Đặc điểm kháng thể IgG tổng số và kháng thể đặc hiệu ANTI-HBsAg từ mẹ sang con

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM KHÁNG THỂ IgG TỔNG SỐ VÀ<br /> KHÁNG THỂ ĐẶC HIỆU ANTI-HBsAg TỪ MẸ SANG CON<br /> Nguyễn<br /> <br /> ọng Phúc*; Lê Xu n Hải**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá tương quan giữa nồng độ kháng thể IgG tổng số và kháng thể anti-HBsAg<br /> trong máu mẹ và máu cuống rốn trẻ sơ sinh tại thời điểm sinh. Đối tượng và phương pháp:<br /> 67 cặp sản phụ và mẫu máu cuống rốn được thu thập tại thời điểm sinh, trong đó 55 cặp định<br /> lượng kháng thể IgG tổng số, 35 cặp (có mẹ đã tiêm vắc xin viêm gan B) được định lượng<br /> kháng thể anti-HBsAg. Kết quả: nồng độ trung bình IgG tổng số của mẹ trong nhóm “IgG con<br /> cao hơn mẹ” là 795,0 mg/dl và nhóm “IgG con thấp hơn mẹ” là 1.083,0 mg/dl, khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê (p < 0,01). Trong 35 cặp định lượng anti-HBsAg, 100% có nồng độ anti-HBsAg<br /> > 10 IU/L, 26 trường hợp nồng độ anti-HBsAg của con cao hơn mẹ, 9 trường hợp thấp hơn mẹ,<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01). Chưa thấy ảnh hưởng của các yếu tố tuổi thai, cân<br /> nặng thai, tuổi mẹ, tình trạng tiêm vắc xin của mẹ, nhóm máu mẹ, con tới việc chuyển kháng<br /> thể từ mẹ sang con (p > 0,05). Kết luận: ở người mẹ đã được tiêm phòng viêm gan B trước khi<br /> sinh, con sẽ được thừa hưởng nồng độ kháng thể anti-HBsAg tương đương với nồng độ kháng<br /> thể này ở mẹ.<br /> * Từ khóa: HBsAg; Vắc xin; Kháng thể; Máu cuống rốn.<br /> <br /> Characteristics of Total IgG and Anti-HBs IgG Antibody from<br /> Mother to Child<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate the relation between total IgG and anti-HBsAg antibody in maternal<br /> and cord blood at birth. Subjects and methods: 67 pairs of maternal and cord blood samples<br /> were collected at birth, in which 35 pairs of mothers had been vaccinated for hepatitis B<br /> prenataly were checked for HBsAg concentrations, 55 pairs was checked for total IgG levels.<br /> HBsAg and total IgG were measured based on electrochemical luminescence methods and<br /> nephelometric immunological methods, respectively. Results: The average concentration of<br /> maternal’s IgG in “total IgG of child higher than of mother” group was 795 mg/dl and of reversed<br /> group was 1,083 mg/dl, significantly different (p < 0.01). In 35 pairs of HBsAg was measured,<br /> the results are: 100% of HBsAg over 10 IU/L, 26 cases with child HBsAg levels higher than their<br /> mother, 9 cases with HBsAg levels lower than their mother, significantly different (p < 0.01).<br /> Conclusions: In the mother vaccinated for hepatitis B before pregnant, the child inherits the<br /> concentration of HBsAg levels equivalent to maternal antibodies.<br /> * Key words: HBsAg; Vaccine; Antibody; Cord blood.<br /> * Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec<br /> ** Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Xuân Hải (hailexuan@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 20/10/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 12/01/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 19/01/2016<br /> <br /> 59<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh chưa<br /> phát triển đầy đủ, do vậy tình trạng miễn<br /> dịch ở trẻ sơ sinh phụ thuộc chủ yếu vào<br /> các globulin miễn dịch được truyền từ mẹ<br /> sang con qua hàng rào nhau thai trong<br /> thời gian mang thai, thông qua thụ thể<br /> FcRn (neonatal Fc receptor) [1]. Theo<br /> khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới<br /> (WHO), tiêm phòng vắc xin viêm gan B<br /> cho trẻ sơ sinh được thực hiện phổ biến<br /> ở nhiều bệnh viện sản khoa trong vòng<br /> 24 giờ sau sinh, việc tiêm phòng này có<br /> tác dụng tích cực trong phòng chống<br /> nhiễm virut viêm gan B đối với các trẻ sơ<br /> sinh có mẹ mang virut [2, 3]. Tuy nhiên,<br /> với trẻ sơ sinh có mẹ không nhiễm HBV<br /> và đã được tiêm vắc xin phòng HBV<br /> trước khi sinh, các kháng thể đặc hiệu<br /> kháng HBV hình thành trong cơ thể người<br /> mẹ được vận chuyển sang thai nhi có đặc<br /> điểm gì?, có liên quan với những yếu tố<br /> nào trong thời kỳ mang thai? là một số<br /> vấn đề cần được tìm hiểu rõ hơn về khía<br /> cạnh miễn dịch học.<br /> Nghiên cứu của chúng tôi nhằm: Đánh<br /> giá tương quan giữa nồng độ kháng thể<br /> IgG tổng số và kháng thể đặc hiệu với<br /> HBsAg trong máu mẹ và máu cuống rốn<br /> trẻ sơ sinh tại thời điểm sinh.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 67 cặp sản phụ và trẻ sơ sinh đăng ký<br /> theo dõi thai sản và sinh tại Bệnh viện<br /> Đa khoa Quốc tế Vinmec từ tháng 12 60<br /> <br /> 2014 đến 5 - 2015, trong đó 35 cặp có mẹ<br /> đã được tiêm phòng vắc xin chống virut<br /> viêm gan B. Các cặp mẫu máu này đều<br /> được xét nghiệm định lượng kháng thể<br /> IgG tổng số (12 cặp mẫu huyết thanh sau<br /> lưu trữ không đủ tiêu chuẩn định lượng<br /> IgG tổng số nhưng vẫn làm được xét<br /> nghiệm định lượng anti-HBsAg). Các cặp<br /> có mẹ đã tiêm vắc xin được làm thêm<br /> định lượng kháng thể anti-HBsAg. Như vậy,<br /> sẽ có 55 cặp mẹ - con được định lượng IgG<br /> và 35 cặp mẹ - con định lượng anti-HBsAg.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thu thập mẫu:<br /> - Máu tĩnh mạch của mẹ: thể tích 2 ml,<br /> không chống đông, lấy trước khi sinh,<br /> tách huyết thanh, lưu trữ đông lạnh để<br /> định lượng kháng thể IgG, kháng thể đặc<br /> hiệu anti-HBs (với những trường hợp mẹ<br /> đã tiêm phòng virut viêm gan B).<br /> - Máu cuống rốn: thể tích 2 ml, không<br /> chống đông, lấy ngay sau khi sinh, tách<br /> huyết thanh, lưu trữ đông lạnh để định<br /> lượng IgG, anti-HBs.<br /> * Thu thập thông tin hồ sơ bệnh án:<br /> - Các thông tin khác khai thác về mẹ<br /> tại thời điểm sinh: tuổi mẹ, tiền sử sản<br /> khoa, tình trạng tiêm phòng, tăng cân<br /> trong thai kỳ, tiền sử bệnh tật và các xét<br /> nghiệm (công thức máu, HBsAg, kháng thể<br /> anti-HBsAg [nếu có], nhóm máu ABO/Rh...).<br /> - Các thông tin khai thác về con: tuổi<br /> thai, cân nặng, giới tính, tình trạng sức<br /> khỏe sau sinh, tính toàn vẹn, cân nặng<br /> của bánh nhau và dây rốn, các xét nghiệm<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> (nhóm máu, công thức máu), các dấu hiệu<br /> bất thường (nếu có)...<br /> <br /> > 35. Phân tích tuổi trung bình của mẹ<br /> theo giới tính của con sinh ra cho thấy<br /> không có sự khác biệt có ý nghĩa thống<br /> <br /> * Định lượng kháng thể:<br /> - Định lượng IgG tổng số bằng phương<br /> pháp miễn dịch đo độ đục trên máy AU680<br /> (Hãng Beckman Coulter): kháng thể kháng<br /> IgG trong thuốc thử kết hợp với IgG trong<br /> mẫu thử tạo phức hợp miễn dịch kháng<br /> nguyên - kháng thể khiến dung dịch phản<br /> ứng có độ đục. Nồng độ IgG có trong<br /> mẫu thử tỷ lệ thuận với độ đục do phức<br /> hợp miễn dịch kháng nguyên - kháng thể<br /> tạo ra.<br /> <br /> kê (p = 0,722).<br /> <br /> - Định lượng anti-HBsAg bằng phương<br /> pháp miễn dịch điện hóa phát quang,<br /> thực hiện trên máy phân tích miễn dịch tự<br /> động Cobas E411: các vi hạt phủ streptavidin<br /> được dùng để bắt cặp với các phức hợp<br /> kháng nguyên - kháng thể. Xét nghiệm sử<br /> dụng hỗn hợp kháng nguyên HBV được<br /> tinh sạch từ huyết thanh người.<br /> <br /> được xét nghiệm IgG tổng số chỉ là 55 cặp.<br /> <br /> - Theo tình trạng nhiễm virut viêm gan<br /> B: 3 trường hợp (4,5%) mẹ có HBsAg (+),<br /> 64 trường hợp (95,5%) mẹ có HBsAg (-).<br /> 2. Đặc điểm nồng độ kháng thể ở mẹ<br /> và con.<br /> Do có 12 cặp mẫu máu mẹ - con không<br /> đủ tiêu chuẩn xét nghiệm IgG tổng số sau<br /> lưu trữ nên số cặp mẫu máu mẹ - con<br /> - Tương quan nồng độ IgG trong máu<br /> mẹ và con:<br /> mg/dl<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm chung củ<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> đối tƣợng<br /> <br /> - Tuổi mẹ và giới tính con:<br /> Bảng 1: Phân bổ đối tượng nghiên cứu<br /> theo nhóm tuổi mẹ và giới tính con.<br /> <br /> mg/dl<br /> <br /> Giới tính con<br /> Tổng<br /> <br /> Nhóm<br /> tuổi mẹ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> p<br /> (2 test)<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> 20 - 35<br /> tuổi<br /> <br /> 32<br /> <br /> 82,1<br /> <br /> 22<br /> <br /> 78,6<br /> <br /> 54<br /> <br /> 80,6<br /> <br /> > 35 tuổi<br /> <br /> 7<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> 6<br /> <br /> 21,4<br /> <br /> 13<br /> <br /> 19,4<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 39<br /> <br /> 58,2<br /> <br /> 28<br /> <br /> 41,8<br /> <br /> 67<br /> <br /> 100<br /> <br /> p = 0,722<br /> <br /> 54 trường hợp (80,6%) mẹ có tuổi từ<br /> 20 - 35, 13 trường hợp (19,4%) mẹ có tuổi<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tương quan giữa nồng độ IgG<br /> tổng số của mẹ và con.<br /> Có tương quan thuận, mức độ yếu giữa<br /> nồng độ IgG tổng số trong máu con với<br /> nồng độ IgG tổng số của mẹ (hệ số tương<br /> quan Spearman = 0,04).<br /> - So sánh nồng độ IgG trong máu mẹ<br /> và con:<br /> 61<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> Bảng 2: So sánh nồng độ IgG tổng số trong máu mẹ và con.<br /> Số lƣợng (n = 55)<br /> <br /> %<br /> <br /> Nồng độ IgG của mẹ (mg/dl)<br /> <br /> IgG của con cao hơn mẹ<br /> <br /> 23<br /> <br /> 41,8<br /> <br /> 795,0 ± 154,8<br /> <br /> IgG của con thấp hơn mẹ<br /> <br /> 32<br /> <br /> 58,2<br /> <br /> 1.083,0 ± 186,1<br /> <br /> 55<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 962,8 ± 224,2<br /> <br /> Nhóm<br /> <br /> Tổng<br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> 23 trường hợp (41,8%) có nồng độ IgG tổng số của con cao hơn của mẹ, 32 trường<br /> hợp (58,2%) có nồng độ IgG tổng số của con thấp hơn của mẹ, khác biệt không có<br /> ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> Nồng độ IgG trung bình của mẹ trong nhóm “IgG của con cao hơn mẹ” là 795 mg/dl,<br /> thấp hơn rõ rệt so với nhóm “IgG của con thấp hơn mẹ” (1.083 mg/dl), khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,01).<br /> [<br /> <br /> 3. Nồng độ kháng thể anti-HBsAg trong máu mẹ và con.<br /> - Tương quan nồng độ anti-HBsAg của mẹ và con:<br /> 20.000<br /> <br /> 15.000<br /> <br /> 10.000<br /> <br /> 5.000<br /> <br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 5.000<br /> HBsAb con<br /> <br /> 10.000<br /> HbsAb me<br /> <br /> 15.000<br /> <br /> 20.000<br /> <br /> Fitted values<br /> <br /> Biểu đồ 2: Tương quan nồng độ anti-HBsAg của mẹ và của con.<br /> Có tương quan thuận, mức độ chặt giữa nồng độ anti-HBsAg trong máu con với<br /> nồng độ anti-HBsAg của mẹ (hệ số tương quan Spearman = 0,97).<br /> - So sánh nồng độ anti-HBsAg trong máu mẹ và con:<br /> 62<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2016<br /> <br /> Bảng 3: So sánh nồng độ anti-HBsAg trong máu mẹ và con.<br /> Nhóm<br /> <br /> Số lƣợng (n = 35)<br /> <br /> %<br /> <br /> Nồng độ anti-HBsAg của mẹ (IU/L)<br /> <br /> Anti-HBsAg của con thấp hơn mẹ<br /> <br /> 9<br /> <br /> 25,7<br /> <br /> 3.439,9 ± 6.602,0<br /> <br /> Anti-HBsAg của con cao hơn mẹ<br /> <br /> 26<br /> <br /> 74,3<br /> <br /> 974,5 ± 1.315,2<br /> <br /> 35<br /> <br /> 100<br /> <br /> 1.608,37 ± 3.566,9<br /> <br /> Tổng<br /> p<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 26 trường hợp (74,3%) có nồng độ anti-HBsAg của con cao hơn của mẹ, 9 trường<br /> hợp (25,7%) thấp hơn so với mẹ. Kiểm định cho thấy số trường hợp có mẹ truyền antiHBsAg sang con tăng (26/35), khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,01), nồng độ antiHBsAg trung bình của mẹ theo các nhóm “con cao hơn mẹ” và “con thấp hơn mẹ”<br /> khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> trong thời kỳ mang thai (biểu đồ 2), phù<br /> <br /> Phân tích nồng độ IgG trung bình của<br /> mẹ theo các nhóm “con cao hơn mẹ” và<br /> “con thấp hơn mẹ” thấy khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê (p < 0,01). Kết quả này<br /> phù hợp với nhiều nghiên cứu trước đây:<br /> khi nồng độ IgG của mẹ cao tới một<br /> ngưỡng nào đó, sự vận chuyển kháng thể<br /> từ mẹ sang con giảm, có thể do số lượng<br /> thụ thể FcRn có trong bánh nhau là một<br /> con số hữu hạn và toàn bộ hoặc phần lớn<br /> những thụ thể này sẽ bị trung hòa khi<br /> lượng kháng thể tăng cao (15 g/l) [4], làm<br /> tỷ lệ truyền IgG của mẹ sang con không<br /> tiếp tục tăng lên, điều này một lần nữa<br /> khẳng định việc vận chuyển kháng thể<br /> IgG là vận chuyển tích cực và số lượng<br /> thụ thể FcRn đóng vai trò ảnh hưởng trực<br /> tiếp lên quá trình vận chuyển này.<br /> Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, có<br /> <br /> hợp với nghiên cứu của Zhiqun Wang và<br /> <br /> mối liên quan chặt giữa nồng độ kháng<br /> <br /> cũng như nhiều nghiên cứu trước đó cho<br /> <br /> thể anti-HBsAg của mẹ truyền sang con<br /> <br /> thấy, nồng độ kháng thể kháng HBsAg<br /> <br /> CS [5].<br /> Với trường hợp mẹ không mắc viêm<br /> gan B, theo khuyến cáo của WHO và chỉ<br /> đạo của Bộ Y tế, vắc xin viêm gan B cần<br /> được tiêm cho trẻ sơ sinh trong vòng<br /> 24 giờ sau sinh, vì đây là biện pháp hiệu<br /> quả nhất phòng tránh lây nhiễm viêm gan<br /> B từ mẹ hay từ các thành viên khác trong<br /> gia đình và những người xung quanh chăm<br /> sóc cho trẻ [2]. Tuy nhiên, theo Chiến lược<br /> Phòng chống viêm gan B của Trung tâm<br /> Phòng chống bệnh tật Mỹ (CDC), trường<br /> hợp mẹ có kết quả âm tính với HBsAg,<br /> bác sỹ có thể trì hoãn việc tiêm mũi đầu<br /> tiên đến sau khi xuất viện hoặc 1 tháng<br /> sau sinh nếu trẻ có cân nặng < 2 kg [3].<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi<br /> <br /> 63<br /> <br />