Con đường học thuật của Lương Đức Thiệp

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Social Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 7, pp. 71-78<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1067.2017-0064<br /> <br /> CON ĐƯỜNG HỌC THUẬT CỦA LƯƠNG ĐỨC THIỆP<br /> Ngô Thị Thu Hường<br /> <br /> Sở Giáo dục và Đào tạo Lào Cai<br /> Tóm tắt. Lương Đức Thiệp chủ yếu chỉ xuất hiện trên văn đàn vẻn vẹn có hơn 4 năm, với<br /> các công trình: Việt Nam thi ca luận (1942); Xã hội Việt Nam (1943); Việt Nam tiến hóa sử<br /> (1943); Văn chương và xã hội (1944); Nghệ thuật thi ca (1945).v.v... Không được Nguyễn<br /> Vỹ gọi là thiên tài, nhưng trong khoảng 4 năm, với tuổi đời còn trẻ Lương Đức Thiệp đã<br /> viết được năm công trình xã hội học, sử học mà chủ yếu là về văn học; dù không tránh khỏi<br /> sai sót bên cạnh nhiều điều khả thủ, thì ông cũng là một tác gia lí luận phê bình có đóng<br /> góp nhất định thời trước cách mạng cần được nghiên cứu, để hiểu toàn diện thực trạng của<br /> Hàn Thuyên nói riêng, của lí luận phê bình văn học trước cách mạng nói chung.<br /> Từ khóa: Hàn Thuyên, Lương Đức Thiệp, lí luận phê bình văn học, văn học và xã hội, thơ<br /> ca Việt Nam, Đặc trưng thể loại thơ ca.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Công trình đầu tay của Lương Đức Thiệp là Việt Nam thi ca luận vừa ra đời năm 1942, thì<br /> ngay đầu năm sau vào tháng 1/1943 Chu Thiên đã khẳng định: “Ông Lương Đức Thiệp đã khéo<br /> đưa ta nhận thấy rõ ràng nguồn gốc của thơ ca Việt Nam, thơ Việt Nam hiện đại, tính cách thơ<br /> Việt Nam xưa và chủ trương của ông về thơ ca... Tôi thấy ông ngay thẳng và công bình hơn phần<br /> nhiều nhà phê bình khác vì cảm tình mà quá khen hoặc quá chê các nhà thơ đương thời” [3]. Tuy<br /> nhiên, công trình về xã hội lịch sử như Xã hội Việt Nam thì lại bị cụ Nguyễn Văn Tố cho rằng tác<br /> giả đã “nhầm lẫn nhiều lắm. . . Quyển sách ấy chẳng những không ích gì mà còn hại thêm vì nói<br /> xấu người đời xưa, nói xúc phạm đến người anh hùng hào kiệt” [8]. Đồng chí Trường Chinh đã đặt<br /> vấn đề: “Cái chiêu bài Tân văn hóa của Hàn Thuyên, ở đó một số trốtkít đang hoành hành chẳng<br /> đáng ngờ lắm sao?” [1]. Vũ Đức Phúc nhận định: “Lương Đức Thiệp trong cuốn Nghệ thuật thi ca<br /> phủ nhận toàn bộ văn học quá khứ. Sau đó lại nhường cho một nền văn học khác. Y đòi hỏi phải<br /> xây dựng một nền thơ ca của vô sản và chỉ vô sản mà thôi” [2;42].v.v. . .<br /> Luận văn thạc sĩ Bước đầu đánh giá lí luận phê bình của Lương Đức Thiệp (2002), của tác<br /> giả Phạm Hữu Cường cho rằng: Lương Đức Thiệp có thành tâm học tập chủ nghĩa Mác, nhưng<br /> còn máy móc, phiến diện, song có nhiều ý kiến khả thủ về đặc trưng thể loại của thơ nói chung,<br /> cũng như đặc sắc thơ ca Việt Nam xưa nay nói riêng. Đến năm 2004, trong bộ Từ điển văn học có<br /> mục từ về Lương Đức Thiệp, Nguyễn Quyết Thắng cũng chỉ đánh giá công trình thiên về lịch sử<br /> và xã hội. Đặc biệt vào năm 2016 với sự liên kết của công ti cổ phần sách Tao Đàn, hai Nxb Hội<br /> Nhà văn và Tri Thức đã in lại gần như toàn bộ công trình của Lương Đức Thiệp. Trong đó TS.<br /> Ngày nhận bài: 15/1/2016. Ngày nhận đăng: 20/7/2017<br /> Liên hệ: Ngô Thị Thu Hường, e-mail: ngohuong138@gmail.com<br /> <br /> 71<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hường<br /> <br /> Nguyễn Mạnh Tiến có viết: “Điều thú vị của Xã hội Việt Nam là mọi vấn đề về lịch sử, văn hóa,<br /> xã hội sẽ được phân tích trên một khung tri thức thống nhất, đó chính là xã hội học mác-xit” [7;9];<br /> TS. Đoàn Ánh Duơng cho biết thêm: Lương Đức Thiệp có tham gia phong trào bãi khóa lúc còn<br /> học ở trường Thành Chung, Nam Định. Đầu những năm 40, ở Hà Nội có in chung với Lê Trọng<br /> Quỹ tập thơ Thực và mộng (Thụy ký, Hà Nội,1941), và in riêng tập tiểu luận Trai nước Nam với<br /> ông Hoàng Đạo Thúy (Đại học thư xã, Hà Nội,1945) v.v. . . Điểm qua vài nét sơ lược như trên, có<br /> thể thấy ngược với việc phủ nhận một chiều trong nửa sau thế kỉ trước, gần đây có xu hướng ngày<br /> càng thấy cần thiết phải đánh giá lại Lương Đức Thiệp trước hết là về tư tưởng học thuật.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> <br /> Trong bài viết này, chúng tôi chỉ tập trung tìm hiểu những công trình lí luận phê bình văn<br /> học chứ không phải về xã hội và lịch sử của Lương Đức Thiệp. Và chính vì đây là những căn cứ<br /> chủ yếu, chúng tôi phải rất coi trọng và cố công đi tìm cho được những văn bản gốc được công bố<br /> lần đầu tại các Nxb ở Hà Nội vào đầu những năm 40 thế kỉ trước: Việt Nam thi ca luận (Khuê văn<br /> xuất bản cục, Hà Nội,1942); Văn chương và xã hội (Đại học thư xã, Hà Nội,1944); Nghệ thuật thi<br /> ca (Hàn Thuyên, Hà Nội,1945). Quan trọng hơn, muốn khai thác với một hiệu qủa tối đa nội dung<br /> ba tập sách này, chúng tôi sẽ vận dụng triệt để phương pháp hệ thống cấu trúc và phương pháp lịch<br /> sử cùng sự kết hợp chặt chẽ giữa chúng với nhau. Nói cách khác là không những phải tái hiện lại<br /> cho đầy đủ những nội dung tương đối quan trọng và có ý nghĩa mà hơn nữa còn phải tái hiện chính<br /> xác trình tự trước sau giữa chúng với nhau. Bởi vì có những hiên tượng, vấn đề xuất hiện ở những<br /> không thời gian khác nhau, ý nghĩa cũng sẽ khác nhau.<br /> Trước hết, để cho thật sát với tiến trình tư tưởng văn thơ vốn có của ông, chúng tôi sẽ chỉ<br /> phân tích riêng những công trình lí luận phê bình đúng theo trình tự thời gian xuất hiện của chúng.<br /> Tiêu đề của ba công trình được phân biệt nhau thành ba lĩnh vực riêng biệt: Bàn về thơ ca Việt<br /> Nam; Lí thuyết về mối quan hệ giữa văn học và xã hội; Lí thuyết về đặc trưng thể loại của thơ ca.<br /> Nhưng đi vào nội dung cụ thể của từng công trình thì không hẳn như vậy. Mỗi công trình ít nhiều<br /> đều có nội dung của hai công trình kia. Tất nhiên vẫn có thể triển khai theo một dàn bài lôgic mà<br /> các mục chính là tiêu đề của ba công trình. Cụ thể hơn, đối với mỗi công trình chỉ trình bày nội<br /> dung chủ yếu của nó, rồi kết hợp với những nội dung hữu quan của hai công trình kia. Làm như thế<br /> thì nội dung tư tưởng học thuật của Lương Đức Thiệp về phương diện cấu trúc vẫn được triển khai<br /> đầy đủ, nhưng sẽ che lấp phương diện lịch sử cụ thể của nó. Thao tác này chưa thật sát hợp với đối<br /> tượng nghiên cứu. Con đường tư tưởng học thuật của Lương Đức Thiệp ngắn ngủi, lại không còn<br /> những tư liệu nào khác, do đó có thể và cần phải khảo sát tỉ mỉ tinh tế những bước đi cụ thể của<br /> nó. Bước đi ban đầu xuất phát từ đâu, bước thứ hai có gì lặp lại không, nhưng đã có những tiếp<br /> bước mới mẻ như thế nào, bước cuối cùng tuy cũng có phần lăp lại nhưng đã có những điều bổ<br /> sung khác rồi dừng bước đột ngột ở chỗ nào. Phương diện cấu trúc vẫn được bảo đảm, lại có những<br /> điểm nhấn và không kém phần quan trọng là phương diện lịch sử nổi bật lên tạo thêm điều kiện<br /> cho việc đánh giá sát hợp hơn với Lương Đức Thiệp mà hiện nay còn quá nhiều điều chưa rõ ràng.<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Việt Nam thi ca luận<br /> <br /> Công trình này đánh dấu bước đi ban đầu mang tính chất xuất phát điểm, gồm 4 mục chính:<br /> I - Thơ Việt Nam xưa; II - Thơ Việt Nam hiện đại; III - Tính cách thơ Việt Nam xưa; IV - Chủ<br /> trương. Như thế có thể khái quát thành hai phần chính: Một là về thơ Việt Nam cổ điển và hiện<br /> đại (gồm 3 mục: I, II, III); hai là, nhân bàn về thơ ca nước nhà. Lương Đức Thiệp dưới tiêu đề Chủ<br /> trương, bàn đến các vấn đề: Định nghĩa, Tôn chỉ, Nguyên tắc.v.v...<br /> 72<br /> <br /> Con đường học thuật của Lương Đức Thiệp<br /> <br /> 2.1.1. Về thơ ca Việt Nam cổ điển và hiện đại<br /> Lương Đức Thiệp khẳng định thơ cổ điển Việt Nam chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của thơ cổ<br /> điển Trung Quốc, nhưng ông chỉ giới hạn trong việc tìm hiểu các thể thơ 5 chữ và 7 chữ. Ông đặc<br /> biệt nhấn mạnh về tính hàm súc và khả năng gợi cảm, cũng như sự tương đồng giữa thơ và họa<br /> cùng màu sắc tổng hợp nhiều xu hướng của thơ xưa: “Đối với người Tàu xưa, quan niệm về thơ với<br /> họa cũng là một. Họa sĩ chỉ mượn bút mực để điểm những nét chính của một cảnh nào, của một<br /> vật nào... Thơ cũng vậy, thi sĩ chỉ dùng ít âm thanh để truyền những cảm giác của thi sĩ lân sang<br /> người ngoài, đồng thời nó phải gây được những cảm giác phụ thuộc trong chính tâm hồn người<br /> thưởng thức văn nữa. Cả nghệ thuật thơ chữ dồn vào điểm đó: ý tại ngôn ngoại. Cho nên, muốn<br /> cảm được người ngoài thơ phải là kết quả nghệ thuật của mối cảm xúc thực, của mối cảm xúc do<br /> nguồn sống truyền sang” [4; 57-58]. Lương Đức Thiệp cũng chỉ ra những nguyên nhân gò bó đã<br /> cản trở sự phát triển của thơ xưa là do quan niệm của người xưa về sứ mạng, vị trí, vai trò, chức<br /> năng của thơ; những giáo lí nghiêm ngặt của xã hội phong kiến tôn thờ Khổng giáo cùng với việc<br /> sính dùng điển tích và luật bằng trắc, đối ngẫu đã gò bó nguồn cảm xúc của nhà thơ...<br /> Về thơ Việt Nam hiện đại, Lương Đức Thiệp xác nhận sự ảnh hưởng của văn hoá phương<br /> Tây. Đến đây đã xuất hiện đội ngũ nhà thơ chuyên nghiệp với nhiều trào lưu và xu hướng thơ khác<br /> nhau. Nguyên nhân là do sự phân hóa giai cấp trong xã hội, lại chịu ảnh hưởng nhiều nguồn của<br /> thơ Pháp. Về những hạn chế của Phong trào thơ mới, Lương Đức Thiệp cho rằng do thiếu gắn bó<br /> với đời sống xã hội. Nhưng Lương Đức Thiệp chú trọng đến phương diện hình thức nhiều hơn nội<br /> dung, xác định thời điểm ra đời của thể ca trù quá muộn v.v... Ông chủ yếu khẳng định sự cách<br /> tân về hình thức, không chú ý đầy đủ sự cách tân về nội dung của Thơ mới. Giới thuyết nội hàm<br /> của khái niệm Thơ chưa thật toàn diện, Lương Đức Thiệp có những nhận xét đánh giá không thật<br /> chính xác về sáng tác của một số nhà thơ cụ thể, âu cũng là điều khó tránh khỏi.<br /> <br /> 2.1.2. Lí luận về đặc trưng thể loại của thơ ca<br /> Lương Đức Thiệp đã từng xác lập một định nghĩa khá đúng đắn và đầy đủ về thơ: “Thơ phải<br /> cấu tạo giữa nguồn rung động còn nóng hổi của cảm giác, của tình ý. Trong công cuộc sáng tác,<br /> thi sĩ lấy con người tình cảm làm trụ cột, con người trong ta chỉ được dựa vào một phần nhỏ bé. Tài<br /> liệu thể chất của thi sĩ là thanh âm, là màu sắc ghi bằng chữ và gợi lên bằng lời. Tài liệu tinh thần<br /> của thi sĩ là ý tình, cảm giác cũng ghi lại bằng chữ và gợi lên bằng lời... Thơ phải bao gồm các tính<br /> cách của Nhạc và Họa. Nó phải luôn luôn tựa trên nền tảng vật chất: tâm hồn thi sĩ, giác quan thi sĩ<br /> và sự vật chung quanh. Nó lánh xa hết thảy ý niệm tuyệt đối và quan niệm siêu hình. Nó phải là sự<br /> hoà hợp bằng thanh âm và màu sắc giữa tâm hồn thi sĩ và sự vật...” [4;96-97]. Đặc biệt, Lương Đức<br /> Thiệp khẳng định “tình cảm khác nhau tuỳ ở vị trí địa dư, vị trí lịch sử và địa vị đẳng cấp” [4;57].<br /> Lương Đức Thiệp còn tập trung thể hiện quan niệm của mình về thơ “thuần tuý”. Theo ông, đó là<br /> “lối thơ chỉ chú về tình cảm”, loại trừ lí trí “đem vào thơ, tư tưởng sẽ bóp ngạt mất tình cảm, giết<br /> chết cả hồn thơ” [4;86]. Thơ thuần túy không phải là thơ chỉ chú trọng đến hình thức, chỉ lắp ghép<br /> hình ảnh và âm thanh, gọt câu rũa chữ, bởi làm như thế thi sĩ sẽ xây dựng bài thơ giống như những<br /> “nếp nhà đẹp đẽ nhưng không có người ở” [4;86]. Ở đây, quan niệm của Lương Đức Thiệp về thơ<br /> thuần túy chủ yếu nghiêng về nội dung tình cảm; đồng thời xem xét giá trị của thơ trong sự thống<br /> nhất giữa nội dung và hình thức, mà ở đó nội dung luôn giữ vai trò quyết định. Lương Đức Thiệp<br /> cũng dành một dung lượng khá lớn cho việc khẳng định những nguyên tắc sáng tác thơ cụ thể mà<br /> ông chủ trương như: “nối liền mối thông cảm giữa sự vật với tâm hồn thi sĩ là nguyên tắc thứ nhất<br /> trong sự sáng tác”; “Giác quan hóa hay cụ thể hoá tình cảm, ý tưởng là nguyên tắc thứ hai của thi<br /> sĩ trong sự sáng tác”; “Tượng trưng hóa sự vật và ý tình là nguyên tắc thứ ba của thi sĩ trong sáng<br /> tác”; “Thi vị hóa sự vật là nguyên tắc thứ tư trong sáng tác” [4;106-109].<br /> 73<br /> <br /> Ngô Thị Thu Hường<br /> <br /> Tuy nhiên, Lương Đức Thiệp thường tỏ ra mâu thuẫn như thường thừa nhận “Những tác<br /> phẩm về thi ca do nguồn cảm xúc mạnh mẽ, đột ngột đến tạo ra không phải không có giá trị”<br /> [4;81], nhưng rồi lại nói: “Các tác phẩm của những thi sĩ nhất thời này chỉ có phẩm mà không bao<br /> giờ có lượng. Nó là con đẻ của sự tình cờ. Mà nghệ thuật không bao giờ trau dồi bằng sự tình cờ<br /> cả. Nó phải là kết quả của sự cố gắng có ý thức. Nó phải là kết quả của sự chân thành [4;81] v.v...<br /> Qua công trình đầu đời, chưa đến tuổi “tam thập nhi lập”, mặc dù không tránh khỏi sai sót,<br /> nhưng Lương Đức Thiệp đã hiện lên hình ảnh một trí thức Tây học có những hiểu biết khá cơ bản<br /> về đặc trưng thể loại của thơ ca và bộc lộ lòng yêu nước qua nhiệt tình đối với nền thơ ca cổ kim<br /> của dân tộc. Nhưng nghiên cứu thơ ca dân tộc, phải chăng nên am hiểu xã hội và lịch sử Việt Nam.<br /> Có lẽ chính vì thế mà đến năm 1943 ông tập trung vào hai công trình Xã hội Việt Nam và Việt<br /> Nam tiến hóa sử. Tất nhiên đây là những công trình nằm ngoài đối tượng nghiên cứu của chúng<br /> tôi. Tuy nhiên phải nhắc đến nó để thấy rằng sau đây Lương Đức Thiệp đã tương đối có đủ điều<br /> kiện: vừa hiểu biết thơ ca lẫn xã hội Việt Nam để đặt một vấn đề khái quát hơn là mối quan hệ giữa<br /> văn chương và xã hội như sẽ thấy trong mục tiếp theo. Và cũng chỉ đến đây ông mới bắt đầu vận<br /> dụng chủ nghĩa Mác vào văn học nghệ thuật.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Văn chương và xã hội<br /> <br /> Công trình này cũng có bốn mục chính: I - Nguồn gốc văn tự và học thuật; II - Tính cách<br /> đẳng cấp trong văn học; III - Nhịp phát triển trong văn học Việt Nam. IV - Xu hướng xã hội trong<br /> văn học Việt Nam. Cũng có thể khái quát thành hai phần: Một là, lí thuyết về mối quan hệ giữa văn<br /> học với xã hội (mục I, II); hai là, về văn học Việt Nam (gồm 2 mục III, IV). Sơ bộ cũng có thể thấy<br /> hai bước tiến qua công trình này của Lương Đức Thiệp: Một là đã vận dụng quan điểm Mác-xít<br /> để xem xét vấn đề nguồn gốc và tính giai cấp trong văn học, mặc dù không trích dẫn nhiều như<br /> Trương Tửu; hai là, về văn học nước nhà, đã mở rộng ra từ thơ đến văn học nói chung, mặc dù chỉ<br /> thiên về văn học hiện đại.<br /> <br /> 2.2.1. Về sự phản ảnh xã hội và tính giai cấp của văn học<br /> Trong quan niệm của Lương Đức Thiệp, văn chương là một sản phẩm của đời sống xã hội:<br /> “Rút nguồn xã hội mà ra, văn học cũng như nghệ thuật phải là sản phẩm tất nhiên của xã hội”<br /> [5;12]. Như vậy, Lương Đức Thiệp đã khẳng định sự quy định của đời sống xã hội đối với văn học,<br /> kể cả với chủ thể sáng tạo ra nó: “Mọi tài năng đều là con đẻ của hoàn cảnh xã hội” [5; 12]. Vì vậy<br /> tác phẩm văn học do tài năng sáng tạo ra cũng là sản phẩm của đời sống xã hội: “Một học thuyết<br /> dù cao siêu đến đâu cũng không do công cuộc sáng tác riêng của một cá nhân. Cả cuộc tiến hóa<br /> lịch sử đã ấp ủ, thai nghén rồi phát sinh ra nó, giúp nó trưởng thành rồi hoặc lại còn xô nó vào cõi<br /> chết theo nhịp tiến triển không ngừng của nhân loại” [5;13]. Nhận xét của Lương Đức Thiệp ở đây<br /> có phần cực đoan, đôi lúc phủ nhận tính tích cực chủ động của các tài năng cá nhân trước sự chi<br /> phối của hoàn cảnh xã hội. Tính quy định của đời sống xã hội đối với sự phát triển của văn học<br /> cũng là một phương diện thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa văn học và xã hội, thể hiện bản chất<br /> xã hội của văn học: “Xã hội đã tiến về mặt sinh hoạt vật chất thì đồng thời cũng lôi cuốn cả văn<br /> học tiến theo” [5; 12]. Lương Đức Thiệp cũng bắt đầu đề cập đến vấn đề tính giai cấp trong văn<br /> học: “Trong xã hội đẳng cấp Ấn độ cũng như trong xã hội đẳng cấp Ai Cập, văn học chính thức<br /> vẫn thuộc quyền giai cấp thống trị” [5;19]. Như thế là có vận dụng quan điểm của Mác Ănghen:<br /> “Tư tưởng thống trị của một thời đại là tư tưởng của giai cấp thống trị”.<br /> Tuy nhiên, Lương Đức Thiệp đã không thấy được tính độc lập tương đối và sự phát triển<br /> không đồng đều của văn học so với cơ sở kinh tế, với điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội như<br /> Các-mác từng lưu ý. Mặt khác, Lương Đức Thiệp cũng chỉ thấy tính quy định một chiều của đời<br /> 74<br /> <br /> Con đường học thuật của Lương Đức Thiệp<br /> <br /> sống xã hội đối với văn học, mà không thấy được sự tác động tích cực trở lại của văn học đối với xã<br /> hội. Mặc dù khẳng định thơ ca nói riêng, văn học nói chung đều nằm trong “thượng tầng tổ chức<br /> xã hội”, nhưng Lương Đức Thiệp cũng chưa thấy được sự ảnh hưởng và tác động qua lại giữa văn<br /> học với các hình thái ý thức xã hội khác. Ông còn bộc lộ một quan niệm phiến diện, không chú<br /> ý đến nguồn gốc của văn học dân gian khi khẳng định “văn tự khai sinh cho văn học”. Với quan<br /> niệm thơ ca không nên trở thành một lợi khí đấu tranh, Lương Đức Thiệp cho rằng làm thơ để phục<br /> vụ đấu tranh xã hội là làm thơ vì “khí khái” và loại thơ này khó có giá trị lâu bền. Theo Lương<br /> Đức Thiệp, thơ dựa vào tình, chủ đề tình cảm là thơ lâu dài. Hạn chế của Lương Đức Thiệp còn ở<br /> chỗ ông tách thơ “cảm khái” ra khỏi nguồn “chân cảm”. Về tính giai cấp cũng không tránh khỏi<br /> những cách nhìn ấu trĩ máy móc: “Ngay từ khởi điểm văn học đã nhuốm màu vị đẳng cấp rồi. Cho<br /> nên từ thuở lọt lòng mẹ, văn học cũng chẳng nằm ra ngoài mảnh lót của đẳng cấp” [5;15] v.v...<br /> <br /> 2.2.2. Về văn học Việt Nam<br /> Lương Đức Thiệp phân chia văn học hiện đại Việt Nam thành 5 xu hướng và tập trung chỉ<br /> ra những sắc thái riêng: Phân tích xu hướng tư sản, Lương Đức Thiệp xuất phát từ điều kiện sinh<br /> hoạt xã hội của giai cấp tư sản Việt Nam, thấy “họ là hạng người Việt Nam có thế lực nhất trong<br /> xã hội”, “được sống đầy đủ về vật chất”, “muốn được phóng khoáng về tình cảm, nhất là về ái<br /> tình” nhưng bị các hình thức tổ chức tôn nghiêm, chặt chẽ của gia đình và xã hội phong kiến cùng<br /> những tục lệ khắt khe đè nén. Theo ông, Tự lực văn đoàn “đã mở nguồn cho một trào lưu hoạt kê<br /> trong văn học có tính cách phá hoạt trật tự phong kiến” [5; 60]. Đánh giá đúng công lao của Tự<br /> lực văn đoàn, Lương Đức Thiệp cũng chỉ ra sự suy thoái cùng những nguyên nhân của nó: “Không<br /> hợp đúng với chiều phát triển hòa hợp của xã hội Vệt Nam luôn biến trạng thái, văn chương tư sản<br /> do nhóm Tự lực văn đoàn đại diện không theo kịp đà tiến hóa nên chóng vợi dần hết năng lực sáng<br /> tác” [5; 61].<br /> Phân tích xu hướng tiểu tư sản trong văn học, Lương Đức Thiệp vẫn luôn căn cứ trên điều<br /> kiện sinh hoạt xã hội của đẳng cấp tiểu tư sản cũng như địa vị của nó để chỉ ra khuynh hướng<br /> tư tưởng tâm lí của giai cấp này: “Địa vị xã hội của đẳng cấp tiểu tư sản... rất chông chênh. Tình<br /> trạng sinh hoạt này thường gây cho họ một tâm trạng phức tạp luôn luôn bị giằng co giữa hai tình<br /> cảm mãnh liệt: một đằng họ muốn trở thành tư sản nên khao khát cảnh giàu có, một đằng họ sợ<br /> rớt xuống lưu manh mà ghê khiếp cảnh nghèo nàn”, “họ thiên về chủ nghĩa cá nhân”, “thường đầy<br /> lòng tự ái và đầy khát vọng thống trị xã hội” [5; 63]. Tuy nhiên trong phạm vi phân tích xu hướng<br /> văn học tiểu tư sản, ngay khi phân tích sáng tác của Nguyễn Tuân và Lê Văn Trương, Lương Đức<br /> Thiệp đã vận dụng lí thuyết của mình về tính giai cấp trong văn học có phần tinh tế. Nhưng khi<br /> phân tích hai sắc thái tiếp theo của xu hướng văn học tiểu tư sản là “sắc thái thần bí” và “sắc thái<br /> tả chân lãng mạn”, quan niệm của Lương Đức Thiệp cũng trở nên phiến diện và thiếu chính xác.<br /> Ông giải thích cội nguồn của tính giai cấp trong văn học thậm chí bằng thành phần giai cấp của<br /> nhà văn. Sự phân chia một mặt dựa trên thành phần giai cấp của người sáng tác, mặt khác dựa vào<br /> thành phần đẳng cấp của các nhân vật được phản ánh trong tác phẩm. Việc phân chia ấy không<br /> bao quát hết được các hiện tượng văn học hiện đại vốn vô cùng phong phú, đa dạng.<br /> Có thể thấy, khi đặt vấn đề về mối quan hệ giữa văn học và xã hội, thì chạm ngay đến vấn<br /> đề quan điểm. Lương Đức Thiệp chọn đi con đường chủ nghĩa Mác đã trình bày được những cách<br /> nhìn đúng đắn, nhưng cũng rơi vào bệnh máy móc, ấu trĩ, nhất là vấn đề giai cấp, ông còn phải tiếp<br /> tục nghiên ngẫm trong công trình tiếp theo, mặc dù tiêu đề của nó mang một ý nghĩa trung tính về<br /> đặc trưng thể loại thơ ca.<br /> <br /> 75<br /> <br />