Báo cáo tổng kết dự án sản xuất thử nghiệm cấp bộ: Hoàn thiện quy trình nhân giống và sản xuất thử nghiệm cây lão quan thảo ở đồng bằng Bắc Bộ

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

157
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là hoàn thiện quy trình sản xuất giống cây lão quan thảo ở đồng bằng Bắc Bộ, nhằm cung ứng đủ giống tốt cho sản xuất dược liệu lão quan thảo; hoàn thiện quy trình sản xuất dược liệu lão quan thảo ở đồng bằng để góp phần ổn định sản lượng mặt hàng của Viện Dược liệu. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng kết dự án sản xuất thử nghiệm cấp bộ: Hoàn thiện quy trình nhân giống và sản xuất thử nghiệm cây lão quan thảo ở đồng bằng Bắc Bộ

Bé Y TÕ *** B¸o c¸o Tæng kÕt Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp bé Tªn dù ¸n: Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng b¾c bé Chñ nhiÖm dù ¸n: TS. Ph¹m V¨n ý C¬ quan chñ tr× dù ¸n: ViÖn D−îc LiÖu CÊp qu¶n lý: Bé Y TÕ Thêi gian thùc hiÖn: tõ n¨m 2004 ®Õn n¨m 2006 Tæng kinh phÝ thùc hiÖn dù ¸n: 925.000.000® Trong ®ã, kinh phÝ SNKH: 300.000.000® 6775 04/4/2008 Hµ néi, n¨m 2007
Bé Y TÕ *** B¸o c¸o Tæng kÕt dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm cÊp bé Tªn dù ¸n: Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng b¾c bé Chñ nhiÖm dù ¸n: TS. Ph¹m V¨n ý C¬ quan chñ tr× dù ¸n: ViÖn D−îc LiÖu N¨m 2007
Lêi c¶m ¬n! Chóng t«i tr©n träng c¶m ¬n Vô khoa häc vµ ®µo t¹o, Vô tµi chÝnh kÕ to¸n – Bé Y TÕ ®· cÊp kinh phÝ cho ho¹t ®éng cña dù ¸n. Chóng t«i v« cïng biÕt ¬n PGS.TS. NguyÔn Th−îng Dong ViÖn tr−ëng, TS. NguyÔn V¨n ThuËn Phã viÖn tr−ëng, TS. NguyÔn B¸ Ho¹t phã viÖn tr−ëng, TS. NguyÔn Duy ThuÇn phã viÖn tr−ëng ViÖn D−îc LiÖu, ThS. Ng« Quèc LuËt phã gi¸m ®èc Trung t©m nghiªn cøu c©y thuèc Hµ Néi, ®· ®éng viªn vµ khÝch lÖ chóng t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Chóng t«i ch©n thµnh c¶m ¬n, DS. NguyÔn Minh Ch©u phßng qu¶n lý khoa häc vµ ®µo t¹o, CN. ChuThÞ Ngä phßng tµi chÝnh kÕ to¸n ViÖn D−îc LiÖu, Ths. NguyÔn ThÞ Hoµ phã gi¸m ®èc Trung t©m c©y thuèc Hµ Néi vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. Hµ Néi, ngµy 8 th¸ng 8 n¨m 2007 Chñ nhiÖm dù ¸n TS. Ph¹m V¨n ý
B¶ng ch÷ viÕt t¾t LQT L·o quan th¶o TT Trung t©m STT Sè thø tù HN Hµ Néi TB Th¸i B×nh NPK Ph©n ®¹m, ph©n l©n, ph©n kali tæng hîp CV% Sai sè thÝ nghiÖm NL LÇn nh¾c l¹i WHO Tæ chøc y tÕ thÕ giíi CT C«ng thøc M§ MËt ®é DL D−îc liÖu N Ph©n ®¹m nguyªn chÊt K/L Khèi l−îng VMP Thêi vô, mËt ®é, ph©n bãn % Tû lÖ phÇn tr¨m MN MËt ®é, ph©n ®¹m nguyªn chÊt HT Ho¸ chÊt vµ thêi gian xö lý QTSX Quy tr×nh s¶n xuÊt KHCN Khoa häc c«ng nghÖ NSNN Ng©n s¸ch nhµ n−íc
Môc lôc PhÇn I. Më ®Çu 1 1.1. §Æt vÊn ®Ò 1 1.2. Môc tiªu ®Ò tµi 2 PhÇn II. Tæng quan tµi liÖu 3 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi 3 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong n−íc 8 PhÇn III. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 14 3.1. VËt liÖu nghiªn cøu vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 14 3.1.1. VËt liÖu nghiªn cøu 14 3.1.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu 14 3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 14 3.2.1. Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c©y LQT ë ®ång b»ng BB 14 3.2.2. Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu LQT 17 3.2.3. TriÓn khai s¶n xuÊt thö nghiÖm t¹i Hµ Néi vµ Th¸i B×nh 20 3.3. C¸c chØ tiªu theo dâi 20 3.4. Xö lý kÕt qu¶ thÝ nghiÖm 20 PhÇn IV. KÕt qu¶ nghiªn cøu 21 4.1. Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o 21 4.1.1. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn thêi gian vµ tØ lÖ mäc 21 mÇm cña h¹t gièng c©y l·o quan th¶o 4.1.2. X¸c ®Þnh nång ®é ho¸ chÊt vµ thêi gian xö lý h¹t gièng 22 4.1.3. X¸c ®Þnh thêi gian xö lý nhiÖt ®é tèi −u trong qu¸ tr×nh ñ h¹t 24 4.1.4. X¸c ®Þnh thêi vô, kho¶ng c¸ch trång vµ liÒu l−îng ph©n bãn 26 cÇn thiÕt ®Ó c©y l·o quan th¶o cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng h¹t gièng cao nhÊt 4.2. Hoµn thiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o 29 4.2.1. Nghiªn cøu x¸c ®Þnh thêi vô gieo trång tèt nhÊt cho n¨ng suÊt 29 vµ chÊt l−îng d−îc liÖu cao nhÊt.
4.2.2. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña mËt ®é trång vµ l−îng ph©n bãn ®Õn 31 sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y l·o quan th¶o 4.2.3. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng t¸i sinh ®Ó t¨ng khèi l−îng d−îc liÖu 37 4.2.4. §¸nh gi¸ chÊt l−îng theo tiªu chuÈn d−îc ®iÓn ViÖt Nam 38 4.3. TriÓn khai s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l·o quan th¶o 39 4.3.1. S¶n xuÊt c©y gièng l·o quan th¶o 39 4.3.2. S¶n xuÊt d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o 39 4.3.3. H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ x©y dùng gi¸ thµnh s¶n phÈm 39 4.3.4. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong s¶n xuÊt thö nghiÖm 40 PhÇn V. KÕt luËn 42 PhÇn VI. Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o 44 PhÇn VII. Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt d−îc liÖu c©y LQT 49 Tµi liÖu tham kh¶o 64 Phô lôc 67
b¶n tù ®¸nh gi¸ VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña Dù ¸n khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp Bé 1. Tªn dù ¸n: "Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l∙o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c bé" 2. Thuéc ch−¬ng tr×nh KHCN: Dù ¸n s¶n xuÊt thö nghiÖm (P) cÊp Bé 3. Chñ nhiÖm dù ¸n: TS. Ph¹m V¨n ý - §iÖn tho¹i: 04.8615916 - 04.8614525 - 0972388929 - E-mail: phamycthn@yahoo.com.vn 4. C¬ quan chñ tr× dù ¸n: ViÖn D−îc LiÖu 5. Thêi gian thùc hiÖn: Tõ th¸ng 10 n¨m 2004 ®Õn th¸ng 10 n¨m 2006 6. Tæng kinh phÝ thùc hiÖn dù ¸n: 925.000.000® Trong ®ã, kinh phÝ tõ NSNN: 300.000.000® (Ba tr¨m triÖu ®ång ch½n) 7. T×nh h×nh thùc hiÖn dù ¸n so víi ®Ò c−¬ng 7.1. VÒ møc ®é hoµn thµnh khèi l−îng c«ng viÖc §· hoµn thµnh ®Çy ®ñ khèi l−îng c«ng viÖc so víi ®Ò c−¬ng theo c¸c néi dung c¬ b¶n. - Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng c©y L·o quan th¶o - Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu c©y L·o quan th¶o. - S¶n xuÊt thö nghiÖm c©y L·o quan th¶o ë Th¸i B×nh vµ Hµ Néi. 7.2. VÒ c¸c yªu cÇu khoa häc vµ c¸c chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm KHCN. C¸c chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm KHCN ®Òu ®¶m b¶o chÊt l−îng, phï hîp víi yªu cÇu thùc tÕ cña s¶n xuÊt, khèi l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®· ®−îc tiªu thô hÕt, ®¶m b¶o s¶n phÈm thu håi, nép l¹i ng©n s¸ch nhµ n−íc theo ®óng quy ®Þnh víi sè tiÒn lµ: 176.000.000® (Mét tr¨m b¶y m−¬i s¸u triÖu ®ång). §ît 1: 100.000.000® ®· nép (ngµy 27/8/2007 t¹i kho b¹c Nhµ n−íc Thanh Tr×). §ît 2: 76.000.000® sÏ nép (th¸ng 3/2008) 7.3. VÒ tiÕn ®é thùc hiÖn
Dù ¸n ®· thùc hiÖn ®óng tiÕn ®é trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt. Riªng phÇn nghiÖm thu dù ¸n bÞ chËm l¹i, nguyªn nh©n do chñ nhiÖm dù ¸n bÞ cÊp cøu nhËp viÖn nhiÒu lÇn trong n¨m 2006 ch−a kÞp viÕt b¸o c¸o. Chñ nhiÖm dù ¸n ®· lµm ®¬n ®Ò nghÞ Bé Y TÕ vµ ®· ®−îc chÊp thuËn, cho nghiÖm thu chËm l¹i vµo n¨m 2007. 8. VÒ nh÷ng ®ãng gãp míi cña dù ¸n 8.1. VÒ gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ Dù ¸n ®· hoµn thiÖn ®−îc quy tr×nh nh©n gièng vµ quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c bé dùa trªn c¬ së tuyÓn chän gièng phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ khÝ hËu trong vô Thu §«ng ë ®ång b»ng B¾c Bé. Lîi dông ®Æc ®iÓm n«ng, sinh häc cña h¹t gièng vµ c©y gièng l·o quan th¶o, dù ¸n ®· tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trong viÖc xö lý ho¸ chÊt vµ nhiÖt ®é nh»m t¨ng tû lÖ mäc mÇm vµ rót ng¾n thêi gian mäc mÇm cña h¹t gièng ®Ó gieo −¬m c©y gièng sím mµ trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Nhê cã gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ thÝch hîp nªn viÖc trång c©y l·o quan th¶o n»m trän trong vô ®«ng, kh«ng mÊt vô lóa xu©n ë ®ång b»ng B¾c Bé. §ång thêi tËn dông n¨ng l−îng ¸nh s¸ng mÆt trêi trong thêi tiÕt kh« hanh cña th−îng tuÇn th¸ng 12 ©m lÞch hµng n¨m ®Ó thu ho¹ch vµ s¬ chÕ d−îc liÖu, nh− vËy võa h¹ ®−îc gi¸ thµnh s¶n phÈm,võa ®¶m b¶o ®−îc chÊt l−îng d−îc liÖu. T¹o c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho c¸c hé n«ng d©n. 8.2. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §iÓm míi trong nghiªn cøu lµ dïng ho¸ chÊt axÝt H2S04 nång ®é cao ®Ó rót ng¾n thêi gian gian xö lý, ®iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa khi ¸p dông cho c¸c lo¹i h¹t gièng rÊt khã mäc mÇm nh− h−¬ng nhu, kim tiÒn th¶o hay h¹t tr¸m... 8.3. Nh÷ng ®ãng gãp míi kh¸c §· chän läc ®−îc gièng c©y l·o quan th¶o phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i ë vïng ®ång b»ng B¾c Bé. 9. KÕt qu¶ ®µo t¹o
* Dù ¸n ®· gióp vµ h−íng dÉn ®−îc 1 sinh viªn b¶o vÖ thµnh c«ng luËn v¨n tèt nghiÖp cña tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi. * Dù ¸n ®· gióp c¸c c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ n©ng cao tr×nh ®é lý thuyÕt vµ thùc tiÔn trong viÖc s¶n xuÊt c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé * Dù ¸n ®· gióp cho c¸c hé n«ng d©n ë x· Phó L−¬ng, huyÖn §«ng H−ng, tØnh Th¸i B×nh biÕt nh©n gièng ®Ó s¶n xuÊt d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o trong viÖc tham gia chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cho vô Thu §«ng. Hµ néi, ngµy 15 th¸ng 8 n¨m 2007 Chñ nhiÖm dù ¸n TS. Ph¹m V¨n ý
b¸o c¸o Tãm t¾t “Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé” 1. §Æt vÊn ®Ò C©y l·o quan th¶o (Geranium nepalense Kudo) Hä má h¹c Geraniaceae. C©y ®−îc nhËp néi tõ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tõ n¨m 1990, ®· ®−îc trång nghiªn cøu di thùc t¹i c¸c vïng nói cao nh− Sa Pa, B¾c Hµ (TØnh Lµo Cai), Tam §¶o (VÜnh Phóc) vµ mét sè tØnh vïng nói phÝa B¾c nh− huyÖn §ång V¨n (Hµ Giang), T©n L¹c, Pµ Cß (Hoµ B×nh)... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c©y l·o quan th¶o ®· ®−îc trång thö t¹i Trung t©m nghiªn cøu trång vµ chÕ biÕn c©y thuèc Hµ Néi, chóng t«i ®· nghiªn cøu s¬ bé vÒ kü thuËt trång trät, nghiªn cøu gièng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®¹i trµ t¹i vïng nói vµ ®ång b»ng phÝa B¾c. §©y lµ mét trong nh÷ng c©y thuèc quan träng ®· thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu hµng n¨m cña ViÖn D−îc LiÖu. §Ó cã c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc më réng vïng s¶n xuÊt vµ t¨ng khèi l−îng s¶n phÈm hµng ho¸, cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu, v× vËy dù ¸n: " Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l∙o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé" ®· ®−îc Bé y tÕ phª duyÖt. 2. Môc tiªu ®Ò tµi ¾ Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé, nh»m cung øng ®ñ gièng tèt cho s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o. ¾ Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o ë ®ång b»ng ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh s¶n l−îng mÆt hµng cña ViÖn D−îc LiÖu. 3. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. VËt liÖu nghiªn cøu VËt liÖu ®−îc sö dông nghiªn cøu ®Ò tµi nµy lµ h¹t L·o quan th¶o thu t¹i Trung t©m nghiªn cøu trång vµ chÕ biÕn c©y thuèc Hµ Néi.
3.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu §Ò tµi thùc hiÖn trong 2004 vµ 2005 t¹i Trung t©m nghiªn cøu trång vµ chÕ biÕn c©y thuèc Hµ Néi vµ x· Phó L−¬ng - §«ng H−ng - Th¸i B×nh. 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.3.1. Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o. ¾ X¸c ®Þnh nång ®é ho¸ chÊt vµ thêi gian xö lý h¹t gièng. ¾ X¸c ®Þnh thêi gian xö lý nhiÖt ®é tèi −u trong qu¸ tr×nh ñ h¹t (thÝ nghiÖm trong tñ vi khÝ hËu, nhiÖt ®é xö lý tèi thÝch lµ 200C). ¾ X¸c ®Þnh thêi vô, kho¶ng c¸ch trång vµ liÒu l−îng ph©n bãn (ph©n NPK V¨n §iÓn, tû lÖ 5/10/3) cÇn thiÕt ®Ó c©y l·o quan th¶o cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng h¹t gièng cao nhÊt (thÝ nghiÖm kÐp 3 nh©n tè), diÖn tÝch « thÝ nghiÖm 25m2, ®−îc bè trÝ kiÓu chia « lín, « võa, « nhá (split - split - plot design) víi 3 lÇn nh¾c l¹i. 3.3.2. Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o ¾ Nghiªn cøu x¸c ®Þnh thêi vô gieo trång tèi −u cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng d−îc liÖu cao. ThÝ nghiÖm gåm 5 c«ng thøc, diÖn tÝch mçi « thÝ nghiÖm 50 m2, ®−îc bè trÝ thiÕt kÕ kiÓu hoµn toµn ngÉu nhiªn víi 3 lÇn nh¾c l¹i. ¾ Nghiªn cøu ¶nh h−ëng mËt ®é trång vµ l−îng ph©n bãn ®Õn n¨ng suÊt d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o. ¾ X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng t¸i sinh cña c©y l·o quan th¶o. ¾ §¸nh gi¸ chÊt l−îng d−îc liÖu theo tiªu chuÈn d−îc ®iÓn ViÖt Nam 3.3.3. TriÓn khai s¶n xuÊt thö nghiÖm t¹i Th¸i B×nh, Hµ Néi. 4. KÕt qña nghiªn cøu cña ®Ò tµi cã thÓ ®−îc tãm t¾t nh− sau 4.1. Nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng 4.1.1. X¸c ®Þnh nång ®é ho¸ chÊt vµ thêi gian xö lý h¹t gièng l·o quan th¶o. - Nång ®é ho¸ chÊt thÝch hîp ®Ó xö lý h¹t gièng l·o quan th¶o lµ 70%, thêi gian xö lý tõ 3 - 5 phót. - Thêi gian xö lý nhiÖt ®é tèt nhÊt ®Ó h¹t gièng cã tû lÖ mäc mÇm cao lµ kho¶ng thêi gian tõ 24 - 32giê.
4.1.2. X¸c ®Þnh thêi vô, kho¶ng c¸ch trång vµ liÒu l−îng ph©n bãn ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt h¹t gièng l·o quan th¶o. - Thêi vô gieo h¹t tèt nhÊt ®Ó s¶n xuÊt gièng l·o quan th¶o lµ tõ 15/ 08 ®Õn 14/ 09 hµng n¨m. - Kho¶ng c¸ch trång cho n¨ng suÊt h¹t cao nhÊt lµ 40cm x 40cm. - Møc ph©n bãn thÝch hîp cho s¶n xuÊt h¹t gièng l·o quan th¶o 2000 kgNPK/ha. 4.2. Nghiªn cøu hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu 4.2.1. X¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña thêi vô gieo trång ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt d−îc liÖu - Thêi vô gieo trång cho n¨ng suÊt d−îc liÖu cao nhÊt lµ tõ trung tuÇn th¸ng 8 ®Õn h¹ tuÇn th¸ng 8. 4.2.2. X¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña mËt ®é vµ liÒu l−îng ph©n bãn ®Õn n¨ng xuÊt d−îc liÖu vµ hiÖu qu¶ cña viÖc bãn ®¹m cho c©y l·o quan th¶o. - MËt ®é trång dÇy (120.000 c©y/ha) lu«n cho n¨ng suÊt cao h¬n trång th−a (78.000 c©y/ ha). - L−îng ®¹m cÇn thiÕt cho n¨ng suÊt d−îc liÖu vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao lµ møc bãn 150 kg N/ha. 5. KÕt luËn Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc ®©y vµ nh÷ng néi dung nghiªn cøu trªn, chóng t«i ®· hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé, kÝnh ®Ò nghÞ c¸c cÊp cã thÈm quyÒn xem xÐt.
PhÇn I Më §Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam lµ n−íc cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, thêi tiÕt quanh n¨m nãng Èm, tõ ®ã t¹o nªn nguån tµi nguyªn d−îc liÖu v« cïng phong phó. KÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t cña c¸c nhµ khoa häc cho biÕt ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ®a d¹ng víi 3948 c©y lµm thuèc vµ nhu cÇu sö dông d−îc liÖu vµo kho¶ng 50.000 tÊn/n¨m (NguyÔn Duy ThuÇn vµ CTV, 2004 - ViÖn D−îc LiÖu). C¸c nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu vµ chiÕt xuÊt ra hµng lo¹t c¸c ho¹t chÊt ®Ó s¶n xuÊt thuèc tõ nguån d−îc liÖu. Bªn c¹nh nh÷ng c©y thuèc b¶n ®Þa, thuèc nam th× nh÷ng c©y thuèc quý ®−îc di thùc, nhËp néi tõ n−íc ngoµi vÒ ®−îc ph¸t triÓn trång trät trong n−íc ®· vµ ®ang ®ãng vai trß quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn d−îc liÖu cña ngµnh d−îc. V× thÕ ngoµi ý nghÜa cung cÊp nguån nguyªn liÖu lµm thuèc cho y häc, s¶n phÈm thu ®−îc tõ d−îc liÖu cßn tham gia xuÊt khÈu ®−a l¹i mét nguån lîi kinh tÕ ®¸ng kÓ cho ngµnh d−îc liÖu ViÖt Nam. C©y l·o quan th¶o (Geranium nepalense Kudo) Hä má h¹c Geraniaceae. C©y ®−îc nhËp néi tõ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tõ n¨m 1990, ®· ®−îc trång nghiªn cøu di thùc t¹i c¸c vïng nói cao nh− Sa Pa, B¾c Hµ (TØnh Lµo Cai), Tam §¶o (VÜnh Phóc) vµ mét sè tØnh vïng nói phÝa B¾c nh− huyÖn §ång V¨n (Hµ Giang), T©n L¹c, Pµ Cß (Hoµ B×nh)... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c©y l·o quan th¶o ®· ®−îc trång thö t¹i Trung t©m nghiªn cøu trång vµ chÕ biÕn c©y thuèc Hµ Néi, chóng t«i ®· nghiªn cøu vÒ kü thuËt trång trät, nghiªn cøu gièng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®¹i trµ t¹i vïng nói vµ ®ång b»ng phÝa B¾c. §©y lµ mét trong nh÷ng c©y thuèc quan träng ®· thµnh mÆt hµng xuÊt khÈu hµng n¨m cña ViÖn D−îc LiÖu. 1
§Ó cã c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc më réng vïng s¶n xuÊt vµ t¨ng khèi l−îng s¶n phÈm hµng ho¸, cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng nh− viÖc x¸c ®Þnh nång ®é ho¸ chÊt vµ thêi gian xö lý h¹t gièng tèi −u nh»m rót ng¾n thêi gian mäc mÇm, t¨ng tû lÖ mäc mÇm cña h¹t gièng ®Ó cung cÊp ®ñ nh÷ng c©y gièng tèt khoÎ m¹nh cho s¶n xuÊt d−îc liÖu xuÊt khÈu. V× vËy dù ¸n: " Hoµn thiÖn quy tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm c©y l∙o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé " ®· ®−îc Bé y TÕ phª duyÖt. 1.2. Môc tiªu ®Ò tµi ¾ Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o ë ®ång b»ng B¾c Bé, nh»m cung øng ®ñ gièng tèt cho s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o. ¾ Hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu l·o quan th¶o ë ®ång b»ng ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh s¶n l−îng mÆt hµng cña ViÖn D−îc LiÖu. 2
PhÇn II Tæng quan tµi liÖu 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi C©y thuèc cã thÓ ®−îc dïng theo nhiÒu kinh nghiÖm cæ truyÒn kh¸c nhau, ngµy nay ng−êi ta ®· ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng hîp chÊt nµo cã trong c©y thuèc vµ nh÷ng c¬ chÕ nµo l¹i cã t¸c dông ch÷a khái bÖnh, ®Æc biÖt nh÷ng c¨n bÖnh nguy hiÓm trªn thÕ giíi ®· ®−îc ch÷a trÞ b»ng T©y y nh−ng kh«ng cã hiÖu qu¶. Anon ®· t×m ®−îc 121 hîp chÊt ho¸ häc chiÕt xuÊt tõ c©y thuèc ®Ó tæng hîp nªn nh÷ng lo¹i thuèc míi cã hiÖu qu¶ ch÷a bÖnh cao. P.cox nhµ khoa häc ng−êi Mü ®· ph¸t hiÖn ra dÞch chiÕt Prostratin tõ c©y Homalanthus mutanseuphorbiaceae cã kh¶ n¨ng øc chÕ t¸c dông cña virus HIV trªn tÕ bµo lympho. H¬n thÕ n÷a c¸c nhµ khoa häc còng ph¸t hiÖn ®−îc nhiÒu lo¹i c©y cá cã chøa ho¹t chÊt ng¨n chÆn ®−îc c¨n bÖnh ung th− trªn thÕ giíi, trong ®ã dõa c¹n lµ nguån nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó chiÕt xuÊt Vinblastin vµ Vincristin ch÷a bÖnh ung th−. Hµng n¨m thu nhËp tõ hai lo¹i thuèc nµy v−ît qu¸ 180 tû ®«la. C©y l·o quan th¶o ®−îc trång vµ sö dông nhiÒu ë c¸c n−íc Ên §é, Nª Pan, NhËt B¶n, Trung Quèc vµ mét sè n−íc Ch©u ¢u. Theo Vletinck, D.J.et al.,1998 thµnh phÇn chñ yÕu trong d−îc liÖu c©y l·o quan th¶o lµ hîp chÊt polyphenol, nã cã nh÷ng ho¹t tÝnh sinh häc phong phó, ®a d¹ng vµ cã gi¸ trÞ trong y häc [22]. Theo L−u Thä S¬n (1965), Trung d−îc chÝ, ViÖn y häc Trung Quèc, D−îc ®iÓn céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa, I, 1990, l·o quan th¶o cã mét sè c«ng n¨ng nh− ho¹t huyÕt, tiªu viªm, ch÷a ®au g©n cèt, trÞ tiªu ch¶y. Theo Kirtika, K.R., BD. Basu (Indian Medicinal plant) l·o quan th¶o ®−îc dïng lµm thuèc trong y häc cæ truyÒn vµ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång. D−íi ®©y lµ mét sè t¸c dông chÝnh cña d−îc liÖu LQT 3
T¸c dông trªn hÖ tiªu ho¸ + T¸c dông trÞ tiªu ch¶y NhiÒu loµi Geranium sp. cã hµm l−îng tanin kh¸ cao, do ®ã cã t¸c dông lµm s¨n da (astringent), trÞ tiªu ch¶y nh− loµi G.nepalense Sweet, G. robertianum L., G.sanguineum L., G. pratense L.. C¸c loµi Geranium sp. cã t¸c dông øc chÕ nhu ®éng ruét chuét nh¾t, chuét cèng tr¾ng, ®iÒu ®ã gãp phÇn gi¶i thÝch c¬ chÕ t¸c dông trÞ tiªu ch¶y cña chóng. + T¸c dông trÞ bÖnh lþ Geranium nepalense Sweet ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ lþ trùc khuÈn ®¹t hiÖu qu¶ cao ë 97,8% bÖnh nh©n ®iÒu trÞ. T¸c dông ®èi víi gan C¸c thö nghiÖm cho thÊy c¸c thµnh phÇn cã trong Geranium thunbergii cã t¸c dông b¶o vÖ gan tæn th−¬ng. Cao chiÕt n−íc, cao chiÕt aceton: n−íc vµ geraniin ®· lµm gi¶m nång ®é lipid peroxid trong huyÕt thanh vµ trong gan bÞ tæn th−¬ng. Chóng còng lµm gi¶m l−îng cholesterol, glutamic oxaloacetic transaminase (GOT) vµ glutamic pyruvic transaminase (GPT) trong chuét ®−îc uèng dÇu ®· peroxid ho¸ [16]. T¸c dông h¹ huyÕt ¸p Theo P. Manolov vµ céng sù (1980), cao chiÕt ®«ng kh« cña G. macrorrhizum cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p trªn mÌo bÞ g©y mª. LiÒu dïng tõ 20 - 50 mg/kg cho t¸c dông kÐo dµi trªn 4 giê [17]. T. Okuda vµ céng sù ®· chøng minh ®−îc r»ng: Geraniin chiÕt tõ G. nepalense cho chuét cèng uèng víi liÒu 50 mg/kg thÓ träng cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p [18]. Flavonoid chiÕt xuÊt tõ Geranii herba còng cã t¸c dông h¹ ¸p [20]. T¸c dông h¹ ®−êng huyÕt Geranium robertianum L. cã t¸c dông h¹ ®−êng huyÕt vµ t¨ng insulin huyÕt trong tiÓu ®−êng tuýp II trªn chuét. ThÝ nghiÖm cho chuét ®· ®−îc g©y tiÓu ®−êng b»ng Alloxan, uèng 1,5 mg cao chiÕt/100g thÓ träng trong thêi 4
gian 4, 8 vµ 16 ngµy. KÕt qu¶ sau 16 ngµy dïng thuèc ®· cã t¸c dông h¹ ®−êng huyÕt. Cao chiÕt cßn cã t¸c dông t¨ng insulin huyÕt trªn chuét bÞ tiÓu ®−êng [9]. T¸c dông ®èi víi enzim Hçn hîp polyphenol chiÕt tõ G.sanguineum L. øc chÕ ho¹t tÝnh enzym neuraminidase cña nhiÒu chñng virus g©y bÖnh cóm. T¸c dông phô thuéc vµo liÒu dïng, thêi gian dïng thuèc vµ nhiÖt ®é cña ph¶n øng. Sù øc chÕ ho¹t tÝnh enzym neuraminidase t−¬ng øng víi sù gi¶m ng−ng kÕt hång cÇu vµ gi¶m ®é nhiÔm khuÈn [21]. T. Okuda vµ céng sù ®· chøng minh c¸c d−îc liÖu chøa hµm l−îng tanin cao cã ho¹t tÝnh øc chÕ m¹nh víi enzym protease. Tanin vµ c¸c polyphenol b¾t nguån tõ acid hexahydroxydiphenic cã ho¹t tÝnh øc chÕ m¹nh trªn plasmin (lµ enzym lµm tan sîi protein vµ fibrin ®«ng vãn). Nh÷ng thö nghiÖm víi enzym vµ mét sè chÊt nÒn cho thÊy t¸c dông øc chÕ cña ellagitanin trªn plasmin m¹nh h¬n so víi c¸c lo¹i tanin kh¸c [19]. Qua thö nghiÖm, c¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh ®−îc r»ng tanin thuû ph©n ®−îc lµ t¸c nh©n øc chÕ m¹nh ®èi víi enzym polyglycohydrolase mét enzym ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh sao chÐp gen [22]. Theo N. Kakiuchi vµ céng sù, tanin vµ flavonoid chiÕt tõ Geranium thunbergii, cã t¸c dông øc chÕ enzym sao chÐp ng−îc tõ RNA cña virus g©y u, virus lµm suy gi¶m miÔn dÞch ë ng−êi (HIV). §iÒu nµy cho thÊy c¸c polyphenol cã thÓ ®ãng vai trß trong viÖc ®iÒu trÞ vµ dù phßng c¸c bÖnh liªn quan tíi Retro virus nh−: Héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i (AIDS), b¹ch cÇu lympho T, ung th− v.v. T¸c gi¶ ®· chøng minh ®−îc r»ng hÇu hÕt c¸c tanin thuû ph©n ®−îc cã kh¶ n¨ng øc chÕ cao h¬n tanin ng−ng tô. Geraniin, mét ellagitanin ®−îc chiÕt tõ G. thunbergii cã t¸c dông øc chÕ trªn enzym sao chÐp ng−îc. H×nh thøc øc chÕ cña geranin lµ c¹nh tranh víi khu«n mÉu måi. Nh÷ng tanin cã ph©n tö l−îng lín, ®−îc g¾n víi nhiÒu gèc chøc n¨ng th× t−¬ng t¸c m¹nh víi nucleotid hoÆc víi protein. Tanin thuû ph©n ®−îc còng øc chÕ 5
enzym ADN polymerase cña tÕ bµo, nh−ng ë nång ®é cao h¬n so víi nång ®é cÇn thiÕt ®Ó øc chÕ enzym sao chÐp ng−îc. T¸c dông øc chÕ cña tanin ng−ng tô t−¬ng tù nh− tanin thuû ph©n, chóng øc chÕ sù h×nh thµnh phøc enzym - acid nucleic [14], [15]. T¸c dông kh¸ng khuÈn. Cao chiÕt n−íc tõ G. carolinianum cã t¸c dông øc chÕ nhiÒu lo¹i vi khuÈn ë c¸c nång ®é kh¸c nhau: Staphylococcus aureus, Shigella flexneri, Shigella sonnei, Salmonella typhi, Enterococcus, Bacillus pyocyaneus. G. nepalense ®Æc biÖt cã t¸c dông víi c¸c vi khuÈn ®−êng ruét nh−: trùc khuÈn th−¬ng hµn (Salmonella typhi), trùc khuÈn lþ (E. coli), trùc khuÈn ®¹i trµng (Enterococcus). T¸c dông kh¸ng virus Theo A. J. Vletinck, mét trong sè nh÷ng hîp chÊt thiªn nhiªn cã kh¶ n¨ng kh¸ng virus lµ tanin hay mét sè dÉn chÊt phenol. Ng−êi ta cho r»ng polyphenol t¹o tña víi protein cña microsom virus, hay cña bÒ mÆt tÕ bµo chñ. §iÒu ®ã dÉn tíi viÖc lµm gi¶m, hoÆc ng¨n c¨n sù hÊp phô cña virus [22]. Hçn hîp polyphenol cña G. sanguineum L. gåm c¸c flavonoid, catechin gallotanin, acid polyphenol. Hçn hîp toµn phÇn vµ dÞch chiÕt tõng ph©n ®o¹n ®Òu cã t¸c dông øc chÕ trªn virus g©y cóm ë chuét [13]. Ngoµi ra, quan s¸t d−íc kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ng−êi ta cßn nhËn thÊy ho¹t tÝnh øc chÕ sinh s¶n virus herpes simplex tuýp 1 trªn nguyªn bµo sîi ph«i gµ cña hçn hîp polyphenol [24]. T¸c dông b¶o vÖ m¾t Theo Fukaya Yukitaka vµ céng sù (1985), Geraniin, tanin ®−îc chiÕt tõ loµi Geranium thunbergii, cã t¸c dông b¶o vÖ thuû tinh thÓ cña m¾t chuét chèng l¹i sù tæn th−¬ng do bÞ oxy ho¸ bëi diamid, vµ N - N’ dimethyl amid. Geraniin cã thÓ ®· tham gia ë thêi kú ®Çu trªn bÒ mÆt mµng tÕ bµo, h¹n chÕ viÖc diamid trµn vµo bªn trong mµng tÕ bµo vµ bµo t−¬ng. Do vËy Geraniin ®· 6
b¶o vÖ ®−îc nhãm sulfhydryl cña mµng tÕ bµo vµ bµo t−¬ng khái bÞ oxy ho¸ bëi diamid vµ gi÷ cho hÖ thèng oxy ho¸ - khö cña thuû tinh thÓ trong tr¹ng th¸i b×nh th−êng. Tanin chiÕt tõ G. thunbergii lµm gi¶m sù oxy ho¸ cña hÖ men xanthin oxidase ë thuû tinh thÓ, do ®ã lµm gi¶m sù t¹o thµnh peroxid lipid vµ glutation trong thuû tinh thÓ. Nh÷ng nhãm hydroxy trong hîp chÊt polyphenol cña tanin cã t¸c dông b¶o vÖ thuû tinh thÓ chuét khái sù tæn h¹i do oxy ho¸ [10], [11]. T¸c dông chèng tia x¹ Theo S. Velev vµ céng sù, cao chiÕt cån tõ G. sanguineum víi thµnh phÇn chÝnh lµ c¸c polyphenol, ®−îc thö nghiÖm trong viÖc phßng vµ ®iÒu trÞ tæn th−¬ng cÊp do chiÕu tia γ ë chuét. Cã kÕt qu¶ kh¶ quan ë ®iÒu trÞ dù phßng tr−íc khi chiÕu x¹, nh−ng kh«ng cã t¸c dông ®¸ng kÓ ®Õn viÖc ®iÒu trÞ sau chiÕu x¹ [23]. + Mét sè chÕ phÈm thuèc ®−îc s¶n xuÊt tõ c¸c loµi Geranium sp. - Geranii herba ®−îc s¶n xuÊt tõ G. thunbergii Sieb. et Zucc., lµ thµnh phÇn chÝnh trong c¸c bµi thuèc y häc d©n téc cæ truyÒn cña NhËt B¶n cã tªn gäi “Kampo - hozai”, nh÷ng bµi thuèc ®−îc sö dông réng r·i tõ hµng tr¨m n¨m nay ë NhËt B¶n còng nh− ë Trung Quèc. Thuèc cã t¸c dông bæ tú vÞ, ®−îc dïng ®iÒu trÞ c¸c bÖnh vÒ d¹ dµy - ruét. - Geranii Herba ®−îc chÕ biÕn tõ loµi G. maculatum L. mét lo¹i d−îc liÖu chÝnh thøc ghi trong D−îc ®iÓn Anh (1993), cã t¸c dông s¨n da, cÇm m¸u, ch÷a trÞ vÕt th−¬ng, dïng ®iÒu trÞ c¸c bÖnh tiªu ch¶y, lþ, viªm loÐt ®−êng tiªu ho¸, rong kinh, b¨ng huyÕt ..v..v..[8] - Thuèc dïng ®iÒu trÞ mét sè bÖnh vÒ r¨ng miÖng nh− viªm nha chu, tæn th−¬ng niªm m¹c miÖng vµ viªm s−ng, ®−îc bµo chÕ tõ dÞch chiÕt cña loµi G. macrorrhizum. Thuèc cã t¸c dông khi dïng 3 - 4 lÇn/ngµy trong 4 - 5 ngµy [12]. 7
- D¹ng thuèc mì ®−îc ghi trong D−îc ®iÓn Trung Quèc (1993) víi tªn gäi chÝnh thøc “Unguentum Geranii” ®−îc bµo chÕ tõ d−îc liÖu L·o quan th¶o - Geranii herba, cã t¸c dông tiªu viªm, gi¶i ®éc, thu liÔm, sinh c¬, ch÷a mÈn ngøa, eczema, báng do löa, n−íc s«i víi diÖn tÝch nhá. - ChÕ phÈm “Hoµn L·o quan th¶o” ®−îc s¶n xuÊt tõ G. carolinianum L. ®Ó ch÷a x−¬ng g©n, l−ng gèi ®au mái. - DÞch chiÕt tõ rÔ cña G. macrorrhizum ®−îc coi lµ mét lo¹i thuèc d©n téc cæ truyÒn ®−îc sö dông ë Ch©u ¢u cã t¸c dông h¹ huyÕt ¸p vµ ho¹t tÝnh s¨n da. - Ngoµi ra mét sè loµi Geranium sp. ®−îc sö dông ë mét sè vïng Ch©u ¸ nh− Nªpan, Ên §é, Indonesia ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh vÒ thËn, m¾t, vµ ch÷a trÞ c¸c vÕt th−¬ng. Nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÒ trång trät vµ s¶n xuÊt gièng c©y l·o quan th¶o ë n−íc ngoµi chóng t«i ch−a t×m thÊy. 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë trong n−íc Theo sè liÖu ®iÒu tra cña ViÖn D−îc liÖu, tr−íc n¨m 1995, nhiÒu vïng cã sè hé trång c©y thuèc chiÕm 25 - 30%. NhiÒu x· thuéc tØnh H¶i D−¬ng, H−ng yªn tr−íc ®©y sè hé trång c©y thuèc chiÕm 70 - 80% nh−ng nay gi¶m chØ cßn 20 - 25%. Qua thèng kª cho thÊy sè loµi c©y thuèc, diÖn tÝch, sè l−îng ®Òu suy gi¶m rÊt lín so víi n¨m 1995. Nguyªn nh©n do thuèc nhËp néi tõ n−íc ngoµi vµo (chñ yÕu tõ Trung Quèc) vµ do Nhµ n−íc ch−a cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trång trät c©y thuèc [5]. C©y l·o quan th¶o - Geranium nepalense Kudo, Hä má h¹c Geraniaceae (LQT). C©y ®−îc nhËp néi tõ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tõ n¨m 1990, ®· ®−îc trång, nghiªn cøu di thùc t¹i c¸c vïng nói cao nh− Sa Pa, B¾c Hµ (TØnh Lµo Cai), Tam ®¶o (VÜnh Phóc) vµ mét sè tØnh vïng nói phÝa B¾c nh− huyÖn §ång V¨n (Hµ Giang), T©n L¹c (Hoµ B×nh),... Bé phËn sö dông lµ th©n vµ l¸, vÞ thuèc l·o quan th¶o cã t¸c dông ho¹t huyÕt, bæ g©n cèt, trõ 8