Chuỗi giá trị nấm rơm tại xã Phú Lương, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, tập 72B, số 3, năm 2012<br /> <br /> CHUỖI GIÁ TRỊ NẤM RƠM TẠI XÃ PHÚ LƯƠNG, HUYỆN PHÚ VANG<br /> TỈNH THỪA THIÊN HUẾ<br /> Nguyễn Trọng Dũng1, Nguyễn Thị Minh Hòa2<br /> 1<br /> Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế<br /> 2<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> Tóm tắt. Nghiên cứu này tập trung phân tích chuỗi giá trị nấm rơm tại xã Phú<br /> Lương, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế. Kết quả nghiên cứu cho thấy 82%<br /> nấm rơm sản xuất tại xã Phú Lương tiêu thụ tại thị trường Thừa Thiên Huế, 18 %<br /> còn lại được các bán buôn chở đi tiêu thụ tại thành phố Đà Nẵng, các tỉnh Quảng<br /> Bình và Quảng Trị. Đối với thị trường Thừa Thiên Huế thì bán buôn là người cung<br /> ứng chủ yếu (97,6%). Như vậy, bán buôn giữ vai trò điều khiển, chi phối toàn bộ<br /> các hoạt động kinh doanh nấm rơm trên thị trường. Nghiên cứu về vị thế tài chính<br /> chỉ ra rằng chi phí, lợi nhuận và lợi nhuận biên phân chia không đồng đều trong<br /> chuỗi. Hộ trồng nấm là người có vị thế tài chính cao nhất trên cả chi phí gia tăng,<br /> lợi nhuận và lợi nhuận biên nhưng họ là người hưởng lợi thấp nhất, bán buôn là<br /> người hưởng lợi cao nhất từ cả hai chuỗi giá trị chợ Đông Ba và chợ Bãi Dâu.<br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Một trong những đặc điểm của sản phẩm nông nghiệp là có những tố chất cần<br /> cho sức khỏe của con người. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, thu nhập đầu người<br /> ở Việt Nam nói chung và ở tỉnh Thừa Thiên Huế đang tăng lên. Bởi vậy, nhu cầu tiêu<br /> thụ các sản phẩm nông nghiệp có giá trị cao không những tăng lên về số lượng mà còn<br /> đòi hỏi cao hơn về chất lượng, đảm bảo vệ sinh, an toàn trong quá trình sử dụng và tốt<br /> hơn cho sức khỏe. Nấm nói chung và nấm rơm nói riêng là một loại thực phẩm bổ<br /> dưỡng được các nhà khoa học và giới bác sĩ xem là một “tiên dược” cho cuộc sống hiện<br /> đại. Chính vì vậy, nhu cầu tiêu thụ nấm rơm đang tăng lên, đặc biệt tại tỉnh Thừa Thiên<br /> Huế - nơi mà đa số người dân theo đạo Phật thì nấm rơm là nguyên liệu không thể thiếu<br /> trong các món ăn chay.<br /> Xã Phú Lương, huyện Phú Vang là một xã đi đầu về trồng nấm rơm ở tỉnh Thừa<br /> Thiên Huế. Số hộ tham gia trồng nấm và qui mô trồng nấm rơm của các hộ đang tăng<br /> lên một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, làm thế nào để nấm rơm của xã Phú Lương đáp<br /> ứng tốt nhu cầu của người tiêu dùng và người dân cải thiện thu nhập thông qua trồng<br /> nấm vẫn là những câu hỏi cần được giải quyết. Nghiên cứu này tập trung phân tích<br /> 67<br /> <br /> chuỗi giá trị nấm rơm với mục đích xác định cấu trúc chuỗi giá trị nấm rơm, hiểu rõ hơn<br /> về các tác nhân trong chuỗi và tìm hiểu vị thế tài chính của các tác nhân khi tham gia<br /> vào các chuỗi để từ đó có thể giúp hộ trồng nấm đưa ra những quyết định liên quan đến<br /> sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Phú Lương là xã có số hộ trồng nấm nhiều nhất và cũng là xã có phong trào<br /> trồng nấm phát triển ở huyện Phú Vang. Để thực hiện nghiên cứu này chúng tôi đã bắt<br /> đầu với việc thu thập số liệu thứ cấp liên quan đến trồng và tiêu thụ nấm rơm từ phòng<br /> Nông nghiệp, Hội Nông dân và sau đó là các hợp Tác xã, xã trồng nấm ở huyện Phú<br /> Vang. Thông qua kết quả điều tra và thảo luận, chúng tôi đã lựa chọn hộ trồng nấm –<br /> điểm bắt đầu của chuỗi giá trị ở xã Phú Lương để điều tra. Từ hộ trồng nấm chúng tôi<br /> lần từng bước để tìm ra chuỗi giá trị nấm ở Xã Phú Lương. Các cuộc điều tra với hộ<br /> nông dân theo bảng hỏi, và các cuộc phỏng vấn sâu dựa vào danh mục hỏi với toàn bộ<br /> các tác nhân tham gia trong chuỗi đã được thực hiện.<br /> Tổng số 95 hộ đại diện có qui mô trồng nấm khác nhau (10 hộ có 1 vòm nấm, 72<br /> hộ có 2 vòm nấm và 13 hộ có 3 vòm nấm) được lựa chọn từ các thôn trồng nấm rơm<br /> nhiều, trung bình và ít (Lê Xá Đông 25, Giang Đông B 25, Vĩnh Lưu 30, Lê Xá Trung 4,<br /> Giang Đông A 4, Khê Xá 4 và Lương Lộc 3). 17 hộ thu gom, trong đó 12 hộ thu gom<br /> cung ứng nấm rơm cho chuỗi giá trị Đông Ba và 5 thu gom cung ứng cho thị trường<br /> ngoại tỉnh. 13 nhà bán buôn, trong đó chuỗi giá trị Đông Ba 5, chuỗi giá trị Bãi Dâu 8<br /> người1. Đối với người bán lẻ, chúng tôi đã tiến hành điều tra 20 người tại các chợ trên<br /> thành phố Huế như Tây Lộc, Vĩ Dạ, Bến Ngự…<br /> 3. Chuỗi giá trị nấm rơm ở xã Phú Lương, huyện Phú Vang<br /> 3.1. Cấu trúc chuỗi giá trị nấm rơm ở xã Phú Lương, huyện Phú Vang<br /> Nấm rơm ở xã Phú Lương chủ yếu được tiêu thụ ở thị trường nội tỉnh (82%) và<br /> cung ứng khoảng 18% cho thị trường ngoại tỉnh như Đà Nẵng (ĐN), Quảng Bình (QB),<br /> Quảng Trị (QT) (Sơ đồ 1). Trong phạm vi nghiên cứu này chúng tôi chỉ tập trung phân<br /> tích chuỗi giá trị cung ứng cho thị trường tiêu thụ chính của nấm rơm xã Phú Lương –<br /> thị trường nội tỉnh Thừa Thiên Huế.<br /> Sơ đồ 1 chỉ ra rằng 72% nấm rơm ở xã Phú Lương được bán cho các hộ thu gom<br /> để cung ứng chủ yếu (63%) cho các nhà bán buôn chợ Đông Ba và 9% còn lại cung ứng<br /> cho các nhà bán buôn ở Đà Nẵng, Quảng Bình và Quảng Trị. 20% nấm rơm cung ứng<br /> <br /> 1<br /> <br /> Đối với các nhà bán buôn ở chợ Bãi Dâu, họ tự thu gom nấm từ các hộ trồng nấm rồi bán cho các nhà<br /> bán lẻ. Mặc dù khối lượng kinh doanh không lớn, nhưng họ thực hiện chức năng và đóng vai trò quan<br /> trọng như những nhà bán buôn trong chuỗi nên chúng tôi nhóm họ vào những nhà bán buôn thay vì<br /> những hộ thu gom.<br /> <br /> 68<br /> <br /> cho các nhà bán buôn chợ Bãi Dâu, 6% nấm rơm từ hầu hết của các hộ trồng nấm qui<br /> mô lớn được cung ứng cho các nhà bán buôn và chỉ có 2% nấm rơm được hộ trồng nấm<br /> bán trực tiếp đến người tiêu dùng địa phương. Trong tất cả các chuỗi cung ứng nấm rơm<br /> ra thị trường thì chuỗi mà hộ trồng nấm rơm xã Phú Lương bán cho các thu gom để<br /> cung ứng cho bán buôn chợ Đông Ba là lớn nhất, chiếm khoảng 73,2%. Chuỗi cung ít<br /> nhất nấm rơm ra thị trường Thừa Thiên Huế đó là chuỗi mà người trồng nấm xã Phú<br /> Lương bán trực tiếp đến người tiêu dùng, khoảng 2,4%2.<br /> <br /> 9%<br /> <br /> Thu gom<br /> <br /> Bán buôn các tỉnh<br /> (ĐN, QB, QT)<br /> 9%<br /> <br /> 72%<br /> <br /> Hộ trồng nấm rơm<br /> <br /> Bán lẻ:<br /> - Đà nẵng<br /> - Quảng Bình<br /> - Quảng Trị<br /> <br /> 63%<br /> <br /> Bán buôn Đông ba<br /> <br /> 6%<br /> <br /> 20%<br /> <br /> Bán buôn Bãi Dâu<br /> <br /> 2%<br /> <br /> 60%<br /> <br /> Bán lẻ:<br /> -Chợ TP Huế<br /> - Chợ địa<br /> phương<br /> - Siêu thị<br /> <br /> Người<br /> tiêu<br /> dùng<br /> (ĐN,<br /> QB, QT)<br /> <br /> Người<br /> tiêu<br /> dùng<br /> (Thừa<br /> Thiên<br /> Huế)<br /> <br /> Sơ đồ 1. Chuỗi giá trị nấm rơm ở xã Phú Lương, huyện Phú Vang<br /> <br /> Trong 82% nấm rơm tiêu thụ tại thị trường tỉnh Thừa Thiên Huế thì 60% nấm<br /> rơm được cung ứng bởi các nhà bán buôn chợ Đông Ba, 20% được cung ứng bởi các<br /> nhà bán buôn Bãi Dâu. Như vậy có thể nói bán buôn, đặc biệt bán buôn nấm rơm ở chợ<br /> Đông Ba giữ một vai trò rất quan trọng trong việc tiêu thụ nấm sản xuất ở xã Phú<br /> Lương. Những nhà bán buôn nấm rơm là những người điều khiển, chi phối hầu hết các<br /> chuỗi cung ứng nấm rơm cũng như thị trường tiêu thụ từ quyết định khối lượng giao<br /> dịch đến giá mua và giá bán nấm rơm hằng ngày trên thị trường và phương thức thanh<br /> toán.<br /> Bán buôn nấm rơm ở chợ Đông Ba dựa vào giá nấm rơm ngày hôm trước, giá tại<br /> các chợ khác, khối lượng nấm sản xuất ở tỉnh Thừa Thiên Huế và nhu cầu thị trường để<br /> quyết định giá mua và giá bán nấm rơm. Hằng ngày, vào lúc 3h sáng, bán buôn chợ<br /> Đông Ba sẽ gọi điện thoại thông báo giá mua cho các nhà thu gom ở xã Phú Lương để<br /> nhà thu gom quyết định thông báo giá mua nấm rơm cho hộ trồng nấm. Tuy nhiên, hộ<br /> trồng nấm thường chỉ được các nhà thu gom thanh toán tiền sau 5 đến 7 ngày và tùy<br /> thuộc vào giá thực tế mà người bán buôn Đông Ba quyết định vào thời điểm thanh toán.<br /> Nếu giá tại thời điểm thanh toán cao thì hộ trồng nấm sẽ được thanh toán với giá thông<br /> báo lúc thu gom, còn nếu giá tại thời điểm thanh toán thấp thì giá thanh toán cho hộ<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0,732 = 0,6/0,82; 0,024 = 0,02/0,82<br /> <br /> 69<br /> <br /> trồng nấm sẽ thấp hơn so với giá thông báo lúc thu gom. Như vậy, hộ trồng nấm vừa là<br /> tác nhân chịu sức ép về giá vừa phải chia sẻ các rủi ro từ biến động của thị trường nấm<br /> rơm.<br /> Bán buôn chợ Bãi Dâu trực tiếp thu gom nấm rơm từ các hộ trồng nấm theo hình<br /> thức “khoán” tức là người trồng nấm sau khi thu hoạch thì bỏ nấm sẵn vào bao để người<br /> thu gom đến nhận. Khi nhận nấm rơm từ các hộ trồng nấm thì bán buôn Bãi Dâu chưa<br /> thông báo giá mua cho hộ trồng nấm. Giá bán được nhà bán buôn xác định theo giá từng<br /> ngày ở chợ dựa vào giá của ngày hôm trước, lượng cung, cầu ngày hôm đó và chất<br /> lượng của nấm. Từ giá bán nấm rơm thực tế, bán buôn Bãi Dâu sẽ quyết định mức giá<br /> mua trả cho hộ trồng nấm. Hộ trồng nấm sẽ được bán buôn Bãi Dâu thanh toán tiền<br /> trong vòng 1 đến 2 ngày sau. Như vậy, giao dịch với các nhà bán buôn chợ Bãi Dâu thì<br /> hộ trồng nấm vẫn là người bị động về các thông tin trên thị trường và cũng phải chia sẻ<br /> rủi ro từ những biến động trên thị trường nấm hằng ngày.<br /> 3.2. Vị thế tài chính của các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị nấm rơm<br /> Khi tham gia vào các chuỗi giá trị khác nhau, vị thế tài chính của các tác nhân sẽ<br /> khác nhau. Như đã đề cập ở trên, hầu hết (97,6%) nấm rơm tiêu thụ ở thị trường Thừa<br /> Thiên Huế được cung ứng bởi các nhà bán buôn, trong đó bán buôn Đông Ba cung ứng<br /> 73,2 % và bán buôn Bãi Dâu cung ứng 24,4%. Để hiểu rõ vị trí tài chính của các tác<br /> nhân, nghiên cứu sẽ đi vào phân tích các chuỗi giá trị cung ứng nấm rơm cho các bán<br /> buôn chợ Đông Ba và Bãi Dâu.<br /> 3.2.1. Vị thế tài chính của các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị nấm rơm chợ<br /> Đông Ba<br /> Bảng 1 trình bày vị thế tài chính của các tác nhân khi tham gia vào chuỗi giá trị<br /> nấm rơm chợ Đông Ba, cho thấy rằng lợi nhuận biên của toàn chuỗi đối với 1kg nấm<br /> rơm là 60.000 đồng, trong đó chi phí gia tăng trên 1kg nấm là 25.555 đồng chiếm<br /> 42,6% và lợi nhuận là 34.445 đồng trên 1kg nấm rơm, chiếm 57,4%3. Trong tổng chi<br /> phí gia tăng của 1kg nấm rơm (25.555đồng) thì chi phí gia tăng hộ trồng nấm rơm bỏ ra<br /> là nhiều nhất với 20.155 đồng, chiếm 78,9%. Tác nhân bỏ ít chi phí gia tăng nhất trên<br /> 1kg nấm rơm đó chính là bán buôn (1,500 đồng, chiếm 5,9%). Chi phí gia tăng của hộ<br /> trồng nấm rơm chiếm 78,9% trong tổng chi phí gia tăng nhưng tỷ lệ lợi nhuận mà họ<br /> nhận được chỉ chiếm 72,1% trong tổng lợi nhuận thu được từ 1kg nấm rơm bán ở chợ<br /> Đông Ba. Ngược lại, tỷ lệ chi phí gia tăng mà bán buôn chợ Đông Ba bỏ ra chỉ chiếm<br /> 5,9% nhưng tỷ lệ lợi nhuận mà họ nhận được từ 1kg nấm rơm bán ra lên tới 11,6%. Như<br /> vậy, có thể nói rằng bán buôn chợ Đông Ba không phải là tác nhân giữ vị thế tài chính<br /> <br /> 3<br /> <br /> Trong bài viết này, lợi nhuận biên là sự chêch lệch giữa giá bán và giá mua của các tác nhân trong chuỗi.<br /> Như vậy, tổng lợi nhuận biên của các tác nhân tham gia trong chuỗi sẽ là giá bán lẻ 1kg nẩm rơm trên thị<br /> trường. Lợi nhuận bao gồm cả tiền công lao động.<br /> <br /> 70<br /> <br /> cao nhất trong chuỗi nhưng là tác nhân hưởng lợi nhiều nhất từ chuỗi giá trị nấm rơm ở<br /> chở Đông Ba. Tác nhân hưởng lợi sau bán buôn đó chính là các nhà bán lẻ, tiếp đó là<br /> nhà thu gom và cuối cùng là hộ trồng nấm rơm. Điều này là hoàn toàn phù hợp với<br /> những nhận xét về vai trò lãnh đạo, điều khiển chuỗi giá trị của các bán buôn nấm rơm<br /> ở phần trên.<br /> Bảng 1. Chi phí, lợi nhuận và lợi nhuận biên của các tác nhân tham gia<br /> vào chuỗi giá trị nấm rơm chợ Đông Ba<br /> Chi phí<br /> Tác nhân<br /> tham gia<br /> chuỗi<br /> <br /> Tổng<br /> chi phí<br /> (đ/kg)<br /> <br /> Chi<br /> phí gia<br /> tăng<br /> (đ/kg)<br /> <br /> Chi<br /> phí gia<br /> tăng<br /> <br /> Hộ trồng nấm<br /> rơm<br /> <br /> 20.155<br /> <br /> 20.155<br /> <br /> 78,9<br /> <br /> Thu gom<br /> <br /> 47.000<br /> <br /> 2.000<br /> <br /> Bán buôn<br /> <br /> 51.000<br /> <br /> Bán lẻ<br /> <br /> 56.900<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> Lợi nhuận<br /> Đơn<br /> giá<br /> <br /> Lợi nhuận biên<br /> <br /> đ/kg)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (đ/kg)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 45.000<br /> <br /> 24.845<br /> <br /> 72,1<br /> <br /> 45.000<br /> <br /> 75,0<br /> <br /> 7,8<br /> <br /> 49.500<br /> <br /> 2.500<br /> <br /> 7,3<br /> <br /> 4.500<br /> <br /> 7,5<br /> <br /> 1500<br /> <br /> 5,9<br /> <br /> 55.000<br /> <br /> 4.000<br /> <br /> 11,6<br /> <br /> 5.500<br /> <br /> 9,2<br /> <br /> 1.900<br /> <br /> 7,4<br /> <br /> 60.000<br /> <br /> 3.100<br /> <br /> 9,0<br /> <br /> 5.000<br /> <br /> 8,3<br /> <br /> 25.555<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 34.445<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 60.000<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> (đ/kg)<br /> <br /> (đ/kg)<br /> <br /> (Nguồn: Số liệu điều tra 2010).<br /> 3.2.2. Vị thế tài chính của các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị nấm rơm chợ<br /> Bãi Dâu<br /> Vị thế tài chính của các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị nấm rơm ở chợ Bãi<br /> Dâu cũng không có những thay đổi lớn khi bán buôn Bãi Dâu thực hiện luôn công việc<br /> thu gom nấm rơm trực tiếp từ các hộ trồng nấm rồi sau đó đưa đến chợ Bãi Dâu bán<br /> trực tiếp cho các nhà bán lẻ. Khi thu gom trực tiếp từ các hộ trồng nấm (đây là công<br /> việc chủ yếu của các nhà thu gom) rồi sau đó tiến hành phân loại nấm (bán buôn Đông<br /> Ba thuê người làm) chi phí gia tăng và lợi nhuận thu được trên 1kg nấm của các bán<br /> buôn Bãi Dâu cao hơn so với bán buôn Đông Ba. Cụ thể, bán buôn Bãi Dâu bỏ ra 3.200<br /> đồng (12,5%) trong chi phí gia tăng trên 1kg nấm rơm là 25.555 đồng, họ thu được<br /> 5.800 đồng (16,9%) trên tổng lợi nhuận thu được từ 1kg nấm rơm bán ở chợ Bãi Dâu là<br /> 34.445 đồng. Hộ trồng nấm rơm bỏ ra 20.155 đồng chi phí trên 1kg nấm cho thời gian<br /> trồng nấm trung bình khoảng từ 21-23 ngày và họ thu được 24.845 đồng trên 1kg nấm<br /> rơm. Rõ ràng trồng nấm rơm mang lại lợi nhuận cho người dân nhưng so với các tác<br /> nhân khác trong chuỗi thì họ vẫn là người hưởng lợi thấp nhất. Bảng 2 cho thấy, bán<br /> buôn vẫn là người hưởng lợi cao nhất, tiếp sau đó là nhà bán lẻ nấm rơm. Xét về vị thế<br /> tài chính thì hộ trồng nấm giữ vị thế cao nhất trên cả ba khía cạnh chi phí giá tăng, lợi<br /> nhuận và lợi nhuận biên và không có gì thay đổi khi họ bán nấm rơm cho bán buôn Bãi<br /> Dâu hay bán cho thu gom để cung ứng cho bán buôn Đông Ba.<br /> 71<br /> <br />