«ng ¸ lµ mét tiÕn tr×nh më..."do ®ã, nh×n l¹i vÊn ®Ò cho thÊy, ý t−ëng cña «ng Mahathir thÊt b¹i v× «ng ®−a ra t− t−ëng vÒ mét khèi "®ãng", cßn ngµy nay Héi nghÞ §«ng ¸ tu©n thñ nguyªn t¾c më. Víi nguyªn t¾c më cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸, hoµn toµn cã kh¶ n¨ng sÏ cã mét sè n−íc kh¸c tham dù trong t−¬ng lai. §èi víi Nga, n−íc Nga cã ý ®Þnh tham dù ngay tõ ®Çu, nh−ng v× ch−a ký hiÖp ®Þnh th©n thiÖn hîp t¸c ASEAN, ®ång thêi khung khæ ASEAN + 1 víi Nga ch−a ®−îc chÝnh thøc ho¸... Nh÷ng n¨m qua trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Nga, ASEAN chØ ®øng ë vÞ trÝ thø 6, sau SNG, Mü, EU, Trung Quèc, Ên §é. Cã lÏ tiÕn tr×nh §«ng ¸ sÏ kÐo Nga trë l¹i khu vùc vµ Nga hoµn toµn cã thÓ tham gia trong nh÷ng kú Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ tíi. Cßn ®èi víi Mü, hiÖn nay Mü ®ang dµnh −u tiªn cho APEC, bªn c¹nh cã c¸c ®ång minh NhËt B¶n, Austraylia tham gia. Mét lo¹t c¸c n−íc ASEAN nh− Th¸i Lan, Singapo, Philippin ®· ký liªn minh víi Mü tõ l©u, h¬n n÷a, th¸ng 9 n¨m 2007 Mü ®· ký HiÖp −íc Hîp t¸c th©n thiÖn (ZOFAN) víi ASEAN, cã nghÜa lµ Mü ®· tham gia gi¸n tiÕp vµo tiÕn tr×nh nµy; vµ chõng nµo tiÕn tr×nh §«ng ¸ ch−a chÌn lÊp −u tiªn cña Mü, hoÆc ch−a tr−ît ra ngoµi quü ®¹o kiÓm so¸t cña n−íc nµy, th× Mü còng ch−a cÇn tham gia. Nh−ng mét khi Mü c¶m thÊy nh÷ng lîi Ých cña m×nh bÞ lu mê th× Mü cã thÓ trë thµnh mét thµnh viªn. 17
Nh− vËy, tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi hµng mÊy thËp kû. Qu¸ tr×nh ®ã ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn néi lùc, ®Æc biÖt lµ vÒ kinh tÕ cña c¸c quèc gia trong khu vùc nhiÒu thËp kû qua (v× thÕ kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ý t−ëng ®Çu tiªn ®−îc ®Ò xuÊt lµ céng ®ång vÒ kinh tÕ, trªn c¬ së kinh tÕ), ®ång thêi ph¶n ¸nh xu thÕ kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi. * C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ Qu¸ tr×nh tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ còng ®· cho thÊy c¬ së cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång nµy. ë ®©y, cÇn ph©n tÝch cô thÓ viÖc thiÕt lËp Céng ®ång §«ng ¸ víi nh÷ng c¬ së chñ yÕu sau: Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn vµ ®ång thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc §©y lµ c¬ së ®Æc biÖt quan träng, v× kh«ng cã sù ph¸t triÓn vµ ®ång thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc th× kh«ng thÓ cã nhu cÇu vµ c¬ së cho viÖc h×nh thµnh mét céng ®ång thèng nhÊt toµn khu vùc. Trong nh÷ng thËp kû cuèi cña thÕ kû XX vµ ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc §«ng ¸ cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ toµn diÖn, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, víi nh÷ng ®Çu tÇu nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, vµ tiÕp sau ®ã lµ Trung Quèc, Ên §é . Vµo nh÷ng thËp kû 70, 80 cña thÕ kû XX, sù thÇn kú §«ng ¸ xuÊt hiÖn. Nh÷ng nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa nh− Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore, Hång K«ng v.v.. t¨ng tr−ëng trung b×nh 7% mét n¨m trong giai ®o¹n tõ n¨m 1986 ®Õn 1997. Trong giai ®o¹n nµy, nh÷ng n−íc nh− Th¸i Lan, Indonesia, Malaysia v.v., còng cã tèc ®é t¨ng tr−ëng rÊt cao, kho¶ng 10%. Møc sèng ë nh÷ng n−íc nµy ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo gi¶m m¹nh v.v.. ChÝnh sù thÇn kú nµy l¹i mét lÇn n÷a lµm thøc dËy giÊc m¬ §«ng ¸. NhiÒu nhµ nghiªn cøu còng nh− nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®· t×m c¸ch lý gi¶i hiÖn t−îng thÇn kú §«ng ¸ b»ng c¸ch t×m nh÷ng ®iÓm chung ®−îc coi lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khu vùc §«ng ¸. 18
Sù ph¸t triÓn thÇn kú ®ã ®· t¹o c¬ së vµ th«i thóc c¸c n−íc cÇn gia t¨ng hîp t¸c trong mét khu«n khæ réng lín, phï hîp ®Ó ph¸t triÓn vµ cã tiÕng nãi ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi. V× thÕ, ý t−ëng thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ®· nhanh chãng ®−îc sù ®ång thuËn gÇn nh− lµ tuyÖt ®èi cña mäi n−íc thµnh viªn trong khu vùc, v× mäi quèc gia trong khu vùc, kÓ c¶ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore, còng nh− c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn nh− Mianma, Lµo, Campuchia v.v. ®Òu t×m thÊy lîi Ých cña m×nh trong viÖc h×nh thµnh Céng ®ång kinh tÕ nµy. Ngay c¶ c¸c n−íc lín ngoµi khu vùc nh− Nga, Mü còng cã th¸i ®é ñng hé vµ s½n sµng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸. Trong Tæng quan vÒ chÝnh s¸ch cña Hoa Kú ë §«ng ¸ do trî lý Ngo¹i tr−ëng James A.Kelly ®iÒu trÇn tr−íc ñy ban §èi ngo¹i cña H¹ viÖn Hoa Kú ngµy 02 th¸ng 6 n¨m 2004 cã kh¼ng ®Þnh, Hoa Kú cã “mét bé chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vµ tÝch cùc cho khu vùc §«ng ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng”. §iÒu ®ã cho thÊy, do sù ph¸t triÓn cña khu vùc, mµ c¸c n−íc lín ngoµi khu vùc trë nªn quan t©m ®èi víi sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸. Thø hai, xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ vµ trong khu vùc. Tõ ®Çu thËp kû 90 thÕ kû XX ®Õn nay, hßa b×nh, hîp t¸c ®Ó cïng ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ toµn thÕ giíi vµ trong khu vùc. Sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c n−íc sau ChiÕn tranh l¹nh th−êng lµ theo h−íng coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ −u tiªn hµng ®Çu, do ®ã, c¸c n−íc kÓ c¶ c¸c n−íc lín ®Òu ®iÒu chØnh quan hÖ quèc tÕ víi nhau theo h−íng võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh, kiÒm chÕ lÉn nhau nh−ng kh«ng ®Ó x¶y ra ®èi ®Çu, xung ®ét qu©n sù trùc tiÕp. Gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc ®Ò cao, t¨ng c−êng hîp t¸c gióp ®ì lÉn nhau cïng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ xu h−íng chñ ®¹o. Xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn kh¸ch quan ®ßi hái sù cè kÕt, liªn kÕt cña c¸c quèc gia trong khu vùc vµo mét céng ®ång chung vµ ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho sù liªn kÕt Êy. ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ t¹i Héi nghÞ Cebu, Philippines kh«ng h¼n chØ lµ sù tiÕp nèi nh÷ng ý t−ëng 19
tr−íc ®©y trong lÞch sö vÒ x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ , mµ vÒ thùc chÊt lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¸c quèc gia trong khu vùc nµy mong muèn cã mét sù hîp t¸c, trî gióp lÉn nhau, n−¬ng tùa vµo nhau cïng ®i lªn trong khung c¶nh toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. NÕu nh− trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh, xung ®éi, ®èi ®Çu th× §«ng ¸ khã cã thÓ cã sù liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ sù thèng nhÊt céng ®ång. Thø ba, nh÷ng c¬ së t− t−ëng vµ thùc tiÔn cho viÖc h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ ngµy cµng râ nÐt. ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, v× nhiÒu lý do kh¸ch quan còng nh− chñ quan (c¬ së t− t−ëng, lý luËn còng nh− c¬ së kinh tÕ cho viÖc x©y dùng Céng ®ång ch−a v÷ng ch¾c vµ ch−a x¸c ®¸ng, trong khi ®ã nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, nghi kþ, thï h»n lÉn nhau do lÞch sö ®Ó l¹i gi÷a c¸c quèc gia khu vùc §«ng ¸ cßn qu¸ nÆng nÒ), nªn ý t−ëng ®ã kh«ng thÓ biÕn thµnh hiÖn thùc. Khi x¶y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh vµo n¨m 1997 ë khu vùc §«ng ¸, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra, lµ do viÖc héi nhËp m¹nh mÏ vµo khu vùc còng nh− vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ®· coi khu vùc §«ng ¸ nh− mét thùc thÓ thèng nhÊt cã chung nh÷ng thuéc tÝnh nhÊt ®Þnh. B¶n th©n c¸c quèc gia §«ng ¸ còng ®· nhËn thøc ®−îc r»ng, vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, c¸c quèc gia §«ng ¸ cßn cã thÓ theo ®uæi c¸c chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« t−¬ng ®èi ®éc lËp víi c¸c quèc gia trong khu vùc; nh−ng cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, sù phô thuéc lÉn nhau, vµ sù phèi hîp trong hµnh ®éng chung cña c¸c quèc gia §«ng ¸ ®· trë thµnh mét tÊt yÕu kh«ng thÓ c−ìng l¹i. ý t−ëng thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ l¹i ®−îc håi sinh vµ ngµy cµng trë nªn m·nh liÖt h¬n. Thùc tiÔn cho thÊy, ban ®Çu chØ lµ ý t−ëng cña mét sè ng−êi, vÒ viÖc thµnh lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸, dÇn dÇn ph¸t triÓn trë thµnh ý t−ëng vµ nhu cÇu, mong muèn cña c¸c quèc gia trong khu vùc, ngµy cµng thÓ hiÖn rã 20