bí ẩn tuổi thơ: phần 2 - nxb tri thức

Phần II<br /> GIÁO DỤC MỚI<br /> <br /> Chương 1<br /> VAI TRÒ CỦA NHÀ GIÁO<br /> Khám phá đứa trẻ đích thục<br /> Chúng ta phải đối diện với một thực tại đáng ngạc nhiên là trẻ em có một<br /> đời sống tinh thần với những biểu hiện tinh tế mà ta chưa nhận thức được, và<br /> nó có mô thức hoạt động mà người lớn có thể vô tình làm hỏng hay cản trở<br /> sự phát triển.<br /> Môi trường của người lớn không phải là một môi trường thích hợp cho sự<br /> sống của trẻ em. Đúng ra, nó là một tập hợp của những chướng ngại khiến<br /> trẻ phải kháng cự lại, những chướng ngại bóp méo các nỗ lực thích nghi của<br /> trẻ, hay khiến trẻ bị ảnh hưởng bởi sự ám thị của người lớn. Đấy là khía cạnh<br /> phô ra bên ngoài, đã được tâm lí học trẻ em chú trọng đến; chính từ đó mà<br /> các đặc tính của trẻ đã được diễn giải, và là cơ sở cho việc giáo dục trẻ. Vì<br /> vậy, tâm lí học trẻ em là cái phải được xem xét lại một cách triệt để. Như<br /> chúng ta đã thấy, đằng sau mọi phản ứng bất ngờ của một đứa trẻ là một bí<br /> ẩn cần được giải mã; mỗi hình thức quậy phá là biểu hiện bên ngoài có<br /> nguyên nhân sâu xa nào đó, không thể diễn giải được rằng đó là sự xung đột<br /> hời hợt mang tính tự vệ chống lại một môi trường không thích hợp, mà đó<br /> chính là sự biểu hiện của một đặc tính tất yếu cao đẹp hơn đang tìm cách tự<br /> bộc lộ. Nó tựa như một cơn bão ngăn cản không cho linh hồn của đứa trẻ ra<br /> khỏi nơi ẩn náu bí mật để tỏ mình với thế giới bên ngoài.<br /> Tất cả những việc này rõ ràng đã che khuất một tâm hồn bị giấu kín, trong<br /> các nỗ lực liên tiếp tự hiện thực hóa sự sống của nó, tất cả các cơn giận thất<br /> thường, sự chống cự và những hành vi chệch hướng không cho ta một khái<br /> niệm nào về sự hiện hữu của một nhân cách. Chúng chỉ đơn thuần là một<br /> tổng số các đặc tính. Nhưng đằng sau chúng phải có một nhân cách, nếu đứa<br /> trẻ, một phôi thai tinh thần, đang đi theo một mẫu mực có tính xây dựng<br /> trong sự phát triển tinh thần của nó.<br /> Có một con người bị giấu kín, một đứa trẻ bị ẩn giấu, một sinh vật sống bị<br /> chôn vùi cần phải được giải phóng. Đây là nhiệm vụ cấp bách đầu tiên của<br /> giáo dục: theo tinh thần này, “giải phóng” có nghĩa là tri thức, hay đúng hơn<br /> là sự khám phá về những cái chưa được biết.<br /> Nếu có sự khác biệt chủ yếu giữa cái mà phân tâm học đã khám phá ra và<br /> cái tâm lí chưa được biết này của đứa trẻ, thì sự khác biệt trước hết là bí mật<br /> trong tiềm thức của một người lớn là những gì họ đã dồn nén bởi chính cá<br /> nhân họ. Chính cá nhân phải được trợ giúp để gỡ một mạng lưới rối rắm<br /> <br /> được tạo ra bởi những thích nghi phức tạp và đối kháng, bởi những biểu<br /> tượng và sự ngụy trang đã được sắp xếp trong suốt cuộc đời. Trong khi bí<br /> mật của một đứa trẻ khó mà che giấu bởi môi trường quanh trẻ, chúng ta<br /> phải tác động lên chính môi trường để trợ giúp đứa trẻ có thể tự biểu lộ một<br /> cách tự do; đứa trẻ đang trải qua một thời kì sáng tạo và phát triển, và chỉ<br /> cần mở lớn cánh cửa cho trẻ là đủ. Thật vậy, cái mà trẻ đang sáng tạo từ cái<br /> vô hữu đến cái hiện hữu, từ tiềm năng đến hiện thực, vào lúc nó sinh ra từ hư<br /> không, cái đó không thể nào phức tạp, và về mặt năng lượng đang phát triển,<br /> nó không có khó khăn gì trong việc tự biểu lộ. Vì vậy, bằng cách chuẩn bị<br /> một môi trường mở, một môi trường thích hợp cho thời điểm lúc đó của đời<br /> sống, các biểu hiện tự nhiên của tâm hồn đứa trẻ, và do đó sự bày tỏ bí ẩn<br /> của trẻ sẽ xảy ra một cách hồn nhiên.<br /> Nếu không có bước tiến đầu tiên này, mọi nỗ lực về giáo dục chỉ có thể<br /> dẫn ta lạc sâu hơn vào một mê cung không sao thoát ra nổi.<br /> Mục tiêu chính trước hết của một nền giáo dục thật sự mới mẻ là khám<br /> phá đứa trẻ và giải phóng nó. Về điều này, chúng ta có thể nói đây mới chỉ là<br /> vấn đề về sự hiện hữu, chỉ đơn thuần để đứa trẻ được hiện hữu. Sẽ có một<br /> chương nữa nói thêm về toàn bộ giai đoạn phát triển của trẻ đến khi trưởng<br /> thành, liên quan đến vấn đề hỗ trợ cần thiết đối với nó. Tuy nhiên, trong tất<br /> cả các chương sách này môi trường là điều căn bản; môi trường phải hỗ trợ<br /> cho sự phát triển của cái sinh thể đang trong quá trình phát triển bằng cách<br /> giảm các trở ngại đến mức tối thiểu, và phải cho phép các năng lực của trẻ<br /> được tự do bằng cách cung cấp các phương tiện cần thiết cho các hoạt động<br /> sản sinh ra các năng lực này. Bấy giờ, người lớn cũng là một phần của môi<br /> trường của một đứa trẻ, người lớn phải thích ứng với các nhu cầu của trẻ nếu<br /> không muốn là chướng ngại đối với đứa trẻ và nếu không muốn tự thay thế<br /> cho trẻ trong những hoạt động thiết yếu đối với sự tăng trưởng và phát triển<br /> của trẻ.<br /> Chuẩn bị về tâm linh<br /> Nhà giáo không nên tưởng tượng rằng chỉ đơn thuần bằng việc học tập vả<br /> trở thành con người có văn hóa là họ đã được chuẩn bị đầy đủ cho nhiệm vụ<br /> của mình. Trước hết, họ phải trau dồi một số kĩ năng đạo đức cho bản thân.<br /> Điểm quan trọng của toàn bộ vấn đề là cách thức nhà giáo đối xử với đứa<br /> trẻ, và điều này không lệ thuộc vào các yếu tố bên ngoài, đừng cho rằng nó<br /> chỉ đòi hỏi một sự hiểu biết lí thuyết về bản chất của trẻ hay về các phương<br /> thức giảng dạy và sửa sai là đủ.<br /> Cái chúng tôi muốn nhấn mạnh ở đây là nhà giáo phải tự chuẩn bị từ bên<br /> <br /> trong: Họ phải tự kiểm điểm một cách có hệ thống để khám phá ra một số<br /> khuyết điểm nhất định có thể trở thành những chướng ngại cho mối quan hệ<br /> của họ với đứa trẻ. Để khám phá ra các khuyết điểm đã trở thành một phần<br /> của ý thức của họ đòi hỏi sự giúp đỡ và hướng dẫn, hệt như ta cần đến một<br /> người khác quan sát và nói cho ta biết có cái gì đang nằm phía sau mắt ta.<br /> Theo nghĩa này, nhà giáo cần được “khai tâm” cho sự chuẩn bị nội tâm.<br /> Họ quá chú trọng tới các xu hướng xấu của trẻ, với việc chỉnh sửa các hành<br /> động không được ưa thích hay sự nguy hiểm cho linh hồn trẻ do hậu quả của<br /> Tội tổ tông.<br /> Thay vào đó, họ phải bắt đầu bằng sự truy tìm các khuyết điểm và các xu<br /> hướng không mấy tốt đẹp của chính bản thân họ. Trước tiên, họ nên “gỡ bỏ<br /> cây đà nằm bên trong mắt họ, rồi họ sẽ nhìn thấy rõ ràng hơn để lấy hạt bụi”<br /> ra khỏi mắt đứa trẻ. Sự chuẩn bị nội tâm này của người thầy có tính tổng<br /> quát, không giống như việc đi tìm sự hoàn hảo đặc biệt như trường hợp các<br /> thành viên của các dòng tu. Để trở thành nhà giáo, không cần phải trở nên<br /> hoàn hảo, hoàn toàn không có nhược điểm. Thật ra, kẻ luôn theo đuổi việc<br /> hoàn thiện đời sống nội tâm của chính họ, vẫn có thể không để ý đến những<br /> khuyết điểm khác nhau đang ngăn cản họ hiểu được đứa trẻ. Vì vậy, chúng<br /> ta cần học hỏi, cần được hướng dẫn, cần được huấn luyện để trở thành nhà<br /> giáo.<br /> Trong bản thân chúng ta có những xu hướng không tốt, chúng lan tỏa như<br /> cỏ dại trên một cánh đồng (Tội tổ tông), có vô số xu hướng này và chúng<br /> được xếp thành bảy nhóm, được biết đến từ xưa là Bảy Mối Tội Đầu.<br /> Tất cả các tội nặng thường tách ta xa khỏi đứa trẻ; bởi so với chúng ta,<br /> đứa trẻ không những trong sạch mà còn có những đức tính bí ẩn mà người<br /> lớn thường không nhận ra, nhưng chúng ta phải tin với đức tin; bởi Đức<br /> Giêsu đã nói về chúng một cách rõ ràng và kiên định đến nỗi tất cả các tác<br /> giả Phúc Âm đều ghi lại lời của Ngài như sau: “Trừ phi ngươi cải hóa và trở<br /> thành như trẻ nhỏ, thì ngươi mới mong vào được Nước Trời.”<br /> Cái mà nhà giáo phải tìm kiếm là khả năng thấy đứa trẻ như Đức Giêsu đã<br /> nhìn thấy chúng. Đây chính là cái nỗ lực đã được xác định và được giới hạn<br /> mà chúng tôi muốn xem xét. Nhà giáo chân chính không chỉ đơn thuần là kẻ<br /> luôn cố gắng trở nên hoàn hảo mà còn phải là kẻ gạt bỏ được các trở ngại<br /> bên trong bản thân khiến trẻ trở nên khó hiểu đối với họ. Chúng tôi dạy các<br /> nhà giáo bằng cách cho họ thấy các xu hướng bên trong mà họ cần sửa đổi,<br /> như người y sĩ chỉ ra cái bệnh đặc biệt và chính xác đang làm suy yếu hay đe<br /> dọa một cơ quan của cơ thể.<br /> Đây là một sự hỗ trợ có tính tích cực.<br /> <br /> Cái tội nặng của ta ngăn cản ta hiểu được đứa trẻ là sự Giận Dữ.<br /> Nhưng tội nặng không bao giờ chỉ có một, mà luôn kết hợp hay đi theo tội<br /> khác, nên sự giận dữ kéo theo và kết hợp với một tội có vẻ bề ngoài cao quý<br /> hơn, do đó quỷ quyệt hơn, đó là sự Kiêu Ngạo. Các xu hướng xấu mà chúng<br /> ta phân loại là Bảy Mối Tội Đầu có thể sửa đổi bằng hai cách. Một cách là từ<br /> bên trong: cá nhân một khi đã thấy rõ các khiếm khuyết của mình, bằng ý chí<br /> của bản thân và bằng mọi nỗ lực phải chống lại và gạt bỏ chúng ra khỏi bản<br /> thân, với sự trợ giúp của ân sủng của Thiên Chúa. Cách thứ hai mang tính xã<br /> hội, được tìm ra trong môi trường bên ngoài. Nó có thể được định nghĩa là<br /> sự kháng cự, qua các hình thức bên ngoài, đối với các biểu hiện của các<br /> khuynh hướng xấu xa của chúng ta, do đó ngăn cản sự phát triển của chúng.<br /> Nỗ lực kháng cự của các hình thức có nhiều ảnh hưởng. Ta có thể nói nó<br /> là sự nhắc nhở chính về sự hiện hữu của sự khiếm khuyết về đạo đức trong<br /> bản thân chúng ta và trong nhiều trường hợp, chính sự nhắc nhở bên ngoài<br /> này khiến chúng ta suy tư về mình và từ đó hăng hái cố gắng để tự thanh tẩy<br /> nội tâm.<br /> Hãy cùng xét đến Bảy Mối Tội Đầu. Tính Kiêu Ngạo của chúng ta được<br /> làm nhẹ đi bởi ý kiến của kẻ khác về ta; tính Hà Tiện bởi các hoàn cảnh ta<br /> sống trong đó, sự Giận Dữ bởi phản ứng của kẻ mạnh, sự Lười Biếng bởi<br /> nhu cầu phải làm việc để sinh sống, sự Dâm Dục bởi các tập tục xã hội; sự<br /> Tham Lam bởi các cơ hội hạn chế không để ta có được nhiều hơn cái mình<br /> cần; sự Ghen Tức bởi nhu cầu phải làm ra vẻ có phẩm cách.<br /> Tóm lại, sự kiểm soát của xã hội, tạo thành một nền tảng tốt để nâng đỡ<br /> cho sự thăng bằng về đạo đức của chúng ta.<br /> Tuy nhiên, khi các hành vi của chúng ta bị khuôn đúc bởi sự đối kháng<br /> của xã hội, chúng ta không cảm thấy được sự trong sạch giống như khi ta<br /> hành động vì vâng lời Thiên Chúa. Ngược lại, trong khi nhu cầu tự nguyện<br /> sửa đổi các lỗi lầm ta đã nhìn nhận được kết nối với sự chấp thuận khiêm<br /> nhu trong tâm hồn của chúng ta, chúng ta lại không dễ dàng chấp nhận tình<br /> cảnh nhục nhã bị người khác sửa sai. Ta còn cảm thấy bị sỉ nhục hơn bởi bị<br /> ép buộc phải phục tùng hơn là bởi chính cái lỗi lầm. Khi ta phải chỉnh sửa lề<br /> lối của mình, khi không thể làm gì khác hơn, theo bản năng, ta cố giữ sĩ diện<br /> và giả vờ làm như ta đã chọn cái không thể tránh, câu nói giả dối nho nhỏ<br /> “Tôi không thích điều đó” là phản ứng theo bản năng của ta với cái nằm<br /> ngoài tầm tay của mình, là một trong những dối trá đạo đức thông thường<br /> nhất.<br /> Chúng ta đối mặt với sự kháng cự bằng một sự giả dối nho nhỏ, nhưng<br /> điều này có nghĩa là chúng ta đang chống trả, không muốn đi vào con đường<br /> <br />