5
MỤC LỤC
Lời mở đầu......................................................................................................................7
P
PH
HẦ
ẦN
N
I
I Sơ lược về việc nghiên cứu Champa .................................................................. 9
I. Trước 1954 ........................................................................................................ 11
II. Từ 1954 đến 1975............................................................................................. 13
III. Từ sau năm 1975............................................................................................. 14
P
PH
HẦ
ẦN
N
I
II
I Nhận diện cổ vương quốc Champa ................................................................. 15
CHƯƠNG 1 Các vấn đề chung..................................................................................17
I. Sử liệu................................................................................................................ 17
II. Danh xưng........................................................................................................ 17
1) Chăm........................................................................................................ 17
2) Hoa Champa............................................................................................. 18
2.1) Hoa sứ.................................................................................................. 18
2.2) Hoa ngọc lan ........................................................................................ 18
3) Địa danh Champa ..................................................................................... 19
4) “Chiêm Bà” .............................................................................................. 19
5) “Chiêm Thành”......................................................................................... 19
6) “Chàm” .................................................................................................... 20
7) “Hời”, “Lồi”............................................................................................. 20
III. Sự ảnh hưởng của văn hóa cổ Ấn Độ đến Champa .......................................... 20
1) Tôn giáo ................................................................................................... 20
2) Sự phân chia đẳng cấp .............................................................................. 21
3) Chữ viết và văn học cổ ............................................................................. 22
3.1) Chữ Phạn (Sanskrit) ............................................................................. 23
3.2) Chữ Chăm cổ ....................................................................................... 23
3.3) Văn học cổ Champa ............................................................................. 23
4) Lịch pháp.................................................................................................. 23
5) Âm nhạc và múa....................................................................................... 24
5.1) Nhạc cụ................................................................................................ 25
5.2) Vũ điệu................................................................................................. 26
6) Quy tắc tổ chức chính trị........................................................................... 29
7) Phong tục tập quán ................................................................................... 30
IV. Người Champa................................................................................................ 30
1) Các truyền thuyết về sự hình thành tộc người ........................................... 30
1.1) Truyền thuyết về Kaudinay và Soma.................................................... 30
1.2) Truyền thuyết về Quốc Mẫu................................................................. 30
1.3) Truyền thuyết về hai dòng vương tôn ................................................... 30
2) Nguồn gốc dân tộc Chăm.......................................................................... 31
2.1) Nhận diện các sắc tộc bản địa sinh sống ở duyên hải miền Trung và
đông Trường Sơn ................................................................................. 31
6
2.2) Cộng đồng Austronesian và việc có mặt tại lãnh thổ Việt Nam ngày
nay....................................................................................................... 32
CHƯƠNG 2 Cấu trúc cổ vương quốc........................................................................ 35
I. Địa bàn .............................................................................................................. 35
II. Đặc điểm địa hình vùng đồng bằng duyên hải miền Trung ............................... 35
III. Hệ thống giao thương dọc theo các con sông................................................... 35
1) Nam Hà Tĩnh............................................................................................ 36
2) Quảng Bình.............................................................................................. 36
3) Quảng Trị................................................................................................. 36
4) Thừa Thiên - Huế..................................................................................... 36
5) Quảng Nam – Đà Nẵng ............................................................................ 37
6) Quảng Ngãi .............................................................................................. 37
7) Bình Định................................................................................................. 37
8) Phú Yên ................................................................................................... 38
9) Khánh Hòa ............................................................................................... 38
10) Ninh Thuận .............................................................................................. 38
11) Bình Thuận .............................................................................................. 38
12) Bà Rịa ...................................................................................................... 38
IV. Thể chế chính trị nhà nước Champa – mô hình mandala................................. 38
V. Mô hình một nagara ........................................................................................ 40
VI. Các vùng lãnh thổ ........................................................................................... 40
1) Bắc Hoành Sơn ........................................................................................ 40
2) Traik ........................................................................................................ 41
3) Jriy........................................................................................................... 41
4) Vvyar và Ulik........................................................................................... 41
5) Amaravati ................................................................................................ 43
6) Vijaya....................................................................................................... 44
7) Aryaru...................................................................................................... 44
8) Kauthara................................................................................................... 44
9) Panduranga............................................................................................... 44
10) Nam Bình Thuận...................................................................................... 45
P
PH
HẦ
ẦN
N
I
II
II
I Phụ lục.......................................................................................................... 45
I. Danh mục các bài đọc thêm ............................................................................... 45
II. Tài liệu tham khảo............................................................................................ 45
7
Lời mở đầu
Champa là một cổ vương quốc hùng mạnh trong quá khứ với một nền văn hóa
rực rỡ những đã dần tàn lụi theo thời gian cùng với những công trình đền tháp kỳ bí. Tài
liệu khoa học nghiên cứu về cổ vương quốc Champa (quá khứ) và văn hóa dân tộc Chăm
(hiện tại) tuy có thể xem là một kho tàng đồ sộ nếu tính về số lượng, nhưng vẫn còn
nhiều vấn đề chưa được sáng tỏ để rồi nảy sinh nhiều bất đồng của các nhà nghiên cứu
trong cùng ngành lẫn khác ngành; và do quan điểm chính trị, xã hội khác nhau mà có lúc
dẫn đến đối đầu gay gắt. Một trong những nguyên nhân chính là do hiện nay chưa tìm
thấy nguồn sử liệu chính thống của cổ vương quốc Champa, các nhà nghiên cứu phải dựa
trên ba nguồn tư liệu chính là bia ký (của Champa và Angkor, mà phần lớn đều không có
niên đại chính xác), các ghi chép đến từ bên ngoài Champa (châu Âu, Ấn Độ, Ả Rập và
nhất là của Đại Việt và Trung Hoa – nhưng chúng rất rời rạc và mơ hồ) và các nghiên
cứu khảo cổ học.
Di sản của cổ vương quốc Champa và bản sắc văn hóa dân tộc Chăm là nội dung
du lịch đa dạng, phong phú và hấp dẫn du khách trong nước lẫn ngoài nước, cả hai được
kết hợp có thể tạo nên những sản phẩm du lịch độc đáo của ngành du lịch Việt Nam.
Nhưng đây là một nội dung rất “chăm”, một chủ đề không dễ “nuốt” ngay cả đối với
những người hành nghề du lịch dày dạn kinh nghiệm nếu như họ không phải là “chuyên
gia” về khảo cổ, lịch sử, văn hóa, … hay ngay cả thuyết minh viên chuyên môn tại điểm.
Bài viết này giới thiệu những cách nhìn về cổ vương quốc Champa để phục vụ
cho công tác nghiệp vụ du lịch mà không đi sâu vào các kiến thức chuyên môn của ngành
dân tộc học, xã hội học, khảo cổ học, sử học, ngôn ngữ học hay bất cứ chuyên ngành nào
khác.
Với những khó khăn, giới hạn trên, chắc không tránh khỏi những sai sót trong bài
viết này, rất mong nhận được sự phê bình, chỉ bảo cùng sự góp ý của đồng nghiệp và các
bạn.
Nguyễn Quang Toản
8
Tài liệu lưu hành nội bộ.
Mọi sự trích dẫn xin vui lòng ghi rõ nguồn.
Thông tin xin gởi về: toangoc1312@yahoo.com
9
P
PH
HẦ
ẦN
N
I
I
Sơ lược về việc nghiên cứu Champa