Biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên ở trường trung học cơ sở

Biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên ở trường Trung học Cơ sở<br /> HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> Educational Sciences, 2018, Vol. 63, Iss. 2, pp. 40-47<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2018-0004<br /> <br /> BIỆN PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ HỌC SINH<br /> CHO GIÁO VIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương, Nguyễn Hoàng Đoan Huy<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Trên cơ sở một số hạn chế về đánh giá kết quả học tập của học sinh theo tiếp cận<br /> năng lực, bài viết đề xuất 3 biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên cấp<br /> Trung học cơ sở: (1) Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí, giáo viên; (2) Xây dựng chương<br /> trình và tổ chức các hình thức bồi dưỡng tập trung, tại chỗ và tự học/tự nâng cao năng lực<br /> của giáo viên; (3) Đổi mới cơ chế quản lí, chỉ đạo, huy động nguồn lực và khuyến khích hoạt<br /> động đánh giá năng lực học sinh. Qua tìm hiểu thăm dò chúng tôi nhận thấy đây là những<br /> biện pháp quan trọng giúp cho việc nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên Trung<br /> học cơ sở đáp ứng yêu cầu giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực và đáp<br /> ứng yêu cầu đánh giá vì sự tiến bộ của người học.<br /> Từ khóa: Năng lực, đánh giá năng lực học sinh, năng lực đánh giá, biện pháp nâng cao năng<br /> lực đánh giá, đổi mới giáo dục.<br /> <br /> 1. Mở đầu<br /> Hoạt động kiểm tra đánh giá hiện đại theo tiếp cận năng lực là cơ chế phản hồi quan trọng<br /> nhất trong hệ thống giáo dục khoa học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và nhiều quốc gia<br /> triển khai thực hiện và thu được thành công nhất định [2, 11-13]. Các dữ liệu đánh giá năng lực<br /> học tập đã cung cấp cho học sinh thông tin phản hồi về mức độ đáp ứng của họ đối với kì vọng<br /> của giáo viên và cha mẹ; cung cấp cho giáo viên thông tin phản hồi về học lực của các em học<br /> sinh; cung cấp cho cơ quan quản lí cấp Sở, Phòng thông tin phản hồi về hiệu quả hoạt động của<br /> các giáo viên và chương trình giảng dạy; và cung cấp cho các nhà hoạch định chính sách thông<br /> tin phản hồi về hiệu quả của các chính sách.<br /> Đổi mới giáo dục Việt Nam hiện nay theo định hướng phát triển năng lực học sinh [1, 4, 7, 10].<br /> Vậy trong bối cảnh hiện nay chúng ta phải làm thế nào để đào tạo ra đội ngũ giáo viên có năng<br /> lực đánh giá học sinh theo tiếp cận đánh giá năng lực học tập. Bài viết xuất phát từ một số hạn<br /> chế của giáo viên về năng lực đánh giá kết quả đánh giá năng lực học tập của học sinh Trung học<br /> cơ sở hiện nay. Từ đó đề xuất biện pháp nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên Trung học cơ<br /> sở góp phần vào công cuộc đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực<br /> người học.<br /> Ngày nhận bài: 10/11/2017. Ngày chỉnh sửa: 05/1/2018. Ngày nhận đăng: 18/01/2018.<br /> Tác giả liên hệ: Hà Thị Lan Hương, e-mail: huonghtl@hnue.edu.vn<br /> <br /> 40<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương, Nguyễn Hoàng Đoan Huy<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Một số hạn chế về năng lực đánh giá học sinh của giáo viên Trung học cơ sở<br /> Ở Việt Nam, trong những năm gần đây hoạt động đánh giá trong giáo dục đã được đầu tư<br /> nhiều hơn về công sức cũng như tài chính nhằm hoàn thiện hệ thống đánh giá và đã thu được<br /> những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, việc kiểm tra đánh giá trong chương trình giáo dục hiện<br /> hành chưa triển khai đúng và đầy đủ về nội hàm và ý nghĩa của hoạt động đánh giá chất lượng<br /> giáo dục, còn phiếm diện, một chiều, chưa hướng tới mục tiêu phát triển hài hòa phẩm chất và<br /> năng lực của học sinh. Việc kiểm tra và đánh giá hiện nay chỉ chú trọng yêu cầu ghi nhớ kiến<br /> thức, chưa coi trọng vận dụng kiến thức, kĩ năng để giải quyết những vấn đề trong thực tiễn; nặng<br /> về đo lường định kì kết quả học tập, chưa coi trọng nhận xét của giáo viên để nhận xét sự tiến bộ<br /> và khuyến khích học sinh vươn lên; chưa hướng dẫn học sinh tự nhận xét, rút kinh nghiệm để kịp<br /> thời điều chỉnh hoạt động dạy và học. Đánh giá (chấm điểm) mà không có phản hồi cho người<br /> học, hoặc phản hồi không đầy đủ, hoặc phản hồi tiêu cực, thiếu tính xây dựng làm cho người học<br /> chán nản. Hay đánh giá rập khuôn vào một số kiểu loại bài không nhằm làm cho học sinh bộc lộ<br /> năng lực tư duy, sự trải nghiệm của bản thân, mà chỉ để đáp ứng các kì thi sẽ làm cho quá trình<br /> dạy học bị bóp méo chỉ để phục vụ mục đích thi cử. Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ<br /> yếu là do năng lực đánh giá học sinh của giáo viên Trung học cơ sở chưa có hoặc có nhưng chưa<br /> hoàn chỉnh và được bồi dưỡng và phát triển hàng năm [5, 9].<br /> Đánh giá năng lực học tập học sinh phải với tư cách là một quá trình học tập, diễn ra trong<br /> suốt quá trình dạy và học. Học sinh phải học được cách đánh giá của giáo viên, phải biết đánh giá<br /> lẫn nhau và biết tự đánh giá [6, 8]. Có như vậy, học sinh mới tự chiêm nghiệm được xem kết quả<br /> học tập của mình đến đâu, tốt hay chưa tốt như thế nào. Với cách hiểu đánh giá như vậy mới giúp<br /> hình thành, phát triển năng lực của học sinh, cái mà chúng ta đang rất mong muốn triển khai thực<br /> hiện. Vì vậy, chúng tôi đề xuất 3 biện pháp nâng cao năng lực đánh giá cho giáo viên Trung học<br /> cơ sở với mong muốn góp phần vào công cuộc đổi mới giáo dục phổ thông giai đoạn hiện nay.<br /> <br /> 2.2. Biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên Trung học cơ sở<br /> 2.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên về đánh giá học sinh theo<br /> tiếp cận phát triển năng lực<br /> a) Mục tiêu biện pháp<br /> Giúp tạo sự quan tâm của đội ngũ cán bộ quản lí và giáo viên Trung học cơ sở đối với hoạt<br /> động đánh giá học sinh nói chung và đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực nói riêng<br /> từ đó tạo động lực để họ nâng cao năng lực của bản thân về vấn đề này.<br /> b) Nội dung biện pháp<br /> - Tuyên truyền, phổ biến những kiến thức liên quan đến các quy định bắt buộc dành cho giáo<br /> viên phổ thông nói chung và giáo viên THCS thông qua các văn bản quy định của Đảng, Nhà<br /> nước và Bộ Giáo dục và Đào tạo về hoạt động nghiên cứu khoa học giáo dục nói chung và nghiên<br /> cứu tác động cải tạo thực tiễn nói riêng đối với giáo viên phổ thông; bao gồm: Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục<br /> và đào tạo; Thông tư số 30/2009/TT-BGDĐT về Quy định Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THCS;<br /> Điều lệ trường trường trung học cơ sở, trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cập<br /> học; Thông tư số 12/2012/TT-BGDĐT hướng dẫn công tác thi đua, khen thưởng trong ngành<br /> 41<br /> <br /> Biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên ở trường Trung học Cơ sở<br /> <br /> giáo dục; Thông tư liên tịch số 23/2015/TTLT-BGDĐT-BNV quy định mã số, tiêu chuẩn chức<br /> danh nghề nghiệp giáo viên trung học phổ thông công lập…<br /> - Tổ chức các hoạt động khác nhau (toạ đàm, trao đổi trong các cuộc họp, hội thảo…) để trang<br /> bị kiến thức cơ bản liên quan đến hoạt động đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực<br /> người học.<br /> - Tuyên truyền, phổ biến các tài liệu, kênh thông tin phục vụ việc tìm hiểu, trao đổi, chia sẻ<br /> kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng liên quan đến đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực<br /> người học. Trong đó, đặc biệt chú trọng tăng cường trao đổi thông tin, tài liệu liên quan về việc<br /> hướng dẫn thực hiện hoạt động đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học<br /> thông qua nhiều kênh khác nhau: cấp trường (thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn, hội nghị<br /> khoa học, trao đổi, thảo luận theo nhóm…) hoặc cấp cao hơn (tập huấn, bồi dưỡng cấp nhóm<br /> trường, địa phương, toàn quốc…) hoặc thông qua các diễn đàn trên mạng…<br /> - Tổ chức cho giáo viên thực hiện ký các cam kết chính thức liên quan đến việc triển khai hoạt<br /> động đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học một cách trung thực và đảm<br /> bảo yêu cầu khoa học.<br /> c) Điều kiện thực hiện<br /> - Hoàn thiện hệ thống, nâng cao chất lượng nguồn lực thông tin đáp ứng nhu cầu của đội ngũ<br /> giáo viên phổ thông về việc tìm hiểu những quy định của Chuẩn nghề nghiệp giáo viên, Tiêu<br /> chuẩn chức danh, kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên… liên quan đến hoạt động đánh giá học<br /> sinh nói chung và đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học.<br /> - Xây dựng được sự đồng thuận trong toàn thể giáo viên tại các trường phổ thông trong việc<br /> ký cam kết thực hiện hoạt động đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học.<br /> - Chuẩn bị các tài liệu và phương tiện tuyên truyền phổ biến về các kiến thức liên quan đến<br /> đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học.<br /> 2.2.2. Biện pháp về xây dựng chương trình và tổ chức các hình thức bồi dưỡng nâng cao<br /> năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên THCS<br /> a) Mục tiêu biện pháp<br /> Giúp giáo viên THCS trực tiếp gắn kết vào công tác đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển<br /> năng lực người học thông qua nọi dung chương trình và nhiều hình thức bồi dưỡng khác nhau để<br /> nâng cao năng lực đánh giá của bản thân, đáp ứng yêu cầu phát triển nghề nghiệp giáo viên theo<br /> chuẩn quốc gia.<br /> b) Nội dung biện pháp<br /> ➢ Đối với các hoạt động bồi dưỡng tập trung thông qua các lớp tập huấn của Bộ Giáo dục<br /> và Đào tạo hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo, cần bổ sung chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực<br /> đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực dành cho giáo viên Trung học cơ sở với nội<br /> dung và phương pháp cụ thể theo đúng tiếp cận đã xác định. Việc thực hiện chương trình bồi<br /> dưỡng thường xuyên ở cấp này (cấp Sở) thường thực hiện trên đối tượng cán bộ quản lí và giáo<br /> viên cốt cán từ các địa phương gửi lên, do vậy, quá trình tiến hành các lớp tập huấn cần lưu ý<br /> những vấn đề sau:<br /> + Tổ chức đánh giá nhu cầu bồi dưỡng nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên<br /> THCS: xây dựng công cụ đánh giá nhu cầu gồm bộ tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá (dành cho<br /> giáo viên tự đánh giá và đánh giá chéo dựa trên sản phẩm hoạt động, quan sát, dự giờ…), phiếu<br /> 42<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương, Nguyễn Hoàng Đoan Huy<br /> <br /> khảo sát và dàn ý phỏng vấn cán bộ quản lí, giáo viên…; tổ chức đánh giá theo yêu cầu bồi<br /> dưỡng của cấp trung ương (tổ chức trên phạm vi toàn quốc hoặc tỉnh/thành phố) hoặc cấp địa<br /> phương (tại từng trường hoặc cụm trường);<br /> + Xác định mục tiêu bồi dưỡng cho từng nhóm đối tượng bồi dưỡng hoặc theo nhu cầu bồi<br /> dưỡng. Theo cấp độ Sở/Phòng Giáo dục, mục tiêu nhằm bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ nòng cốt<br /> của địa phương bao gồm các cán bộ quản lí về hoạt động đánh giá học sinh hoặc các giáo viên<br /> cốt cán tại trường phổ thông; điều này có thể giúp hình thành nên một đội ngũ chuyên sâu về hoạt<br /> động đánh giá, đi đầu trong hoạt động này, có nhiệm vụ bồi dưỡng lại hoặc hướng dẫn cho giáo<br /> viên tại trường về những vấn đề liên quan đến đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực<br /> người học.<br /> + Nội dung chương trình bồi dưỡng cần được xây dựng theo hình thức mô đun để có thể linh<br /> hoạt vận dụng cho các nhóm đối tượng hoặc theo nhu cầu của từng đơn vị tổ chức bồi dưỡng, tập<br /> huấn. Theo đó, chúng tôi đề xuất các mô đun như sau:<br /> Mô đun 1: Lí luận về đánh giá năng lực học tập của học sinh<br /> Mô đun 2: Kĩ thuật xây dựng công cụ đánh giá năng lực học tập của học sinh<br /> Mô đun 3: Xử lí và phản hồi kết quả kiểm tra đánh giá năng lực học tập của học sinh<br /> + Cấu trúc nội dung chương trình nói chung và cấu trúc của mỗi mô đun nói riêng cần được<br /> xây dựng theo hướng hình thành năng lực, kĩ năng cho người học; theo đó, cần xác định các hình<br /> thức và nội dung đánh giá kết quả người học đạt được trong và sau mỗi quá trình tham gia tập<br /> huấn, bồi dưỡng.<br /> + Tổ chức xây dựng tài liệu bồi dưỡng: Dựa trên nội dung trọng tâm của chương trình bồi<br /> dưỡng, cần tổ chức xây dựng tài liệu bồi dưỡng chính quy và thống nhất trong toàn bộ hệ thống<br /> từ cấp trung ương đến địa phương hoặc xây dựng tài liệu bồi dưỡng theo nhu cầu của từng đơn<br /> vị. Để làm được như vậy, cần huy động đội ngũ tham gia xây dựng tài liệu bao gồm các chuyên<br /> gia từ các trường đại học, viện nghiên cứu có chuyên môn về đánh giá học sinh nói chung và<br /> đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học nói riêng; các cán bộ quản lí giáo<br /> dục từ Bộ, Sở, Phòng Giáo dục, cán bộ quản lí tại các trường phổ thông hoặc giáo viên cốt cán đã<br /> tham gia tập huấn về đánh giá… Tổ chức công tác biên soạn và thẩm định tài liệu trước khi đưa<br /> vào bồi dưỡng thực tế.<br /> ➢ Đối với hoạt động bồi dưỡng tại chỗ cho giáo viên tại các trường phổ thông, cần xuất<br /> phát từ nhu cầu và điều kiện thực tế của nhà trường trong đó điều kiện tiên quyết là sự tham gia<br /> của các chuyên gia và đặc biệt là các cán bộ cốt cán đã tham gia các lớp tập huấn tập trung.<br /> Tại các trường THCS, hoạt động bồi dưỡng tại chỗ cần được xác định trong kế hoạch quản lí<br /> việc bồi dưỡng hằng năm cho đội ngũ cán bộ giáo viên; hiệu trưởng là người trực tiếp xây dựng<br /> kế hoạch này và chỉ đạo tổ chức thực hiện. Do đó, hiệu trưởng cần phải ban hành quy định liên<br /> quan đến việc tham gia bồi dưỡng trong đó bao gồm quyền hạn, nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền<br /> lợi của cán bộ quản lí, giáo viên tham gia vào công tác bồi dưỡng để làm căn cứ thi đua, khen<br /> thưởng và chế tài xử lí các trường hợp vi phạm. Đồng thời, hiệu trưởng cũng cần thành lập bộ<br /> phận giám sát việc thực hiện kế hoạch bồi dưỡng để thông qua bộ phận này, sự chỉ đạo của hiệu<br /> trưởng đến được từng thành viên trong nhà trường, giúp cho hệ thống hoạt động nhịp nhàng và<br /> vận hành thuận lợi.<br /> 43<br /> <br /> Biện pháp nâng cao năng lực đánh giá học sinh cho giáo viên ở trường Trung học Cơ sở<br /> <br /> ➢ Thường xuyên tổ chức các hội thảo, hội nghị, toạ đàm về đánh giá học sinh theo tiếp cận<br /> phát triển năng lực người học, theo các cấp. Nội dung chính của các buổi hội nghị, hội thảo và<br /> toạ đàm này sẽ hướng vào việc thảo luận rút kinh nghiệm/khắc phục những vấn đề bất cập; chú<br /> trọng giải quyết những vướng mắc của giáo viên trong quá trình đánh giá học sinh theo tiếp cận<br /> mới, nhất là các ý kiến có tính cải tiến, sáng tạo trong việc nâng cao chất lượng của công tác đánh<br /> giá.<br /> ➢ Sử dụng các phương pháp bồi dưỡng đổi mới đáp ứng xu thế phát triển của đào tạo bồi<br /> dưỡng hiện đại, cập nhật và có hiệu quả hiện đang được sử dụng trên thế giới. Chẳng hạn như bồi<br /> dưỡng theo tiếp cận lí thuyết học tập trải nghiệm (experiential learning) kết hợp ứng dụng với<br /> những đổi mới trong giáo dục (2 trong 1) theo 3 giai đoạn: quan sát người học, tham gia với vai<br /> trò là người học, phát triển liên tục... để đảm bảo phát triển chuyên môn đi theo đúng bản chất<br /> của nó là phát triển trí tuệ và niềm tin, thái độ của giáo viên (đi từ nhận thức đến hành động và<br /> sau đó là xây dựng niềm tin, hình thành giá trị). Cần khẳng định rằng, chỉ đến lúc chuyển yêu cầu<br /> từ bên ngoài thành nhu cầu của bản thân người giáo viên thì phát triển chuyên môn mới trở thành<br /> công việc hàng này và gắn liền lợi ích, hứng thú, quan tâm sát sườn của họ.<br /> ➢ Tăng cường tự bồi dưỡng nâng cao năng lực đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển<br /> năng lực người học thông qua sinh hoạt chuyên môn tại các trường phổ thông<br /> ➢ Tự bồi dưỡng thông qua học tập, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm liên quan đến đánh giá<br /> học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học thông qua các kênh gián tiếp như tài liệu,<br /> sách báo, tạp chí, các diễn đàn về giáo dục và nghiên cứu... cũng là một trong những hình thức<br /> hiệu quả nếu được giáo viên sử dụng một cách hợp lí và đúng đắn.<br /> c) Điều kiện thực hiện<br /> - Có sự phối hợp, liên kết chặt chẽ trong việc xây dựng kế hoạch, thực hiện, giám sát và đánh<br /> giá các hoạt động bồi dưỡng giữa các cấp quản lí từ Bộ đến Sở, Phòng Giáo dục và các trường<br /> phổ thông tại địa phương.<br /> - Kế hoạch thực hiện các hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực đánh giá học sinh theo tiếp<br /> cận phát triển năng lực người học với tư cách là một nội dung không thể thiếu trong kế hoạch bồi<br /> dưỡng thường xuyên dành cho giáo viên phổ thông cần được các cấp quản lí giáo quan tâm, coi<br /> đó là một trong các nhiệm vụ then chốt hàng đầu để phát triển đội ngũ giáo viên và nâng cao chất<br /> lượng giáo dục của toàn ngành.<br /> - Rà soát, kiểm kê, đánh giá lại thực lực các nguồn nhân lực, vật lực, tài lực và tin lực của các<br /> cơ sở giáo dục từ trung ương đến địa phương.<br /> - Tổ chức, sắp xếp các nguồn lực cho công tác bồi dưỡng phù hợp với điều kiện và nhu cầu<br /> của từng trường, địa phương.<br /> - Có chính sách động viên, khuyến khích về tinh thần/vật chất đối với những cơ sở giáo dục,<br /> các cá nhân giáo viên tham gia tích cực hoặc hỗ trợ, hướng dẫn đồng nghiệp trong hoạt động<br /> đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học.<br /> - Nêu cao tinh thần tự học ở giáo viên. Phát triển năng lực nghề nghiệp nói chung và nâng cao<br /> năng lực đánh giá học sinh theo tiếp cận phát triển năng lực người học là công việc lâu dài, cần<br /> được coi là công việc thường xuyên, liên tục của không chỉ cá nhân giáo viên mà còn là nhiệm vụ<br /> của các trường phổ thông và của Ngành.<br /> 44<br /> <br />