Bênh học thủy sản tập 1 part 8

Chia sẻ: Asg Ahsva | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

150
lượt xem 30
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dùng Sulphamid ở những ng−ời bị yếu thận dễ xảy ra hiện t−ợng bệnh lý. ở tôm đã sử dụng một số sulphamid để chữa bệnh có hiệu quả trị liệu nh−ng về phản ứng độc với tôm ch−a có tài liệu đề cập đến. 4.3.4. Các loại sulphamid Sulphamid gồm có một số dẫn xuất: Sulfadiazine; Sulfamethoxazole; Sulfamethizole; Sulfisoxazole. Thuốc sulphamid dùng để chữa bệnh cho động vật thuỷ sản có tác dụng ức chế vi khuẩn sinh tr−ởng, sinh sản, tác dụng của mỗi loại thuốc có khác nhau, tuỳ theo loại bệnh mà chọn loại thuốc sulphamid...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bênh học thủy sản tập 1 part 8

70 Bïi Quang TÒ Dïng Sulphamid ë nh÷ng ng−êi bÞ yÕu thËn dÔ x¶y ra hiÖn t−îng bÖnh lý. ë t«m ®· sö dông mét sè sulphamid ®Ó ch÷a bÖnh cã hiÖu qu¶ trÞ liÖu nh−ng vÒ ph¶n øng ®éc víi t«m ch−a cã tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn. 4.3.4. C¸c lo¹i sulphamid Sulphamid gåm cã mét sè dÉn xuÊt: Sulfadiazine; Sulfamethoxazole; Sulfamethizole; Sulfisoxazole. Thuèc sulphamid dïng ®Ó ch÷a bÖnh cho ®éng vËt thuû s¶n cã t¸c dông øc chÕ vi khuÈn sinh tr−ëng, sinh s¶n, t¸c dông cña mçi lo¹i thuèc cã kh¸c nhau, tuú theo lo¹i bÖnh mµ chän lo¹i thuèc sulphamid thÝch hîp v÷a ®¶m b¶o trÞ liÖu cao l¹i an toµn cho ®éng vËt thuû s¶n vµ gi¸ thµnh h¹. Sulphadiazine (SD) Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-2-pyridazinyl Tªn kh¸c: Solfadiazina; Sulfadiazilum; Sulphadiazin C«ng thøc ho¸ häc NH H2N SO2NH-C NH2 Sulphadiazine d¹ng bét mµu tr¾ng hoÆc h¬i vµng, khã tan trong n−íc. H¬i tan trong axeton vµ cån. Trong kh«ng khÝ kh«ng thay ®æi nh−ng dÔ bÞ ¸nh s¸ng lµm ®æi mµu nªn b¶o qu¶n trong c¸c chai mµu cã n¾p kÝn. SD hÊp thu vµo trong c¬ thÓ, t«m bµi tiÕt chËm nªn dÔ duy tr× nång ®é hiÖu nghiÖm trong m¸u víi thêi gian dµi 2 - 15 mg/100ml. Do ®ã hiÖu nghiÖm trÞ bÖnh cao, t¸c dông phô vµ ®éc lùc t−¬ng ®èi nhá. T¸c dông: K×m h·m vi khuÈn, cã ho¹t tÝnh víi liªn cÇu khuÈn A. Dïng Sulphadiazine ®Ó trÞ c¸c bÖnh cña t«m bÞ bÖnh ®á th©n, ¨n mßn vá kitin víi liÒu dïng 150-200 mg SD cho 1 kg träng l−îng t«m ¨n trong ngµy, dïng liªn tôc trong 6 ngµy, qua ngµy thø 2 gi¶m ®i 1/2. Sulfamethizole (ST) Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-(5-methyl-1,3,4-thiadiazol-2-yl); Tªn kh¸c: Sulfamethizolum; Sulfamethythiadiazol C«ng thøc ho¸ häc: S H2N SO2NH-C N Sulphathiazolum lµ thuèc d¹ng bét hay kÕt tinh mµu tr¾ng, mµu vµng nh¹t kh«ng mïi vÞ , khã tan trong n−íc, h¬i tan trong cån ®Ó ngoµi ¸nh s¸ng dÔ bÞ biÕn chÊt nªn cÇn b¶o qu¶n trong dông cô cã mµu sÉm, ®ãng kÝn. Sulphathiazolum vµo ruét hÊp thu dÔ, nång ®é hiÖu nghiÖm trong m¸u 1 -7 mg/100ml. So víi SD th× bµi tiÕt chËm h¬n nh−ng ®éc lùc lín h¬n tuy vËy dÔ s¶n xuÊt sè l−îng lín, gi¸ thµnh hai nªn th−êng dïng réng r·i. T¸c dông: ë t«m dïng ST ®Ó trÞ bÖnh do trïng hai tÕ bµo Gregarine ký sinh trong ruét mét sè t«m nu«i vµ bÖnh ®á th©n vµ ¨n mßn vá kitin do vi khuÈn Vibrio spp, Pseudomonas sp, liÒu dïng nh− SD Sulfamethoxazole Tªn hãa häc: Benzensulfonamid, 4-amino-N-(5-methyl-3-isoxazolyl); Tªn kh¸c: Sulfamethoxazol; Sulfamethoxazolum T¸c dông: ng¨n c¶n tæng hîp ARN, AND ë vi khuÈn
71 BÖnh häc thñy s¶n Co-Trimoxazol (Bactrim) Trimoxazol lµ chÊt phèi hîp Sulfonamethoxazol vµ Trimethoprim theo tû lÖ 5/1 cã hiÖu lùc ng¨n ngõa bÖnh truyÒn nhiÔm. Bactrim d¹ng bét mµu tr¾ng hoÆc h¬i vµng, khã tan trong n−íc. H¬i tan trong axeton vµ cån. Trong kh«ng khÝ kh«ng thay ®æi nh−ng dÔ bÞ ¸nh s¸ng lµm ®æi mµu nªn b¶o qu¶n trong c¸c chai mµu cã n¾p kÝn. SD hÊp thu vµo trong c¬ thÓ, c¸ bµi tiÕt chËm nªn dÔ duy tr× nång ®ä hiÖu nghiÖm trong m¸u víi thêi gian dµi 2 - 15 mg/100ml. Do ®ã hiÖu nghiÖm trÞ bÖnh cao, t¸c dông phô vµ ®éc lùc t−¬ng ®èi nhá. Kh¸ng sinh tæng hîp Sulfonamide vµ Trimethoprim dïng ®Ó trÞ bÖnh vïng tiÕt liÖu Kh¸ng sinh vi khuÈn: Sulfadiazine vµ Trimethoprim; Sulfamethoxazole vµ Trimethoprim Kh¸ng sinh ký sinh ®¬n bµo: Sulfamethoxazole vµ Trimethoprim KÕt qu¶ thö kh¸ng sinh ®å: kh¸ng sinh Bactrim mÉn c¶m cao víi Vibrio alginolyticus, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio anguillarum, Vibrio salmonicida, Vibrio sp, Pseudomonas sp. (theo Bïi Quang TÒ vµ CTV, 2002) T¸c dông: Dïng Bactrim ®Ó trÞ c¸c bÖnh cña t«m bÞ bÖnh ®á th©n, bÖnh ¨n mßn vá kitin. LiÒu dïng: LiÒu dïng cho t«m ¨n tõ 2-5g/100kg t«m/ngµy (20-50mg/kg t«m/ngµy), dïng liªn tôc trong 6 ngµy, qua ngµy thø 2 gi¶m ®i 1/2. Thay thÕ kh¸ng sinh cÊm: Chloramphenicol, Nitrofuran, Furazon, Metrodidazole 4.4. Vitamin vµ kho¸ng vi l−îng Vitamin C. Tªn kh¸c vµ biÖt d−îc: Acid ascorbic; ascorvit; Cebione; Celaskon; Laroscorbine; Redoxon; Vitascorbol. Vitamin C tæng hîp lµ tinh thÓ mµu tr¾ng, dÔ tan trong n−íc, dÔ hÊp thô qua niªm m¹c ruét, kh«ng tÝch luü trong c¬ thÓ, th¶i trõ qua n−íc tiÓu. Vitamin C rÊt cÇn cho ho¹t ®éng c¬ thÓ, tham gia vµo qu¸ tr×nh oxy ho¸ khö, cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn acid Folic thµnh acid Folinic. Tham gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ Glucid, ¶nh h−ëng ®Õn sù thÈm thÊu mao m¹ch vµ ®«ng m¸u. Vitamin C phßng trÞ bÞ héi chøng ®en mang cña t«m he. LiÒu dïng cho t«m 2 -3 g Vitamin C/1kg thøc ¨n c¬ b¶n cã thÓ phßng ®−îc bÖnh chÕt ®en cña t«m he. Kho¸ng vi l−îng Gåm c¸c chÊt s¾t (Fe), ®ång (Cu), m¨ng gan (Mn), kÏm (Zn), cobal (Co), natri (Na), kali (K), Canxi (Ca), manhª (Mg), clo (Cl )… lµ c¸c chÊt kho¸ng vi l−îng cÇn bæ xung th−êng xuyªn vµ theo tõng giai ®o¹n cho t«m nu«i. Gióp cho t«m lét x¸c nhanh vµ t¹o vá cøng míi, kÝch sinh tr−ëng. HiÖn nay cã nhiÒu c«ng ty cung c¸c chÊt kho¸ng vi l−îng, cÇn theo liÒu chØ dÉn. VÝ dô: Mineral sea® lµ kho¸ng tæng hîp ®−îc phèi chÕ theo c«ng nghÖ cao, cã t¸c dông lµm c©n b»ng c¸c kho¸ng chÊt trong qu¸ tr×nh nu«i vµ gióp s¨n ch¾c, nhanh lín, s¾c ®Çy ®ñ vµ vá cøng.
72 Bïi Quang TÒ 4.5. C¸c chÕ phÈm sinh häc- probiotic. Fuller (1989) vµ G. W. Tannock (2002) ®Þnh nghÜa probiotic lµ: “cung cÊp c¸c chñng vi khuÈn sèng mµ chóng t¸c ®éng cã lîi cho sù c©n b»ng vi sinh vËt ®−êng ruét cña ®éng vËt”. ChÕ phÈm sinh häc lµ c¸c nhãm vi sinh vËt trong m«i tr−êng ao nu«i vµ trong c¬ quan tiªu hãa cña t«m. Cã nhãm vi khuÈn ho¹t ®éng kh¾p n¬i trong ao vµ cã thÓ c− tró trong ruét, d¹ dµy cña t«m nu«i. Mét sè dßng vi khuÈn ®Ò kh¸ng ®−îc mét sè bÖnh cho t«m nu«i. Vi khuÈn cã t¸c dông sinh häc lµ ph©n hñy c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm trong ao. Mét sè enzyme gióp cho sù tiªu hãa cña t«m, gi¶m hÖ sè thøc ¨n. KÝch thÝch hÖ miÔn dÞch hoÆc cung cÊp kh¸ng thÓ thô ®éng cho t«m lµm t¨ng søc ®Ò kh¸ng. B¶ng 8: Thµnh phÇn vµ t¸c dông cña chÕ phÈn sinh häc C¸c loµi vi khuÈn Chøc n¨ng Vi khuÈn tù d−ìng, ph©n hñy ammonia thµnh nitrite - Nitrosomonas spp Vi khuÈn tù d−ìng, ph©n hñy nitrite thµnh nitrate - Nitrobacter spp Vi khuÈn kÞ khÝ kh«ng b¾t buéc, chóng c¹nh tranh - Bacillus criculans sinh häc, lµm gi¶m sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn g©y - B. cereus bÖnh nh− Vibrio, Aeromonas; ký sinh trïng ®¬n bµo - B. laterosporus - B. licheniformis - B. polymyxa - B. subtilus - B. mesentericus - B. megaterium Vi khuÈn kþ khÝ kh«ng b¾t buéc, chóng tiÕt enzyme - Lactobacillus lacts cã thÓ phÈn hñy c¸c chÊt h÷u c¬ (®¹m, mì, ®−êng), - L. helveticus khèng chÕ thùc vËt phï du ph¸t triÓn, æn ®Þnh pH, c¶ - Saccharomyces crevisiae thiÖn chÊt l−îng m«i tr−êng. - Bacterides sp - Cellulomonas sp - Entrobacter sp - Rhodopseudomonas - Marinobacter spp - Thiobacillus spp - Bifdobacterium spp - Enzyme: lipase, protease, amylase KÝch thÝch hÖ tiªu hãa - Hemi- cellulase, Pecnase - ChiÕt xuÊt thùc vËt øc chÕ hoÆc tiªu diÖt c¸c mÇm bªnh, diÖt c¸ t¹p - Bªta Glucan KÝch thÝch hÖ miÔn dÞch, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m - Kh¸ng thÓ T¹o miÔn dÞch thô ®éng T¸c dông cña Probiotic: - C¶i thiÖn chÊt n−íc, æn ®Þnh pH, c©n b»ng hÖ sinh th¸i trong ao. - Lo¹i c¸c chÊt th¶i chøa nitrogen trong ao nu«i, nh÷ng chÊt th¶i nµy g©y ®éc cho ®éng vËt thñy s¶n. Sau ®ã chóng ®−îc chuyÓn hãa thµnh sinh khèi lµm thøc ¨n cho c¸c ®éng vËt thñy s¶n. - Gi¶m bít bïn ë ®¸y ao. - Gi¶m c¸c vi khuÈn g©y bÖnh nh−: Vibrio spp, Aeromonas spp vµ c¸c lo¹i virus kh¸c nh− g©y bÖnh MBV, ®èm tr¾ng, ®Çu vµng… - H¹n chÕ sö dông hãa chÊt vµ kh¸ng sinh cho t«m nu«i. NhiÒu mïn b· trong ao nu«i sÏ tÝch tô nhiÒu nitrogen, mét sè vi khuÈn gram ©m tiÕt ra chÊt nhÇy ®Ó lÊy thøc ¨n. Líp chÊt nhÇy ë ®¸y ao ng¨n sù khuyÕch t¸n oxy vµo líp bïn ®¸y. Dã
73 BÖnh häc thñy s¶n ®ã líp chÊt th¶i ë ®¸y ao kh«ng bÞ ph©n hñy, Probiotic gióp ph©n hñy lµm s¹ch chÊt th¶i ë ®¸y ao, nhãm vi khuÈn nµy ®· lÊn ¸t nhãm vi khuÈn g©y bÖnh nh− Vibrio spp, Aeromonas spp…Nhãm vi khuÈn cã lîi trong probiotic cã kh¶ n¨ng lo¹i bá chÊt th¶i chøa nitrogen nhê enzyme ngo¹i bµo do chóng chuyÓn hãa. Cho nªn nhãm vi khuÈn nµy gi¶i phãng enzyme trong ao cã t¸c dông ®Ò kh¸ng (lµm gi¶m) vi khuÈn, virus g©y bÖnh trong ao. Ngoµi ra nhãm vi khuÈn cßn lµm gi¶m c¸c d¹ng ammonia, nitrite vµ nitr¸t. HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã nhiÒu lo¹i chÕ phÈm sinh häc ®Ó c¶i thiÖn m«i tr−êng nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh. Nh÷ng s¶n phÈm nµy t−¬ng ®èi ®¾t kh«ng nªn dïng trong c¸c h×nh thøc nu«i qu¶ng canh vµ qu¶ng canh c¶i tiÕn. 4.5.1. C¸c lo¹i chÕ phÈm vi sinh vËt: Navet-Biozym, Protexin, Pond-Clear, BRF-2, Aro-zyme®, MIC- Power, Soil- Pro… - Aro-zyme: lµ chÕ phÈm sinh häc xö lý ®¸y ao cã t¸c dông ph©n hñy nhanh c¸c chÊt h÷u c¬ d− thõa tÝch tô ë ®¸y ao, nh»m æ ®Þnh m«i tr−êng n−íc vµ ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn c¸c mÇm bÖnh. Sö dông ®Þnh kú 7- 10 ngµy 1 lÇn, liÒu l−îng 100-250g/1.000m2. - MIC-Power: ph©n hñy nÒn ®¸y, khö mïi h«i thèi. Ph©n hñy vµ hÊp thu khÝ ®éc NH3, NO2, H2S, c©n b»ng pH, øc chÕ vi khuÈn g©y bÖnh. Sö dông ®Þnh kú 7-10 ngµy 1 lÇn, liÒu l−îng 200-300g/1.000m2. - Navet-Biozym: Ph©n hñy nhanh thøc ¨n thõa vµ x¸c b· ®éng, thùc vËt trong ao. T¹o m«i tr−êng trong s¹ch, t¨ng ®é oxy hßa tan. Gi¶m tèi ®a c¸c khÝ ®éc h¹i cho ba ba. Ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn vi khuÈn cã h¹i cho ba ba. Sö dông ®Þnh kú 15-20 ngµy 1 lÇn, liÒu l−îng 100- 150g/1.000m2. - Soi-Pro: xö lý n−íc vµ phôc håi ®¸y ao nu«i c¸ bÞ « nhiÔm ho¸ chÊt. Ph©n huû nhanh vµ an toµn c¸c chÊt chlor h÷u c¬ aliphatic vµ aromatic, vÕt c¸c chÊt diÖt khuÈn nh− formalin, BKC tån d− trong ao. Ph©n hñy nhanh c¸c chÊt ®éc h¹i cho c¸: NH3, NO2, H2S. Phôc håi sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt, sinh vËy phï du trong ao. KÝch thÝch ph¸t triÓn t¶o, gi¶m hµm l−îng BOD, COD vµ lµm t¨ng hµm l−îng oxy trong ao. C¸ch sö dông: sau khi c¶i taä ao, b¬m n−íc vµo 40cm, hoµ 1kg chÕ phÈm víi 20 lÝt n−íc, tÐ ®Òu xuèng ao, sau 5 ngµy b¬m n−íc ®Çy ao, liÒu dïng 2kg/1ha. §Þnh kú 15 ngµy 1 lÇn cho chÕ phÈm liÒu l−îng 100- 150g/1.000m2. BRF-2-PP99: phßng chèng vi khuÈn, gi¶m ®é ®ôc cña m«i tr−êng n−íc, gi¶m tæng l−îng cÆn hoµ tan vµ tæng l−îng cÆn kh«ng hoµ tan. 3.5.2. Men vi sinh Tæng hîp tõ c¸c men vi sinh vµ vi khuÈn h÷u Ých, ®Æc biÖt chuyªn bµi tiÕt c¸c lo¹i kh¸ng sinh tù nhiªn dïng ®Ó øc chÕ vµ tiªu diÖt c¸c lo¹i vi khuÈn xÊu g©y bÖnh, khö mïi h«i, lµm s¹ch n−íc, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m c¸. C¸c lo¹i chÕ phÈm: Envi- Bacillus, Compozyme, Bio Nutrin, Aro-Zyme, Enzymax, CA- 100 Envi Bacillus®: Lµ mét chÕ phÈm vi sinh ®Æc biÖt cã t¸c dông ng¨n ngõa vi khuÈn g©y bÖnh nh− bÖnh ph¸t s¸ng. Thµnh chñ yÕu lµ nhãm vi khuÈn Bacillus subtilis, B. licheniformis, B. cereus, B. mesentericus, B. megaterium cã sè l−îng trªn 5.1012 khuÈn l¹c/kg. S¶n phÈm cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB. Enzymax: t¨ng c−êng tiªu hãa, t¹o kh¸ng thÓ vµ b¶o vÖ ®−êng ruét, gióp cho c¸ lín nhanh, phßng trÞ bÖnh ®−êng ruét. Sö dông 5-10g thuèc/kg thøc ¨n. CA-100: hçn hîp men vi sinh tiªu ho¸ vµ vi khuÈn h÷u Ých ®−îc dïng kÌm theo dinh d−ìng hµng ngµy. CA-100 chèng ®−îc bÖnh do vi khuÈn g©y ra, thay thÕ c¸c lo¹i thuèc kh¸ng
74 Bïi Quang TÒ sinh, t¨ng kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng, kÝch thÝch tiªu hãa, t¨ng träng, rót ng¾n thêi gian nu«i, phßng vµ trÞ c¸c bÖnh ®−êng ruét vµ nhiÔm trïng cho c¸. Cho c¸ ¨n liªn tôc hµng ngµy 1 lÇn víi 1g thuèc/1kg thøc ¨n LiÒu dïng 2g thuèc/1kg thøc ¨n cho ¨n ngµy 2 lÇn ®Ó trÞ bÖnh ®−êng ruét, nhiÔm trïng cho ®Õn khi khái. 4.5.3. ChiÕt xuÊt thùc vËt C¸c th¶o d−îc cã kh¸ng sinh tù nhiªn: tái, sµi ®Êt, nhä nåi… dïng ®Ó øc chÕ vµ tiªu diÖt c¸c lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh. C¸c th¶o d−îc cã chÊt ho¹t tÝnh g©y chÕt c¸: c©y thuèc c¸, h¹t thµn m¸t, h¹t chÌ d¹i, kh« dÇu së… ®Ó diÖt c¸ t¹p trong ao nu«i t«m. C¸c chÕ phÈm: KN-04-12, VTS1-C, VTS1-T, Saponin, Rotenon, DE-Best 100,… Thuèc KN-04-12 Lµ s¶n phÈm phèi chÕ cña ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc m· sè KN-04-12 n¨m 1990-1995. Thµnh phÇn thuèc gåm c¸c c©y thuèc cã kh¸ng sinh thùc vËt (tái, sµi ®Êt, nhä nåi, cá s÷a, chã ®Î r¨ng c−a...), vitamin vµ mét sè vi l−îng kh¸c. Thuèc ®−îc nghiÒn thµnh bét, cã mïi ®Æc tr−ng cña c©y thuèc. - Thuèc cã t¸c dông phßng trÞ bÖnh nhiÔm khuÈn: xuÊt huyÕt ®èm ®á, thèi mang, viªm ruét cña nu«i lång bÌ, ao t¨ng s¶n, c¸ bè mÑ. - LiÒu dïng: C¸ gièng: 4g thuèc /1kg c¸/ ngµy; c¸ thÞt: 2g thuèc /1kg c¸ /1ngµy thuèc ®−îc trén víi thøc ¨n tinh nÊu chÝn ®Ó nguéi. - Phßng bÖnh tr−íc mïa xuÊt hiÖn bÖnh (mïa xu©n, mïa thu) cho c¸ ¨n 1 ®ît 3 ngµy liªn tôc. Trong mïa bÖnh cø 30-45 ngµy cho c¸ ¨n mét ®ît. Ch÷a bÖnh cho c¸ ¨n 6-10 ngµy liªn tôc Thuèc ch÷a bÖnh c¸- VTS1-C ChÕ phÈm lµ s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc: KC-06-20.NN, n¨m 2003-2005. * T¸c dông: Chuyªn trÞ c¸c bÖnh, xuÊt huyÕt, thèi mang, ho¹i tö (®èm tr¾ng) néi t¹ng vµ viªm ruét cña c¸ nu«i lång bÌ, c¸ nu«i t¨ng s¶n vµ c¸ bè mÑ. * Thµnh phÇn: Chñ yÕu gåm tinh dÇu c¸c c©y thuèc cã t¸c dông diÖt khuÈn. * Phßng bÖnh: Tr−íc mïa xuÊt hiÖn bÖnh (mïa xu©n, mïa thu) cho c¸ ¨n mét ®ît 3 ngµy liªn tôc. Trong mïa bÖnh, cø 30-45 ngµy cho ¨n mét ®ît. * Ch÷a bÖnh: Cho c¸ ¨n liªn tôc tõ 6-10 ngµy. * C¸ch dïng: LiÒu dïng 0,1-0,2g/kg c¸/ngµy. Trén 100g thuèc víi 20kg thøc ¨n tinh (5g thuèc/kg thøc ¨n) cho 500-1.000kg c¸ ¨n/ngµy. Cã thÓ dïng dÇu mùc (10g/kg thøc ¨n) bao thøc ¨n vµ thuèc. * B¶o qu¶n: n¬i kh«, m¸t, thêi gian hiÖu lùc 2 n¨m Thuèc ch÷a bÖnh t«m- VTS1-T ChÕ phÈm lµ s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc: KC-06-20.NN, n¨m 2003-2005. * T¸c dông: Chuyªn trÞ c¸c bÖnh ¨n mßn vá kitin, bÖnh viªm ruét vµ bÖnh ph©n tr¾ng cña t«m nu«i b¸n th©m canh vµ th©m canh. * Thµnh phÇn: Chñ yÕu gåm tinh dÇu c¸c c©y thuèc cã t¸c dông diÖt khuÈn. * C¸ch dïng: LiÒu dïng 0,2g/kg t«m/ngµy. Trén 100g thuèc víi 10kg thøc ¨n (10g thuèc/kg thøc ¨n) cho 500kg t«m ¨n/ngµy. Cã thÓ dïng dÇu mùc (10g/kg thøc ¨n) bao thøc ¨n vµ thuèc. * Phßng bÖnh: Tõ th¸ng thø 2- th¸ng thø 4, mçi th¸ng cho t«m ¨n mét ®ît 5 ngµy liªn tôc. * Ch÷a bÖnh: Cho t«m ¨n liªn tôc tõ 6-10 ngµy cho ®Õn khi khái bÖnh. * B¶o qu¶n: n¬i kh«, m¸t, thêi gian hiÖu lùc 2 n¨m
75 BÖnh häc thñy s¶n N¬i s¶n xuÊt: Phßng Sinh häc thùc nghiÖm ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n 1 §×nh B¶ng - Tõ S¬n - B¾c Ninh §T: 0241.841934 & 0912016959 Email: buiquangte@sbcglobal.net 4.5.4. Beta 1,3 Glucan β 1,3-glucan ®−îc t×m thÊy trong ch©n khíp. N¨m 1988, Söderhäll et al ®· x¸c ®Þnh β 1,3- glucan (βGBP) cã träng l−îng ph©n tö lµ 90 kDa tõ tÕ bµo chÊt cña con gi¸n (Blaberus craniffer), β 1,3-glucan (βGBP) cña t«m n−íc ngät (Pacifastacus leniusculus) cã träng l−îng ph©n tö lµ 100 kDa, β 1,3-glucan kÕt tña thµnh líp. β 1,3-glucan lµ mét chÊt dinh d−ìng ë d¹ng tinh khiÕt cao. CÊu t¹o ph©n tö hãa häc lµ mét polysaccharide cña nhiÒu ®−êng glucose. Glucose lµ mét ®−êng ®¬n cã n¨ng l−îng nh− ATP ®−îc ®−îc chøa trong c¬, gan vµ c¸c m« kh¸c ë d¹ng glycogen (®−êng ®éng vËt). β 1,3-glucan kh¸c víi c¸c ®−êng kÐp (polysaccharide) chøa n¨ng l−îng b×nh th−êng v× chóng cã mèi kiªn lÕt gi÷a c¸c ®−êng ®¬n glucose ë vÞ trÝ ®Æc biÖt lµ β 1,3. Chóng ®−îc thõa nhËn lµ chÊt an toµn kh«ng g©y ®éc hoÆc g©y t¸c ®éng. β 1,3-glucan cã t¸c ®éng nh− tÊt c¶ ë c¸, chim vµ ®éng vËt cã vó. Khi trén vµ thøc ¨n chóng cã thÓ ng¨n c¶n ®−îc bÖnh Vibriosis, bÖnh Yersinosis vµ bÖnh viªm ë gi¸p x¸c. Trong thêi gian qua mét sè bÖnh virus ë t«m nh− bÖnh ®èm tr¾ng, bÖnh Taura g©y cho cho t«m nu«i chÕt trªn 80%. Khi cho t«m nu«i ¨n thøc ¨n trén thªm β 1,3-glucan th× tû lÖ sèng ®¹t trªn 90%. Tãm l¹i, β 1,3-glucan lµ mét chÊt an toµn vµ lµ chÊt dinh d−ìng bæ sung hiÖu lùc cao, t¸c ®éng cña nhóng nh− lµ mét chÊt kÝch thÝch miÔn dÞch kh«ng ®Æc hiÖu. Kh¶ n¨ng kÝch thÝch sinh häc thÓ hiÖn nh− sau: • Ho¹t ®éng cña nh÷ng ®¹i thùc bµo ®−îc nhanh chãng kÝch thÝch kh¶ n¨ng thùc bµo kh«ng ®Æc hiÖu, cho phÐp ®¹i thùc bµo tiªu diÖt t¸c nh©n g©y bÖnh hiÖu cao h¬n, th−êng xuyªn ng¨n c¶n ®−îc bÖnh. • Liªn quan ®Õn sù ph©n bµo, nh− tÕ bµo IL-1, IL-2 vµ tÕ bµo kh¸c, khëi ®Çu miÔn dÞch ®−îc thÓ hiÖn ë tÕ bµo T. Sù xuÊt hiÖn c¸c yÕu tè kÝch thÝch lµm gia t¨ng c¸c s¶n phÈm cã ®ùc hiÖu. • Gi¶m bít cholesterol th«ng qua ho¹t ®éng cña tÕ bµo vµ chèng l¹i sù oxy hãa. Macrogard (T§K-100®)- S¶n phÈm cña C«ng ty TNHH&TM V¨n Minh AB. Thµnh phÇn: bªta 1,3/1,6 Glucan > 98% C«ng dông: T§K-100® lµ chÊt kÝch thÝch hÖ miÔn dÞch, t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho t«m, gióp t«m chèng l¹i c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm, phôc håi nhanh chãng c¸c m« bÞ ho¹i tö, nh− bÖnh ®á th©n, ®èm tr¾ng. Lµm t¨ng søc kháe cho t«m bè me vµ t«m gièng, t¨ng tû lÖ sèng. LiÒu dïng: t¾m nång ®é 200 ppm (200 ml/m3) thêi gian 30 phót cho t«m bè mÑ; t¾m nång ®é 50-80ppm (50-80ml/m3) thêi gian 1-2giê cho t«m gièng tr−íc khi th¶. VËn chuyÓn t«m gièng cho thªm T§K-100, nång ®é 500ppm (500ml/m3). Phun (ng©m) vµo bÓ 30-50ppm (30-50ml/m3) −¬ng Êu trïng t«m. Trén vµo thøc ¨n cho t«m gièng, liÒu l−îng 1ml/kg thøc ¨n viªn. 4.5.5. Kh¸ng thÓ C¬ thÓ ®éng vËt bËc thÊp nh− t«m Ýt cã kh¶ n¨ng tù c¬ thÓ sinh ®¸p øng miÔn dÞch, cho nªn t¹o ra miÔn dÞch thô ®éng do nhËn ®−îc kh¸ng thÓ hoÆc lympho bµo tõ mét c¬ thÓ kh¸c ®· cã miÔn dÞch chuyÓn qua. MiÔn dÞch thô ®éng ®−îc h×nh thµnh dùa vµo sù cã mÆt cña kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu (®¬n dßng hoÆc ®a dßng) ®−îc hÊp thô vµo m¸u hoÆc qua ®−êng tiªu hãa vµ
76 Bïi Quang TÒ lµm bÊt ho¹t t¸c nh©n g©y bÖnh. Chñ ®éng t¹o miÔn dÞch thô ®éng ë t«m só lµ cung cÊp cho t«m lo¹i kh¸ng thÓ ®a dßng ®Æc hiÖu chèng l¹i c¸c t¸c nh©n virus g©y bÖnh. Trªn c¬ së sö dông kü thuËt nu«i cÊy tÕ bµo in vitro. Thu nhËn nguån virus tù nhiªn, t¸ch chiÕt vµ ph©n lËp virus, nh©n qua tÕ bµo nuèi cÊy in vitro. Sö dông virus nh©n qua tÕ bµo lµm kh¸ng nguyªn g©y t¹o kh¸ng thÓ ë ®éng vËt. Thu nhËn kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu, t¹o chÕ phÈm øc chÕ virus. Kh¸ng thÓ ®¬n dßng: dïng kh¸ng nguyªn lµ mét dßng virus Kh¸ng thÓ ®a dßng: dïng nguån kh¸ng nguyªn nhiÒu dßng virus kh¸c nhau. 4.6. C©y thuèc th¶o méc ViÖt Nam: 4.6.1. C©y së (Camellia sasanqua Thumb) Tªn kh¸c: trµ mai, trµ mai hoa, c©y dÇu chÌ Tªn khoa häc: Camellia sasanqua Thumb. [Thea sasanqua (Thumb.) Nois], thuéc hä chÌ (Theaceae) C©y së lµ mét c©y nhá, cao chõng 5-7m. L¸ kh«ng rông, hÇu nh− kh«ng cuèng, h×nh m¸c thu«n hay h×nh trøng thu«n dµi, ®Çu nhän, phÝa cuèng h¬i hÑp l¹i, phiÕn l¸ dai, nh½n mÐp cã r¨ng c−a, dµi 3-6cm, réng 1,5-3cm. Hoa mäc ë n¸ch hay ë ngän, tô tõ 1-4 c¸i, mµu tr¾ng, ®−êng kÝnh 3,5cm. Qu¶ nang, ®−êng kÝnh 2,5-3cm, h¬i cã l«ng ®Ønh, trßn hay h¬i nhän, thµnh dµy, cã 3 ng¨n, më däc theo ng¨n cã 1-3 h¹t cã vá ngoµi cøng, l¸ mÇm dµy, chøa nhiÒu dÇu. Së ®−îc trång nhiÒu ë Phó Thä, Hoµ B×nh, c¸c tØnh Ninh B×nh, B¾c Giang, Tuyªn Quang, L¹ng S¬n, Cao B»ng, Thanh Ho¸, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng TrÞ së ®Òu mäc tù nhiªn. Së ph©n bè ë Trung quèc, NhËt B¶n, Ên §é, MiÕn §iÖn. H¹t së Ðp lÊy dÇu së (dÇu chÌ) lµm thùc phÈm hoÆc lµm xµ phßng. Kh« së trong cã chøa nhiÒu saponozit lµm thuèc trõ s©u, duèc c¸. F Guichard vµ Bïi §×nh Sang ®· chiÕt ®−îc 28% saponozit tõ kh« së. Trung Quèc cã c©y cïng gièng víi së vµ loµi kh¸c gäi lµ c©y du trµ (hay trµ d¹i ?) tªn khoa häc Camellia oleosa (Lour Rehd.) hay Thea oleosa Lour, Camellia drupifera Lour. Trong kh« h¹t du trµ Ðp dÇu cã chøa Saponin. Hîp chÊt Saponozit chiÕt tõ kh« së, kh« h¹t chÌ d¹i, dïng ®Ó diÖt khuÈn, diÖt c¸ t¹p. HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã nhiÒu c¬ s¶n xuÊt Saponin, nªn khi dïng xem h−íng dÉn cña nhµ s¶n xuÊt, th−êng liÒu dïng 15g/m3 n−íc. 4.6.2. C©y sßi (Sapium sebiferum (L) Roxb) H×nh 1 Tªn kh¸c: « c÷u, « thô qu¶, « du, th¸c tö thô, méc tö thô, cöu tù thñ. Tªn khoa häc: Sapium sebiferum(L) Roxb. Hä thÇu dÇu Euphorbiaceae C©y sßi cao cã nhùa , ra hoa mïa hÌ vµ qu¶ chÝn vµo mïa thu. Sßi th©n mµu x¸m, l¸ mäc so le, cuèng l¸ dµi 3 - 7 cm, phiÕn l¸ h×nh qu¶ tr¸m dµi 3 - 9 cm, l¸ nhän, hai mÆt ®Òu mµu xanh, hoa mäc thµnh b«ng ë kÏ l¸ dµi 5 -10 cm. Qu¶ h×nh cÇu, ®−êng kÝnh 12 mm, chÝn mµu ®en tÝa, cã 3 ng¨n, mçi ng¨n 1 h¹t, trong h¹t cã dÇu. Ph©n bè : C©y sßi mäc hoang kh¾p n¬i, thÝch n¬i Èm, cã ¸nh n¾ng mÆt trêi, ë n−íc ta c©y sßi ph©n bè réng r·i ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng nhÊt lµ ë c¸c tØnh miÒn Trung vµ miÒn B¾c, Mét sè n¬i nh©n d©n lÊy c©y sßi ®Ó nhuém v¶i vµ t¬ lôa. ë n−íc ngoµi trång c©y sßi lÊy h¹t Ðp dÇu, trong rÔ th©n c©y sßi cã nhiÒu chÊt vitamin, acid h÷u c¬, tanin, chÊt bÐo.
77 BÖnh häc thñy s¶n ChÊt Pholoraxetophenol 2- 4 dimethyl ete cã kh¶ n¨ng diÖt vi khuÈn. Trong m«i tr−êng toan tÝnh ph©n gi¶i, m«i tr−êng cã v«i sèng t¨ng t¸c dông. Dïng l¸ sßi trÞ bÖnh thèi r÷a mang, bÖnh tr¸ng ®Çu cña c¸. Ph−¬ng ph¸p dïng: §Ó phßng bÖnh lÊy cµnh bã thµnh bã nhá cho xuèng ao. §Ó trÞ bÖnh cÇn bãn xuèng ao víi nång ®é 6,0 ppm (6,0 gram cµnh l¸ sßi ph¬i kh«/m3 n−íc) Th−êng dïng 1 kg cµnh l¸ sßi kh« (hoÆc 4 kg t−¬i) ng©m vµo 20 kg v«i sèng 2% trong mét ®ªm, sau ®ã ®un s«i 10 phót, pH trªn 12 råi bãn xuèng n−íc. 4.6.3. Tái (Allium sativum L.) H×nh 2 Tªn khoa häc: Allium sativum L Hä hµnh tái: Liliaceae Thµnh phÇn kh¸ng khuÈn chñ yÕu cña tái lµ: chÊt alixin (C6H10OS2), alixin lµ mét hîp chÊt sulphu cã t¸c dông diÖt khuÈn m¹nh, phæ diÖt khuÈn réng víi nhiÒu lo¹i vi khuÈn nh−: th−¬ng hµn, phã th−¬ng hµn, lþ, t¶, trùc khuÈn, b¹ch hÇu, vi khuÈn g©y thèi r÷a. Trong tái t−¬i kh«ng cã chÊt alixin mµ nã cã chÊt aliin lµ mét acid amin d−íi t¸c dông cña men alinaza cã trong cñ tái ®Ó t¹o thµnh alixin. men alinaza 2 CH2 - CH - CH2 - CH2 -CH- COOH CH3 - CO - COOH + 2NH3 Aliin NH2 H2O acid pyruvic amoniac + CH2 = CH - CH2 - S - S - CH2 - CH = CH2 O alixin ChÊt alixin tinh khiÕt lµ mét chÊt dÇu kh«ng mµu, tan trong cån, trong benzen, trong ete; alixin cho vµo dung dÞch n−íc dÔ bÞ thuû ph©n lµm mÊt tÝnh æn ®Þnh, ®é thuû ph©n 2 -5%. cã mïi h«i cña tái.ChÊt alixin ®Ó nhiÖt ®é m¸t ë trong phßng sau 2 ngµy kh«ng cßn t¸c dông, gÆp m«i tr−êng kiÒm còng biÕn chÊt nh−ng trong m«i tr−êng acid yÕu kh«ng bÞ ¶nh h−ëng. Cñ tái nghiÒn bét kh« , b¶o qu¶n l©u. Nång ®é alixin trong dung dÞch tõ 1: 50 000 ®Õn 1: 125 000 cã kh¶ n¨ng øc chÕ sinh tr−ëng nhiÒu vi khuÈn. ChÊt alixin kh«ng bÞ para amino benzoic acid lµm ¶nh h−ëng ®Õn t¸c dông nh− sulphamid Kh¶ n¨ng diÖt trïng cña alixin do oxy nguyªn tö, alixin rÊt dÔ kÕt hîp víi 1 acid amin cã gèc SH lµ Cystein cña tÕ bµo vi khuÈn ®Ó t¹o thµnh hîp chÊt lµm vi khuÈn hÕt kh¶ n¨ng sinh s¶n, dÉn ®Õn øc chÕ. oxy nguyªn tö trong alixin còng dÏ t¸ch ra lµm mÊt t¸c dông kh¸ng khuÈn cña alixin. Dïng tái trÞ bÖnh viªm ruét cña c¸ do vi trïng g©y ra mçi ngµy dïng 50 gram cñ tái nghiÒn n¸t cho 10 kg khèi l−îng c¸ ¨n liªn tôc 6 ngµy. Tái phßng trÞ bÖnh ®−êng ruét cña t«m nu«i (bÖnh ph©n tr¾ng, ¨n mßn vá kitin…), dïng 10-15g tái t−¬i/kg thøc ¨n t«m/ngµy, nghiÒn n¸t hßa víi n−íc võa ®ñ trén ®Òu víi thøc ¨n, mçi th¸ng cho ¨n mét ®ît 5 ngµy liªn tôc. N¨m 1993, Bé m«n bÖnh t«m c¸ viÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n I phèi hîp víi phßng d−îc liÖu - ViÖn sinh th¸i tµi nguyªn sinh vËt, ®· dïng bét tái kh« phèi chÕ víi mét sè c©y thuèc: cá nhä nåi, sµi ®Êt, chã ®Î r¨ng c−a, cá s÷a.... thµnh thuèc ( Ký hiÖu KN-04-12) ch÷a bÖnh ®èm ®á, xuÊt huyÕt, viªm ruét, thèi mang,... (xem môc thuèc KN - 04-12). KÕt qu¶ thuèc ®· phßng ®−îc bÖnh trªn 90%. KÕt qu¶ thö t¸c dông cña c¸c cao t¸ch chiÕt th¶o d−îc Tái ®Òu cã t¸c dông (mÉn c¶m) víi c¶ 6 loµi vi khuÈn (Vibrio parahaemolyticus, V. harveyi, V. alginolyticus, Aeromonas
78 Bïi Quang TÒ hydrophila, Edwardsiella tarda vµ Hafnia alvei) g©y bÖnh ë n−íc ngät vµ lî mÆn (Bïi Quang TÒ, 2006). Tái t¸ch chiÕt thµnh cao dÇu phèi chÕ thµnh thuèc ch÷a bÖnh t«m c¸ (xem môc thuèc VTS1- C vµ VTS1-T), cã t¸c dông phßng trÞ bÖnh xuÊt huyÕt, ho¹i tö néi t¹ng (bÖnh ®èm tr¾ng) do vi khuÈn cho C¸ Tra nu«i. KÕt qu¶ sö dông chÕ phÈm phèi chÕ tõ ho¹t chÊt t¸ch chiÕt cña tái vµ sµi ®Êt (VTS1-T) cã t¸c dông phßng trÞ bÖnh ¨n mßn vá kitin do vi khuÈn Vibrio spp cho t«m nu«i. 4.6.4. C©y cá s÷a l¸ nhá: Euphorbia thymifolia Buron H×nh 3 Tªn khoa häc: Euphorbia thymifolia Buron Hä thÇu dÇu: Euphorbiaceae C©y cá s÷a l¸ nhá lµ c©y cá nhá gÇy mäc lµ lµ trªn mÆt ®Êt, th©n cµnh tÝm ®á, l¸ mäc ®èi h×nh bÇu dôc hay thon dµi (7mm x 4mm). Côm hoa mäc ë kÏ l¸, qu¶ nang cã l«ng, h¹t nh½n dµi 0,7 mm cã 4 gèc. BÊm vµo th©n c©y ch¶y mñ nhùa tr¾ng. Thµnh phÇn ho¸ häc: trong th©n vµ l¸ cã Cosmosiin - C21 H20O10 chõng 0,037 % trong rÔ c©y cã Taracerol (C30H50O) toµn th©n c©y cá s÷a cã ancaloit. Theo Copacdinxki , 1947 chÊt nhùa mñ cña c©y cá s÷a g©y xät niªm m¹c vµ ®éc víi c¸, víi chuét. Dung dÞch cá s÷a 1: 20 - 1: 40 cã t¸c dông øc chÕ sù sinh s¶n cña lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh lþ. Dïng c©y cá s÷a ®Ó trÞ bÖnh cho c¸: Theo tµi liÖu n−íc ngoµi c©y cá s÷a cã phæ kh¸ng khuÈn réng l¹i cßn cã t¸c dông ng−ng m¸u trung hoµ ®éc tè. Dïng toµn th©n c©y ®Ó trÞ bÖnh viªm ruét, bÖnh thèi r÷a mang cña c¸ do vi khuÈn g©y ra LiÒu dïng: 50 gram c©y cá s÷a kh« hoÆc 200 gram c©y ®−îc gi· thµnh bét + 20 gram muèi cho 10 kg träng l−îng c¸ ¨n trong 1 ngµy, ¨n liªn tôc trong 3 ngµy. Bét kh« ®· ®−îc phèi chÕ thµnh thuèc KN -04-12 (xem môc thuèc KN -04-12). 4.6.5. C©y xuyªn t©m liªn: Andrographus panicullata (Burmif.f) H×nh 4. Tªn kh¸c: c©y cång céng, lam kh¸i liªn, khæ ®¶m kh¶o. Tªn khoa häc: Andrographus panicullata (Burmif.f) Hä « r«: Acanthaceae. C©y nhá mäc th¼ng cao 0,3-0,8 m, cã nhiÒu ®èt, nhiÒu cµnh, l¸ mäc ®èi, cuèng l¸ ng¾n, phiÕn l¸ h×nh m¸c hay h×nh bÇu dôc thu«n dµi, hai ®Çu nhän, mÆt nh½n (dµi 3-12 cm x réng 1-3 cm) hoa mµu tr¾ng ®iÓm hång thµnh chïm ë n¸ch hay ®Çu cµnh thµnh chuû. Qu¶ dµi 15 mm x réng 3,5 mm h×nh trô thu«n dµi. C©y xuyªn t©m liªn ph©n bè nhiÒu ë c¸c tØnh phÝa B¸c n−íc ta. T¸c dông cña c©y xuyªn t©m liªn: Thanh nhiÖt, gi¶i ®éc, tiªu thñng, øc chÕ vi khuÈn t¨ng c−êng hiÖn t−îng thùc bµo cña tÕ bµo b¹ch cÇu. Dïng trÞ bÖnh viªm ruét cho c¸ tr¾m. Dïng toµn c©y xuyªn t©m liªn kh« 1 kg hay 1,5 kg c©y t−¬i cho 50 kg c¸ ¨n mét lÇn trong ngµy ¨n liªn tôc 5-7 ngµy. 4.6.6. C©y sµi ®Êt (Weledia calendulacea (L). Less) H×nh 5 Tªn kh¸c: Hóng tr¸m, ngæ nói, cóc nh¸p, cóc gi¸p, hoa móc. Tªn khoa häc: Weledia calendulacea (L). Less. Thuéc hä cóc Asteraceae
79 BÖnh häc thñy s¶n Sµi ®Êt lµ mét lo¹i cá sèng dai, mäc lan bß, chç th©n mäc lan tíi ®©u rÔ mäc tíi ®ã, n¬i ®Êt tèt cã thÓ cao tíi 0,5m. Th©n mµu xanh cã l«ng tr¾ng cøng nhá, l¸ gÇn nh− kh«ng cuèng, mäc ®èi h×nh bÇu dôc thon dµi, 2 ®Çu nhän, côm hoa h×nh ®Çu, cuèng côm hoa dµi v−ît c¸c nhµnh l¸. Hoa mµu vµng t−¬i. C©y sµi ®Êt mäc hoang ë nhiÒu tØnh phÝa b¾c. Trong c©y sµi ®Êt cã tinh dÇu, nhiÒu muu«Ý v« c¬ ®Æc biÖt cã chÊt lacton gäi lµ Wedelolacton. C«ng thøc ho¸ häc: C16H10O7 víi tû lÖ 0,05%. CÊu t¹o ho¸ häc cña - C«ng dông sµi ®Êt dïng cho ng−êi ®Ó trÞ viªm tÊy ngoµi da, ë khíp x−¬ng, s−ng b¾p chuèi, lë loÐt, môn nhät §· thö nghiÖm trªn vi khuÈn Aeromonas hydrophyla g©y bÖnh nhiÔm trïng xuÊt huyÕt ®èm ®á ë c¸ tr¾m cá nu«i lång, , ®−êng kÝnh vßng mÉn c¶m cña vi khuÈn víi dÞch chiÕt sµi ®Êt lµ 11-20mm (ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n I, 1992). KÕt qu¶ thö t¸c dông cña c¸c cao t¸ch chiÕt th¶o d−îc Sµi ®Êt ®Òu cã t¸c dông (mÉn c¶m) víi c¶ 6 loµi vi khuÈn (Vibrio parahaemolyticus, V. harveyi, V. alginolyticus, Aeromonas hydrophila, Edwardsiella tarda vµ Hafnia alvei) g©y bÖnh ë n−íc ngät vµ lî mÆn (Bïi Quang TÒ, 2006). HiÖn nay c©y sµi ®Êt ph¬i kh« nghiÒn thµnh bét phèi chÕ thµnh thuèc KN-04-12 (xem môc thuèc KN - 04-12) phèi chÕ thµnh thuèc ch÷a bÖnh c¸. Tái t¸ch chiÕt thµnh cao dÇu phèi chÕ thµnh thuèc ch÷a bÖnh t«m c¸ (xem môc thuèc VTS1-C vµ VTS1-T), cã t¸c dông phßng trÞ bÖnh xuÊt huyÕt, ho¹i tö néi t¹ng (bÖnh ®èm tr¾ng) do vi khuÈn cho C¸ Tra nu«i. KÕt qu¶ sö dông chÕ phÈm phèi chÕ tõ ho¹t chÊt t¸ch chiÕt cña tái vµ sµi ®Êt (VTS1-T) cã t¸c dông phßng trÞ bÖnh ¨n mßn vá kitin do vi khuÈn Vibrio spp cho t«m nu«i (xem môc thuèc VTS1-C vµ VTS1-T). Dïng t−¬i: 3,5-5,0kg gi· lÊy n−íc trén víi thøc ¨n cho 100kg c¸ /ngµy, trong 7 ngµy liªn tôc. 4.6.7. Cá nhä nåi (Eclipta alba Hassk) - H×nh 6 Tªn kh¸c: C©y cá mùc, h¹n liªn th¶o Tªn khoa häc: Eclipta alba Hassk, thuéc hä cóc: Asteraceae Cá nhä nåi lµ mét lo¹i cá mäc th¼ng ®øng cã thÓ cao tíi 80cm, th©n cã l«ng cøng, l¸ mäc ®èi cã l«ng ë 2 mÆt, dµi 2-8cm, réng 5-15mm. Côm hoa h×nh ®Çu mµu tr¾ng ë kÏ l¸ hoÆc ®Çu cµnh. Mäc hoang kh¾p n¬i ë n−íc ta. Trong cá nhä nåi cã mét tinh dÇu, tanin, chÊt ®¾ng, caroten vµ chÊt ancaloit gäi lµ ecliptin (cã tµi liÖu gäi chÊt ancaloit ®ã lµ nicotin. Trong cá nhä nåi còng chiÕt xuÊt ®−îc Wedelolacton lµ mét cumarin lacton, c«ng thøc nh− Wedelolacton ë c©y sµi ®Êt. Ngoµi ra cßn t¸ch ®−îc mét chÊt Demetylwedelolacton vµ mét flavonozit ch−a x¸c ®Þnh. Cá nhä nåi cã t¸c dông cÇm m¸u, kh«ng g©y t¨ng huyÕt ¸p, kh«ng lµm d·n m¹ch ë ng−êi. §èi víi c¸ dïng cá nhä nåi phßng trÞ bÖnh xuÊt huyÕt, viªm ruét ®¹t kÕt qu¶ tèt. KÕt qu¶ thö t¸c dông cña c¸c cao t¸ch chiÕt th¶o d−îc cao nhä nåi cã t¸c dông víi 3 vi khuÈn (V. harveyi, V. alginolyticus vµ A. hydrophila) (Bïi Quang TÒ, 2006). Bét cá nhä nåi ph¬i kh« nghiÒn bét lµ mét trong thµnh phÇn cña thuèc KN-04-12. 4.6.8. Chã ®Î r¨ng c−a (Phyllanthus urinaria L) - H×nh 7 Tªn kh¸c: DiÖp h¹ ch©u, DiÖp hoÌ th¸i, L·o nha ch©u, Prak phó (tiÕng Campuchia) Tªn khoa häc: Phyllanthus urinaria L. Hä thÇu dÇu: Euphorbiaceae C©y chã ®Î r¨ng c−a lµ mét lo¹i cá mäc hµng n¨m, cao th−êng 30cm, th©n gÇn nh− nh½n, mäc th¼ng ®øng mang cµnh, th−êng cã mµu ®á. L¸ mäc so le, l−ìng bé tr«ng nh− l¸ kÐp,