Cuộc gặp mặt giữa Đào Duy Từ với Nguyễn Hữu
Tiến
Từ khi có Đào Duy Từ, chúa Nguyễn Phúc Nguyên
như được thêm nguồn sinh lực lớn, nhưng, tuổi của
Chúa và của Đào Duy Từ kể cũng đã cao, nếu có
mệnh hệ nào thì cơ nghiệp họ Nguyễn khó bề giữ
được, bởi vậy, Nguyễn Phúc Nguyên vẫn chưa thực
sự an lòng. May sao, đúng lúc đó, một tài năng trẻ
tuổi mà xuất chúng đã xuất hiện. Người đó là Nguyễn
Hữu Tiến. Sách "Đại Nam thực lục" chép rằng:
"Chúa cùng với Đào Duy Từ ngày đêm mưu tính việc
chống lại họ Trịnh. Duy Từ mong có người hiền tài
để tiến dẫn cho Chúa. Một hôm, Duy Từ nằm mộng
thấy một con hổ đen từ phía Nam tiến vào, ông liền
xua quân vây bắt. Bỗng, con hổ mọc cánh, nhảy lên
không trung mà vừa bay vừa múa. Tỉnh dậy, Duy Từ
ăn mặc chỉnh tề để ngồi chờ. Chợt có một người quê
ở xã Vân Trai, huyện Ngọc Sơn xứ Thanh Hoá là
Nguyễn Hữu Tiến (biểu danh là Thuận Nghĩa), từ
phía ngoài vào, mình mặc áo đen, tay cầm quạt lông,
đến bái yết dưới thềm. Duy Từ thấy dáng vẻ khác
thường, hỏi thì xưng tên họ, hỏi tuổi thì nói sinh năm
Nhâm Dần, lòng lấy làm vui mừng vì cho đó là hợp
với mộng, bèn giữ lại để đàm đạo.
Nguyễn Hữu Tiến là người thông minh, khoẻ mạnh
và có mưu lược. Duy Từ rất yêu quý, đem con gái gả
cho rồi tiến cử lên chúa. Chúa cho Nguyễn Hữu Tiến
làm đội trưởng, coi thuyền Địch Cần trong quân Nội
Thuỷ. Hữu Tiến thường đêm đêm diễn tập quân lính.
Một hôm, ở trong quân có kẻ làm trái luật, ông bèn
chém viên Kì trưởng (người lo giữ hiệu cờ trong quân
đội xưa) để giữ nghiêm mệnh lệnh, khiến cho toàn
quân đều sợ. Duy Từ biết chuyện, lấy làm kinh ngạc,
vội vào hầu Chúa. Lúc ấy, Chúa đang đọc "Chiến
quốc sách" (một tác phẩm của Trung Quốc), nên
nhân có Đào Duy Từ vào, hai người cùng bàn về binh
pháp cổ kim. Duy Từ ung dung nói chuyện Tôn Võ
Tử đang giảng giải về các phép chiến sự ở cung vua
Ngô mà chém vợ yêu của vua. Chúa nghe, khen vua
Ngô là người quyết đoán, Tôn Võ Tử là người
nghiêm, có thế mới dựng nên nghiệp. Duy Từ nhân
đấy mới đem chuyện Hữu Tiến chém người Kì
trưởng để xin tội, Chúa nói:
- Ã Binh không đều thì giết, còn tội gì?
Từ đó, Chúa thăng dần Nguyễn Hữu Tiến lên đến
chức Cai đội, sĩ tốt ai ai cũng phục".
Người đã có lòng thành, lại luôn canh cánh nỗi lo tìm
cho bằng được người hiền tài, thì sớm muộn thế nào
người hiền tài cũng đến. Đào Duy Từ lo cả khi ăn khi
ngủ nên mới có giấc mộng lạ. Nhưng Đào Duy Từ
phải đàm đạo mới rõ Nguyễn Hữu Tiến là người như
thế nào chứ không hề chỉ dựa vaò giấc mộng.
Tiến cử người tài là chuyện giản đơn nhưng lại cực
kỳ khó, bởi vì trong muôn người, may ra mới có một
vài người tài và trong muôn người tài, may ra mới có
một vài người có khả năng dang tay đón nhận những
người tài khác. Cổ kim đã cho thấy, chỉ những ai thực
sự giàu tài năng xuất chúng mới có thể biết trọng và
biết dùng người tài.
Một lần nữa, Đào Duy Từ đã tỏ rõ sự khôn khéo
trong cách lựa lời kính tâu với Chúa. Lời cần nói, nếu
nói đúng lúc, đúng nơi và đúng người cần nghe, bao
giờ cũng là lời có hiệu quả cao nhất. Bảo rằng đó là
lời Đào Duy Từ bảo vệ cho con rể cũng được, mà bảo
rằng đó là lời Đào Duy Từ bảo vệ cho một tài năng
mới cũng được.
Nguyễn Hữu Tiến được thăng chức, trước vì Nguyễn
Hữu Tiến có tài, sau nữa là vì chúa Nguyễn Phúc
Nguyên cũng muốn đề cao kỷ luật quân đội.
