Chìa khóa vàng trong tâm lý và sinh lý: Phần 2

Tại sao lại có người sợ thành cồng?<br /> Bạn có thể cảm thấy hoi lạ: thành công là một việc mà ai chẳng khát<br /> khao, mong ước, vậy mà tại sao có ngưòi sợ nó cơ chứ? Thật ra khuynh<br /> hướng sợ thành công hầu như tồn tại ở tất cả mọi ngưòi chúng ta, chỉ có<br /> điều khác nhau ở mức độ nhiều ít và thòi gian lâu mau mà thôi.<br /> Giả dụ bây giờ có một ngưòi đến lóp học và hỏi tất cả học sinh:<br /> "Trong lóp ta có em nào mong muốn trở thành lãnh tụ vĩ đại? Em nào<br /> muốn trở thành tổng thư ký liên họp quốc? Em nào mong muốn trở<br /> thành nhà khoa học đoạt giải Nobel?". Bạn hãy thử tượng không khí ấy<br /> sẽ ra sao. Thường thường các em ngơ ngác nhìn nhau, đỏ mặt, mỉm cưòi,<br /> có em thì lắc lư hoặc cưòi phá lên, khó có thể tưởng tượng nổi một em<br /> nào đó dám đứng lên trả lòi câu hỏi. Tại sao thế? Thì ra khi tầm cỡ thành<br /> công cách quá xa điều ngưòi ta mong đọi thường làm cho con ngưòi nảy<br /> sinh tâm lý sợ hãi và trốn tránh.<br /> Nhà tàm lý học nổi tiếng Maslow gọi hiện tượng đó là "Mặc cảm<br /> Jonah", Jonah là một nhân vật trong "Kinh Cựu ước". Thượng đê muốn<br /> Jonal đến thành Nineveh truyền đạt lòi Ngưòi nhưng ban đầu Jonal trốn<br /> tránh sứ mệnh đó, tìm thuyền đi biệt tích. Trong tâm lý học dùng "Mặc<br /> cảm Jonah" để chỉ ý đồ trốn tránh thiên chức, sứ mệnh, nhiệm vụ ở đòi<br /> của con người tức là để chỉ tâm trạng sợ thành công.<br /> Vậy tại sao con ngưòi lại sợ thành công? Mallow đã phân tích như<br /> sau. Trước hết, đối vói những ngưòi thành công quá ư hoàn mỹ, bên cạnh<br /> lòng kính trọng, ngưỡng mộ, sùng bái, ta thường thấy sốt ruột, lo lắng,<br /> bàng hoàng, có lẽ còn cảm thấy hổ thẹn, tủi thân, bì tị; cái vĩ đại của<br /> những người thành công tuyệt đmh thường làm chúng ta choáng ngọp,<br /> mất tự tin, trầm lặng, ít nhiều có pha lẫn lòng ghen tị. Thứ nữa, niềm vui<br /> của sự thành công cố nhiên làm mọi ngưòi phấn khỏi; thế nhưng, những<br /> nỗi gian nan, vất vả để đi tói thành công quả thật là đáng sợ; thêm nữa,<br /> tâm trạng của con ngưòi sau những thành công lớn lao thường rất mệt<br /> mỏi, căng thẳng, hao tâm tổn lực, đôi lúc phải tự hỏi liệu cơ thể có thể đủ<br /> <br /> <br /> sức chịu đựng niềm hạnh phúc dài lâu, cực<br /> kỳ lớn lao đó không. Vì thế, khi con ngưòi<br /> mường tượng tói những thành công tưong lai<br /> của mình, bên cạnh niềm vui sướng trào<br /> dâng thường không tránh khỏi vô tình nảy<br /> sinh tâm lý sợ sệt, muốn trốn tránh.<br /> Sợ thành công không nhất thiết là việc<br /> không hay. Trong rủiiều trường họp, sợ<br /> thành công còn tránh cho con ngưòi tâm lý<br /> kiêu ngạo, tự cao tự đại, tự vỗ ngực ta đây,<br /> nhìn đòi bằng "nửa con mắt"... từ đó giúp ta<br /> thực hiện những việc làm vừa sức vói thái độ<br /> thận trọng, thực sự cầu thị.<br /> Đưong nhiên vẫn có không ít ngưòi khao khát thành công. Muốn<br /> đi tói thành công cần có tinh thần dũng cảm vưon lên. Maslow đã giói<br /> thiệu những biện pháp loại bỏ "mặc cảm gian nan", ông đưa ra ví dụ<br /> về nhà bác học Anh Huxley. Trong các lĩnh vực sinh học biển, giải phẫu<br /> học so sánh, cổ sinh vật học và hình thái học ngưòi... Huxley đều có<br /> những cống hiến quan trọng, đồng thòi là nhà bác học đầu tiên đề xuất<br /> vấn đề về nguồn gốc loài ngưòi. Thành công của ông là do lòng say mê<br /> cao độ đối vói mọi sự vật xung quanh, ông có thể mở to đôi mắt ngây<br /> thơ như con trẻ xem ngắm không biết chán cái thế giói kỳ diệu xung<br /> quanh chúng ta. Đó chừih là một cách thừa nhận cái nhỏ bé của mìrửi,<br /> một hình thức biểu lộ lòng khiêm tốn. Chừih vì vậy mà ông có thể kiên<br /> nhẫn, không hề nao núng tiến hành đến cùng công việc vĩ đại mà mình<br /> đã lựa chọn và điều ông đi đến đỉiứi cao của thành công âu cũng là lẽ<br /> đương nhiên.<br /> Người xưa khuyên không nên lúc nào cũng chỉ chăm chắm nghĩ<br /> đến thành công, bỏi vì thành công là chuyện tương lai, nếu lúc nào<br /> cũng khắc cốt ghi xương e sẽ có điều bất lọi. Có lẽ chúng ta chẳng bao<br /> giờ tói được sao Bắc Đẩu, nhưng nhìn thấy vì sao ấy chúng ta sẽ có<br /> phưong hướng chính xác. Chúng ta hãy nỗ lực kiên trì theo phương<br /> hướng chứih xác ấy tiến từng bước vững chắc, vui vẻ đón nhận hết thảy<br /> mọi cái trong tưong lai!<br /> <br /> < 118 ><br /> <br /> Sửa dổi nhsng thói quen xấu như thế nào?<br /> Con ngưòi hình thành những thói quen dần dần qua cuộc sống lâu<br /> dài. Trong tâm lý học giải thích thói quen là "phương thức hàrủì động đã<br /> được củng cố nhờ tập luyện hoặc lập đi lập lại nhiều lần và đã trở thành<br /> nhu cầu". Có những thói quen tốt như sáng ngủ dậy đánh răng, rửa mặt,<br /> tập thể dục, rửa tay trước khi ăn... nhưng cũng có một số thói quen xấu<br /> như khạc nhổ bừa bãi, ngủ dậy muộn, hay nói tục... Có nhiều ngưòi ý<br /> thức rõ mình có một thói quen xấu, nhưng không sao sửa được. Vậy thì,<br /> liệu có cách gì sửa chữa có kết quả những thói quen xấu đó được không?<br /> Các nhà tâm lý học cho rằng, thói quen là có thể sửa chữa được, nhất<br /> là đối vói thaiìh thiếu niên, sửa đổi những thói quen xấu không phải là<br /> chuyện vô cùng khó khăn.<br /> Việc hình thành một số thói<br /> quen xấu đòi hỏi phải dựa vào một<br /> số điều kiện rứiất định, nếu như<br /> chúng ta có thể loại trừ được những<br /> điều kiện đó thì tự nhiên những thói<br /> quen xấu không thể tiếp tục diễn ra<br /> được nữa. Chẳng hạn, có những trẻ<br /> em thích ăn kẹo khi đi ngủ. Nếu<br /> như những em đó thật sự muốn sửa<br /> đổi thói quen có hại cho răng miệng<br /> đó thì có thể để bố mẹ giấủ kẹo đi,<br /> các em không nh'm thấy nữa, tìm cũng không ra. Lâu dần, các em đó<br /> quen không ăn kẹo đi ngủ. Thêm một ví dụ khác: có những em học sinh<br /> tiểu học có thói quen tối đến vừa làm bài vừa xem ti vi. Biện pháp sửa<br /> đổi thói quen đó là; sang làm bài ở một phòng khác không có ti vi, nếu<br /> như không nghe thấy cả tiếng từ ti vi phát ra càng tốt.<br /> Tuy nhiên, biện pháp sửa chữa những thói quen xấu hay dùng nhất<br /> là uốn nắn kịp thòi, tức là dùng hình thức trừng phạt, chỉ ít lần sẽ có tác<br /> dụng sửa đổi những thói quen xấu. Chẳng hạn, có những em bé thích<br /> < 119 ><br /> <br /> mút tay, hoặc cắn móng tay, lúc này các bà mẹ thường dùng biện pháp<br /> bôi ớt vào ngón tay hoặc móng tay, làm cho môi và lưõi chạm vào là bị<br /> cay khó chịu, cứ thế vài ba lần là sẽ "cạch" không dám mút tay hoặc cắn<br /> móng tay nữa. Biện pháp xử phạt tiền ở một số thành phố đối vói những<br /> ngưòi nhổ bậy hoặc vi phạm luật lệ giao thông chừửì cũng là căn cứ vào<br /> cùng nguyên lý nói trên, thường đưa lại hiệu quả rất lớn.<br /> Có điều, luôn luôn dùng biện pháp phê bình, trừng phạt thói quen xấu<br /> không phải là biện pháp tốt nhất. Nếu như đồng thòi vói việc sửa đổi thói<br /> quen xấu cũ, ta trau dồi thói quen tốt mói, như thế việc học tập và sinh hoạt<br /> của chúng ta há chẳng tốt hon sao? Ví dụ, có em học sinh tiểu học hay dậy<br /> muộn, sắp tới giờ học rồi vẫn chưa dậy, thành thử bỏ không tập thể dục<br /> buổi sáng. Về sau, bố mẹ em quy đúih, nếu ngủ dậy và tập thể dục trưóc 6<br /> giờ sẽ có thưởng; sau hai tuần lại quy đinh, nếu tập thể dục đều một tuần lễ<br /> sẽ có thưởng; sau hai tuần lại quy đứih nếu tập thể dục một tháng sẽ có<br /> thưởng. Cứ như vậy, cùng vói việc kéo dài thòi gian thưỏng, thói quen tốt<br /> mói hình thành dần dần thay thế thói quen xấu trưóc kia.<br /> Đưong nhiên, tiền đề sửa chữa thói quen xấu là trong tư tưởng phải<br /> nhận thức tác hại của nó, đồng thòi càng sớm phát hiện càng sớm hành<br /> động, việc sửa chữa càng dễ, hiệu quả càng cao. Còn nếu hành vi xấu đã<br /> ăn sâu bám chắc thành "tật", tói mức "nghiện" sẽ rất khó sửa chữa.<br /> Chẳng hạn, những nguôi uống rượu và hút thuốc lá lâu ngày thành<br /> nghiện muốn bỏ phải quyết tâm cao hoặc phải dùng thuốc cai nghiện, rất<br /> phiền toái, làm cho ngưòi nghiện khó chịu hoặc ghê sợ mỗi khi ngửi thấy<br /> mùi rượu hay mùi thuốc...<br /> Tóm lại, chúng ta cần phát hiện sớm những thói quen xấu của mình,<br /> chỉ cần chúng ta có quyết tàm, có nghị lực và có phưong pháp khoa học,<br /> chúng ta nhất định có thể sửa đổi được. Lúc ấy, chúng ta sẽ sống và học<br /> tập tốt hơn vói bộ mặt tinh thần mói khác trước.<br /> <br /> Xử lý khuyết điểm của mình nhu thế nào?<br /> Nhà văn Anh Stevenson có viết cuốn khoa học viễn tưởng nổi tiếng<br /> nhan đề "Bác sĩ hoá thân", trong đó mô tả một ngưòi phát mirủì ra một<br /> loại thuốc, tự mình uống vào thì tự đáy lòng những điều "thiện" và "ác".<br /> < 120 ><br /> <br /> đều chia ra thành hai nửa rõ ràng. Khi điều "thiện" chiếm địa vị chủ đạo,<br /> anh ta là ngưòi cao thượng, còn khi điều "ác" chiếm địa vị chủ đạo, anh<br /> ta sẽ trở thành ngưòi ti tiện, vô liêm sỉ, xấu bụng.<br /> Loại thuốc ấy cho tói bây giờ vẫn chưa chế tạo thành công. Mặc dầu<br /> vậy, quan điểm của Stevenson quả có cơ sở tâm lý học nhất định. Trong<br /> mỗi con ngưòi chúng ta đều có nhiều phẩm chất tốt đẹp, nhưng đồng<br /> thòi cũng có nhiều tính xấu hoặc những dục vọng hèn hạ, xấu xa. Nếu<br /> như không nhận thức rõ điểm này chúng ta rất khó sống bình thường<br /> trên thế giói này, rất khó hình thành một ý thức về mình thống nhất,<br /> những lúc gặp khó khăn, trở ngại, rất dễ dao động, mất lòng tin.<br /> Thật ra, nếu chịu khó quan sát tỉ mỉ, ta thấy trong mỗi con ngưòi<br /> đều có cả điều "thiện" lẫn điều "ác". Đây là một hiện tượng tâm lý bình<br /> thường. Chẳng hạn, trong lóp có một bạn luôn luôn.bị phê bình, nhắc<br /> nhở, thậm chí còn có lúc là học sinh cá biệt, nhưng nếu ta để ý theo dõi,<br /> vẫn có thể tìm thấy ở con ngưòi bạn đó rủiững phẩm chất tốt đẹp, nếu<br /> như bạn bè và thầy cô giáo kiên trì giúp đỡ, phát huy những mặt tốt, biết<br /> đâu bạn ấy chẳng hối cải sửa mình, trở thành một học sinh ngoan ngoãn.<br /> Mặt khác, nếu như bạn là một học sinh luôn luôn được biểu dương,<br /> khen ngợi, bạn đừng bao giờ nghĩ rằng bạn là một học sứứi hoàn hảo,<br /> không có một chút khuyết điểm nào. Người xưa dạy: "nhân vô thập<br /> toàn", "ngọc còn có vết". Trên thế gian tuyệt đối không có ngưòi nào<br /> không có khuyết điểm. Dù là một nhà lãnh đạo cao cấp hoặc một nhân<br /> vật anh hùng cũng vẫn ít nhiều có khuyết điểm.<br /> Phát hiện khuyết điểm là một chuyện không lấy gì làm vui lắm,<br /> nhưng xử lý chứih xác khuyết điểm càng không phải là chuyện dễ dàng.<br /> Một số thái độ đối vói khuyết điểm nêu dưói đây, như thế nào là phải,<br /> như thế nào là không phải, xin bạn tự đánh giá.<br /> Loại ngưòi thứ nhất phát hiện thấy khuyết điểm liền vội vàng tìm<br /> cách che giấu khuyết điểm, muốn cho ngưòi khác thấy rằng, sở dĩ họ có<br /> những hành vi và tmh xấu như thế là chuyện ngẫu nhiên, bột phát, không<br /> chủ tâm. Thật ra, về cơ bản không giải quyết được vấn đề, mà càng che<br /> đậy nhiều khi càng nguy hại. Người xưa dạy: "Giấu đầu hở đuôi" là thế.<br /> Loại ngưòi thứ hai phát hiện thấy khuyết điểm liền ỉu xìu, cảm thấy<br /> mình như thế là mất hết, chẳng còn mặt mũi nào nhìn thấy mọi ngưòi,<br /> bao ưu điểm của mình đành tự phủ rủìận hết, thái độ xử sự như vậy bạn<br /> cảm thấy thế nào?<br /> < 121 ><br /> <br />