Chính sách cứu nạn trên biển của nhà Nguyễn đối với người nước ngoài dưới thời vua Gia Long (1802-1820) và Minh Mạng (1820-1841)

Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CHÍNH SÁCH CỨU NẠN TRÊN BIỂN của NHÀ NGUYỄN<br /> ĐỐI VỚI NGƯỜI NƯỚC NGOÀI DƯỚI THỜI VUA<br /> GIA LONG (1802 - 1820) VÀ MINH MẠNG (1820 - 1841)<br /> ? PHẠM THỊ THƠM *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> V<br /> ùng biển Đông Việt Nam là khu vực<br /> chịu nhiều thiên tai bão tố, trong<br /> lịch sử cũng đã ghi chép rất nhiều<br /> về vấn đề thiên tai khu vực ven biển<br /> Việt Nam. Đồng thời, trong lịch sử khi mà kỹ thuật đi<br /> biển nói chung còn chưa phát triển, nhất là phương<br /> tiện đi biển còn thô sơ, khó chống đỡ nổi những cơn<br /> bão ngoài biển khơi. Cho nên, thuyền bè các nước<br /> đi qua khu vực Biển Đông thường gặp nạn, chính vì<br /> vậy trong lịch sử Việt Nam các triều đại đã thực hiện<br /> chính sách cứu nạn trên biển, nhất là thời kỳ nhà<br /> Nguyễn. Bài viết này chủ yếu khảo cứu về chính sách<br /> cứu nạn trên biển đối với người nước ngoài dưới hai<br /> thời vua Gia Long (1802 - 1820) và thời Minh Mạng 400 dặm, rộng 20 dặm, ở giữa biển khoảng từ cửa biển<br /> (1820 - 1841). Trong đó chúng tôi muốn nhấn mạnh Đại Chiêm kéo đến cửa biển Quyết Mông. Gió tây nam<br /> rằng, việc cứu nạn trên biển đối với người nước ngoài thuyền đi vào trong sẽ mắc cạn, gió đông bắc mà thuyền<br /> không chỉ thể hiện tính nhân văn của chính quyền đi lại cũng bị tắc lại ở đó. Đều bị chết đói, của cải phải bỏ<br /> nhà Nguyễn, mà còn thể hiện việc thực thi hoạt động lại…”.1 Sau đó trong Phủ biên tạp lục, Lê Quý Đôn viết:<br /> chủ quyền của Việt Nam trên Biển Đông trong lịch sử. “Các thuyền ngoại phiên bị bão thường đậu ở đảo này<br /> 1. Sự ra đời của chính sách cứu nạn của nhà (Hoàng Sa)”.2 Tuy nhiên thời kỳ này các ghi chép chủ<br /> Nguyễn đối với người nước ngoài yếu ghi lại sự việc các vụ đắm tàu trong khi đó hoạt<br /> động quan trọng là cứu người bị nạn lại không thấy<br /> Trong lịch sử dân tộc, biển luôn giữ một vai trò được ghi chép cụ thể. Trong Đại Nam thực lục tiền<br /> quan trọng đối với các triều đại phong kiến. Từ cư dân biên, các sự việc cứu giúp người bị nạn trên biển được<br /> của các nền văn hóa Đông Sơn, Sa Huỳnh, Champa ghi chép không nhiều và khá sơ lược.3 Những ghi<br /> tới các triều đại phong kiến Đinh, Lý, Trần, Lê đã vươn chép của Đỗ Bá đã cho thấy các chúa Nguyễn chưa<br /> ra làm chủ biển khơi. có “sự can thiệp đáng kể nào” đối với các thuyền buôn<br /> Ở thế kỷ XVII, dưới thời kỳ trị vì của các chúa và thương nhân bị nạn trên vùng quần đảo Hoàng Sa<br /> Nguyễn, các ghi chép về tai nạn trên biển xuất hiện cũng như Trường Sa. Qua đó càng thấy rằng sự quan<br /> còn khá khiêm tốn. Trong bản Toàn tập An Nam lộ tâm và các hoạt động cứu nạn thời kỳ này của triều<br /> do một nhà Nho thời Lê sao chép có ghi rõ niên đại đình đã dần hình thành nhưng chưa trở thành chính<br /> Chính Hòa 7 (1686) phần bản đồ Phủ Quảng Ngãi sách cụ thể, các hoạt động cứu nạn còn lẻ tẻ, chưa<br /> có chú thích bằng chữ Nôm: “Bãi cát vàng phỏng dài tập trung.<br /> *<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> <br /> 48 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> Dưới triều Nguyễn thời kỳ Gia Long - Minh Mạng, Có thể thấy thời kỳ này các ghi chép về những vụ<br /> nhận thức về vị thế biển được nâng lên thêm một đắm tàu và sự giúp đỡ của triều đình xuất hiện nhiều<br /> bước với việc đề ra các chính sách cụ thể và toàn diện hơn so với thời các chúa Nguyễn. Tới thời kỳ trị vì của<br /> dành riêng cho những người bị nạn trên biển. Cả hai vua Minh Mạng, mọi vụ đắm tàu đều được triều đình<br /> vị vua này đều coi trọng biển, ý thức về biển của hai chẩn cấp trừ những người phạm tội, vua yêu cầu các<br /> người không chỉ bó hẹp trong việc phát triển ngoại quan địa phương phải hỏi rõ thông tin về những nạn<br /> thương mà còn bao gồm cả ý thức về chủ quyền trên nhân bị nạn để đưa ra mức chẩn cấp phù hợp. Những<br /> biển, mối quan hệ bang giao với các nước và lòng quy định trong chính sách giúp người bị nạn của vua<br /> nhân đạo giữa con người với con người. Vua Gia Long Gia Long và Minh Mạng đã cho thấy một bước tiến<br /> cho rằng: “thiên tai lưu hành xưa nay đời nào cũng dài kể từ thời chúa Nguyễn. Thời kỳ này, chính sách<br /> có”, vì vậy “giúp người cùng thương kẻ thiếu là việc cứu nạn đã trở thành một bộ phận không thể tách rời<br /> đầu tiên của lòng nhân chính”.4 Năm 1803, Gia Long trong các chính sách hướng về biển khơi, trong hoạt<br /> năm thứ 2 chuẩn định rằng: “Những thuyền buôn bị động xác lập chủ quyền trên biển thông qua chính<br /> bão, vỡ thuyền, của cải mất hết, đó là nhà buôn bị nạn. sách cứu giúp người bị nạn. Bên cạnh đó, Gia Long và<br /> Quan sở tại nên căn cứ vào số nhân khẩu trong thuyền Minh Mạng còn coi các hoạt động cứu nạn là “chính<br /> là bao nhiêu mà cấp phát cho mỗi người một tháng sách ngoại giao gián tiếp” với các nước trên thế giới<br /> lương thực của công để những người buôn bán đó độ qua đó cho thấy tư tưởng nhân đạo “thương người như<br /> nhật, chờ khi thuận gió cho được tùy tiện (ở lại hay thể thương thân” của dân tộc ta từ ngàn đời nay. Đây<br /> đi)”.5 Tiếp nối những tư tưởng của vua Gia Long, tới là tư tưởng, tầm nhìn chính trị hoàn toàn mới và chưa<br /> đời vua Minh Mạng, các chính sách cứu nạn biển tiếp hề xuất hiện trong các triều đại trước ở nước ta. Tiếp<br /> tục được hoàn thiện. Năm Canh Thìn đời Minh Mạng thu những tư tưởng này của Gia Long - Minh Mạng,<br /> thứ nhất (1820) chiếu rằng: “Thương người bị nạn để rõ từ những đời vua kế vị về sau, thời nào chính sách cứu<br /> chính sách nhân từ. Vả đường biển gian hiểm, sóng gió giúp người bị nạn trên biển cũng được triều đình chú<br /> khó lường, gần đây quan quân dân chúng hoặc đi việc trọng và triển khai hiệu quả. Các ghi chép trong Đại<br /> công hoặc đi buôn bán, lợi hiểm lặn sâu đều là bất đắc Nam thực lục Chính biên đã cho thấy tư tưởng này của<br /> dĩ cả bỗng gặp nạn gió, người sống thì không nơi nương vua Gia Long và Minh Mạng đã thực sự trở thành một<br /> tựa, người chết không ai liệm bọc, xét soi thấy thế, rất phần không thể thiếu trong các chính sách liên quan<br /> đáng xót thương”.6 tới biển của triều Nguyễn suốt 150 năm tồn tại.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 49<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> Địa điểm xảy ra tai nạn dưới thời vua Gia Long ngày 21 tháng 6 đụng phải đá ngầm ở phía tây Hoàng<br /> - Minh Mạng: Qua khảo cứu một số bộ sử của nhà Sa, thuyền bị ngập nước”.12 Sau đó trường hợp bị nạn<br /> Nguyễn và các tư liệu khác thì vùng biển Việt Nam của Thái Đình Lan năm Minh Mạng thứ 16 (1835) trên<br /> trải khắp ba kỳ đều có tàu thuyền bị nạn nhưng nhiều đảo Cù Lao Chàm tiếp tục là minh chứng cho sự nguy<br /> hơn cả là ở khu vực Trung Kỳ và quanh các đảo xa hiểm của thiên tai thời tiết trên các đảo. Ngoài các<br /> bờ. Năm Gia Long thứ 8 (1809), 65 chiếc thuyền vận châu bản và các tập du hí của người nước ngoài, trong<br /> tải của Bắc thành gặp gió ở ngoài phần biển Nghệ các bộ sử chính thống của triều Nguyễn cũng đề cập<br /> An7 hay năm Gia Long thứ 9 (1810) thuyền buôn ở tới các vụ đắm tàu ở Hoàng Sa. Minh Mạng chính yếu<br /> cửa Eo (cửa Thuận An) và cửa Tư Dung bị chìm đắm, năm thứ 17 chép: “Thuyền buôn nước Anh Cát Lợi gặp<br /> nhân dân có người chết đuối.8 Thời vua Minh Mạng gió bão ở vùng đảo Hoàng Sa tạm ghé vào địa phận<br /> khu vực này cũng đã nhấn chìm rất nhiều thuyền bè tỉnh Bình Định, trên thuyền có khoảng hơn 50 người.13<br /> qua lại. Năm Minh Mạng thứ 7 (1826) thuyền vận tải Sau đó, năm Minh Mạng thứ 20 (1837), Đại Nam thực<br /> của Quảng Bình gặp bão bị vỡ ở bờ biển Quảng Trị9, lục chính biên tiếp tục ghi nhận các trường hợp đắm<br /> sang tới năm sau, Đại Nam thực lục chính biên tiếp tục tàu ở Hoàng Sa như trường hợp của Phạm Văn Biện<br /> ghi nhận thêm vụ đắm 16 thuyền vận tải ở vùng biển bị bão, sóng gió đánh chìm thuyền bè ở Hoàng Sa.14<br /> Vũng Chùa (thuộc Quảng Bình) do bão.10 Qua những Nạn nhân bị nạn dưới thời vua Gia Long - Minh<br /> ghi nhận của Quốc sử quán, các thuyền bè sau khi bị Mạng: Trong các thư tịch của triều Nguyễn, chính<br /> bão hay mắc cạn có xu hướng trôi dạt nhiều vào ven sách cứu giúp người bị nạn được quy định rõ ràng với<br /> biển Trung Kỳ.11 từng đối tượng và được thực hiện khá triệt để. Nạn<br /> Trên các đảo xa bờ, nhiều vụ tai nạn do va chạm nhân phần lớn là những người buôn bán trong nước,<br /> phải đá ngầm cũng đã được ghi chép tỉ mỉ và chính các thương nhân người Hoa, người Xiêm, người Chân<br /> xác. Theo Châu bản triều Nguyễn ở Cục Lưu trữ Trung Lạp, người Vạn Tượng, người Anh và người Pháp. Một<br /> ương I hiện nay vẫn còn lưu giữ được một số bản ghi bộ phận nhỏ là những binh lính, dân phu đi làm việc<br /> chép của Quốc sử quán liên quan tới các vụ đắm tàu ở công, các quan lại hay các sứ thần của các nước gặp<br /> Hoàng Sa. Tiêu biểu phải kể đến bản tâu của thủ ngữ nạn và được triều đình cứu giúp.<br /> cảng Đà Nẵng ngày 27 tháng 6 năm 1830 (năm Minh Bổ sung những thiếu sót từ thời vua Gia Long, tới<br /> Mạng thứ 11) do thuyền trưởng Đô-ô-chi-ly (thuyền thời vua Minh Mạng chính sách cứu nạn người trên<br /> trưởng tàu buôn Pháp Ê-đoa) cung cấp thông tin biển đã dần hoàn thiện và tiếp tục được các đời vua<br /> rằng: “Ngày 20 tháng 6 năm 1930 thuyền buôn của triều về sau áp dụng. Các chính sách chuẩn cấp của vua<br /> đình do Lê Quang Quỳnh và các thủy thủ đoàn rời cảng Minh Mạng đã cho thấy các mức rõ ràng đối với từng<br /> Đà Nẵng đi Lữ Tống - Manila - Philippines đến canh hai đối tượng. Với các quan lại binh lính của triều đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 50 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> đi làm việc công bao giờ cũng được ưu tiên cấp tuất Đối với nạn nhân là người phương Tây: Năm<br /> nhiều hơn, mức chẩn cấp của dân chúng phụ trách 1804, Chính phủ Anh sai sứ đến xin thông thương ở<br /> việc vận tải của triều đình cũng cao hơn dân buôn. Việt Nam và cho người Anh cư trú ở Đà Nẵng nhưng<br /> Các chính sách cứu nạn đối với các sứ thần quan lại không được vua Gia Long chấp thuận.15 Tương tự với<br /> được triều đình quan tâm và dành nhiều ưu đãi, đôi người Anh, tới cuối thời Gia Long, quan hệ Việt - Pháp<br /> khi còn chuẩn bị từ nơi ăn uống, nghỉ ngơi cho tới đã bị hạn chế chỉ trong phạm vi buôn bán. Năm 1817,<br /> việc hộ tống về nước. Tuy nhiên qua khảo cứu có thể khi chiến hạm Cybèle cập bến Đà Nẵng và liên lạc<br /> thấy rằng quy định chẩn cấp cho từng đối tượng trên với những đại diện của Pháp tại Huế (Chaigneau và<br /> của triều đình được thực hiện mang tính chất tương Vainnier) mong muốn tiếp kiến vua Gia Long nhưng<br /> đối và tùy thuộc vào từng vụ việc cụ thể cũng như đối vua đã lấy cớ phái viên nước Pháp không có quốc thư<br /> tượng bị nạn là người nước nào. Qua các ghi chép của nên không cho gặp.16 Sang đời Minh Mạng, các hoạt<br /> Quốc sử quán triều Nguyễn trong các lần chẩn cấp động giao thiệp với phương Tây càng trở nên hạn chế<br /> cứu giúp người bị nạn triều đình thường được cấp hơn. Hai triều vua Gia Long và Minh Mạng đã thực<br /> nhiều hơn quy định ban đầu đối với các người bị nạn hiện chính sách đối ngoại khá chặt chẽ với phương<br /> nước ngoài, đặc biệt là người Thanh. Tây, họ đã khước từ hơn 30 đoàn ngoại giao và ngoại<br /> thương muốn đặt quan hệ với nước ta. Vua Minh<br /> 2. Quá trình triển khai và ý nghĩa chính sách<br /> Mạng từng giải thích về các chính sách này rằng: “Bản<br /> cứu nạn dưới triều vua Gia Long - Minh Mạng<br /> triều ta đối với người Tây phương họ đến cũng không<br /> Phần lớn các nạn nhân trong chính sách cứu nạn cự, họ đi cũng không theo, chỉ đối đãi như người đi dịch<br /> trên biển của triều Nguyễn là các thuyền buôn và thôi. Thuyền Tây dương đến, không cho tiếp xúc với<br /> quan quân nước ngoài. Qua ghi chép về những ân dân địa phương, bán hàng xong thì đi, kiểm soát chặt<br /> cấp của triều Nguyễn đối với người nước ngoài, có chẽ”.17 Tuy vậy dù hạn chế quan hệ trong các hoạt<br /> thể thấy triều đình còn phân biệt rõ đối tượng người động buôn bán, ngoại giao nhưng triều đình vẫn sẵn<br /> nước ngoài là người Thanh, người Xiêm, người Chà Và sàng cứu giúp các thuyền buôn, thuyền công người<br /> hay người phương Tây. Các ghi chép cũng cho thấy Pháp, người Anh bị nạn trên vùng biển Việt Nam bởi<br /> nạn nhân trong các vụ đắm tàu là người Thanh chiếm Gia Long từng nói: “Thương xót kẻ bị nạn là việc phải<br /> 1 số lượng đáng kể và triều đình cũng dành nhiều ưu làm trước của chính sách nhân từ”.18 Đối với các nạn<br /> ái hơn với đối tượng này. Sở dĩ có sự khác biệt này là nhân bị nạn là người Anh và người Pháp, dưới thời<br /> do chính sách bế quan tỏa cảng cùng nhu cầu kiểm vua Gia Long và Minh Mạng triều đình đều ban phát<br /> soát chủ quyền biển đảo trong thời kỳ có nhiều biến tiền và gạo rồi cho họ trở về nước, hạn chế việc lên bờ<br /> động phức tạp từ bên ngoài. buôn bán. Vua Minh Mạng năm thứ 7 có chỉ: “Lần ấy<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 51<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> thuyền buôn nước Anh đỗ ở hải phận trấn Bình Thuận cho quan hệ Việt - Xiêm cũng bị ảnh hưởng.22 Mặc dù<br /> chạm phải chỗ nông cạn thuyền bị vỡ mà hàng hóa còn. vậy, những người Xiêm gặp nạn trên biển Việt Nam<br /> Ta nghĩ bọn ấy đã là nhà bị nạn đáng nên thương xót vẫn nhận được sự giúp đỡ của triều đình. Năm 1834,<br /> nhưng nước ở ngoài phương xa cũng không nên để đi vua Minh Mạng xuống chỉ: “Đối với người nước Xiêm<br /> lại tự do. Nay cho thành Gia Định cấp tốc châm chước từ trước đến giờ đường biển có người và thuyền bị nạn,<br /> liệu bắt thuyền to hoặc thuyền đại dịch 1 chiếc hay 2 trên bộ có dân xiêu dạt, hễ xảy ra ở địa phận nước ta thì<br /> chiếc thủy thủ thuyền hộ phải am hiểu đường đi biển tới ta đều giúp đỡ ưu hậu và đưa về”.23 Qua khảo cứu có<br /> Hạ Châu Tân-gia-ba để nước ấy biết triều đình ta có ý thể thấy mức chẩn cấp đối với thuyền buôn và thuyền<br /> thương xót đến thuyền buôn bị nạn”.19 Trường hợp đối sứ của người Xiêm đều bằng nhau, không có sự phân<br /> với người Pháp cũng được triều đình cứu giúp tương biệt; triều đình chủ yếu cấp lương thực và tiền rồi cho<br /> tự. Năm Minh Mạng thứ 11 (1830), thuyền buôn Đô-ô- họ về nước, không có biệt đãi gì đặc biệt đối với các<br /> chi-ly bị bão chìm ở hải phận Đà Nẵng, Minh Mạng sai quan cấp cao nhà Xiêm gặp nạn. Năm Gia Long thứ<br /> tỉnh Quảng Trị cấp cho 100 quan tiền, 50 phương gạo 8, thuyền buôn của Ngô Nghạnh (người Xiêm) gặp<br /> đồng thời tìm cách đưa họ về nước.20 Chỉ có một số gió bão dạt vào bến Đà Nẵng được triều đình cấp cho<br /> ít trường hợp nạn nhân bị nạn trên các đảo hoặc các 200 phương gạo rồi cho về nước.24 Đối với các thuyền<br /> vụ tai nạn nghiêm trọng mới được triều đình cho ở lại sứ nước Xiêm trên đường sang nước Thanh nộp cống<br /> và chẩn cấp có phần ưu hậu hơn. Hội điển ghi chép gặp gió hay bị cháy, Gia Long năm thứ 16 (1817) chuẩn<br /> rất chi tiết về sự kiện thuyền buôn nước Anh bị bão định “thuyền sứ giả bị nạn gió, bị cháy cũng như thuyền<br /> trên đảo Hoàng Sa năm 1836 và sự cứu giúp của triều buôn bị nạn”, sai dinh thần Quảng Nam cấp cho 200<br /> đình như sau: “Nay xét trong tập trình này ở trấn Bình phương gạo.25 Ngoài việc coi thuyền sứ bị nạn cũng<br /> Định, có người Tây dương đi thuyền buôn Tây dương bị như thuyền buôn, triều đình còn cho thấy thái độ đề<br /> gió bão bơi dạt vào hạt ấy lên bờ may được sống sót đã phòng đối với người Xiêm khi họ đi lại trên lãnh thổ<br /> chiếu phát tiền gạo, xin cho bê phái người thông ngôn Việt Nam. Năm Gia Long thứ 14 (1815) thuyền của sứ<br /> đến đó phiên dịch, hỏi han… Và bọn ấy là nước ở mãi thần nước Xiêm sang nước Thanh nộp thuế gặp bão<br /> Tây phương xa thẳm không như người Thanh qua lại, neo đậu ở phận biển Bình Định, khẩn xin đến Kinh<br /> nay không may gặp nạn gió ấy tình cũng đáng thương. chầu. Trấn thần đem việc tâu lên, vua sai thưởng mỗi<br /> Cho tỉnh ấy ở cạnh bờ lựa chọn nơi an trú rồi gia ơn cấp người 3 tháng lương, hộ tống đến Kinh sau đó lại cấp<br /> cho mỗi người đủ 1 quan tiền trong đó có tên thuyền thêm cho mỗi người 5 tháng lương rồi cho về nước.<br /> trưởng cấp cho 3 quan và đầu mục mỗi người 2 quan Khi về sứ giả tâu xin quan Nam Vang muốn tới thăm<br /> để sinh sống. Nay xét lời tâu phúc lại thời đó là thuyền vua Phiên rồi theo đường Châu Đốc, Hậu Giang về<br /> buôn Anh Cát Lợi gặp phải Cát Vàng chỗ nông, thuyền nước. Vua cho rằng “như thế là có ý nhòm ngó” nên<br /> chìm vỡ nhờ được 3 chiếc xam bơi tới bờ, tình lại thương không cho.26 Vấn đề này tới triều vua Minh Mạng có<br /> xót lại thưởng cho người thuyền trưởng ấy áo quần Tây vẻ bớt khắt khe hơn. Năm Minh Mạng thứ 6 (1825),<br /> dương và chăn vải mỗi người đều 1, người đi theo cũng thuyền nước Xiêm bị bão trôi dạt vào vùng duyên hải<br /> thưởng cho áo quần đều 1, lại cho bọn ấy nơi an trú tỉnh Bình Định; thuyền trưởng Hoàng Nghi xin triều<br /> đưa thêm ván gỗ đệm chiếu để họ yên ngủ khỏi phải đình cấp cho 200 quan tiền và 500 phương gạo được<br /> rét mướt. Trong đó có ai mắc bệnh cũng cho thuốc điều vua y cho.27 Tới năm 1828, thuyền Chánh sứ nước<br /> trị, lần ấy lính thủy sư đang thao diễn ở đường biển cho Xiêm vượt biển sang cống nước Thanh bị mắc cạn ở<br /> thuận đường biển đưa những người Tây dương ấy tới hải phận Bình Thuận, thuyền Phó sứ cũng bị vỡ chìm<br /> bến khẩu Hạ Châu để họ về nước. Khi bọn họ trở về cấp ở hải phận Hà Tiên. Vua dụ bộ Lễ rằng: “ta với nước<br /> cho đồ ăn uống một lần nữa để tỏ ý mềm dẻo thương Xiêm vốn giữ tình hữu nghị” bèn hạ lệnh cho trấn thần<br /> người phương xa”.21 Bình Thuận và Hà Tiên mời đến công quán tiếp đãi tử<br /> tế rồi sắc cho Bình Thuận đưa Chánh sứ tới Hà Tiên<br /> Đối với nạn nhân là người Xiêm: Việt và Xiêm là<br /> để gặp Phó sứ, sai Chánh đội trưởng Mạc Hân Hy lấy<br /> hai nước có mối quan hệ giao hiếu thường xuyên với<br /> thuyền công hộ tống về nước.28<br /> nhau và đều là phiên thần của Trung Quốc. Vì vậy dưới<br /> thời Gia Long, mối quan hệ Việt - Xiêm diễn ra tốt đẹp. Đối với nạn nhân là người nhà Thanh: Riêng đối<br /> Sang thời kỳ trị vì của vua Minh Mạng, đều là nước với nhà Thanh, triều đình Gia Long - Minh Mạng vẫn<br /> có thế lực hơn Chân Lạp và Vạn Tượng, từ năm 1927 giữ thái độ thuần phục của nước nhỏ đối với nước<br /> cuộc chiến tranh giữa Xiêm và Vạn Tượng nổ ra khiến lớn bằng các hoạt động bang giao (triều cống),<br /> <br /> 52 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> ngoại thương… Trong hoạt động bang giao, ngoài Châu.33 Bên cạnh đó, các hoạt động cứu nạn của triều<br /> việc sai sứ đem lễ phẩm đi tiến cống (4 năm 1 lần) đình Gia Long - Minh Mạng còn được ghi nhận trong<br /> thì mỗi khi có việc chúc mừng (mừng thọ, vua mới các bộ sử của nhà Thanh. Trong Cao Tông thực lục năm<br /> đăng quang…) hay tạ ơn hoặc cầu phong… thì nhà Gia Khánh thứ 6 (1801) chép lại lời dụ của Quân cơ<br /> Nguyễn đều cử đoàn sứ thần sang Trung Quốc. Mỗi Cát Khánh như sau: “Một người dân huyện Thuận Đức<br /> khi có sứ nhà Thanh sang nước ta đều được triều tên là Triệu Đại Nhiệm đi thuyền gặp bão gió trôi dạt<br /> đình coi trọng và chuẩn bị chu đáo. Trong hoạt động đến Nông Nại (Đồng Nai) được Quốc trưởng nước ấy là<br /> buôn bán, nếu như những người Tây phương đi trên Nguyễn Phúc Ánh sai người đưa tới Phú Xuân giúp sửa<br /> thuyền buôn của họ thậm chí đi nhờ trên những chữa lại thuyền, cấp lương thực rồi mang tờ bẩm của<br /> thuyền buôn người Hoa đều không được phép lên bờ viên Quốc trưởng về nước”.34 Sau đó, triều đình nhà<br /> khi cập bến thì mọi người Hoa không phân biệt thành Thanh đáp lại lời bẩm của vua Gia Long bằng thái độ<br /> phần xã hội, tuổi tác, giới tính đều được phép lên bờ cảm kích: “Nay người dân trong nước bị tai nạn trôi dạt<br /> và sinh sống ở Việt Nam trong các bang địa phương đến nước ngươi được giúp đỡ để trở về nước lại mang<br /> của họ.29 Điều đó phần nào lý giải về sự ân cấp đặc theo tờ bẩm, Bản bộ biết rõ tấm lòng cảm tạ của nước<br /> biệt đối với người Hoa bị nạn trên biển Việt Nam. Mức ngươi”.35<br /> chẩn cấp của triều đình có thể chia thành 2 mức cách<br /> Riêng đối với thuyền công của nhà Thanh đi công<br /> biệt đối với dân thường và các quan quân, các trí thức<br /> cán gặp nạn không những được trợ cấp hậu hĩnh mà<br /> nhà Thanh đi làm việc công gặp tai nạn. Tuy nhiên các<br /> còn được triều đình đón tiếp chu đáo. Năm Gia Long<br /> chính sách cứu giúp người Thanh không có mức chẩn<br /> thứ 9 (1810) thuyền của Thiên tổng tỉnh Phúc Kiến<br /> cấp cụ thể, triều đình thường căn cứ vào đối tượng<br /> nước Thanh là Tiêu Nguyên Hầu bị nạn dạt vào cửa<br /> và tính chất vụ việc để chẩn cấp cho họ. Nếu người bị<br /> biển Cam Ranh (Khánh Hòa) được biệt đãi cấp cho<br /> nạn là các quan quân, các trí thức thì họ không những<br /> hơn 30 quan tiền, 4 tấm lụa, 5 tấm vải và 6 phương<br /> nhận được chẩn cấp đầy đủ về tiền, nước uống, nhà<br /> gạo; quân lính đi theo mỗi người được cấp 5 quan<br /> ở, chi phí đi lại sinh hoạt mà còn nhận được sự quan<br /> tiền, 2 tấm vải, 3 phương gạo. Vua còn trực tiếp xuống<br /> tâm của quan lại triều đình Gia Long - Minh Mạng với<br /> dụ rằng: “Thuyền nước ngoài bị nạn, việc giúp đỡ đã có<br /> việc tới hỏi thăm trò chuyện và sau đó đưa họ trở về<br /> lệ định. Duy Tiêu Nguyên Hầu là người công sai của<br /> nước an toàn. Đối với người bị nạn là dân địa phương<br /> nước Thanh cho nên đặc biệt thưởng cấp thêm để tỏ ưu<br /> người Hoa đi buôn bán cũng được triều đình dành<br /> đãi”. Sau đó vua cho mời về Kinh và thưởng thêm 100<br /> cho mức chẩn cấp cao hơn các đối tượng dân buôn ở<br /> quan rồi cho đi đường bộ về nước.36 Về sau việc biệt<br /> các nước khác. Năm Minh Mạng thứ 12 vua dụ Bộ Lại<br /> đãi với quan quân nhà Thanh tiếp tục được duy trì<br /> rằng: “Phê duyệt tập của Lưu Đình Luyện nói rằng người<br /> dưới thời vua Minh Mạng. Năm 1833, một chiếc quân<br /> Thanh bị nạn gió cấp lương ăn 10 ngày, thuyền bè của<br /> thuyền của tỉnh Quảng Đông nhà Thanh vì bị gió bão<br /> họ bị vỡ, của cải không còn gì lẽ ra phải xem xét giúp đỡ<br /> trôi dạt sang vụng Trà Sơn tỉnh Quảng Nam, nghe tin<br /> thêm để tỏ lòng nhân đạo, rộng rãi của vua, thế mà chỉ<br /> vua Minh Mạng xuống dụ rằng: “Đó là thuyền công sai<br /> có chút ít như thế thì ra thể thống gì”.30 Hành động cứu<br /> chẳng ví như thuyền buôn gặp nạn được”. Sau đó vua ra<br /> giúp người Thanh gặp nạn xuất hiện thường xuyên<br /> lệnh cấp cho 300 quan tiền, 300 phương gạo và cho<br /> trong các ghi chép của Quốc sử quán triều Nguyễn.<br /> Lang trung Bộ Hộ Lê Trường Danh đến thăm hỏi an<br /> Theo GS. Lương Chí Minh từ năm 1801 đến năm 1860,<br /> ủi, đem trâu, rượu thịt đến thiết đãi ưu hậu.37 Hay năm<br /> Việt Nam từng 29 lần cứu giúp nhân dân Trung Quốc<br /> Minh Mạng thứ 14, vua trực tiếp ban Chỉ cho Bộ Hộ về<br /> gặp nạn trên biển.31<br /> việc tổ chức tang lễ, chu cấp tiền và lo việc đưa viên<br /> Đối với dân buôn nhà Thanh gặp nạn, triều đình Ngoại ủy Lương Quốc Giản qua đời về nước rằng: “Về<br /> tiến hành chẩn cấp có phần cao hơn các nước khác việc quan quân nước Thanh gặp nạn gió bão trước đây<br /> và cho họ về nước hoặc cho phép cư trú ở Việt Nam. đã giáng dụ điều phái binh thuyền, hẹn ngày hộ tống về<br /> Năm Gia Long thứ 5 (1806) thuyền đánh cá của người nước. Nay nghe tấu trình của phái viên Lê Văn Phú thì<br /> Thanh là Lâm Tiến Hưng bị bão dạt vào Đồ Sơn được viên tướng biền bị nạn ấy là viên Ngoại ủy Lương Quốc<br /> triều đình cấp cho lương ăn và cho về nước.32 Đến Giản bỗng nhiên phát bệnh được điều trị nhưng không<br /> năm Gia Long thứ 9, thuyền dân bị nạn người Thanh khỏi đã mất vào ngày 19 tháng này, xem lời tâu thấy<br /> là Trịnh Thiên Thịnh dạt vào phần biển Yên Quảng cũng rất thương. Vậy truyền lấy một cây gấm Tống, 3<br /> tiếp tục được triều đình chẩn cấp và đưa về Khâm tấm lụa, 10 tấm vải ban cho viên quá cố ấy. Còn áo quan<br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 53<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cùng công việc tang lễ truyền cho các viên đóng giữ ở 2 phương gạo, sau đó cấp thêm cho 50 quan tiền, 20<br /> đài Điện Hải là Phạm Hữu Tâm và Nguyễn Văn Lạng lo phương gạo và cử người tới hỏi thăm chu đáo, cho<br /> liệu cho thỏa đáng. Lại cấp thêm 50 lạng bạc giao cho phép Thái Đình Lan được trở về bằng đường bộ theo<br /> viên Ngoại ủy cùng thuyền là Phàn Diệu Thăng đưa về đề nghị của vị Lẫm sinh này.40 Những ân cấp đặc biệt<br /> cho gia đình”.38 của triều đình trong thời gian gặp nạn cũng đã được<br /> Thái Đình Lan ghi nhận trong tác phẩm Hải Nam tạp<br /> Một đối tượng khác cũng được triều đình dành<br /> trứ của ông.41<br /> cho những ân cấp biệt đãi ngang hàng với những<br /> quan chức cao cấp đó là những bậc trí thức nhà Kết luận<br /> Thanh gặp nạn. Đời vua Minh Mạng, các trường hợp<br /> Là triều đại cuối cùng trong lịch sử phong kiến Việt<br /> bị nạn xuất hiện khá thường xuyên trong các ghi<br /> Nam, triều Nguyễn đã kế thừa những tri thức, kinh<br /> chép của Quốc sử quán. Năm 1822, có 34 người tỉnh<br /> nghiệm trong xây dựng và bảo vệ đất nước của các<br /> Phúc Kiến gặp bão dạt vào cửa Đà Nẵng, triều đình<br /> triều đại trước để xây dựng một quốc gia thống nhất,<br /> cấp cho viên Vương Khôi Nguyên 5 lạng bạc, 1 bộ áo<br /> có vị trí mạnh trong khu vực. Với tầm nhìn hướng biển<br /> hàng, vạt 2 chiếc ngoài bằng trừu trong bằng vải, 1<br /> trong điều kiện đất nước có vùng biển rộng, nhiều<br /> chiếc quần lụa hàng màu. Sau đó khi biết Vương Khôi<br /> thiên tai, hai vị vua đầu triều Nguyễn đã nhận thấy<br /> Nguyên là người Phúc Kiến đi Đài Loan chấm thi lại<br /> cần phải đưa ra những chính sách cụ thể trong việc<br /> mang theo vợ con gặp bão ở hải phận Quảng Ngãi<br /> giúp đỡ người bị nạn trên biển, giúp họ phần nào<br /> liền sắp xếp đưa về nước bằng đường thủy. Hơn nữa<br /> cảm thấy an tâm hơn khi qua lại vùng biển Việt Nam<br /> “nghĩ người học trò bị nạn này trải qua bao nguy hiểm<br /> cũng như là một cách để xác lập an ninh chủ quyền<br /> tuy đã được ban ơn nhưng đã ở lâu nơi đất khách nay lại<br /> trên biển. Chỉ trong một thời gian cầm quyền chưa<br /> thuê thuyền về nước thời lương ăn đường, lộ phí không<br /> lâu nhưng những chính sách cứu nạn khá toàn diện<br /> khỏi thiếu thốn. Vậy lại ban cho 100 lạng bạc để tỏ cái<br /> và những hệ quả mà nó mang lại đã cho thấy đó là<br /> ý tha thiết của trẫm thương xót kẻ hoạn nạn, quý trọng<br /> một cố gắng rất lớn của vua Gia Long - Minh Mạng.<br /> nhà nho.39 Đến năm Minh Mạng thứ 16 (1835), nhà<br /> vua cũng dành những biệt đãi tương tự đối với viên Những hoạt động ấy còn tiếp nối thêm vào truyền<br /> thư viện trưởng giáo huyện Đài Loan nước Thanh là thống “thương người như thể thương thân” của dân<br /> Lẫm sinh Thái Đình Lan (Đại Nam thực lục chép là Thái tộc ta qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ<br /> Đình Hương) cùng 3 tên thư sinh đáp thuyền buôn nước. Sự giúp đỡ của vua Gia Long và Minh Mạng đối<br /> gặp nạn đã được triều đình ban cấp cho 2 quan tiền, với những người bị nạn đã cho thấy tấm lòng nhân<br /> <br /> 54 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />  Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> đạo của hai vị vua này. Đó là lòng thương người ở Hoàng Sa đi thuyền ra đảo Hoàng Sa, gặp gió dạt vào hải<br /> không chỉ đối với dân chúng trong nước mà nó còn phận Quỳnh Châu nước Thanh, tổng đốc Thanh hậu cấp<br /> vượt qua ranh giới quốc gia đối với những người dân cho rồi đưa về; năm Bính Tý thứ 18 (1756), mùa thu tháng<br /> 7, viên thiên tổng Mân Chiết (Phúc Kiến và Chiết Giang) là<br /> tộc khác, quốc gia khác.<br /> Lê Huy Đức thuyền bị nạn bão đậu vào hải phận nước ta<br /> Thay đổi cái nhìn truyền thống mang nhiều yếu tố [chúa] hậu đãi rồi cho về, nhân tiện cho đưa về Phúc Kiến<br /> “tiêu cực” trong cách nhìn nhận, đánh giá đối với triều những người Thanh bị bắt là bọn Lý Văn Quang gồm 16<br /> Nguyễn nói chung và hai vị vua Gia Long - Minh Mạng người.<br /> nói riêng, những chính sách cứu nạn dưới triều nhà Tất cả các sự kiện trên đều trích trong Quốc sử quán<br /> Nguyễn mang nhiều ý nghĩa chính trị - nhân đạo to triều Nguyễn, Đại Nam thực lục tiền biên, (Hà Nội: Giáo dục,<br /> lớn. Bên cạnh đó, vấn đề này còn hàm chứa nhiều giá 2004), Tập 1.<br /> trị thực tiễn đối với con người trong thời đại ngày nay, Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam<br /> 4, 6, 7, 8, 9, 10, 32, 33, 36, 37<br /> <br /> <br /> thấy được những gì triều Nguyễn đã làm với những thực lục chính biên, (Hà Nội: Giáo dục, 2004), Tập 1, 471, 35,<br /> người không may gặp nạn trên biển, là một khai mở 760, 481, 61, 682, 798, 782, 814.<br /> cho quốc tế biết thêm rằng ngày trước khi cha ông 5<br /> Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam Hội điển sử<br /> của họ gặp nạn trên biển đã được người Việt giúp lệ, Tập 5, Quyển 63, Sđd, 408.<br /> đỡ như thế nào và đó cũng là góp phần phục vụ cho 11<br /> Đối với các ngư dân, quan lại người Việt bị nạn chủ<br /> công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước ngày nay. Bên yếu trên vùng biển Việt Nam và Trung Quốc chỉ một số ít<br /> cạnh đó, chúng ta biết rằng người ta chỉ có thể quản các thuyền bị nạn trôi dạt sang các nước Miến Điện, Nhật<br /> lý và thực hiện các hoạt động trên vùng biển do mình Bản,… Theo GS. Lương Chí Minh, các tàu thuyền bị nạn của<br /> người Việt ở Trung Quốc chủ yếu trôi dạt vào Lưỡng Quảng<br /> kiểm soát, cho nên hoạt động cứu nạn trên biển cũng<br /> và đảo Hải Nam, số ít trôi vào Phúc Kiến: Lương Chí Minh,<br /> khẳng định việc quản lý biển một cách có hiệu quả<br /> “Sự phục hồi kinh tế và sự phát triển của quan hệ thương<br /> và là vấn đề rất được chính quyền nhà Nguyễn quan mại giữa hai nước Trung - Việt vào những năm đầu nhà<br /> tâm, cho nên chính sách này còn mang hàm ý khẳng Nguyễn” in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Chúa Nguyễn và<br /> định chủ quyền biển rất lớn đối với Việt Nam trong Vương triều Nguyễn trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến<br /> lịch sử. thế kỷ XIX, (Hà Nội: Thế giới, 2008), 340.<br /> <br /> P.T.T.<br /> 12<br /> Dẫn theo Châu bản triều Minh Mệnh, Đỗ Bang, Hệ<br /> thống phòng thủ miền Trung dưới triều Nguyễn, Tập 43, 458,<br /> 131.<br /> 13, 27<br /> Quốc sử quán triều Nguyễn (Hoàng Văn Hòe -<br /> Nguyễn Quang Tô dịch), Minh Mệnh chính yếu, (Ủy ban dịch<br /> thuật - Bộ Văn hóa Giáo dục và Thanh niên xuất bản, 1974),<br /> Tập 6, Quyển 25, 266, 238<br /> CHÚ THÍCH 14<br /> Xem thêm Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực<br /> 1<br /> Dẫn theo: "Toàn tập An Nam lộ" in trong Thiên hạ lục chính biên, (Hà Nội: Giáo dục, 2007), Tập 5, 532.<br /> bản đồ, Viện Nghiên cứu Hán Nôm: Nguyễn Quang Ngọc, 15<br /> Gia Long cho rằng: “Tiên vương kinh dịch nước không<br /> Nguyễn Phúc Nguyên - “Vị chúa của những kỳ công mở cõi để người Hạ lẫn với người Di đó thực là cái ý đề phòng từ lúc<br /> đầu thế kỷ XVII” in trong Một chặng đường nghiên cứu lịch việc còn nhỏ. Người Hồng Mao (nước Anh) gian giảo trí trá<br /> sử, (Hà Nội: Thế giới, 2008), 456. không phải nòi giống của ta, lòng họ hẳn khác, không cho ở<br /> 2<br /> Lê Quý Đôn, (Viện Sử học dịch), Phủ biên tạp lục, (Hà lại, ban cho ưu hậu mà cho về, khước từ những phương vật<br /> Nội: Văn hóa Thông tin, 2007), 155. mà họ hiến”: Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục<br /> chính biên, Sđd, Tập 1, 603.<br /> 3<br /> Trong Đại Nam thực lục tiền biên, các chính sách cứu<br /> nạn của chúa Nguyễn được ghi chép khá sơ sài, số lượng 16<br /> Vũ Thị Phương Hậu, Chính sách văn hóa dưới triều<br /> các ghi chép là không nhiều. Thời chúa Nguyễn Phúc Nguyễn (1802 - 1884), (Hà Nội: Chính trị Quốc gia, 2014), 146.<br /> Chu (1691 - 1725): năm Nhâm Ngọ thứ 11 (1702) thuyền 17<br /> Viện Sử học, Trương Thị Yến, Lịch sử Việt Nam, (Hà Nội:<br /> công của Xiêm La bị gió đậu ở hải phận nước ta, ta sửa Khoa học Xã hội, 2014), Tập 6, 56.<br /> sang thuyền lái và giúp đỡ lương thực cho họ rồi sai bọn 18<br /> Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam Hội điển sử<br /> Thần Triệt đáp đi; năm Ngâm Ngọ thứ 23 (1714) thuyền bị<br /> lệ, Sđd, Tập 5, Quyển 63, 385.<br /> nạn xứ Nghệ An đậu ở giang phận Lưu Đồn, chúa sai cấp<br /> tiền gạo rồi cho về. Giáp Tuất năm thứ 16 (1754) đời chúa 19<br /> Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam Hội điển sử<br /> Nguyễn Phúc Khoát (1738 - 1765), mùa thu tháng 7 dân đội lệ, Sđd, Quyển 48, 438.<br /> <br /> Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br /> 55<br /> Nghiên cứu - Trao đổi<br /> <br /> <br /> 20<br /> Quốc sử quán triều Nguyễn, Minh Mạng chính yếu, 5. Vũ Thị Phương Hậu. 2014. Chính sách văn hóa dưới<br /> Sđd, (1972), Tập 6, Quyển 245, 245. triều Nguyễn (1802 - 1884). Hà Nội: Chính trị Quốc gia.<br /> 21<br /> Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam Hội điển sử 6. Lãng Hồ. 1974. “Hoàng Sa - Trường Sa, lãnh thổ Việt<br /> lệ, Sđd, Quyển 48, 438. Nam”. Sử Địa. Số 29. Nhà sách Khai Trí bảo trợ.<br /> 22<br /> Để hiểu rõ hơn cuộc chiến tranh Xiêm - Vạn Tượng 7. J.B.Piétri. 2015. (Đỗ Thái Bình dịch). Thuyền buồm<br /> (1927) và sự giúp đỡ của triều đình nhà Nguyễn với nước Đông Dương. Thành phố Hồ Chí Minh: Trẻ.<br /> phiên thần Vạn Tượng xin xem thêm mục: Quan hệ giữa 8. Minh Mạng. 2000. (Trần Văn Quyền dịch) Ngự chế<br /> nhà Nguyễn với nước Vạn Tượng và Xiêm, Trương Thị Yến, văn. Trung tâm Khoa học Xã hội Nhân văn Quốc gia, Viện<br /> Lịch sử Việt Nam, Sđd, Tập 5, 466 - 480. Nghiên cứu Hán Nôm xuất bản. Tập 2.<br /> Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục<br /> 23, 24, 25, 26<br /> 9. Lương Chí Minh. 2008. “Sự phục hồi kinh tế và sự phát<br /> chính biên, Sđd, Tập 4, 27, 761, 951, 900 - 901, triển của quan hệ thương mại giữa hai nước Trung - Việt<br /> 28<br /> Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam thực lục chính vào những năm đầu nhà Nguyễn” in trong Kỷ yếu Hội thảo<br /> biên, Sđd, Tập 2, 771 - 772. khoa học Chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn trong lịch sử<br /> Việt Nam từ thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX. Hà Nội: Thế giới.<br /> 29<br /> Về sau quy định này có sự thay đổi do số lượng người<br /> Hoa vào Việt Nam ngày một đông. Vì vậy triều đình Minh 10. Nguyễn Quang Ngọc. 2008. “Nguyễn Phúc Nguyên -<br /> Mạng phải đưa ra các quy định và thủ tục nhập cảnh đối với Vị Chúa của những kỳ công mở cõi đầu thế kỷ XVII” in trong<br /> người Hoa muốn vào Việt Nam sinh sống. Tuy nhiên việc Một chặng đường nghiên cứu lịch sử. Hà Nội: Thế giới.<br /> nhập cảnh dù phải khai báo với quan sở tại và được bang 11. Trần Ích Nguyên. 2009. (Ngô Đức Thọ dịch). Thái<br /> trưởng Minh Hương bảo lãnh thì các dòng người Hoa di cư Đình Lan và tác phẩm Hải Nam tạp trứ. Hà Nội: Lao động -<br /> vào Việt Nam vẫn chiếm số lượng lớn. Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây.<br /> 30, 38<br /> Minh Mạng, (Trần Văn Quyền dịch), Ngự chế văn, 12. Nội các triều Nguyễn. 1993. Khâm Định Đại Nam Hội<br /> (Trung tâm Khoa học Xã hội Nhân văn Quốc gia, Viện điển sử lệ. 8 tập. Huế: Thuận Hóa.<br /> Nghiên cứu Hán Nôm xuất bản, 2000), Tập 2, 322. 13. Quốc sử quán triều Nguyễn. 2004. Đại Nam thực lục<br /> 31<br /> Lương Chí Minh, Sự phục hồi kinh tế và sự phát triển tiền biên. Hà Nội: Giáo dục. Tập 1.<br /> của quan hệ thương mại giữa hai nước Trung - Việt vào những 14. Quốc sử quán triều Nguyễn. 2004. Đại Nam thực lục<br /> năm đầu nhà Nguyễn, Tlđd, (2014), 340. chính biên. Hà Nội: Giáo dục. Tập 2.<br /> Hồ Bạch Thảo, Cao Tông Thực Lục, Quyển hạ, In tại<br /> 34, 35<br /> 16. Quốc sử quán triều Nguyễn. 2004. Đại Nam thực lục<br /> Thư ấn quán, 244. chính biên. Hà Nội: Giáo dục. Tập 3.<br /> 39, 40<br /> Nội các triều Nguyễn, Khâm định Đại Nam Hội điển 17. Quốc sử quán triều Nguyễn. 2004. Đại Nam thực lục<br /> sử lệ, Sđd, Tập 5, Quyển 63, 410, 411. chính biên. Hà Nội: Giáo dục. Tập 4<br /> 41<br /> Đây có thể coi là những tài liệu ghi chép thực địa về sự 18. Quốc sử quán triều Nguyễn. 2007. Đại Nam thực lục<br /> quan tâm đặc biệt của triều đình nhà Nguyễn trong những chính biên. Hà Nội: Giáo dục. Tập 5.<br /> ngày Thái Đình Lan gặp nạn trên đất khách, cho thấy tấm<br /> 19. Quốc sử quán triều Nguyễn. 1972. (Vũ Quang Khanh<br /> lòng nhân đạo cao cả của người Việt. Đồng thời đây cũng là<br /> - Võ Khắc Văn dịch). Minh Mạng chính yếu. Ủy ban dịch thuật<br /> dịp để Thái Đình Lan đưa ra những quan sát, đánh giá, nhìn<br /> - Phủ Quốc vụ khanh đặc trách văn hóa xuất bản. Tập 2.<br /> nhận về dân tình phong tục của người dân Việt một cách<br /> sinh động và chân thực nhất. Để hiểu rõ hơn xin xem thêm 20. Quốc sử quán triều Nguyễn. 1974. Hoàng Văn Hòe -<br /> Trần Ích Nguyên, Thái Đình Lan và tác phẩm Hải Nam tạp trứ, Nguyễn Quang Tô dịch. Minh Mạng chính yếu. Ủy ban dịch<br /> Sđd, 2009, 171 - 185. thuật - Bộ Văn hóa Giáo dục và Thanh niên xuất bản. Tập 6<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 21. Hồ Bạch Thảo. Cao Tông thực lục. In tại Thư ấn quán.<br /> Quyển hạ.<br /> 1. Trịnh Tuấn Anh. 1974. “Phúc trình cuộc thám sát hòn<br /> Nam Yít thuộc quần đảo Hoàng Sa vào mùa thu năm 1973” 22. Trần Nam Tiến. 2014. Đội Hoàng Sa trong lịch sử xác<br /> in trong Sử Địa. Số 29. lập và bảo vệ chủ quyền biển đảo của Việt Nam. Thành phố<br /> Hồ Chí Minh: Văn hóa - Văn nghệ.<br /> 2. Đỗ Bang. 2011. Hệ thống phòng thủ miền Trung dưới<br /> 23. Thích Đại Sán. 1963. Hải Ngoại kỷ sự. Bản dịch Viện<br /> triều Nguyễn. Hà Nội: Văn hóa Thông tin.<br /> Đại học Huế.<br /> 3. Lê Quý Đôn. 2007. (Viện Sử học dịch), Phủ biên tạp lục.<br /> 24. Viện Sử học. Trương Thị Yến. 2014. Lịch sử Việt Nam<br /> Hà Nội: Văn hóa Thông tin.<br /> Tập 5. Hà Nội: Khoa học Xã hội.<br /> 4. Hoàng Xuân Hãn. 1974. “Quần đảo Hoàng Sa”. Sử Địa.<br /> 26. Viện Sử học, Trương Thị Yến. 2014. Lịch sử Việt Nam.<br /> Số 29. Nhà sách Khai Trí bảo trợ.<br /> Tập 6. Hà Nội: Khoa học Xã hội.<br /> <br /> <br /> 56 Phaùt trieån Kinh teá - Xaõ hoäi<br /> Ñaø Naüng<br />