Chương I: Sâu hại cây lương thực

Chia sẻ: 986753421 986753421 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

292
lượt xem 94
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chương i: sâu hại cây lương thực', nông - lâm - ngư, nông nghiệp phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương I: Sâu hại cây lương thực

Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai SÁU HAÛI CÁY LÆÅNG THÆÛC CHÆÅNG I. SÁU HAÛI CÁY LUÏA A. SÁU HAÛI CÁY LUÏA ÅÍ GIAI ÂOAÛN TÀNG TRÆÅÍNG RUÄÖI ÂUÛC LAÏ Tãn khoa hoüc: Hydrellia griseola (Fallen) Hoü Ephydridae, Bäü Hai Caïnh (Diptera) 1. Phán bäú Ruäöi âæåüc ghi nháûn xuáút hiãûn âáöu tiãn åí Philippines, hiãûn nay ruäöi âaî hiãûn diãûn trãn háöu hãút caïc vuìng träöng luïa åí âäng nam AÏ cháu. Trãn thãú giåïi ruäöi laì loaìi cän truìng gáy haûi quan troüng cho cáy luïa, nhæng åí âäöng bàòng säng Cæíu Long, màûc duì ruäöi ráút phäø biãún nhæng khäng gáy haûi nhiãöu. 2. Kyï chuí Ngoaìi cáy luïa, ruäöi coìn coï thãø säúng trãn luïa hoang, caïc loaûi coí nhæ coí Brachiaria, Leptochloa, Leersia, Panicum, Cynodon. Ruäöi âuûc laï luïa Hydellia griseola (Fallen) (Theo Feakin, 1976; Reissig vaì ctv., 1986) 1
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Ruäöi ráút giäúng ruäöi nhaì nhæng kêch thæåïc cå thãø nhoí hån, thán maìu xaïm, daìi tæì 2 - 5 mm, caïnh trong suäút, saíi caïnh tæì 2,5 - 3,5 mm. Thaình truìng caïi âeí træïng vaìo 3 - 4 ngaìy sau khi vuî hoïa, âeí khoaíng 100 træïng vaì coï tuäøi thoü trung bçnh tæì 3 - 7 ngaìy. Træïng hçnh báöu duûc, maìu tràõng, gàõn vaìo laï nhåì cháút keo tiãút tæì buûng ruäöi caïi vaì nåí trong voìng tæì 2 - 6 ngaìy. Doìi coï cå thãø hçnh truû, daìi tæì 6 - 7 mm, måïi nåí maìu tràõng sæîa, dáön dáön chuyãøn sang maìu vaìng nhaût; doìi coï 3 tuäøi, phaït triãøn trong thåìi gian tæì 10 - 14 ngaìy. Nhäüng daìi tæì 3 - 4 mm, maìu náu nhaût, hçnh truû, coï 2 gai nhoün åí cuäúi buûng. Nhäüng phaït triãøn tæì 7 - 10 ngaìy. 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Thaình truìng hoaût âäüng vaìo ban ngaìy vaì thæåìng âáûu trãn nhæîng laï luïa gáön màût næåïc, khäng bë thu huït båíi aïnh saïng âeìn, nhæng bë thu huït nhiãöu båíi ruäüng luïa måïi cáúy. Thaình truìng thêch âeí træïng trãn ruäüng luïa coìn nhoí, khoaíng 30 ngaìy sau khi cáúy. Træïng âæåüc âeí tæìng caïi trãn phiãún nhæîng laï gáön màût næåïc, nhiãöu nháút trãn luïa cáúy. ÁÚu truìng khi nåí ra seî nhåì sæång di chuyãøn dáön xuäúng caïc chäöi non, táún cäng trãn laï non coìn cuäún laûi cuía cáy luïa bàòng caïch duìng moïc nhoün åí miãûng chêch huït laï non nháút. Do âo,ï khi laï måí ra seî coï nhæîng vãút maìu vaìng låüt hoàûc bë luíng thaình mäüt haìng ngang hoàûc laìm âæït ngang phiãún laï. Laï non bë hæ vaì khä, cáy luïa bë luìn vaì phaït triãøn keïm, cho êt chäöi. Ruäöi thæåìng táún cäng luïa non 2 thaïng tuäøi tråí laûi, nháút laì gáy haûi nàûng cho luïa væìa måïi cáúy. Luïa cáúy bë haûi nhiãöu hån luïa saû do thaình truìng phaït hiãûn cáy luïa nhåì boïng cáy luïa phaín chiãúu tæì màût næåïc xuäúng ruäüng. Ruäüng luïa do ruäöi táún cäng coï thãø häöi phuûc nãúu sau âoï khäng coï loaìi sáu naìo táún cäng liãn tiãúp theo, nhæng coï thãø chên muäün khoaíng tæì 7 - 10 ngaìy. 5. Biãûn phaïp phoìng trë - Nãúu coï âiãöu kiãûn nãn ruït næåïc âënh kyì khoíi ruäüng trong voìng 30 ngaìy sau khi cáúy, mäùi láön ruït næåïc khoaíng 3 - 4 ngaìy. - Sæí duûng thuäúc hoïa hoüc nãúu ruäöi coï máût säú cao bàòng 3 caïch sau: *. Nhuïng rãù maû vaìo dung dëch thuäúc læu dáùn mäüt âãm træåïc khi cáúy. *. Sæí duûng thuäúc häüt coï taïc duûng læu dáùn raíi vaìo ruäüng. *. AÏp duûng thuäúc næåïc luïc 1 - 2 tuáön sau khi cáúy âãø diãût thaình truìng. 2
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai SÁU PHAO Tãn khoa hoüc: Nymphula depunctalis (Gueneïe) = Paraponyx stagnalis Zeller Hoü Ngaìi Saïng (Pyralidae), Bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera) 1. Phán bäú. Âáy laì loaìi sáu haûi luïa quan troüng åí háöu hãút caïc quäúc gia miãön Nam vaì Âäng Nam AÏ cháu. ÅÍ Viãût Nam, sáu chè gáy haûi nhiãöu åí caïc vuìng träöng luïa coï næåïc ngáûp tæång âäúi cao tæì 10 - 30 cm. 2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, sáu phao coìn coï thãø säúng trãn mäüt säú loaûi coí laï heûp nhæ Cynodon, Echinochloa, Leersia, Leptochloa, Paspalum. 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Bæåïm coï chiãöu daìi thán tæì 6 - 8 mm. Caïnh càng khoaíng 15 mm, tràõng boïng, caïnh træåïc coï nhiãöu cháúm náu nhoí vaì hai cháúm maìu náu to åí giæîa caïnh. Thaình truìng säúng tæì 4 - 8 ngaìy. Mäüt bæåïm caïi coï thãø âeí tæì 50 - 70 træïng. Træïng hçnh troìn, håi deûp, âæåìng kênh khoaíng 0,5 mm, maìu vaìng nhaût khi måïi âeí vaì chuyãøn thaình maìu vaìng âáûm luïc sàõp nåí. Træïng âæåüc âeí raíi raïc hoàûc thaình tæìng haìng tæì 10 - 20 træïng trãn beû hoàûc màût dæåïi caïc laï saït màût næåïc. Thåìi gian uí træïng tæì 3 - 5 ngaìy. . Nymphula depunctalis : voìng âåìi,bæåïm vaì áúu truìng (Reissig vaì ctv., 1995) 3
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Sáu måïi nåí maìu tràõng, daìi khoaíng 1,2 mm, âáöu maìu vaìng nhaût. Tæì tuäøi 2, mçnh sáu chuyãøn thaình maìu xanh luûc, trong suäút. Sáu coï 5 tuäøi, phaït triãøn tæì 15 âãún 25 ngaìy. Sáu coï 6 âäi mang giaí (gills) åí doüc 2 bãn cå thãø, do âoï sáu khäng thåí bàòng khê kháøu maì thåí bàòng mang giaí âãø láúy oxy tæì næåïc chæïa trong äúng phao. Khi låïn âuí sæïc sáu daìi khoaíng 20 mm. Nhäüng phaït triãøn trong thåìi gian tæì 4 - 7 ngaìy. Voìng âåìi sáu phao tæì 29 - 37 ngaìy tuyì theo âiãöu kiãûn thåìi tiãút vaì dinh dæåîng 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Bæåïm thæåìng vuî hoïa vãö ban âãm bàòng caïch chui qua mäüt läù åí âáöu trãn cuía phao vaì áøn dæåïi laï luïa vaìo ban ngaìy, âeí træïng vaìo ban âãm. Bæåïm bë thu huït nhiãöu båíi aïnh âeìn vaì vaìo âeìn nhiãöu luïc tràng coìn nhoí. Bæåïm coï khaí nàng bay xa âäü 1 km. Sau khi nåí, sáu caûp màût dæåïi laï âãø àn, khoaíng 2 - 3 ngaìy sau sáu bàõt âáöu cuäún laï thaình phao. Âáöu tiãn áúu truìng boì lãn âáöu ngoün laï non, càõn âæït ngang mäüt âoaûn, xong nhaí tå cuäún laï laûi thaình äúng, sau âoï càõn âæït pháön cuäúi âãø äúng råìi khoíi laï vaì duìng tå kãút bao laï laûi. Sáu åí trong äúng, khi àn thç chui ra ngoaìi, sáu caûp pháön xanh laï luïa âãø àn, chæìa laûi nhæîng vãût daìi maìu tràõng åí âáöu laï. Âäi khi sáu buäng mçnh cho phao råi xuäúng màût næåïc âãø láúy næåïc vaìo phao hoàûc cho phao träi tæì buûi luïa naìy sang buûi luïa khaïc, vç váûy loaìi sáu naìy æa thêch ruäüng coï nhiãöu næåïc. Ban ngaìy sáu áøn trong phao vaì träi trãn màût næåïc, ban âãm thæåìng gàõn äúng phao trãn gäúc cáy luïa âãø caûp àn. Sáu laìm phao måïi khi thay da. Khi låïn âuí sæïc, sáu boì xuäúng gäúc cáy luïa, gáön saït màût næåïc, bët kên 2 âáöu phao vaì daïn chàût äúng phao vaìo gäúc luïa âãø laìm nhäüng. Sáu gáy haûi luïa non tæì 2 thaïng tuäøi tråí laûi do áúu truìng caûp phiãún laï thaình tæìng vãût, chè chæìa laûi maìng tràõng, vaì laï luïa bë sáu càõn âæït âãø laìm phao seî laìm giaím sæïc tàng træåíng cuía luïa non. Triãûu chæïng do sáu phao gáy ra trãn ruäüng ráút dãù nháûn diãûn laì laï luïa bë âæït âáöu, coï nhiãöu vãút tràõng åí ngoün laï vaì vãút sáu càõn trong toaìn ruäüng seî coï daûng nhæîng vãût khäng âãöu nhau do phao gáy haûi vaì träi daût trong ruäüng luïa theo gioï hay theo doìng næåïc. Cáy luïa bë sáu phao gáy haûi tråí nãn luìn, cho êt chäöi nhæng coï thãø phuûc häöi nãúu khäng bë ruûng laï nhiãöu vaì coï thãø chên muäün hån bçnh thæåìng tæì 7 - 10 ngaìy. 5. Biãûn phaïp phoìng trë - Laìm næång maû khä, cáúy maû håi giaì. - Khi ruäüng bë sáu phao gáy haûi, coï thãø thaïo næåïc ra vaìi ngaìy âãø ruäüng khä, sáu khäng di chuyãøn âæåüc hoàûc båm næåïc cho ngáûp cao âãø äúng bao sáu näøi lãn xong våït cho vët àn hoàûc âäút boí. 4
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai - Theo Cuûc Träöng Troüt vaì Baío Vãû Thæûc Váût (1991), khi trãn ruäüng coï khoaíng 250 laï luïa/m2 bë sáu àn thç nãn aïp duûng thuäúc, coï thãø duìng caïc loaûi thuäúc nhuî dáöu âãø taûo mäüt maìng moíng dáöu trãn màût næåïc, giãút sáu áøn mçnh bãn trong bao. Theo quy trçnh IPM thç khi tháût sæû cáúp baïch làõm måïi duìng thuäúc âãø trë vç cáy luïa coï khaí nàng phuûc häöi do chè coï phiãún laï bë càõn hæ. SÁU PHAO MÅÏI ÂUÛC BEÛ LUÏA 1. Phaïn bäú vaì kyï chuí Trong vaìi nàm gáön âáy, trãn âäöng ruäüng thuäüc caïc tènh ÂBSCL coï xuáút hiãûn mäüt loaìi sáu haûi måïi, coï nhiãöu âàûc âiãøm væìa gáön giäúng våïi sáu phao, væìa gáön giäúng våïi sáu âuûc thán, nãn taûm goüi laì “sáu phao måïi” (SPM). Âáy laì âäúi tæåüng coï âàûc tênh thêch nghi ráút räüng, væìa coï thãø táún cäng trãn phiãún laï luïa, væìa coï thãø âuûc vaìo beû cuía thán cáy luïa, nãn âaî gáy thiãût haûi ráút nhiãöu cho näng dán. Âa säú näng dán chæa biãút âæåüc caïc âàûc tênh sinh hoüc, caïch gáy haûi vaì nháút laì biãûn phaïp phoìng træì hæîu hiãûu, âäöng thåìi cuîng chæa coï nghiãn cæïu chênh thæïc naìo vãö âäúi tæåüng gáy haûi måïi naìy. Ngoaìi cáy luïa, SPM coìn coï thãø gáy haûi âæåüc mäüt säú loaìi coí nhæ coí âuäi phuûng, coí läng cäng, coí tuïc, coí cuï, âàûc biãût laì trãn luïa raìi, luïa cheït vaì luïa coí. 2. Chu kyì sinh træåíng vaì táûp quaïn sinh hoaût SPM væìa gáy haûi cho phiãún laï luïa, væìa âuûc vaìo beû laï laìm cho buûi luïa cháûm phaït triãøn vaì chãút nhanh sau âoï vaìi ngaìy. SPM coï thãø chui mçnh xuäúng næåïc âãø âuûc vaìo thán cáy luïa nãn ráút khoï phaït hiãûn. Vuû Âäng-Xuán bë thiãût haûi nàûng hån (30%) so våïi vuû Heì-Thu vaì Thu-Âäng (5%). Kãút quaí âiãöu tra cho tháúy SPM coï thãø gáy haûi cho cáy luïa quanh nàm, nhæng thæåìng gáy thiãût haûi nàûng vaìo vuû luïa Âäng-Xuán khi âiãöu kiãûn trãn âäöng coï nhiãöu næåïc. SPM thæåìng xuáút hiãûn vaì táún cäng cáy luïa åí giai âoaûn maû vaì khi âoï khaí nàng gáy haûi seî ráút cao, âàûc biãût laì sáu thæåìng xuáút hiãûn åí nhæîng ruäüng nhiãöu næåïc. Do SPM xuáút hiãûn vaì gáy haûi ráút såïm, nãn noï thæåìng kãút thuïc læïa sáu thæï nháút khi luïa âæåüc 30-35 ngaìy tuäøi vaì sau âoï cuîng coï thãø xuáút hiãûn thãm læïa sáu thæï hai trãn cuìng mäüt ruäüng. Tuy nhiãn træåìng håüp naìy êt xaíy ra vaì læïa sáu thæï hai thæåìng coï máût säú tháúp. Khi luïa âæåüc trãn 50 ngaìy tuäøi thç khäng coìn phaït hiãûn tháúy SPM gáy haûi. ÅÍ nhæîng vuìng coï cå cáúu muìa vuû liãn tuûc (nhæ huyãûn Traì Cuï vaì Cáöu Keì, tènh Traì Vinh) thç coï xuáút hiãûn tçnh traûng sáu gäúi læïa vaì nhæîng ruäüng naìy seî bë thiãût haûi nàûng hån. SPM cuîng coï thãø táún cäng cuìng mäüt ruäüng våïi nhiãöu âäúi tæåüng khaïc nhæ sáu phao thæåìng, sáu cuäún laï nhoí, sáu âuûc thán vaì caí ráöy náu. 5
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 3. Âàûc tênh sinh hoüc vaì sinh thaïi cuía SPM 3.1 Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì voìng âåìi Bæåïm, áúu truìng, phao gäöm 2 miãúng laï gheïp laûi vaì triãûu chæïng beû trãn thán cáy luïa non bë âuûc. Træïng coï daûng troìn håi deûp, luïc måïi âeí coï maìu tràõng trong, khi sàõp nåí thç chuyãøn sang maìu vaìng nhaût. Træïng SPM âæåüc âeí vaìo ban âãm. Træïng âæåüc âeí thaình cuûm hoàûc thaình haìng åí ngay pháön beû cuía laï luïa. Thåìi gian træïng tæì 4-5 ngaìy. ÁÚu truìng SPM coï 5 tuäøi. Sáu måïi nåí coï maìu tràõng ngaì, âáöu maìu náu nhaût, daìi khoaíng 1,5 mm, phát triãøn tæì 5-7 ngaìy. Sang tuäøi 2, sáu chuyãøn dáön tæì maìu tràõng ngaì sang maìu náu nhaût, pháön âáöu håi âáûm hån pháön âuäi vaì daìi tæì 4-5mm, thåìi gian phaït triãøn tæì 4-5 ngaìy. Tuäøi 3, sáu váùn coï maìu vaìng nhaût, pháön âáöu váùn sáûm hån pháön âuäi, chiãöu daìi sáu tæì 9-10mm, thåìi gian tuäøi 3 tæì 3-4 ngaìy. Tuäøi 4 cuía sáu chuyãøn tæì maìu tràõng ngaì sang maìu vaìng sáûm vaì boïng, mçnh sáu máûp maûp daìi khoaíng 12-13mm, coï thåìi gian tuäøi 4 tæì 3-5 ngaìy. Tuäøi 5, âáöu coï maìu âen, mçnh vaìng sáûm, máûp maûp, cæïng chàõt coï chiãöu daìi tæì 16-18mm, thåìi gian tuäøi 5 tæì 4-5 ngaìy. Sau khi phaït triãøn âáöy âuí, sáu boì xuäúng saït gäúc luïa, nhaí tå daïn chàût mäüt âáöu phao laûi âãø laìm nhäüng. Nhäüng coï chiãöu daìi tæì 10-12mm, räüng 4mm, luïc âáöu coï maìu tràõng ngaì, khi sàõp vuî hoïa thç chuyãøn sang maìu náu sáûm. Thåìi gian laìm nhäüng tæì 6-7 ngaìy. 6
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Thaình truìng laì loaìi bæåïm nhoí, maìu vaìng náu gáön giäúng nhæ sáu cuäún laï nhoí, giæîa caïnh coï 2 âäúm náu låïn, cuäúi caïnh coï rça náu âen viãön tràõng. Con caïi coï maìu náu nhaût daìi tæì 11-12mm vaì thæåìng coï kêch thæåïc låïn hån con âæûc. Con âæûc coï maìu âáûm, daìi tæì 7-8mm vaì coï nhiãöu ván tràõng chay ngoàòn ngoeìo trãn caïnh. Bæåïm thæåìng âáûu åí màût dæåïi cuía phiãún laï, caïnh xãúp daûng hçnh tam giaïc âãöu, âàûc biãût laì âáöu luän quay ngæåüc xuäúng phêa dæåïi. Caïc kãút quaí naìy cho tháúy SPM thuäüc hoü Pyralidae (Lepidoptera) vaì chæa thãø âënh danh tåïi loaìi do chæa coï taìi liãûu naìo cäng bäú. 3.2 Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Thaình truìng thæåìng âáûu åí màût dæåïi taïn cuía buûi luïa. Thaình truìng seî bàõt càûp sau khi vuî hoïa tæì 1-2 ngaìy. Tæì 2-3 ngaìy sau khi bàõt càûp thaình truìng seî âeí træïng. Træïng âæåüc âeí thaình haìng trãn pháön beû laï luïa. Phao cuía sáu non laì 2 maính gheïp laûi, deûp vaì khäng chæïa næåïc trong phao nhæ loaìi Nymphula depunctalis. Sáu non tuäøi 1-2 chè àn laï laì chuí yãúu, nhæng tæì tuäøi 3 tråí âi thç væìa àn laï væìa âuûc vaìo thán cáy luïa, laìm luïa cháûm phaït triãøn vaì chãút nhanh sau âoï. Sáu thæåìng táún cäng ráút såïm trãn nhæîng ruäüng bë ngáûp næåïc. Sáu tuäøi nhoí caûp nhu mä vaì càõn thuíng laï luïa nhiãöu chäø laìm laï luïa bë raïch ràng cæa åí 2 bãn meïp laï, laï luïa dãù bë gaîy nàòm daìi xuäúng màût næåïc. Sáu tæì tuäøi 3 tråí âi seî âuûc vaìo thán luïa nhiãöu chäø laìm laï luïa bë heïo vaìng hoàûc thán luïa bë chãút âoüt, luïa bë luìn, cháûm phaït triãøn vaì seî chãút nhanh sau âoï. Caïc loaûi coí sau âáy âæåüc thu tháûp trong vaì chung quanh ruäüng luïa âãø thæí khaí nàng táún cäng vaì gáy haûi cuía SPM trong âiãöu kiãûn nhaì læåïi. Kãút quaí cho tháúy chuïng cuîng bë táún cäng åí caïc mæïc âäü khaïc nhau: Coí läöng væûc næåïc (coí gaûo) Echinochloa colona, coí läöng væûc têa nhoí (E. glaberescens), coí âuäi phuûng (Leptochloa chinensis), coí tuïc hçnh nhoí (Digitaria ciliaris), coí tuïc hçnh låïn (D. setigera), coí cuï (Cyperus rotundus). Ngoaìi ra, trong quaï laìm thê nghiãûm vaì âi âiãöu tra chuïng täi coìn tháúy SPM cuîng coï thãø sinh säúng âæåüc trãn luïa raìi, luïa cheït vaì caí luïa coí. 4. AÍnh hæåíng cuía mæûc næåïc ruäüng âãún sæû phaït triãøn máût säú Træåïc khi âiãöu chènh mæûc næåïc ruäüng, vaìo 17 ngaìy sau khi gieo, máût säú SPM âãúm âæåüc åí caïc nghiãûm thæïc biãún thiãn tæì 35 âãún 39 con/m2, khäng khaïc biãût vãö phán têch thäúng kã . Vaìo 3 ngaìy sau âiãöu chènh mæûc næåïc (20 NSKS) thç máût säú sáu åí nghiãûm thæïc ruït can næåïc giaím mäüt caïch coï yï nghéa so våïi caïc nghiãûm thæïc khaïc coìn giæî mäüt låïp næåïc trong ruäüng luïa. Sæû khaïc biãût naìy tiãúp tuûc cho âãún 29 ngaìy sau khi gieo khi khäng coìn sáu phao trong ruäüng ruït caûn næåïc trong khi táút caí caïc nghiãûm thæïc khaïc váùn coìn máût säú sáu khaï cao ( màûc duì coï giaím do sáu bàõt âáöu hoaï nhäüng) vaì khäng khaïc biãût coï yï nghéa våïi nhau. 7
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Cuîng tæång tæû, tè lãû cáy luïa bë SPM gáy haûi cuîng tháúp nháút åí nghiãûm thæïc ruït caûn næåïc so våïi caïc nghiãûm thæïc khaïc . Giæîa caïc nghiãûm thæïc coìn laûi thç åí mæûc næåïc tháúp (2-3 cm) tè lãû cáy bë haûi tháúp hån coï yï nghéa thäúng kã so våïi caïc mæåïc næåïc khaïc sáu hån. Caìng vãö sau thç tè lãû cáy bë haûi giaím tháúp dáön do cáy phuûc häöi hoàûc sáu âaî dáön hoaï nhäüng. Kãút quaí cuía thê nghiãûm naìy cho tháúy SPM thêch nghi våïi âiãöu kiãûn ruäüng bë ngáûp næåïc, caìng sáu caìng thêch håüp, vaì nãúu coï âiãöu kiãûn ruït caûn næåïc nhay tæì khi sáu måïi xuáút hiãûn thç coï thãø haûn chãú âæåüc thiãût haûi. Diãùn biãún máût säú SPM (con/m2) trong ruäüng luïa coï âiãöu chènh mæûc næåïc khaïc nhau. Vénh Long, 2002*. Mæûc næåïc ruäüng Máût säú sáu haûi åí caïc ngaìy sau khi saû 17 20 23 26 29 Xám xáúp næåïc 35,80 22,80 a 6,87 a 2,70 a 0, 00 a 2-3 cm 36,30 34,93 b 32,93 b 32,30 b 23,80 b 5-10 cm 38,30 36,80 b 38,20 b 34,80 b 24,10 b > 10 cm 35,20 36,40 b 37,60 b 38,10 b 27,10 b Ruäüng näng dán 37,00 36,00 b 33,90 b 34,80 b 25,93 b CV(%) 6,20 7,64 9,76 11,37 12,02 YÏ nghéa F tênh ns ** ** ** ** * Trãn tæìng cäüt, caïc säú trung bçnh theo sau båìi cuìng mäüt chæí thç khäng khaïc biãût coï yï nghéa theo DMRT. Diãùn biãún tyí lãû cáy luïa bë SPM táún cäng trong ruäüng luïa coï âiãöu chènh mæûc næåïc khaïc nhau. Vénh Long, 2002*. Mæûc næåïc ruäüng Tyí lãû cáy luïa bë SPM táún cäng åí caïc NSKS (%) 17 20 23 26 29 Xám xáúp næåïc 21,0 15,7 a 3,3 a 0,0 a 0, 0 a 2-3 cm 20,4 27,4 b 41,3 b 44,7 b 35,1 b 5-10 cm 20,3 46,1 c 63,7 c 73,7 c 63,5 c > 10 cm 23,8 48,6 c 72,9 c 88,4 c 71,1 c Ruäüng näng dán 23,1 43,4 c 63,9 c 67,6 c 47,9 c CV(%) 5,34 6,13 11,35 7,97 11,83 YÏ nghia F tênh ns ** ** ** ** * Trãn tæìng cäüt, caïc säú trung bçnh theo sau båìi cuìng mäüt chæí thç khäng khaïc biãût coï yï nghéa theo DMRT. 8
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 5. Biãûn phaïp phoìng trë Traïnh âãø næåïc ngáûp sáu trong giai âoaûn âáöu cuía ruäüng luïa âãø haûn chãú sæû phaït triãøn máût säú cuía SPM. Khi phaït hiãûn sáu gáy haûi thç nãn ruït caûn næåïc trong ruäüng ra âãø haûn chãú sæû láy lan cuía sáu, vç khi mæûc næåïc trong ruäüng luïa caìng cao thç sæû xuáút hiãûn vaì gáy haûi cuía SPM caìng nàûng. Caïc loaûi thuäúc træì sáu Decis 2,5EC, Pace 75SP, Regent 800WG vaì Vibasu 40ND, âãöu coï thãø phoìng trë âæåüc âäúi tæåüng naìy. Âàûc biãût, thuäúc Regent 800WG coï tênh læu dáùn maûnh, cho hiãûu quaí cao vaì nhanh nháút, kãú âoï laì caïc loaûi thuäúc nhoïm lán hæîu cå nhæ Pace 75SP hay Vibasu 40ND. Tuy nhiãn, âáy laì nhæîng loaûi thuäúc coï âäüc tênh cao, coï thãø tiãu diãût caí caïc loaìi thiãn âëch coï êch cuîng nhæ caïc loaìi thuíy saín trãn ruäüng. BUÌ LAÛCH (BOÜ TRÉ) - Tãn khoa hoüc: Stenchaetothrips oryzae (Bagnall), coìn coï tãn laì Thrips oryzae (Matsumura) hay Baliothrips biformis (Bagnall) - Hoü Thripidae, Bäü Thysanoptera 1. Phán bäú. Buì laûch xuáút hiãûn åí Afghanistan, ÁÚn Âäü, Burma, Campuchea, Âaûi Haìn, Indonesia, Laìo, Malaysia, miãön Nam næåïc Nháût, Philippines, Sri - Lanka, Thaïi Lan vaì Viãût Nam. 2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, buì laûch coìn gáy haûi cáy bàõp, coí Phalaris, Imperata vaì nhiãöu loaûi coí laï heûp khaïc. 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Buì laûch ráút nhoí, daìi tæì 1 - 1,5 mm, maìu náu âen hoàûc maìu náu âoí. Hai âäi caïnh heûp, mang nhiãöu läng nhæ läng chim tré nãn coìn coï tãn laì “boü tré”, xãúp doüc trãn læng khi nghè. Thaình truìng caïi âeí khoaíng 12 - 14 træïng, nhiãöu nháút laì 25 - 30 træïng. Âa säú buì laûch sinh saín theo phæång thæïc âån tênh, tè lãû caïi/âæûc thæåìng ráút låïn (trãn 95%). Tuäøi thoü cuía thaình truìng caïi tæì 15 - 30 ngaìy. Træïng hçnh báöu duûc, daìi tæì 0,20 - 0,25 mm, maìu tràõng trong, chuyãøn sang vaìng khi sàõp nåí, thåìi gian uí træïng tæì 3 - 5 ngaìy. ÁÚu truìng coï maìu vaìng nhaût, låïn âuí sæïc daìi khoaíng 1 mm, hçnh daûng giäúng thaình truìng nhæng khäng caïnh. ÁÚu truìng coï 4 tuäøi, phaït triãøn tæì 6 - 14 ngaìy. Træåïc khi hoïa nhäüng áúu truìng traíi qua thåìi kyì tiãön nhäüng tæì 2 - 3 ngaìy, maìu náu âáûm. Sau âoï sang giai âoaûn nhäüng tæì 3 - 6 ngaìy. 9
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Buì laûch haûi luïa Stenchaetothrips oryzae (Bagnall): a.Thaình truìng, b. Træïng c. Áúu truìng, d. Giai âoaûn tiãön nhäüng vaì nhäüng (Theo Reissig vaì ctv., 1986). 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Thaình truìng ráút linh hoaût, coï thãø bay mäüt khoaíng xa vaìo ban ngaìy âãø tçm ruäüng luïa måïi. Khi bë khuáúy âäüng thaình truìng thæåìng nhanh nheûn nhaíy âi chäù khaïc láùn träún hay råi xuäúng âáút. Buì Laûch thêch hoaût âäüng vaìo nhæîng ngaìy tråìi rám maït hoàûc ban âãm, tråìi nàõng thæåìng áøn trong laï non hay choïp laï cuäún laûi. Thaình truìng caïi thêch âeí træïng åí nhæîng âaïm luïa, maû hoàûc coí daûi xanh täút. Træïng âæåüc âeí vaìo laï non nháút, åí màût âäúi diãûn våïi thán cáy luïa, mäüt säú êt âæåüc âeí trãn laï âaî måí. Thaình truìng caïi càõt mä cuía phiãún laï bàòng bäü pháûn âeí træïng beïn nhoün xong âeí tæìng træïng vaìo caïc vãút càõt, træïng chè gàõn 1/2 vaìo mä laï. ÁÚu truìng sau khi nåí thæåìng säúng táûp trung nhiãöu con trong laï non. Khi laï nåí ra hoaìn toaìn, áúu truìng chuyãøn vaìo âáöu choïp laï non coìn cuäún laûi. Våïi máût säú tæì 1 - 2 con trãn mäüt cáy, choïp laï non coï thãø bë cuäún; 5 con trãn mäüt cáy, choïp laï coï thãø bë cuäún tæì 1 - 3 cm vaì nãúu máût säú nhiãöu hån 10 con trãn mäüt cáy laï coï thãø bë cuäún toaìn bäü vaì heïo khä. Khi luïa âæïng caïi, laï ngæìng phaït triãøn, mäüt säú áúu truìng coï thãø chui vaìo bãn trong haût. Thaình truìng vaì áúu truìng âãöu chêch huït nhæûa laï luïa, nháút laì laï non. Laï luïa bë buì laûch gáy haûi thæåìng coï soüc tràõng baûc doüc theo gán, choïp bë cuäún laûi vaì buì laûch säúng bãn trong choïp laï cuäún laûi, tråìi maït måïi boì ra ngoaìi. Våïi âàûc tênh sinh säúng laì thæåìng áøn mçnh trong choïp laï cuäún laûi nãn buì laûch chè thêch táún cäng trãn caïc ruäüng luïa bë khä, laï luïa cuäún laûi; nãúu ruäüng âáöy âuí næåïc, laï luïa måí ra, buì laûch khäng coìn chäù truï áøn nãn dãù bë chãút. 10
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 5. Biãûn phaïp phoìng trë a/ Biãûn phaïp canh taïc. Cho ruäüng ngáûp næåïc cao hån ngoün laï luïa khoaíng 2 ngaìy, sau âoï boïn thãm phán, cáy luïa seî væåüt qua âæåüc. b/ Biãûn phaïp hoïa hoüc: - AÏp duûng thuäúc daûng dung dëch vaìo buäøi chiãöu. - Coï thãø sæí duûng thuäúc læu dáùn daûng haût raíi vaìo ruäüng. MUÄÙI HAÌNH (MUÄÙI NÀN, LUÏA NÀN) -Tãn khoa hoüc: Orseolia oryzae (Wood-Mason), coìn coï tãn laì Pachidiplosis oryzae (Wood-Mason) - Hoü Muäùi Nàn (Cecidomyiidae), Bäü Hai Caïnh (Diptera) 1. Phán bäú. Trãn thãú giåïi, muäùi haình gáy haûi tráöm troüng åí caïc vuìng träöng luïa thuäüc Nam vaì Âäng Nam AÏ cháu, âàûc biãût åí ÁÚn Âäü, Indonesia, Miãún Âiãûn, Sri-lanka, Thaïi Lan vaì Trung Quäúc. ÅÍ Viãût Nam, træåïc âáy Muäùi Haình gáy haûi nàûng åí Bçnh Trë Thiãn, Quaíng Nam, Âaì Nàông vaì mäüt säú tènh åí miãön Bàõc. Nàm 1983 Muäùi Haình âæåüc ghi nháûn xuáút hiãûn åí Long An, Tiãön Giang, Háûu Giang. Nàm 1984 Muäùi Haình âaî phaït sinh thaình dëch åí Goì Cäng Âäng (Tiãön Giang), Myî Xuyãn, Long Phuï (Háûu Giang), gáy haûi trãn 3000 ha. Gáön âáy, muäùi haình gáy haûi cho luïa vuû 3 åí vuìng canh taïc 3 vuû luïa trong nàm khi thåìi gian gieo saû cuía vuû naìy vaìo khoaíng thaïng 6-7 truìng vaìo luïc coï mæa nhiãöu, nhæ åí caïc tènh An Giang, Âäöng Thaïp, Tiãön Giang. 2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, muäùi haình coìn coï thãø sinh säúng trãn luïa hoang, caïc loaûi coí nhæ coí bàõc, coí Paspalum scrobilulatum, Ischaenum cilliare, Echinochloa, Leersia, Panicum vaì Brachiaria. 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Thaình truìng caïi daìi tæì 3 - 5 mm, saíi caïnh räüng 8,5 - 9 mm, buûng maìu âoí; thaình truìng âæûc nhoí hån vaì coï maìu vaìng náu. Âáöu ráút nhoí, háöu nhæ bë màõt keïp coï maìu âen choaïn hãút. Ráu âáöu maìu vaìng, daûng chuäùi haût, âiãøm näúi giæîa caïc âäút ráu coï 1 hay 2 haìng gai moüc xung quanh. Chán daìi maìu náu âáûm. Muäùi caïi coï thãø säúng tæì 2 âãún 5 ngaìy vaì âeí tæì 100 - 200 træïng, trong khi muäùi âæûc säúng tæì 1 âãún 2 ngaìy. Træïng hçnh báöu duûc daìi tæì 0,4 - 0,5 mm âæåüc âeí thaình tæìng caïi riãng leí hoàûc tæìng nhoïm tæì 3 - 4 caïi åí màût dæåïi laï, gáön chán cuía phiãún laï. Måïi âeí træïng maìu tràõng boïng, sàõp nåí chuyãøn sang maìu âoí têm boïng. Thåìi gian uí træïng tæì 3 - 5 ngaìy. ÁÚu truìng måïi nåí daìi khoaíng 1 mm, låïn âuí sæïc daìi khoaíng 3 mm, cå thãø maìu häöng nhaût, coï tæì 3 - 4 tuäøi, phaït triãøn trong thåìi gian tæì 13 - 15 ngaìy. 11
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Muäùi haình Orseolia oryzae (Wood-Mason): a. Thaình truìng, b. ÁÚu truìng (Theo Reissig vaì ctv., 1986) Sæû táún cäng vaìo cáy luïa cuía muäùi haình: vë trê xám nháûp vaìo chäöi non cuía áúu truìng (a), sæû hçnh thaình laï haình (b, c), laï haình våïi voí nhäüng dênh bãn ngoaìi (d) (Theo Reissig vaì ctv., 1986). Nhäüng daìi tæì 2 - 3 mm maìu häöng nhaût khi måïi hçnh thaình vaì chuyãøn sang maìu häöng sáûm khi sàõp vuî hoaï, coï nhiãöu haìng gai ngæåüc trãn thán mçnh. Thåìi gian nhäüng tæì 6 - 8 ngaìy. Voìng âåìi muäùi haình tæì 26 - 35 ngaìy. 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Thaình truìng vuî hoïa vaìo âáöu muìa mæa, thæåìng laì ban âãm, coï thãø bàõt càûp ngay vaì âeí træïng vaìi giåì sau âoï vaì thêch hoaût âäüng vaìo ban âãm, ban ngaìy thæåìng âáûu trong khoïm luïa, gáön màût næåïc hay coí daûi åí båì ruäüng. Thaình truìng àn caïc gioüt sæång âãm âãø säúng vaì bë thu huït nhiãöu båíi aïnh saïng âeìn vaì vaìo âeìn nhiãöu luïc tràng troìn. Træïng cáön áøm âäü cao (80-90%) âãø phaït triãøn vaì nåí vaì thæåìng nåí vaìo buäøi saïng. ÁÚu truìng nhåì sæång trãn laï boì dáön xuäúng giæîa beû vaì thán âãún âoüt non hay chäöi phuû vaì àn âènh sinh træåíng cuía cáy luïa. Trong khi chêch huït âènh sinh træåíng 12
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai cuía cáy luïa, áúu truìng tiãút ra næåïc boüt kêch thêch laìm cho beû cuía laï non nháút moüc daìi ra thaình äúng troìn maìu xanh laï cáy nhaût, coìn phiãún laï chè laì mäüt maính nhoí åí âáöu äúng. Äúng naìy daìi khoaíng 10 - 30 cm vaì coï âæåìng kênh tæì 1 âãún 2 mm. Trong mäùi äúng chè coï mäüt áúu truìng. Khoaíngü 7 ngaìy sau khi bë táún cäng, äúng luïa seî moüc daìi ra vaì troìn giäúng nhæ coüng haình vaì ráút dãù nhçn tháúy vç äúng coï maìu xanh laï cáy nhaût. Luïc âoï áúu truìng bãn trong âaî âuí låïn hoàûc âaî laìm nhäüng. Nhäüng coï thãø di chuyãøn lãn xuäúng trong äúng luïa nhåì caïc gai ngæåüc trãn thán. Tråìi mæa hay rám maït nhäüng di chuyãøn lãn phêa trãn äúng luïa; tråìi nàõng gàõt nhäüng thæåìng di chuyãøn xuäúng phêa dæåïi. Khi sàõp vuî hoïa nhäüng di chuyãøn lãn phêa trãn cuía äúng luïa vaì âuûc mäüt läù nhoí chui ra khoíi äúng luïa, mäüt âáöu coìn gàõn vaìo äúng luïa. Muäùi haình thæåìng táún cäng cáy luïa tæì giai âoaûn maû âãún nhaíy chäöi täúi âa. Chäöi chênh bë hæ seî kêch thêch cáy luïa sinh chäöi måïi. Luïa bë gáy haûi såïm seî moüc thãm chäöi måïi, nhæng âäi khi chè laì nhæîng chäöi vä hiãûu hay nãúu coï cho bäng thç haût leïp nhiãöu. Muäùi haình thæåìng qua giai âoaûn nguí nghè vaìo muìa khä, trong chäöi nguí cuía kyï chuí phuû. Triãûu chæïng âãø nháûn diãûn cáy luïa bë muäùi haình gáy haûi laì cáy luïa bë luìn, âám ráút nhiãöu chäöi, pháön thán håi cæïng, chiãöu ngang thán cáy luïa nåí to dáön theo sæû tàng træåíng cuía áúu truìng nàòm bãn trong, laï luïa xanh tháùm ngàõn, dæûng âæïng vaì coï nhiãöu coüng luïa giäúng nhæ coüng haình láùn trong buûi luïa. 5. Caïc yãúu täú aính hæåíng âãún máût säú a/ Thåìi tiãút. Âäúi våïi muäùi haình, áøm âäü laì yãúu täú quan troüng laìm tàng khaí nàng sinh saín cuía thaình truìng vaì khaí nàng phaït triãøn cuía áúu truìng. ÁÚu truìng nåí ra seî bë chãút nãúu thiãúu sæång âãm hoàûc caïc gioüt næåïc mæa âãø giuïp chuïng boì dáön xuäúng vaì chui vaìo âoüt luïa. Do âoï mæa nhoí, sæång muì vaì tråìi coï máy ám u ráút thuáûn låüi cho muäùi haình phaït triãøn. ÁØm âäü thêch håüp nháút âäúi våïi Muäùi Haình laì 85 - 95% vaì nhiãût âäü thêch håüp laì 26 - 30o C. Vç caïc lyï do nãu trãn nãn åí âäöng bàòng säng Cæíu Long muäùi haình chè xuáút hiãûn vaì gáy haûi nhiãöu vaìo vuû Heì - Thu haìng nàm. b/ Thæïc àn. Trãn thãú giåïi âaî tçm âæåüc caïc giäúng luïa khaïng Muäùi Haình, nhæng Muäùi Haình coï nhiãöu doìng sinh hoüc taûi caïc âëa phæång khaïc nhau nãn ráút khoï phaït triãøn giäúng khaïng. c/ Thiãn âëch: - Ong caïc hoü Platygasteridae, Encyrtidae, Pteromalidae, Eurytomydae kyï sinh træïng vaì áúu truìng. - Nhãûn nhoí thuäüc hoü Phytoseiidae àn træïng vaì nhãûn låïn àn thët thaình truìng. 13
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 6. Biãûn phaïp phoìng trë a/ Biãûn phaïp canh taïc: - Diãût coí xung quanh ruäüng luïa. - Diãût luïa raìi, luïa cheït vaì gieo cáúy såïm ráút cáön thiãút âãø giaím máût säú Muäùi Haình trãn âäöng ruäüng. - Träöng giäúng luïa nhaíy chäöi nhiãöu. - Khäng boïn nhiãöu phán N. - Thàm ruäüng thæåìng xuyãn tæì giai âoaûn maû âãún luïc cáy luïa nhaíy chäöi täúi âa. b/ Biãûn phaïp hoïa hoüc: - Nhuïng rãù maû vaìo dung dëch thuäúc træì sáu læu dáùn trong 1 âãm træåïc khi cáúy. - AÏp duûng thuäúc næåïc âãø diãût thaình truìng hoàûc áúu truìng væìa nåí ra. - Raîi thuäúc häüt khi ruäüng chuí âäüng næåïc. SÁU ÂAÌN (SÁU KEO, SÁU CÀÕN CHEÍN) Tãn khoa hoüc: Spodoptera mauritia (Boisduval) Hoü Ngaìi Âãm (Noctuidae), Bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera) 1. Phán bäú. Sáu xuáút hiãûn åí khàõp caïc vuìng träöng luïa trãn thãú giåïi, nhiãöu nháút laì ÁÚn Âäü, Australia, Ceylon, Bangladesh, Indonesia, Kampuchea, Malaysia, Laìo, Pakistan, Philippines, Sri - Lanka, Thaïi Lan, miãön Nam næåïc Nháût, Trung Quäúc, Triãöu Tiãn. ÅÍ Viãût Nam sáu thæåìng gáy haûi nhiãöu åí miãön Nam. 2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, sáu coìn coï thãø táún cäng bàõp, luïa miãún, mêa, âáûu xanh, thuäúc laï, âay, âu âuí dáöu, khoai lang, caíi bàõp vaì caïc loaûi coí hoìa baín. 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Bæåïm coï cå thãø daìi tæì 14 - 20 mm, saíi caïnh räüng tæì 30 - 35 mm, thán maìu náu xaïm. Caïnh træåïc maìu âen xaïm våïi nhiãöu âäúm vaì ván khäng roî neït, gáön caûnh ngoaìi coï mäüt âæåìng gåün soïng âáûm, âæåìng ván phuû caûnh ngoaìi coï maìu tràõng xaïm hçnh gåün soïng, bãn trong coï mäüt ván cuîng maìu xaïm chaûy song song vaì giæîa caïnh coï mäüt âäúm âen to, dæåïi âäúm naìy coï mäüt säú âäúm tràõng nhoí. Caïnh sau maìu tràõng håi náu, caûnh ngoaìi maìu náu âáûm. Bæåïm caïi säúng trung bçnh tæì 7 - 12 ngaìy, âeí tæì 200 - 300 træïng thaình tæìng äø 50 - 100 caïi åí màût dæåïi laï. Træïng hçnh troìn håi deûp, räüng tæì 0,4 - 0,6 mm, måïi âeí maìu tràõng sæîa, sàõp nåí chuyãøn sang maìu vaìng xaïm vaì sau cuìng laì xaïm âen, âæåüc âeí thaình tæìng äø hçnh báöu duûc, coï läng maìu vaìng xaïm bao phuí. Thåìi gian uí træïng tæì 3 - 7 ngaìy. 14
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai Khi måïi nåí sáu non maìu xanh luûc, caìng låïn sáu caìng chuyãøn sang maìu náu, pháön buûng coï maìu nhaût hån pháön læng. Låïn âuí sæïc sáu daìi tæì 35 - 40 mm. Giæîa thán coï mäüt soüc maìu låüt, mäùi bãn thán coï 3 soüc maìu náu vaì maìu xanh luûc, phêa trãn ba soüc náu coï mäüt haìng âäúm âen hçnh baïn nguyãût. Sáu coï 5 tuäøi vaì phaït triãøn tæì khi nåí âãún låïn hoaìn toaìn tæì 15 - 24 ngaìy. Nhäüng daìi 12 - 14 mm, maìu náu âáûm, coï hai gai nhoí åí cuäúi buûng. Thåìi gian nhäüng tæì 7 - 15 ngaìy. Voìng âåìi sáu Keo tæì 30 - 55 ngaìy. 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Bæåïm hoaût âäüng vãö âãm, nháút laì âáöu âãm vaì bë thu huït nhiãöu båíi aïnh saïng âeìn. Ban ngaìy bæåïm thæåìng träún åí màût dæåïi laï hoàûc trong coí ven båì ruäüng. Vç sáu tuäøi nhoí coï maìu xanh giäúng nhæ maìu xanh cuía laï luïa vaì hay träún trong laï non hay åí màût dæåïi laï vaìo ban ngaìy nãn khoï phaït hiãûn. Khi låïn sáu coï maìu âáûm vaì vãút àn âæït phiãún laï ráút roî nãn dãù tháúy. Sáu coï táûp quaïn säúng táûp trung thaình tæìng âaìn, sæïc phaï haûi ráút nhiãöu vaì àn laï luïa ráút maûnh. Luïc nhoí sáu chè àn khuyãút phiãún laï tæì ngoaìi vaìo, khi låïn sáu càõn âæït caí phiãún laï, do âoï sáu thæåìng bë thiãúu thæïc àn vaì phaíi di chuyãøn tæì ruäüng naìy sang ruäüng khaïc thaình tæìng âaìn låïn nãn coï tãn laì “sáu âaìn”. Sáu coï táûp quaïn cuäün troìn mçnh khi âuûng âãún. Sáu thæåìng àn laï luïa vaìo ban âãm, hay ban ngaìy nãúu tråìi ám u, coï mæa nhoí, laìm hæ phiãún laï, giaím khaí nàng quang håüp cuía cáy. Cáy luïa non bë sáu táún cäng nhiãöu seî truûi hãút laï, phaït triãøn khäng täút vaì chãút. Sáu laìm nhäüng dæåïi âáút. ÅÍ âäöng bàòng säng Cæíu Long sáu xuáút hiãûn theo sæû xuáút hiãûn cuía luïa, thæåìng laì åí giai âoaûn âáöu cuía cáy luïa, êt khi tháúy máût säú cao khi luïa träø. 5. Biãûn phaïp phoìng trë a/ Biãûn phaïp canh taïc. - Laìm saûch coí quanh ruäüng. - Laìm næång maû xa nåi coï coí. b/ Biãûn phaïp sinh hoüc. 15
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai - Vç sáu coï kêch thæåïc låïn vaì xuáút hiãûn thaình âaìn nãn dãù bë chim, chuäüt, caï vaì caïc loaûi thiãn âëch khaïc táún cäng nãn tæång âäúi dãù phoìng trë. Nãúu sáu xuáút hiãûn våïi máût säú cao coï thãø thaí vët con vaìo ruäüng âãø àn hoàûc cho næåïc vaìo ngáûp laï luïa trong ruäüng âãø sáu bë träi âi. - Træïng cuía loaìi naìy thæåìng bë kyï sinh båíi ong thuäüc caïc hoü Scelionidae, Trichogrammatidae. - ÁÚu truìng bë kyï sinh båíi ruäöi hoü Tachinidae, ong Braconidae, Eulopidae vaì Chalcididae. - Bæåïm thæåìng bë nhãûn sàn bàõt. c/ Biãûn phaïp hoïa hoüc. Aïp duûng thuäúc hoaï hoüc khi sáu âaût máût säú cao. CAÌO CAÌO XANH Tãn khoa hoüc: Oxya chinensis Thunberg Hoü Caìo Caìo (Acrididae), Bäü Caïnh Thàóng (Orthoptera) 1. Phán bäú vaì kyï chuí. Caìo caìo xuáút hiãûn åí nhiãöu quäúc gia vç phäø kyï chuí räüng. Ngoaìi cáy luïa, loaìi naìy coìn gáy haûi trãn bàõp, mêa, âáûu phäüng, âáûu naình, rau caíi, coí läöng væûc. 2. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Thaình truìng daìi tæì 30 - 45 mm, maìu náu nhaût láùn xanh vaìng, mäüt soüc maìu náu sáùm chaûy daìi tæì màõt âãún cuäúi caïnh. Ráu âáöu daûng såüi chè, coï tæì 23 - 28 âäút. Hai bãn âènh âáöu xuäi vãö phêa sau màõt keïp coï 1 vãût doüc maìu náu âáûm chaûy suäút tåïi 2 maính læng ngæûc træåïc. Goïc dæåïi maính sau læng âäút thæï 3 - 4 cuía buûng con caïi coï daûng gai. Âuìi chán sau nåí to, maìu âen vaì coï nhiãöu gai nhoün. Thaình truìng caïi coï thãø säúng tæì 2 - 3 thaïng vaì âeí tæì 2 - 3 äø træïng, trung bçnh tæì 20 - 100 træïng trong mäüt äø. Træïng maìu vaìng âáûm, hçnh äúng, håi cong åí giæîa, mäüt âáöu nåí to. ÄØ træïng hçnh tuïi, trong âoï træïng âæåüc xãúp xiãn thaình 2 haìng. Thåìi gian uí træïng khoaíng 6 tuáön, âäi khi láu hån. ÁÚu truìng maìu xanh, ráu hçnh såüi chè. Maính læng ngæûc træåïc daìi hån âáöu. Máöm caïnh keïo daìi tåïi âäút thæï ba cuía buûng. ÁÚu truìng thay da tæì 5 - 9 láön. Thåìi gian 16
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai phaït triãøn trong mäùi giai âoaûn tuäøi tæì 10 - 16 ngaìy. ÁÚu truìng phaït triãøn trong thåìi gian tæì 6 - 10 tuáön. 3. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Sau khi vuî hoaï tæì 5 - 40 ngaìy, tuỳ theo âiãöu kiãûn thåìi tiãút vaì nguäön thæïc àn thç thaình truìng bàõt âáöu giao phäúi, sau âoï khoaíng 10 - 40 ngaìy thç bàõt âáöu âeí træïng. Træïng âæåüc âeí thaình tæìng äø trong âáút, nåi båì ruäüng hay baîi coí hoang. Caìo caìo thæåìng thêch âeí træïng nåi âáút áøm, coï pha caït hån laì âáút seït nàûng, thêch nåi coï nhiãöu coí daûi vaì nhiãöu nàõng. Thaình truìng gáy haûi maûnh vaìo buäøi saïng vaì chiãöu maït vaì coï xu tênh bay vaìo aïnh læía hoàûc âeìn tia tæí ngoaûi vaì coï thãø båi khi nhaíy xuäúng næåïc. Thåìi kyì maû hay luïa non, caí thaình truìng vaì áúu truìng âãöu àn khuyãút laï, âäi khi chè coìn gán chênh. Khi luïa träø bäng hay chên, thaình truìng vaì áúu truìng coï thãø càõn âæït cuäúng bäng laìm bäng bë leïp. 4. Biãûn phaïp phoìng trë - Træåïc khi gieo cáúy cáön doün saûch coí åí båì ruäüng. - ÅÍ giai âoaûn maû hay luïa non coï thãø duìng våüt âãø bàõt caìo caìo. - Âäút læía thu huït caìo caìo tåïi, xong duìng thuäúc diãût. - Caìo caìo coï nhiãöu thiãn âëch nhæ caïc loaìi ruäöi àn thët, tuyãún truìng, bãûnh kyï sinh áúu truìng vaì thaình truìng. Ngoaìi ra, chim, ãúch, nhãûn vaì ruäöi thuäüc hoü Sphecidae laì nhæîng loaìi àn caìo caìo nhiãöu. - Coï thãø duìng baî mäöi gäöm: caïm + næåïc muäúi + thuäúc træì sáu, âàût nåi caìo caìo hay âeí træïng âãø thu huït thaình truìng. - Phun thuäúc træì sáu khi caìo caìo xuáút hiãûn nhiãöu. SÁU CUÄÚN LAÏ NHOÍ ÅÍ âäöng bàòng säng Cæíu Long coï nhiãöu loaìi sáu cuäún laï nhoí gáy haûi luïa, nhæng gàûp phäø biãún nháút laì loaìi Cnaphalocrosis medinalis Gueneïe, thuäüc hoü Ngaìi Saïng (Pyralidae), bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera). 1. Phán bäú. C. medinalis xuáút hiãûn tæì Nháût, theo hæåïng Âäng Nam AÏ xuäúng âãún UÏc cháu vaì âaî gáy haûi nhiãöu åí caïc quäúc gia nhæ ÁÚn Âäü, Bangladesh, Burma, Kampuchea, Indonesia, Hawai, Laìo, Madagascar, Malaysia, Philippines, Sri - Lanka, Trung Quäúc, Triãöu Tiãn, Thaïi Lan vaì Viãût Nam. 2. Kyï chuí. Ngoaìi luïa, sáu coìn coï thãø phaï haûi trãn cáy bàõp, mêa, luïa hoang, luïa mç, cáy lau, caïc loaûi coí nhæ Brachiaria, Echinochloa, Eleusine, Imperata, Leersia, Panicum, Paspalum, Pennisetum. 17
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc Bæåïm coï chiãöu daìi thán tæì 8 - 12 mm, saíi caïnh räüng tæì 19 - 23 mm, nãön caïnh maìu vaìng råm, bça caïnh coï 1 âæåìng viãön maìu náu âáûm, giæîa caïnh coï 3 soüc maìu náu, 2 soüc bça daìi vaì soüc giæîa ngàõn. Bæåïm säúng tæì 5 - 10 ngaìy. Mäüt bæåïm caïi coï thãø âeí âãún 300 træïng. Træïng âæåüc âeí raíi raïc hay thaình tæìng nhoïm doüc gán chênh cuía laï, mäùi nhoïm tæì 10 - 12 træïng åí caí hai màût laï, nhæng màût trãn coï nhiãöu træïng hån. Træïng hçnh báöu duûc daìi khoaíng 0,5 mm, maìu tràõng, chuyãøn sang maìu vaìng nhaût khi sàõp nåí. Giai âoaûn træïng tæì 3 - 7 ngaìy. Sáu non måïi nåí maìu tràõng sæîa, coï läng náu phuí khàõp mçnh. Sáu låïn âuí sæïc daìi khoaíng 19 - 22 mm, maìu xanh laï maû, thán chia âäút ráút roî raìng. Sáu coï tæì 5 - 6 tuäøi, phaït triãøn trong thåìi gian tæì 15 - 28 ngaìy. Nhäüng daìi tæì 7 - 10 mm maìu náu, thåìi gian nhäüng tæì 6-10 ngaìy. Voìng âåìi sáu cuäún laï nhoí haûi luïa tæì 25 - 36 ngaìy. Voìng dåìi vaì triãûu chæïng gáy haûi (IRRI, 1983; Reissig vaì ctv, 1986) 4. Táûp quaïn sinh säúng vaì caïch gáy haûi Bæåïm thæåìng vuî hoïa vãö ban âãm, tæì 9 giåì täúi âãún saïng häm sau. Ban ngaìy bæåïm träún trong khoïm luïa hoàûc coí daûi, khi bë âäüng thç bay mäüt âoaûn ngàõn trãn laï luïa. Táút caí caïc hoaût âäüng nhæ bàõt càûp, âeí træïng âãöu xaíy ra ban âãm. Bæåïm bë thu huït 18
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai nhiãöu båíi aïnh saïng âeìn, nháút laì bæåïm caïi. Bæåïm thêch caïi âeí træïng åí caïc ruäüng luïa hoàûc maû coï maìu xanh âáûm, ráûm raûp vaì thêch táûp trung nhiãöu åí nhæîng ruäüng gáön båì mæång, gáön nhaì åí, gáön væåìn hoàûc âæåìng âi coï boïng maït. Sáu non måïi nåí ráút nhanh nheûn, boì khàõp trãn laï, thán cáy vaì chui vaìo laï non, màût trong cuía beû laï àn pháön xanh, chæìa laûi låïp maìng tràõng moíng trãn laï luïa. Sang tuäøi 2, sáu boì âãún caïc laï giaì nhaí tå åí 2 bça laï luïa khoaíng giæîa laï, såüi tå gàûp khäng khê seî khä vaì ruït hai bça laï laûi, màût trãn laï cuäún vaìo bãn trong thaình mäüt caïi bao theo chiãöu doüc laï luïa, sáu áøn trong âoï vaì caûp àn pháön xanh cuía laï âãø sinh säúng. Chè coï 1 sáu trong mäüt cuäún laï. Sáu tuäøi låïn coï thãø àn 1 - 2 laï luïa trong mäüt ngaìy vaì coï khaí nàng nhaí tå dãût gáûp laï theo chiãöu ngang, âäi khi cháûp 2 - 5 laï cuäún thaình mäüt bao. Sáu nàòm trong bao, coï thãø àn phaï suäút ngaìy âãm. Sáu coìn coï thãø di chuyãøn hàón ra khoíi bao cuí âãø gáy haûi caïc laï måïi. Mäüt con sáu tæì khi nåí âãún træåíng thaình coï thãø gáy haûi tæì 3 - 5 laï. Sáu thæåìng di chuyãøn vaìo buäøi chiãöu, nãúu trong ngaìy tråìi mæa hoàûc rám maït thç sáu coï thãø di chuyãøn báút cæï luïc naìo. Sáu non låïn âáøy sæïc chuyãøn tæì maìu xanh sang vaìng häöng vaì coï thãø hoïa nhäüng ngay nåi âaî sinh säúng hoàûc chui ra khoíi bao cuí tçm vë trê khaïc hoïa nhäüng. Sáu coï thãø nhaí tå, càõn âæït hai âáöu laï vaì bët laûi thaình bao kên âãø hoïa nhäüng bãn trong. Laï luïa bë sáu gáy haûi seî khä, cáy heïo, giaím nàng suáút, nháút laì khi sáu táún cäng laï cåì. 5. Caïc yãúu täú aính hæåíng âãún máût säú 1/Thæïc àn. Giäúng luïa nhaíy nhiãöu chäöi, laï xanh âáûm, thu huït bæåïm tåïi âeí træïng. Luïa laûi âæåüc träöng nhiãöu vuû trong mäüt nàm nãn trãn âäöng ruäüng luän coï thæïc àn cho sáu. 2/Thåìi tiãút: Sáu cuäún laï nhoí thêch håüp vuû Âäng - Xuán vç thåìi tiãút thuáûn låüi âãø cáy luïa phaït triãøn täút. Nhiãût âäü thêch håüp âäúi våïi sáu cuäún laï nhoí laì 25 - 29oC, vaì áøm âäü trãn 80%. 3/Thiãn âëch: Nhoïm thiãn âëch cuía sáu cuäún laï nhoí coï vai troì quan troüng trãn âäöng ruäüng, chuí yãúu gäöm caïc loaìi sau: - Ong hoü Trichogrammatidae kyï sinh træïng. - Ong thuäüc caïc hoü Braconidae, Ichneumonidae, Chalcididae thæåìng kyï sinh áúu truìng vaì nhäüng. - Náúm vaì virus kyï sinh sáu. - Mäüt säú loaìi thuäüc bäü Caïnh Cæïng àn áúu truìng. - Mäüt säú loaìi nhãûn, chuäön chuäön àn bæåïm. 6. Biãûn phaïp phoìng trë - Laìm coí trong vaì xung quanh ruäüng luïa. - Khi máût säú bæåïm cao coï thãø duìng báøy âeìn âãø thu huït. Vç quáön thãø thiãn âëch cuía sáu cuäún laï nhoí tæång âäúi phong phuï nhæ âaî nãu 19
Chæång I.. Sáu haûi cáy læång thæûc - luïa, bàõp, khoai trãn nãn chè aïp duûng thuäúc âãø trë khi tháût cáön thiãút, nháút laì åí giai âoaûn âáöu cuía cáy luïa. CAÏC LOAÌI SÁU ÂUÛC THÁN Sáu âuûc thán luïa coìn goüi laì sáu äúng hoàûc sáu naïch. Coï 6 loaìi sáu âuûc thán luïa chênh åí AÏ cháu, nhæng åí Viãût nam chuí yãúu coï 4 loaìi sau: - Sáu âuûc thán Maìu Vaìng, coìn goüi laì sáu bæåïm Hai Cháúm, coï tãn khoa hoüc laì Scirpophaga incertulas = Tryporyza incertulas, Schoenobius incertulas, Scirpophaga incertullus, Tryporyza incertullus, Schoenobius incertullus, Scirpophaga bipunctifer (Walker), Tryporyza bipunctifer, Schoenobius bipunctifer. - Sáu âuûc thán Soüc Náu Âáöu Âen coï tãn khoa hoüc laì Chilo polychrysus Meyrick = Chilotraea polychrysus, Chilo polychrysa, Chilotraea polychrysa. - Sáu âuûc thán Soüc Náu Âáöu Náu coï tãn khoa hoüc laì Chilo suppressalis Walker = Chilo simplex Walker Ba loaìi sáu trãn thuäüc hoü Ngaìi Saïng (Pyralidae), bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera). - Sáu âuûc thán Maìu Häöng coï tãn khoa hoüc laì Sesamia inferens Walker, hoü Ngaìi Âãm (Noctuidae), bäü Caïnh Vaíy (Lepidoptera). 1. Phán bäú. Caïc loaìi sáu âuûc thán luïa âæåüc ghi nháûn xuáút hiãûn taûi caïc quäúc gia nhæ Afghanistan, ÁÚn Âäü, Bangladesh, Bhutan, Burma, Indonesia, Kampuchea, Laìo, Malaysia, Nepal, Tán Guinea, Philippines, Pakistan, Sri - Lanka, Viãût Nam, miãön nam caïc næåïc Nháût, Trung Quäúc vaì Triãöu Tiãn. Riãng sáu Soüc Náu Âáöu Âen træåïc kia âæåüc ghi nháûn chè gáy haûi åí Malaysia nhæng gáön âáy xuáút hiãûn phäø biãún åí nhiãöu nåi nhæ Burma, ÁÚn Âäü, Kampuchea, Laìo, Nepal, Philippines, Viãût Nam vaì miãön Nam Trung Quäúc. 2. Kyï chuí. Ngoaìi cáy luïa, caïc loaìi sáu âuûc thán luïa coï thãø sinh säúng âæåüc trãn caïc loaûi cáy nhæ mêa, bàõp, luïa hoang, caïc loaûi coí nhæ coí läöng væûc, Sacclolepsis, Scirpus, Etaria, Phragmites, Typha, Panicum paspalum, Zizania, Echinochloa. Âàûc biãût laì sáu âuûc thán maìu vaìng chè säúng trãn luïa vaì luïa hoang. 3. Âàûc âiãøm hçnh thaïi vaì sinh hoüc 1) Sáu âuûc thán Maìu Vaìng, Scirpophaga incertulas (Walker) Bæåïm caïi coï chiãöu daìi thán tæì 10 - 13 mm, saíi caïnh räüng tæì 23 - 30 mm, thán vaì caïnh coï maìu vaìng nhaût, giæîa caïnh coï mäüt cháúm âen to. Cuäúi buûng coï chuìm läng maìu vaìng nhaût duìng âãø phuí lãn äø træïng. Bæåïm âeí âãm thæï ba sau khi vuî hoïa vaì liãn tiãúp tæì 2 - 6 âãm, cao nháút laì âãm thæï 2 vaì 3, mäüt bæåïm caïi coï thãø âeí tæì 200 - 300 20