Chuỗi cung ứng nông sản: Bước đi cần thiết để Việt Nam tham gia TPP

Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> CHUỖI CUNG ỨNG NÔNG SẢN: BƯỚC ĐI CẦN THIẾT ĐỂ<br /> VIỆT NAM THAM GIA TPP<br /> Từ Minh Thiện*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương, tên tiếng Anh: “Trans-Pacific<br /> Strategic Economic Partnership Agreement”, viết tắt: TTP, là một hiệp định thương mại tự do nhiều<br /> bên, được coi như một hiệp định thương mại tự do thế hệ thứ 2 với mục tiêu thiết lập một mặt bằng<br /> tự do chung cho các nước khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Với sự tham gia của các nền kinh tế<br /> lớn trên thế giới (như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Australia...), TPP trở thành khu vực kinh tế hơn  790 triệu <br /> dân,  đóng góp 40%  GDP và chiếm 1/3  thương mại toàn cầu.<br /> Chuỗi cung ứng nông sản, bước đi cần thiết để Việt Nam tham gia TPP. Trong khuôn khổ<br /> bài báo này, tác giá phân tích lợi điểm và đưa ra một số mô hình ứng dụng cho nông nghiệp Việt<br /> Nam khi tham gia TPP.<br /> Từ khóa: TPP, chuỗi cung ứng nông sản, lợi điểm, mô hình ứng dụng<br /> <br /> AGRICULTURAL SUPPLY CHAIN: THE NECESSARY STEPS  FOR<br /> VIETNAM TO JOIN TPP<br /> ABSTRACT<br /> Trans-Pacific Partnership, the English name “Trans-Pacific Strategic Economic<br /> Partnership Agreement”, abbreviated: TTP, is a free trade agreement more parties, regarded as<br /> a trade agreement free trade 2nd generation with an aim to establish common ground for liberal<br /> countries in Asia - Pacific. With the participation of the largest economies in the world (such as the<br /> US, Japan, Australia ...), TPP become more economical region 790 million, contributing 40% of<br /> GDP and accounts for 1/3 of injuries global trade.<br /> Agricultural supply chain, a necessary step for Vietnam to join the TPP. In the framework of<br /> this paper, the authors analyze the advantages and give some models for agricultural applications<br /> Vietnam joining the TPP.<br /> Keywords: TPP, Agricultural supply chain, advantages, application model.<br /> * ThS. Ban quản lý Khu Nông Nghiệp Công Nghệ Cao TPHCM (AHTP). ĐT: 0913 914400. Email: thientuminh@yahoo.com<br /> <br /> 80<br /> <br /> Chuỗi cung ứng . . .<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Lần đầu tiên, TPP có 4 nước: Singapore,<br /> Chile, Newzealand, Brunei ký Hiệp định<br /> này vào ngày 3/6/2005 và có hiệu lực ngày<br /> 28/5/2006.<br /> Tháng  9/2008, Hoa Kỳ tỏ ý định muốn<br /> tham gia  đàm phán TPP,  sau đó tháng 11/2008<br /> các  nước Australia, Peru cũng  tuyên bố tham<br /> gia, tiếp đến là Canada tham gia vào tháng<br /> 10/2012 và mới đây nhất, Nhật Bản tham gia<br /> đàm phán vào tháng 3/2013.<br /> Việt Nam đã tuyên bố tham gia TPP với tư<br /> cách là thành viên đầy đủ từ ngày 13/11/2010.<br /> Như vậy, đến thời điểm này, TPP gồm<br /> 12 nước thành viên: Australia, Brunei,<br /> Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico,<br /> Newzealand, Peru, Singapore, Hoa Kỳ và<br /> Việt Nam.<br /> Phạm vi điều chỉnh của TPP rất rộng, một<br /> thoả thuận toàn diện bao quát tất cả các khía<br /> cạnh chính của một hiệp định thương mại tự<br /> do bao gồm trao đổi hàng hoá, các quy định<br /> về xuất xứ, rào cản kỹ thuật, trao đổi dịch<br /> vụ, vấn đề sở hữu trí tuệ, các chính sách của<br /> chính quyền về vấn đề môi trường, lao động,<br /> chống tham nhũng... TPP nhắm đến việc cắt<br /> giảm thuế quan tại các nước và đặt tiêu chuẩn<br /> chung cho các vấn đề khác. Hiện nay, thỏa<br /> thuận thuế quan đối với các hàng hóa nhạy<br /> cảm là thách thức lớn nhất cho việc đạt được<br /> thỏa thuận chung giữa 12 nước tham gia đàm<br /> phán TPP. Nếu như Hiệp định WTO  mang<br /> tính đàm phán một chiều, Việt Nam phải mở<br /> cửa thị trường cho các nước thành viên WTO <br /> và  không  có quyền  đòi hỏi họ mở cửa cho<br /> mình  thì  Hiệp định TPP là  một hiệp định<br /> “có đi có lại”, các nước muốn Việt Nam mở<br /> thị trường cho họ và họ cũng mở  thị trường<br /> cho Việt Nam.<br /> Tác động của TPP đến những nước có<br /> <br /> mức phát triển thấp hơn sẽ có cơ hội phát triển<br /> mạnh mẽ hơn. Trong nhiều nghiên cứu định<br /> lượng của chuyên gia nước ngoài, Việt Nam<br /> là một trong những nước hưởng lợi lớn từ TPP<br /> (phần lớn các nước có lợi khoảng 1-2 điểm %<br /> từ TPP, riêng Việt Nam khoảng 5%). Bên cạnh<br /> đó, trong số 11 đối tác đang đàm phán với Việt<br /> Nam, hiện có 7 đối tác có quan hệ thương mại<br /> tự do với  nước ta; 4 đối tác còn lại (Hoa Kỳ,<br /> Canada, Mexico, Peru), chưa thiết lập quan hệ<br /> thương mại tự do nên cơ hội chủ yếu  của Việt<br /> Nam sẽ mở  rộng ở 4 thị trường này. Việt Nam<br /> sẽ là một trong những nước có nhiều lợi ích<br /> khi gia nhập TPP vì mục tiêu chính của TPP<br /> là giảm thuế và những rào cản hàng hoá cho<br /> dịch vụ. Khi các dòng thuế giảm xuống, Việt<br /> Nam có thể gia tăng xuất khẩu quần áo, giày<br /> dép  và nhiều mặt hàng khác vốn là thế mạnh<br /> của mình vào các thị trường lớn, đặc biệt là thị<br /> trường Hoa Kỳ mà không phải cạnh tranh với<br /> sản phẩm của một số nước khác. TPP sẽ tạo ra<br /> một cơ hội rất lớn cho các quốc gia thành viên<br /> hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế khu<br /> vực cũng như thế giới và tăng cường năng lực<br /> cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước;<br /> gia tăng hàng hóa xuất khẩu cũng như gia<br /> tăng GDP của quốc gia.<br /> Dưới con mắt các chuyên gia kinh tế kỳ<br /> cựu tham gia các cuộc đàm phán, hoặc quan<br /> sát các hiệp định, TPP mang lại những kỳ<br /> vọng lớn cho nền kinh tế nước nhà, bởi có<br /> phạm vi rộng hơn nhiều so với WTO. Theo<br /> nghiên cứu của VCCI (Phòng Thương mại và<br /> Công nghiệp VN), VN có thể có thêm 64 tỷ<br /> USD, có tốc độ tăng trưởng 13% nhờ quy mô<br /> xuất khẩu sẽ tăng 37% trong TPP. TPP có thể<br /> giúp VN đảo ngược tình thế nhập siêu quá lớn<br /> từ Trung Quốc. Đặc biệt, liên quan đến thể<br /> chế, TPP tạo áp lực cho khu vực DNNN, vốn<br /> bị coi là trì trệ, nhiều yếu kém phải thay đổi và<br /> 81<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> chính thức được thông qua, cần có sự đồng bộ<br /> trong đề xuất và thực hiện các giải pháp cũng<br /> như sự quyết tâm và cộng lực của cả bộ máy<br /> quản lý nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp<br /> trong nước. Trong đó, tôi đặc biệt quan tâm<br /> giải pháp phát triển chuỗi cung ứng nông<br /> sản, một trong những điểm yếu của chúng ta<br /> khi hội nhập kinh tế thế giới và cũng là điểm<br /> mấu chốt quan trọng để nâng cao khả năng<br /> hội nhập kinh tế thế giới và nâng cao năng<br /> lực cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp<br /> Việt Nam, Chuỗi là một loạt các hoạt động<br /> kinh doanh (hay chức năng) có quan hệ với<br /> nhau, từ việc cung cấp các đầu vào cụ thể cho<br /> một sản phẩm nào đó, đến sơ chế, chuyển đổi,<br /> marketing đến bán sản phẩm đó cho người<br /> tiêu dùng. Chuỗi là yếu tố làm phẳng thế giới<br /> (Thomas Friedman trong “thế giới phẳng”).<br /> Xây dựng các chuỗi cung ứng nội địa và tham<br /> gia vào các chuỗi cung ứng khu vực và toàn<br /> cầu là giải pháp hữu hiệu để tái cấu trúc nền<br /> kinh tế nước ta thành công. Tham gia chuỗi<br /> là hàng loạt các doanh nghiệp (nhà vận hành)<br /> thực hiện các chức năng, nghĩa là nhà sản<br /> xuất, nhà chế biến, nhà buôn bán và nhà phân<br /> phối một sản phẩm cụ thể nào đó. Các doanh<br /> nghiệp kết nối nhau bằng một loạt các giao<br /> dịch kinh doanh trong đó, sản phẩm được<br /> chuyển từ tay nhà sản xuất đến tay người tiêu<br /> dùng cuối cùng.<br /> Chuỗi cung ứng với việc xây dựng chuỗi<br /> giá trị, sự phân khúc chuỗi giá trị, các rủi ro<br /> trong chuỗi cung ứng không còn là vấn đề<br /> mới mẻ trên thế giới nhưng vẫn chưa được<br /> áp dụng nhiều ở nước ta và trong thời gian<br /> qua, vẫn là vấn đề cần phải được phân tích,<br /> nhìn nhận và ứng dụng trong điều kiện nước<br /> ta dưới góc nhìn của những nhà điều hành<br /> doanh nghiệp lẫn các nhà hoạch định chính<br /> sách. Đối với Việt Nam chúng ta, tiềm năng<br /> <br /> phải cạnh tranh bình đẳng với các thành phần<br /> kinh tế khác. Mọi sự hỗ trợ trực tiếp, gián tiếp<br /> đối với DNNN đều phải theo quy định trong<br /> TPP (VietNamNet, ngày 6/10).<br /> Tuy nhiên, TPP cũng đặt ra không ít thách<br /> thức. Việc giảm thuế chắc chắn sẽ dẫn đến sự<br /> gia tăng nhanh chóng luồng hàng nhập khẩu<br /> từ các nước TPP vào Việt Nam với giá cả<br /> cạnh tranh. Điều này dẫn đến hệ quả tất yếu là<br /> doanh nghiệp đối mặt với sự cạnh tranh gay<br /> gắt cả trong thị trường nội địa lẫn thị trường<br /> xuất khẩu, thị phần hàng hóa của Việt Nam sẽ<br /> bị thu hẹp, thậm chí là nguy cơ sụt giảm mạnh<br /> hoặc mất luôn cả thị phần trong nước. Nguy<br /> cơ này đặc biệt nghiêm trọng đối với nhóm<br /> hàng nông sản, vốn gắn liền với đối tượng dễ<br /> bị tổn thương trong hội nhập, đó là nông dân.<br /> Theo số liệu thống kê của Tổ chức Nông<br /> lương Liên Hiệp Quốc (FAO), nếu như trong<br /> năm 2001 chúng ta mới phải nhập khẩu 0,5<br /> triệu tấn nguyên liệu thức ăn chăn nuôi này thì<br /> năm 2011 lên tới 2,7-2,8 triệu tấn. Năm 2013,<br /> theo số liệu của Bộ NN&PTNT, nếu tính cả<br /> lượng nhập khẩu bắp, đậu nành và lúa mì Việt<br /> Nam đã chi ra trên 4 tỉ USD nhập thức ăn<br /> chăn nuôi và các loại nguyên liệu. Nhiều loại<br /> cây trồng nội địa như đậu nành, ca cao, mía...<br /> sẽ có nguy cơ biến mất khi Việt Nam tham gia<br /> các hiệp định thương mại.<br /> Đánh giá mang tính định tính cho thấy<br /> ngành hàng trong nước có thể gặp khó khăn<br /> là ngành nông nghiệp với các mặt hàng  thịt<br /> gà , heo, bò là ngành lợi thế của Hoa Kỳ hoặc<br /> mặt hàng đường là thế mạnh của Australia thì<br /> các ngành hàng tương ứng của ta cũng có thể<br /> gặp khó khăn.<br /> Để nâng cao khả năng cạnh tranh của<br /> nông sản Việt Nam cũng như nâng cao năng<br /> lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam<br /> trong lĩnh vực nông nghiệp khi hiệp định TPP<br /> 82<br /> <br /> Chuỗi cung ứng . . .<br /> <br /> sản xuất trong nước còn lớn, thị trường tiêu<br /> thụ với hơn 86 triệu dân với sức mua cao hết<br /> sức hấp dẫn, nguồn nhân lực dồi dào. Chúng<br /> ta nên suy nghĩ sâu hơn về chuỗi cung ứng để<br /> tìm được lợi thế và vị trí của mình trong bàn<br /> cờ của thế giới.<br /> 2. LỢI ĐIỂM CHUỖI CUNG ỨNG<br /> NÔNG SẢN CỦA VIỆT NAM<br /> yy Kết hợp được ưu thế và sở trường của<br /> các nhân tố tham gia trong chuỗi<br /> yy Chia sẻ được trách nhiệm, rủi ro và<br /> quyền lợi.<br /> yy Nâng cao khả năng cạnh tranh và hiệu<br /> quả trong việc giới thiệu sản phẩm và năng<br /> lực cung ứng.<br /> yy Tạo sự an tâm cho các nhà phân phối<br /> cũng như người tiêu dùng<br /> Và để nước ta có thể chen chân vào chuỗi<br /> cung ứng toàn cầu, có thể phát triển chiều<br /> rộng và chiều sâu cluster (cụm liên hoán).<br /> Trong chế biến nông sản do bên mua nắm thế<br /> <br /> chủ động, ngày càng có khả năng bên mua<br /> quy định tiêu chuẩn cho cả chuỗi. Ví dụ: CT<br /> group của Thái Lan, họ chuyển từ sản xuất<br /> sang bán lẻ, do bị chuỗi bán lẻ đặt ra các quy<br /> định và họ đang thử nghiệm để nâng cao chất<br /> lượng và giá trị của chuỗi cung ứng. Còn<br /> trong công nghệ chế biến thực phẩm và nông<br /> sản, Việt Nam chúng ta đã đạt tiến bộ trong<br /> ngành chế biến nông sản, tuy nhiên, cần đạt<br /> đến mức độ phát triển chiều sâu trong ngành<br /> chế biến và liên kết chặt chẽ để sản xuất ra<br /> sản phẩm, không chỉ về giá mà còn đáp ứng<br /> kịp thời, đều đặn về số lượng và đáng tin cậy<br /> về chất lượng, an toản vệ sinh thực phẩm. Việt<br /> Nam có thể trở thành nhà cung ứng nông sản<br /> đã chế biến quan trọng cho thế giới. Các tỉnh<br /> Việt Nam nằm nhiều ở biển, chúng ta có lợi<br /> thế rất lớn dễ xuất khẩu bằng đường biển. Ở<br /> Trung Quốc, các tỉnh trong lục địa phát triển<br /> chậm, sau khi chi phí các tỉnh ở biển tăng lên,<br /> người ta mới phát triển sâu vào nội địa.<br /> <br /> 3. ĐỀ XUẤT CHO MÔ HÌNH ỨNG DỤNG CHO NÔNG SẢN VIỆT NAM<br /> <br /> 83<br /> <br /> Tạp chí Kinh tế - Kỹ thuật<br /> <br /> 3.2. Thiết lập hệ thống truy xuất nguồn<br /> gốc sản phẩm<br /> Đây là hệ thống truy xuất nguồn gốc sản<br /> phẩm được sử dụng khá rộng rãi tại các nước<br /> phát triển với mục đích:<br /> yy Tuân thủ các qui định, các luật lệ của<br /> các nước nhập khẩu, các tổ chức phân phối tại<br /> các nước phát triển<br /> yy Để tăng hình ảnh công ty theo hướng<br /> phát triển bền vững, minh bạch và hướng về<br /> khách hàng.<br /> yy Giải đáp nhanh và đạt độ tin cậy khi có<br /> bất kỳ sự cố nào có liên quan đến vấn đề vệ<br /> sinh an toàn thực phẩm trong chuỗi cung ứng<br /> yy Đáp ứng yêu cầu của các đối tác, cả<br /> thượng nguồn và hạ nguồn<br /> yy Được xem như là một công cụ có hiệu<br /> quả trong nỗ lực chống khủng bố sinh học.<br /> Hệ thống này cho biết nguồn gốc xuất xứ<br /> của sản phẩm, cách thức sản phẩm được sản<br /> xuất ra cũng như đường đi của sản phẩm từ<br /> đồng ruộng đến bàn ăn của người tiêu dùng.<br /> Hệ thống này tạo niềm tin cho người tiêu<br /> dùng khi mua sắm sản phẩm, giúp các thành<br /> viên kiểm tra các khâu trong chuỗi cung ứng,<br /> đề phòng và phát hiện các rủi ro có thể xảy ra<br /> <br /> Dựa vào mô hình ứng dụng cho nông<br /> nghiệp Việt Nam, trong phạm vi nghiên cứu<br /> của mình chúng tôi mạn phép đề xuất một số<br /> giải pháp phát triển chuỗi cung ứng nông sản<br /> Việt Nam khi tham gia TPP như sau:<br /> 3.1. Đầu tư sâu cho công nghệ sau thu<br /> hoạch<br /> Trước mắt, cần khuyến khích đầu tư các<br /> cơ sở chế biến và bảo quản nông sản tại các<br /> chợ đầu mối nông sản. Hệ thống sơ chế, chế<br /> biến và kho bảo quản này phải bảo đảm đạt<br /> các tiêu chuẩn HACCP hoặc BRC. Đây sẽ là<br /> nơi tập trung thu mua, phân loại, chế biến và<br /> phân phối nông sản phục vụ cho xuất khẩu lẫn<br /> nội tiêu. <br /> Về mặt vĩ mô, cần nhập khẩu cũng như<br /> cung cấp đầy đủ thông tin về một số công<br /> nghệ, chất bảo quản sau thu hoạch của các<br /> nước có nền nông nghiệp và công nghệ sau<br /> thu hoạch tiên tiến như: Mỹ, Úc, Canada… để<br /> chuyển giao cho các doanh nghiệp chuyên về<br /> bảo quản, chế biến sau thu hoạch nhằm khắc<br /> phục ngay điểm yếu của ngành chế biến nông<br /> sản và nâng cao khả năng xuất khẩu nông sản<br /> sang thị trường các nước TPP.<br /> <br /> trong từng khâu vận hành của chuỗi.<br /> <br /> 84<br /> <br />