Cây xanh đô thị ở thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 57, 2010<br /> <br /> CÂY XANH ĐÔ THỊ Ở THÀNH PHỐ PLEIKU, TỈNH GIA LAI<br /> Nguyễn Danh<br /> Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai<br /> Phan Thị Thanh Thủy<br /> Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thành phần loài cây xanh đô thị thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai khá đa dạng và phong<br /> phú. Đã xác định được 165 loài thuộc 140 chi trong 69 họ của 3 ngành thực vật bậc cao có<br /> mạch. Trong đó, cây xanh đường phố có 57 loài thuộc 28 họ, cây xanh công viên có 130 loài,<br /> với 45 loài cây bóng mát thuộc 21 họ.<br /> Cây xanh đường phố được bố trí theo các kiểu đường phố 1 hàng cây, 2 hàng cây và 4<br /> hàng cây. Mô hình trồng cây trong các công viên ở thành phố Pleiku tương đối đa dạng: Gồm<br /> các mô hình công viên hành lang kỹ thuật giao thông và các mô hình bồn hoa trang trí trong<br /> các công viên nghỉ ngơi – giải trí.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Hệ thống cây xanh đô thị của thành phố Pleiku - tỉnh Gia Lai không những góp<br /> phần điều hòa nhiệt độ, tạo bóng mát, cải thiện môi trường mà còn góp phần quan trọng<br /> tạo nên kiến trúc cảnh quan, là một bộ phận không thể thiếu trong kiến trúc đô thị thành<br /> phố Pleiku.<br /> Tuy nhiên, việc phát triển cây xanh đô thị ở đây chưa được quan tâm đúng mức,<br /> số lượng cây xanh còn quá ít, chủng loại chưa phong phú nên cảnh quan đường phố còn<br /> hoang sơ, nhiều khu vực trong thành phố bố trí trồng cây xanh chưa theo quy hoạch cụ<br /> thể, cây bị khô héo, gãy cành, tét nhánh, hoặc một số cây bị người dân tự ý chặt phá làm<br /> mỹ quan thành phố bị xuống cấp.<br /> Từ thực trạng trên, đề tài đã tiến hành điều tra, đánh giá thành phần loài cây<br /> xanh đô thị, khảo sát các mô hình bố trí cây xanh trên đường phố và công viên, đồng<br /> thời nghiên cứu một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của cây xanh đô thị để đề<br /> xuất các phương hướng phát triển hệ thống cây xanh đô thị ở thành phố Pleiku, tỉnh Gia<br /> Lai.<br /> <br /> 27<br /> <br /> 2. Đối tượng, phương pháp và thời gian nghiên cứu<br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Các loài thực vật bậc cao có mạch, tập trung vào các cây trồng làm cảnh ở<br /> đường phố và công viên thuộc khu vực nội thị thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai.<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> - Sử dụng phương pháp điều tra kết hợp đánh giá nhanh nông thôn RRA để đánh<br /> giá về thành phần loài, sự phân bố của các loài cây xanh.<br /> - Đối với những loài cây chưa xác định tên chính xác tiến hành thu mẫu thực vật<br /> theo R. M. Klein và D. T. Klein (1979) [4].<br /> - Xác định tên khoa học theo phương pháp hình thái so sánh với tài liệu của<br /> Phạm Hoàng Hộ (1999 – 2000) [2] và Trần Hợp (1997) [3].<br /> 2.3.Thời gian nghiên cứu: Năm 2009.<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> 3.1. Hiện trạng cây xanh đô thị thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai<br /> 3.1.1. Thành phần loài cây xanh đô thị ở thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai<br /> Qua điều tra đã thống kê và xác định được 165 loài cây xanh đô thị thuộc 140<br /> chi của 69 họ trong 3 ngành thực vật bậc cao. Trong đó, ngành Ngọc lan<br /> (Magnoliophyta) chiếm ưu thế nhất về số loài, số chi và số họ với 62 họ chiếm 89,86%<br /> tổng số họ, 131 chi chiếm 93,57% tổng số chi, 156 loài chiếm 94,55% tổng số loài. Tiếp<br /> đến là ngành Thông (Pinophyta) với 5 họ chiếm 7,25% tổng số họ, 7 chi chiếm 5,00%<br /> tổng số chi, 7 loài chiếm 4,24% tổng số loài. Cuối cùng là ngành Dương xỉ<br /> (Polypodiophyta) có 2 họ chiếm 2,90% tổng số họ, 2 chi chiếm 1,43% tổng số chi, 2<br /> loài chiếm 1,21% tổng số loài.<br /> 3.1.2. Hiện trạng cây xanh ở đường phố Pleiku<br /> - Đã thống kê có 57 loài cây xanh thuộc 28 họ với tổng số cây là 5.995 cây.<br /> Trong đó những chủng loại cây có số lượng lớn như Sao đen với 1.272 cây, Thông ba lá<br /> với 717 cây,…<br /> - Cây xanh đường phố được chia theo 6 cấp đường kính thân: D ≤ 10cm (D10),<br /> 10cm < D ≤ 20cm (D20), 20cm < D ≤ 40cm (D40), 40cm < D ≤ 60cm (D60), 60cm < D ≤<br /> 80cm (D80), D > 80cm (D100). Tỷ lệ % số lượng cây được phân chia theo cấp đường<br /> kính: D10 (38,48%), D20 (39,03%), D40 (18,32%) D60 (2,44%), D80 (0,82%), D100<br /> (0,92%). Qua đó, có thể thấy rằng cây xanh đường phố Pleiku đang trong giai đoạn còn<br /> trẻ và cần được quan tâm chăm sóc.<br /> <br /> 28<br /> <br /> 3.1.3. Hiện trạng cây xanh ở công viên thành phố Pleiku<br /> - Ở các công viên hành lang kỹ thuật (vòng xoay, băng két), công viên nghỉ ngơi<br /> - giải trí (hoa viên, công viên), đã xác định được 130 loài thực vật thuộc 54 họ, trong đó<br /> có 45 loài cây xanh bóng mát thuộc 21 họ với tổng số cây là 2.499 cây. Trong đó các<br /> loài cây được trồng với số lượng lớn như Thông ba lá với 1.144 cây, Sao đen với 244<br /> cây,… Các loài cây có số lượng thấp chủ yếu là cây ăn quả như Nhãn, Mận, Mít,... và<br /> một số cây như Đa, Ngọc Lan, Sanh, Sung,...<br /> - Tỷ lệ % số lượng cây được phân chia theo cấp đường kính: D10 (44,66%), D20<br /> (25,97%), D40 (23,65%) D60 (3,92%), D80 (0,96%), D100 (0,84%). Có thể thấy rằng hệ<br /> thống cây xanh ở công viên còn tương đối trẻ, số cây mới trồng (D10) chiếm tỷ lệ khá<br /> cao 44,66%. Số cây đại thụ và cổ thụ chiếm tỷ lệ rất nhỏ.<br /> 3.1.4. Hiện trạng diện tích đất cây xanh công cộng ở thành phố Pleiku<br /> Theo các số liệu về diện tích xanh công cộng do công ty Công trình đô thị cung<br /> cấp và số liệu về dân số của thành phố Pleiku (tính đến tháng 5/2008), bình quân đất cây<br /> xanh sử dụng công cộng theo đầu người ở thành phố Pleiku được tính và so sánh với<br /> Tiêu chuẩn Xây dựng Việt Nam 362: 2005 “Quy hoạch cây xanh sử dụng công cộng<br /> trong các đô thị - Tiêu chuẩn thiết kế” (TCXDVN 362: 2005) [5] như sau:<br /> Bảng 1. Bình quân đất cây xanh sử dụng công cộng theo đầu người ở thành phố Pleiku<br /> so với TCXDVN 362: 2005.<br /> <br /> Bình quân<br /> (m2/người)<br /> <br /> TCXDVN<br /> 362: 2005<br /> (m2/người)<br /> <br /> TCXDVN 362:<br /> 2005 áp dụng<br /> với đô thị miền<br /> núi (m2/người)<br /> <br /> 0,76<br /> <br /> 1,9 – 2,0<br /> <br /> 1,33 – 1,4<br /> <br /> 0,64<br /> <br /> 6 – 7,5<br /> <br /> 4,2 – 5,25<br /> <br /> 18.452,70<br /> <br /> 0,08<br /> <br /> 2,5 – 2,8<br /> <br /> 1,75 – 1,96<br /> <br /> 351.458<br /> <br /> 1,48<br /> <br /> 10 - 12<br /> <br /> 7 – 8,4<br /> <br /> Loại<br /> <br /> Diện tích<br /> xanh công<br /> cộng (m2)<br /> <br /> Đường phố<br /> <br /> 181.090,28<br /> <br /> Công viên<br /> <br /> 151.915,30<br /> <br /> Dân số<br /> (người)<br /> <br /> 236.982<br /> Vườn hoa<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Qua đó cho thấy: So với tiêu chuẩn diện tích đất cây xanh sử dụng công cộng<br /> quy định đối với đô thị loại 2 thuộc khu vực miền núi, hải đảo trong TCXDVN 362:<br /> 2005 là 7 – 8,4 m2/người thì diện tích đất cây xanh sử dụng công cộng ở thành phố<br /> Pleiku rất thấp 1,48 m2/người (chỉ đạt tỷ lệ 21,14% so với tiêu chuẩn). Vậy để đạt được<br /> chỉ tiêu so với quy định đề ra, trong thời gian tới thành phố Pleiku phải có thêm ít nhất<br /> 1.307.416 m2 diện tích đất cây xanh sử dụng công cộng.<br /> <br /> 29<br /> <br /> 3.2. Các mô hình bố trí cây xanh trên đường phố và công viên ở thành phố<br /> Pleiku<br /> 3.2.1. Mô hình bố trí cây xanh trên đường phố.<br /> Có thể phân loại các kiểu mô hình dưới đây:<br /> - Mô hình 1 hàng cây trên đường phố: Mô hình này có ở một số đoạn đường trên<br /> một số tuyến đường như Hùng Vương (đoạn từ Ngã 3 Phù Đổng đến nút giao thông<br /> Diệp Kính) trồng một hàng cây Viết, tuyến đường Đoàn Thị Điểm (đoạn từ đường Võ<br /> Thị Sáu đến đường Hoàng Văn Thụ) trồng một hàng cây Xà cừ,…<br /> - Mô hình bố trí 2 hàng cây trên đường phố: Có 2 dạng:<br /> + Dạng thuần loài: Các hàng cây trồng đã được quy hoạch cụ thể trên từng tuyến<br /> phố theo từng chủng loại cây như: Đường Huỳnh Thúc Kháng (Lim xẹt), Tăng Bạt Hổ<br /> (Nhạc ngựa),…<br /> + Dạng hỗn loài: Hai bên vỉa hè được trồng nhiều loài cây khác nhau. Các tuyến<br /> đường thuộc dạng này như Nguyễn Du, Quang Trung,…<br /> - Mô hình bố trí 4 hàng cây trên đường phố: Tiêu biểu cho loại hình này có<br /> đường Hai Bà Trưng với 2 hàng Bằng lăng và 2 hàng Thông phân bố đều hai bên vỉa hè,<br /> hay đường Lê Duẩn mỗi bên vỉa hè trồng 1 hàng Nhạc ngựa, 1 hàng Xà cừ hoặc có đoạn<br /> trồng 1 hàng Xà cừ, 1 hàng Sao đen.<br /> Việc bố trí cây xanh theo các mô hình khác nhau phù hợp với từng tuyến đường<br /> trong thành phố có vai trò quan trọng trong việc tạo nên mỹ quan và bảo vệ môi sinh<br /> cho thành phố. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều đoạn đường chưa được bố trí cây xanh, nhiều<br /> tuyến đường còn vắng bóng cây xanh không những ở các khu vực cách xa trung tâm<br /> thành phố mà còn cả trong khu vực trung tâm thành phố.<br /> 3.2.2. Mô hình bố trí cây xanh trong các công viên<br /> - Bố trí cây xanh trong các công viên hành lang kỹ thuật: Công viên hành lang<br /> kỹ thuật là các khoảng xanh được tạo ra với vai trò định hướng giao thông và có tác<br /> dụng quan trọng trong việc tạo vẻ mỹ quan cho thành phố. Căn cứ vào vị trí và chức<br /> năng của công viên trong bố cục giao thông, có thể phân biệt các loại sau:<br /> - Vòng xoay: Là các nút giao thông trọng điểm, có tác dụng định hướng giao<br /> thông. Hiện ở thành phố Pleiku có 9 vòng xoay, thành phần cây trồng trên các vòng<br /> xoay gồm: Cây trang trí nền (Cỏ nhung, Cỏ lá tre), Cây làm viền (Ngàn sao, Chuỗi ngọc,<br /> Cẩm thạch), Cây trang trí (Đơn đỏ, Ngũ tinh, Ngũ sắc, Cô tòng các loại, Hỏa hoàn,<br /> Long thủ, Bướm bạc, Cau, Vạn tuế,...). Về việc bố trí cây trồng trong các vòng xoay<br /> nhìn chung phù hợp với kiến trúc của vòng xoay và với cảnh quan đô thị.<br /> - Băng két: Được xây dựng với mục đích chính là tận dụng các không gian đất,<br /> 30<br /> <br /> tạo cho kiến trúc cảnh quan thành phố đa dạng, bớt tẻ nhạt và góp phần tích cực vào<br /> việc gia tăng mảng xanh cho thành phố. Các băng két được xây dựng tương đối giống<br /> nhau, được bố trí các loại cây xanh chủ yếu như Cỏ (trang trí nền), Chuỗi ngọc (trang trí<br /> viền), và các cây trang trí như Sanh, Sơn tùng, Chà là, Hoa giấy, Huỳnh Anh,...<br /> - Bố trí cây xanh trong bồn hoa tại các công viên nghỉ ngơi - giải trí: Qua khảo<br /> sát cho thấy rằng bồn hoa được trang trí khác nhau ở từng công viên tạo ra nét đặc sắc<br /> cho từng công viên của thành phố. Nhìn chung, các chủng loại cây trồng trong các bồn<br /> hoa gồm: Cây trang trí nền (Cỏ), cây làm viền (Chuỗi ngọc, Cẩm tú mai, Ngàn sao,<br /> Cẩm thạch, Cô tòng,…), cây trang trí (Bướm bạc, Tai tượng đỏ, Mắt nai, Ngũ sắc, Cau<br /> bụng,...).<br /> 3.3. Đề xuất tập đoàn cây xanh cho sự phát triển cây xanh đô thị tại thành<br /> phố Pleiku<br /> - Căn cứ vào điều kiện sinh thái của thành phố Pleiku và đặc tính hình thái, sinh<br /> thái của các loài cây xanh hiện có ở thành phố, đề nghị duy trì và phát triển các loài sau:<br /> + Tập đoàn cây trên đường phố:<br /> Bằng lăng (Lagerstroemia speciosa<br /> Pers.), Kiều hùng (Calliandra<br /> haematocephala Hassk.), Lim xẹt (Peltophorum pterocarpum (DC) Back. ex K. Heyne.),<br /> Me (Tamarindus indica L.), Móng bò tím (Bauhinia purpurea L.), Muồng hoàng yến<br /> (Cassia fistula L.), Muồng xiêm (Cassia siamea Lam.), Sấu (Dracontomelum<br /> duperreanum Pierre.), Thông ba lá (Pinus kesiya Royle ex Gordon.), Viết (Mimusops<br /> elengi L.).<br /> + Tập đoàn cây trong công viên:<br /> Dầu rái (Dipterocarpus alatus Roacutangula Gaertn.), xb.), Long não<br /> (Cinnamomum camphora L.), Lộc vừng (Barringtonia acutangula Gaertn.), Ngân hoa<br /> (Grevillea robusta A.C. ex R. Br.), Ngọc lan (Michelia alba DC.), Nhạc ngựa<br /> (Swietenia macrophylla King in Hook.), Phượng vĩ (Delonix regia (Boj.) Raf.), Sao đen<br /> (Hopea odorata Roxb.),<br /> - Đề nghị di thực và bổ sung các loài cây bản địa sau vào thành phần cây trồng<br /> trong công viên:<br /> Chò chỉ (Parashorea stellata Kurz.), Giáng hương (Pterocarpus macrocarpus<br /> Kurz.), Gõ mật (Sindora cochinchinensis H. Baill.), Mun (Diospyros mun Lec.), Trắc<br /> (Dalbergia cochinchinensis Pierre in Lan.).<br /> - Nên đầu tư du nhập các giống cây ở các địa phương khác, đặc biệt là Đà Lạt để<br /> bổ sung vào hệ thống cây xanh đường phố ở Pleiku:<br /> Thông 5 lá (Pinus dalatensis de Ferré.), Bách xanh (Calocedrus macrolepis<br /> Kurz.), Mimosa Đà Lạt (Acacia podalyriaefolia A.Cunn. ex G.Don.), Muồng hoa đào<br /> 31<br /> <br />