cơ sở toán học của các phép xử lý thống kê trong nghiên cứu khoa học nông nghiệp: phần 2

Ph n 2<br /> <br /> B TRÍ THÍ NGHI M<br /> VÀ X LÝ S LI U<br /> <br /> 125<br /> <br /> 126<br /> <br /> Chöông 5<br /> NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG<br /> 5.1. CAÙC LOAÏI THÍ NGHIEÄM<br /> Thí nghieäm laø moät hình thöùc nghieân cöùu khoa hoïc maø<br /> con ngöôøi taïo ra nhöõng hieän töôïng, tìm hieåu, phaùt hieän<br /> baûn chaát vaø nguoàn goác cuûa hieän töôïng, xaùc minh nhöõng<br /> quy luaät trong töï nhieân ñeå giaûi ñaùp caùc muïc tieâu ñaët ra.<br /> Trong sinh hoïc noùi chung, noâng nghieäp noùi rieâng,<br /> theo ñieàu kieän vaø tính chaát thí nghieäm, ngöôøi ta chia thí<br /> nghieäm thaønh hai nhoùm: Thí nghieäm trong chaäu, trong<br /> phoøng (döôùi ñaây goïi laø thí nghieäm trong phoøng) vaø thí<br /> nghieäm ngoaøi ñoàng.<br /> - Thí nghieäm trong phoøng laø thí nghieäm maø caây ñöôïc<br /> gieo troàng ôû trong chaäu treân nhöõng giaù theå, dung dòch hoaëc<br /> caáy trong moâi tröôøng dinh döôõng ôû caùc loï (bình). Vôùi thí<br /> nghieäm trong phoøng, con ngöôøi coù theå kieåm soaùt ñöôïc caùc<br /> loaïi giaù theå, dung dòch, moâi tröôøng neàn, laøm cho caùc nhaân<br /> toá ngoaøi yeáu toá thí nghieäm khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû<br /> nghieân cöùu. Vì vaäy coù theå nghieân cöùu vaø keát luaän moät caùch<br /> chính xaùc vaø nhanh choùng taùc ñoäng cuûa töøng yeáu toá vaø<br /> töông taùc giöõa caùc yeáu toá thí nghieäm.<br /> Keát quaû cuûa caùc thí nghieäm trong phoøng laø luaän cöù<br /> khoa hoïc giaûi thích caùc hieän töôïng töï nhieân. Tuy nhieân, do<br /> mang tính nhaân taïo neân khoâng theå aùp duïng tröïc tieáp keát<br /> quaû nghieân cöùu vaøo saûn xuaát maø phaûi qua thöû nghieäm laïi<br /> treân ñoàng ruoäng.<br /> 127<br /> <br /> - Thí nghieäm ngoaøi ñoàng laø thí nghieäm ñöôïc tieán<br /> haønh trong ñieàu kieän töï nhieân treân ñoàng ruoäng. Caây troàng<br /> chòu taùc ñoäng khoâng chæ do yeáu toá thí nghieäm maø coøn bò<br /> aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng soáng nhö ñaát ñai, khí haäu thôøi<br /> tieát. Trong ñieàu kieän ñoàng ruoäng, nhöõng keát quaû cuûa caùc<br /> thí nghieäm trong phoøng ñöôïc kieåm chöùng. Tuy bò taùc ñoäng<br /> cuûa nhaân toá moâi tröôøng nhöng thí nghieäm ñoàng ruoäng coù<br /> theå nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa töøng yeáu toá, töông taùc giöõa<br /> caùc yeáu toá thí nghieäm, aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng cuõng nhö<br /> töông taùc giöõa caùc yeáu toá thí nghieäm vôùi moâi tröôøng. Keát<br /> quaû cuûa caùc thí nghieäm ñoàng ruoäng mang tính thöïc tieãn<br /> cao neân ñöôïc chuyeån giao tröïc tieáp ra saûn xuaát.<br /> Theo muïc ñích nghieân cöùu, ngöôøi ta chia thí nghieäm<br /> thaønh 2 loaïi: Thí nghieäm moät yeáu toá vaø thí nghieäm nhieàu<br /> yeáu toá.<br /> Vôùi thí nghieäm trong phoøng, treân cuøng moät ñieàu kieän<br /> ngoaïi caûnh, vò trí ñaët chaäu, bình (nghieäm thöùc) khoâng aûnh<br /> höôûng ñeán söï sinh tröôûng phaùt trieån cuûa caây troàng. Söï khaùc<br /> bieät giöõa caùc chaäu trong cuøng moät nghieäm thöùc laø do sai soá gaây<br /> ra (leõ ra caùc giaù trò caùc chaäu phaûi baèng nhau). Trong tröôøng<br /> hôïp naøy, neáu saép xeáp caùc chaäu theo kieåu khoái nhö thí nghieäm<br /> ñoàng ruoäng thì söï khaùc bieät giöõa caùc “khoái” cuõng do sai soá gaây<br /> ra (leõ ra giaù trò cuûa caùc “khoái” naøy phaûi baèng nhau). Vì vaäy, vôùi<br /> thí nghieäm trong phoøng, khi ñieàu kieän ngoaïi caûnh nhö nhau,<br /> vieäc saép xeáp khoái, haøng, coät moät caùch “tuøy tieän” ñeå loaïi tröø söï<br /> sai khaùc naøy ra khoûi toång bình phöông ñoä leäch thöïc chaát laø<br /> loaïi tröø “moät phaàn sai soá” ra khoûi “sai soá” vaø ñeàu daãn ñeán keát<br /> luaän sai laàm. Tuy nhieân, vôùi thí nghieäm trong phoøng coù theå boá<br /> trí theo kieåu khoái, ôû ñoù caùc nghieäm thöùc trong töøng khoái coù<br /> cuøng moät cheá ñoä vaø giöõa caùc khoái coù cheá ñoä khaùc nhau. Vaø nhö<br /> vaäyù, söï khaùc nhau giöõa caùc khoái ñöôïc xem nhö söï khaùc nhau<br /> 128<br /> <br /> giöõa caùc möùc cuûa moät yeáu toá.<br /> Vôùi thí nghieäm ñoàng ruoäng, caùc loaïi thí nghieäm khaùc<br /> nhau coù caùc kieåu boá trí khaùc nhau.<br /> Coù theå bieåu thò hai caùch phaân loaïi vaø caùc kieåu boá trí<br /> thí nghieäm thoâng thöôøng trong nghieân cöùu caây troàng ôû<br /> Hình 5 - 1.<br /> Hoaøn toaøn ngaãu nhieân (CRD)<br /> <br /> Moät yeáu toá<br /> Trong chaäu, trong phoøng<br /> Nhieàu yeáu toá<br /> <br /> Thí<br /> nghieäm<br /> Moät yeáu toá<br /> <br /> Ngoaøi ñoàng<br /> <br /> Nhieàu yeáu toá<br /> <br /> - Hoaøn toaøn ngaãu nhieân (CRD)<br /> - Khoái ñaày ñuû ngaãu nhieân (RCBD)<br /> (khoái laø moät yeáu toá)<br /> - Hoaøn toaøn ngaãu nhieân (CRD)<br /> - Khoái ñaày ñuû ngaãu nhieân (RCBD)<br /> - OÂ vuoâng Latin (Latin Square D.)<br /> - Chöõ nhaät Latin (Latin Rectangular<br /> Square Design)<br /> - Maïng löôùi (Lattice Design)<br /> - Maïng löôùi vuoâng (Lattice Squares)<br /> - Khaùc<br /> -<br /> <br /> Hoaøn toaøn ngaãu nhieân (CRD)<br /> Khoái ñaày ñuû ngaãu nhieân (RCBD)<br /> Loâ phuï (Split-Plot Design)<br /> Loâ soïc (Strip- Plot Design)<br /> Loâ phuï keùp (Split-Split-Plot D.)<br /> Phoái hôïp loâ soïc-loâ phuï (StripSplit-Plot D.)<br /> - Khaùc<br /> <br /> Hình 5-1: Caùc loaïi thí nghieäm vaø caùc kieåu boá trí<br /> trong nghieân cöùu caây troàng<br /> 129<br /> <br />