Đề tài: Phương pháp nuôi cá lóc thịt

Chia sẻ: G G | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

157
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

An Giang là một trong những tỉnh đầu nguồn của Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) hằng năm lượng nước lũ tràn về đây rất sớm và trùng với thời gian thu hoạch xong lúa hè thu. Trong các tháng tiếp theo của mùa lũ, thu nhập và đời sống của người dân không cao và tương đối bấp bênh do chủ yếu dựa vào nghề đánh bắt thủy sản như giăng câu, giăng lưới, bắt ốc... (Trung Liêm, 2004). Trước tình hình đó, Phòng Nông Nghiệp và Xây Dựng huyện Phú Tân, tỉnh An Giang đã khuyến khích phát triển nhiều mô hình sản xuất...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Phương pháp nuôi cá lóc thịt

Đề tài Phương pháp nuôi cá lóc thịt
LỜI CẢM TẠ ---♣--- Xin gởi lời cảm tạ và biết ơn sâu sắc đến:  Quí thầy cô Khoa Nông Nghiệp & Tài Nguyên Thiên Nhiên, Trường Đại Học An Giang đã truyền đạt kiến thức cho chúng tôi trong suốt quá trình học tập.  Cán bộ hướng dẫn: Cao Quốc Nam và Trương Ngọc Thúy đã tận tình hướng dẫn chúng tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp.  Tập thể cán bộ và bà con nông dân xã Tân Trung, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang đã tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi thu thập số liệu trong quá trình thực hiện đề tài.  Cùng các bạn sinh viên lớp ĐH2PN2 đã không ngừng giúp đỡ và động viên chúng tôi trong suốt quá trình học tập tại Trường Đại học An Giang. Chân thành cảm tạ. Long Xuyên, ngày 23 tháng 05 năm 2004 Tô Phước Thủ
TÓM LƯỢC Đề tài nghiên cứu được thực hiện tại xã Tân Trung huyện Phú Tân tỉnh An Giang từ tháng 9 năm 2004 đến tháng 4 năm 2005 nhằm tổng kết và theo dõi mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ. Kết quả điều tra cho thấy nguồn lực lao động trong nông hộ tương đối ít, số người trên nông hộ trung bình nhỏ hơn hoặc bằng 5, chiếm 86,7%, có độ tuổi lao động chính (18-60 tuổi) chiếm 76% và có trình độ học vấn đa phần là thấp (55% là cấp I và 38% là cấp II). Nguồn đất đai của các hộ tương đối ít, 43,33% nông hộ có diện tích đất canh tác lúa, còn lại 56,67% nông hộ chỉ có diện tích đất vừa đủ để ở và nuôi cá. Diện tích ao và thể tích vèo để nuôi cá lóc trung bình là 884 m2/hộ và 89,41m3/hộ, tương ứng. Nguồn thông tin phục vụ cho hoạt động nuôi cá lóc trong vèo được tiếp nhận chủ yếu từ các chương trình truyền hình (26%). Số năm kinh nghiệm nuôi cá lóc trong vèo của người dân trung bình là 5,34 năm. Nguồn vốn để phục vụ cho việc nuôi cá lóc trong vèo đa phần là kết hợp giữa vốn nhà và vốn vay tư nhân (87%)với lãi suất cao. Lý do chủ yếu mà nông dân áp dụng mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ khá đa dạng, trong đó tạo thêm thu nhập chiếm 33%, nguồn nước tốt hơn chiếm 30%, dễ tìm cá mồi chiếm 17% . Giá thành sản xuất ra 1,0 kg cá lóc thịt tương đối cao (18.420 đồng/kg) do hệ số tiêu tốn thức ăn khá cao (4,71) trong khi đó giá bán của cá lóc thịt là 19.370 đồng/kg. Lợi nhuận mà nông dân thu được sau mỗi vụ nuôi là 29.190 đồng/ m³ vèo (tương đương 2,3 triệu /hộ) và tỷ lời/vốn là 0,04, và nếu không kể công lao động gia đình thì thu nhập trung bình/nông hộ đạt 4,57 triệu/hộ (tỷ lệ lời/vốn là 0,09). Sau 2-12 năm nuôi cá lóc trong vèo, 100% nông dân trong cuộc điều tra cho rằng đời sống của họ thay đổi theo chiều hướng tăng do có lợi nhuận cao và thu nhập thường xuyên. Có 3 yếu tố quan trọng quyết định đến sự thành công của mô hình là vốn để mua thức ăn cho cá, chiếm 79%, kế đến là thị trường đầu ra, chiếm 17% và còn lại là chất lượng thức ăn, chiếm 4%. i
MỤC LỤC -----оOо----- Nội dung Trang LỜI CẢM TẠ.................................................................................................................... i TÓM LƯỢC.....................................................................................................................ii MỤC LỤC.......................................................................................................................iii DANH SÁCH BẢNG.....................................................................................................vii Bảng số.............................................................................................................. vii Tựa bảng............................................................................................................ vii PHỤ CHƯƠNG……………………………………………... ……………....pc-1.....viii DANH SÁCH HÌNH...................................................................................................... ix Chương 1 GIỚI THIỆU.................................................................................................1 Chương 2: LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU............................................................................ 2 2.1. Sự phân loại và phân bố của cá lóc.................................................................... 2 2.1.1. Phân loại........................................................................................................ 2 2.1.2. Sự phân bố của cá lóc................................................................................... 2 2.2. Một số đặc điểm của cá lóc..................................................................................2 2.2.1. Đặc điểm hình thái......................................................................................... 2 2.2.2. Đặc điểm dinh dưỡng.....................................................................................3 2.2.3. Đặc điểm sinh trưởng.....................................................................................3 Giai đoạn nhỏ, cá lóc chủ yếu tăng trưởng về chiều dài, cá càng lớn thì sự tăng trọng ngày càng nhanh. Trong tự nhiên, sức lớn của cá không đều, phụ thuộc vào điều kiện thức ăn sẵn có trong thuỷ vực. Trong điều kiện nuôi có thức ăn và chăm sóc tốt cá có thể lớn từ 0,5 đến 0,8 kg/năm, đạt tỷ lệ sống cao và ổn định (Phạm Văn Khánh, 2000). Sau 1 năm tuổi, thân cá lóc dài 38,5-40 cm, nặng 625-1.395 g, cá 3 tuổi thân dài 45-59 cm, nặng 1.467-2.031 g , con đực và con cái chênh lệch lớn về trọng lượng (Minh Dung, 2004). .................................................................................. 3 2.2.4. Đặc điểm sinh sản.......................................................................................... 3 2.3. Phương pháp nuôi cá lóc thịt.............................................................................. 4 2.3.1. Nuôi trong ao đất........................................................................................... 4 2.3.2. Nuôi cá lóc kết hợp trong ruộng lúa.............................................................. 4 Diện tích vuông ruộng nuôi cá lóc từ 0,5-3 ha, phải có mương và bờ bao xung quanh. Chiều dài mương bằng chiều dài bờ bao, rộng 1,5-2m, sâu 0,8-1m. Phải có hệ thống cống bọng cấp thoát nước khi cần thiết. Mật độ thả nuôi là 0,5-1 con/m2 và thời gian nuôi khoảng 6-7 tháng. Trong mô hình này để chủ động được nguồn thức ăn cho cá lóc người ta thường thả nuôi kết hợp một số loài cá khác như: cá mè vinh để nâng cao năng suất của ruộng nuôi. Việc cho cá ăn có thể là nguồn cá tạp tự nhiên trong mùa lũ, hay có thể bổ sung thêm thức ăn chế biến (Dương Tấn Lộc, 2001; Đại học An Giang, 2003). .................................................................................... 4 i
2.3.2. Nuôi cá lóc ở rừng......................................................................................... 5 Hai lâm trường Mùa Xuân, Phương Ninh ở Cần Thơ trước đây có khoảng 1000 đìa nhử cá tự nhiên, nay đưa diện tích rừng vào nuôi cá gần 4000 ha. Rừng U Minh, khu Tràm Chim, các rừng nước ngọt, sông cụt, nước kém lưu thông là nơi nuôi và dưỡng cá lóc tự nhiên. Nơi đây có điều kiện sống thích hợp cho cá lóc, thức ăn tự nhiên rất phong phú có ở tại chỗ. Có thể nuôi cá 2-3 năm, cá đạt vài kg mỗi con (Dương Tấn Lộc, 2001)...................................................................................................5 2.3.4. Nuôi cá lóc trong vèo (mùng lưới).................................................................6 Chương 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................8 3.1. Vật liệu.................................................................................................................. 8 3.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 8 3.2.1. Thể thức thống kê.......................................................................................... 8 Phỏng vấn điều tra nông hộ và chọn mẫu điều tra theo chủ đích............................ 8 3.2.2 Phương pháp tiến hành................................................................................... 8 3.2.2.1. Theo dõi mô hình nuôi cá lóc trong vèo................................................. 8 3.2.2.2. Tổng kết mô hình nuôi cá lóc trong vèo................................................. 8 3.2.3. Chỉ tiêu theo dõi.............................................................................................9 3.2.3.1. Theo dõi 3 nông dân đang nuôi cá lóc trong vèo với những chỉ tiêu cụ thể như sau............................................................................................................ 9 3.2.3.2. Tổng kết mô hình nuôi cá lóc trong vèo ............................................. 10 3.3. Phân tích thống kê:........................................................................................... 10 Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN......................................................................11 4.2. Thông tin nông hộ.............................................................................................. 12 4.2.1. Nguồn nhân lực............................................................................................12 4.2.2. Đất đai..........................................................................................................13 Khi phỏng vấn về nguồn thông tin phục vụ cho hoạt động nuôi cá lóc trong vèo, thì nông dân ở vùng nghiên cứu cho rằng nguồn thông tin trên thường xuyên được tiếp cận chủ yếu từ các nguồn: chương trình truyền hình (tivi), chiếm tỷ lệ 26%, tiếp theo là đài phát thanh (radio) chiếm tỷ lệ 20% và giữa các nông dân nuôi cá lóc (18%). Ngoài ra, họ còn tiếp nhận những thông tin từ nhiều nguồn khác nữa như: sách báo, bà con thân thuộc, cán bộ kỹ thuật viên của huyện hoặc xã (Bảng 4.3). Điều này cho thấy người dân tại địa bàn nghiên cứu rất quan tâm đến những tiến bộ về kỹ thuật nuôi cá và thông tin phục vụ cho nuôi cá lóc rất đa dạng. Tuy nhiên các nguồn thông tin trên còn mang tính chấp giá, bị động và chưa được sắp xếp, hệ thống hóa hoàn chỉnh. Để phục vụ tốt hơn, thiết nghĩ cần phải có một hình thức tiếp nhận và chuyển giao thông tin giữa người nuôi cá và cơ quan khoa học cũng như thị trường,... dễ dàng hơn như các mô hình câu lạc bộ khuyến nông, hợp tác xã kiểu mới,.................................................................................................................................14 4.3. Hoạt động nuôi cá trong mùa lũ....................................................................... 15 4.3.1. Mùa vụ nuôi cá lóc trong vèo...................................................................... 15 Đa phần những hộ được phỏng vấn thì nuôi cá lóc trong vèo quanh năm. Tận dụng ao sẵn có, họ thường nuôi 3 vụ cá lóc trên một năm: (1) vụ mùa mưa (từ tháng 4 đến i
tháng 8 dl), (2) vụ mùa lũ (từ tháng 7-8 đến tháng 11-12 dl) và (3) vụ mùa nghịch (từ tháng 12 đến tháng 4 dl). Trong năm 2004, kết quả điều tra cho thấy phần đông người dân đã chọn thời điểm thả cá sớm vào đầu tháng 6, chiếm tỷ lệ 86,67% (Bảng 4) và cá được thu hoạch sớm vào đầu tháng 10, chiếm tỷ lệ 76,67% do giá cá thịt cao. Các hộ còn lại (23,33%) thì neo lại chờ giá cao hơn. Điều này cũng tương tự như nhận định của Dương Tấn Lộc (2001) theo ông, ở ĐBSCL mùa lũ tràn về từ tháng 7 đến tháng 11 hằng năm, do đó người dân nuôi cá lóc cần có nguồn giống sớm, bắt đầu nuôi từ tháng 5 đến tháng 8 cá được 100g/con. Giai đoạn này cá ăn mạnh dựa vào nguồn thức ăn tự nhiên có sẵn và nước lũ lớn thì hiệu quả nuôi sẽ cao.................................................................................................................................. 15 4.3.2. Lý do nông dân áp dụng mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ........ 16 4.3.4. Kỹ thuật nuôi............................................................................................... 17 4.3.4.1. Phương pháp cải tạo ao.........................................................................17 4.3.4.2. Phương pháp chuẩn bị vèo nuôi ..........................................................19 4.3.4.3. Cách đặt vèo và phương pháp cấp nước............................................... 20 4.3.4.4. Nguồn cá giống, mật độ thả và kích cỡ cá thả nuôi............................. 21 4.3.4.5. Nguồn thức ăn .....................................................................................22 Do nguồn thức ăn không ổn định nên muốn dự trữ thức ăn lại cho cá lóc thì 56,67% số người nuôi phải mua thức ăn cho cá ở chợ huyện (Bảng 9). Người nuôi cho rằng khi mua cá mồi ở huyện thì giá tương đối rẻ hơn so với ở xã. Do thiếu phương tiện vận chuyển và dự trữ, 40% nông dân còn lại phải mua thức ăn ở phạm vi xã (chủ yếu là cua, ốc và cá tạp mà người dân trong xã khai thác được và bán lại cho những người nuôi cá lóc ở địa phương). Nhưng lượng thức ăn này giá cả không ổn định và bấp bênh nên chủ yếu là người dân phải mua cá mồi ở huyện nơi đây tập trung nhiều trại vựa cá mồi lớn và ổn định. Nếu so sánh với xã Vĩnh Hội Đông của huyện An Phú thì ngoài việc mua cá mồi ở phạm vi xã hoặc huyện thì người dân còn mua cá ở phạm vi tỉnh nhiều hơn, do phải đi mua cá mồi xa nên làm tăng thêm chi phí vận hành của người nuôi, thậm chí do điều kiện tự nhiên giáp với nước bạn Campuchia nên một số nông dân ở đây còn sang Campuchia để mua cá mồi. Qua điều này cho thấy nguồn cung cấp thức ăn ở xã Tân Trung tương đối thuận lợi hơn so với nơi khác, người dân không phải đi xa để mua cá mồi, góp phần giảm chi phí vận hành và tăng lợi nhuận sau mỗi vụ nuôi cá lóc trong vèo. ................................. 23 4.3.4.6. Phương pháp cho cá lóc ăn của người dân.......................................... 23 4.3.4.8. Quản lý dịch bệnh ................................................................................ 25 4.3.5. Các chỉ tiêu năng suất và sinh khối lúc thu hoạch của cá lóc trong mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ 2004................................................................ 26 4.3.6. Hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ năm 2004 ................................................................................................................................ 29 4.4. Đời sống của nông dân sau khi áp dụng mô hình nuôi cá lóc trong vèo.......33 4.5. Các yếu tố quyết định thành công của mô hình nuôi cá lóc trong vèo màu lũ năm 2004.................................................................................................................... 35 4.6. Những khó khăn trở ngại của mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ năm 2004.................................................................................................................... 36 Chương 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ......................................................................... 40 v
5.1. Kết luận...............................................................................................................40 5.2. Đề nghị................................................................................................................ 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................43 PHỤ CHƯƠNG............................................................................................................. 46 v
DANH SÁCH BẢNG Bảng số Tựa bảng Trang Phụ chương 1: Phiếu phỏng vấn nông hộ thực hiện mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ năm 2004. pc-1....................................................................................... viii Thành viên trong gia đình năm 2004 pc-1.................................................................. viii Thời vụ nuôi cá lóc pc-2...............................................................................................viii Vụ cá lóc trong mùa lũ pc-3.........................................................................................viii Nguồn cá giống. pc-4................................................................................................... viii Thức ăn pc-4.................................................................................................................viii Chi phí đầu tư pc-5.......................................................................................................viii Tỉ lệ sống, năng suất pc-6............................................................................................ viii Sinh khối lúc thu hoạch và thu nhập pc-6.................................................................. viii Tín dụng pc-8................................................................................................................viii Thu nhập từ các loại cây trồng, vật nuôi ………………………………..pc-9........ viii Thu nhập khác trong nông hộ pc-11........................................................................... viii Nguồn thông tin cho hoạt động nuôi cá lóc pc-12........................................................ix Yếu tố quyết định thành công của mô hình. pc-13....................................................... ix Phụ chương 2: Sổ theo dõi……………………………………………….....................ix pc-14................................................................................................................................ix Bảng 1: Tuổi, trình độ học vấn của chủ hộ và các thành viên trong gia đình tại xã nghiên cứu..................................................................................................................... 13 Bảng 2: Diện tích đất, thể tích vèo nuôi, và số năm kinh nghiệm nuôi cá lóc trong vèo của nông dân ở xã Tân Trung................................................................................14 Bảng 3: Nguồn thông tin cho hoạt động nuôi cá lóc...................................................15 Bảng 4: Thời gian thả, thời gian thu và những lý do thúc đẩy người dân áp dụng mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ...................................................................... 15 Bảng 5: Nguồn vốn để thực hiện mô hình nuôi cá lóc trong vèo của người dân ở xã Tân Trung, Phú Tân, An Giang trong mùa lũ năm 2004........................................... 17 Bảng 6: Phương pháp cải tạo ao của nông dân nuôi cá lóc trong vèo tại xã Tân Trung, Phú Tân, An Giang trong mùa lũ năm 2004................................................... 19 v
Bảng 7: Cách thức chuẩn bị vèo trước mỗi vụ nuôi của nông dân tại địa bàn nghiên cứu..................................................................................................................................20 Bảng 9: Nguồn cá giống, loại thức ăn và nguồn thức ăn mà người dân ở xã Tân Trung sử dụng để thực hiện mô hình trong mùa lũ năm 2004...................................22 Bảng 10: Phương pháp quản lý chất lượng nước ao.................................................. 25 Bảng 11: Phương pháp quản lý sức khỏe cá lóc nuôi của người dân tại địa bàn nghiên cứu ................................................................................................................... 26 Bảng 12: Các chỉ tiêu năng suất, sinh khối lúc thu hoạch, hệ số tiêu tốn thức ăn, giá bán và giá thành sản xuất của cá lóc trong mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ 2004............................................................................................................................28 Bảng 13: Hiệu quả kinh tế nuôi cá lóc trong vèo mùa lũ 2004 ..................................29 Bảng 14: So sánh hiệu quả kinh tế giữa hai nhóm hộ có lãi và thua lỗ tại địa bàn nghiên cứu trong mùa lũ năm 2004............................................................................. 32 Bảng 15: Sự thay đổi đời sống của nông dân và yếu tố quyết định sự thành công khi áp dụng mô hình nuôi cá lóc trong vèo........................................................................ 34 Bảng 16: Những khó khăn trở ngại của mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ năm 2004 tại xã Tân Trung, Phú Tân, An Giang........................................................38 PHỤ CHƯƠNG……………………………………………...……………....pc-1 Phụ chương 1: Phiếu phỏng vấn nông hộ thực hiện mô hình nuôi cá lóc trong vèo trong mùa lũ năm 2004................................................................. pc-1 Thành viên trong gia đình năm 2004................................................................ pc-1 Thời vụ nuôi cá lóc........................................................................................... pc-2 Vụ cá lóc trong mùa lũ......................................................................................pc-3 Nguồn cá giống.................................................................................................pc-4 Thức ăn............................................................................................................. pc-4 Chi phí đầu tư................................................................................................... pc-5 Tỉ lệ sống, năng suất......................................................................................... pc-6 Sinh khối lúc thu hoạch và thu nhập.................................................................pc-6 Tín dụng............................................................................................................pc-8 Thu nhập từ các loại cây trồng, vật nuôi ....... ………………………………..pc-9 Thu nhập khác trong nông hộ......................................................................... pc-11 Nguồn thông tin cho hoạt động nuôi cá lóc.................................................... pc-12 Yếu tố quyết định thành công của mô hình.................................................... pc-13 v
Phụ chương 2: Sổ theo dõi……………………………………………… pc-14 DANH SÁCH HÌNH Hình Tựa hình Trang số Hình 4.1: Vị trí địa lý của huyện Phú Tân, tỉnh An Giang......................................... 12 Hình 4.2. Mật độ và kích cỡ cá thả nuôi của người dân............................................. 22 i
Chương 1 GIỚI THIỆU An Giang là một trong những tỉnh đầu nguồn của Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) hằng năm lượng nước lũ tràn về đây rất sớm và trùng với thời gian thu hoạch xong lúa hè thu. Trong các tháng tiếp theo của mùa lũ, thu nhập và đời sống của người dân không cao và tương đối bấp bênh do chủ yếu dựa vào nghề đánh bắt thủy sản như giăng câu, giăng lưới, bắt ốc... (Trung Liêm, 2004). Trước tình hình đó, Phòng Nông Nghiệp và Xây Dựng huyện Phú Tân, tỉnh An Giang đã khuyến khích phát triển nhiều mô hình sản xuất trong mùa lũ nhằm tận dụng nguồn lao động nhàn rỗi và diện tích mặt nước để nâng cao thu nhập cho người dân, trong đó có mô hình trồng ấu, rau nhút và nuôi trồng thủy sản (Phòng Xây dựng và Phát triển Nông thôn huyện Phú Tân - tỉnh An Giang, 2003). Tân Trung là một xã có diện tích tự nhiên khoảng 790 ha gồm 2406 hộ, hoạt động chính của người dân trong xã là sản xuất nông nghiệp và đa số có mức sống trung bình. Trong mùa lũ, nuôi cá lóc trong vèo là mô hình sản xuất điển hình của xã từ năm 2002 đến nay và toàn xã có đến 105 hộ nuôi (UBND xã Tân Trung, 2004). Đây là một hình thức nuôi cá khá đơn giản và tận dụng tốt nguồn thức ăn tự nhiên rẻ tiền như: cá tạp, cua, ốc bươu vàng…nhưng mang lại hiệu quả kinh tế cao (Tuấn Khanh, 2004). Tuy nhiên ngoài những thành công trước mắt, mô hình này vẫn còn nhiều hạn chế khi mà mức độ thâm canh ngày càng cao, giá cả thị trường bấp bênh, kỹ thuật nuôi chưa thích hợp, ... (Phòng Xây dựng và Phát triển Nông thôn huyện Phú Tân-tỉnh An Giang, 2003). Do đó để khảo sát hiện trạng nuôi cá lóc trong vèo, tìm hiểu những khó khăn trở ngại của nông dân và đánh giá được hiệu quả kinh tế của hình thức nuôi này, chúng tôi đã tiến hành tổng kết và theo dõi mô hình này trong mùa nước lũ năm 2004 nhằm giúp người dân có thể duy trì và thực hiện mô hình này một cách có hiệu quả hơn mỗi khi lũ về. 1
Chương 2: LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 2.1. Sự phân loại và phân bố của cá lóc 2.1.1. Phân loại Cá lóc thuộc Bộ cá Vược: Perciformes Họ: Ophicephalidae Giống: Ophicephalus Bloch Loài: Ophicephalus striatus Bloch, 1972 2.1.2. Sự phân bố của cá lóc Cá lóc sống ở nước ngọt, có thể sống được ở nước lợ với nồng độ muối nhỏ hơn 15 phần ngàn, chúng sống ở sông suối, ao đìa và đồng ruộng. Vùng phân bố rộng từ Trung Quốc đến Việt Nam, Campuchia, Lào, Thái Lan, Miến Điện, Ấn Độ, Philippin (Trương Thủ Khoa và Trần Thị Thu Hương, 1993). Ở Đồng Bằng Sông Cửu Long, ngoài bốn loài cá lóc đã được phát hiện từ lâu là: cá lóc thường (Ophicephalus striatus Bloch, 1972), cá lóc bông (Ophicephalus micropeltes Cuvier và Valenciennes), cá chành dục (Ophicephalus gachua Hanmilton) và cá dày (Ophicephalus lucius Cuvier và Valenciennes) thì còn có cá lóc môi trề (Channa sp), nó được tìm ra ở tỉnh Đồng Tháp và vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long vào năm 1997. Loài cá này có tốc độ tăng trưởng rất nhanh nên người dân rất thích nuôi. Hiện nay cá lóc môi trề được nuôi nhiều hơn cả cá lóc thường và cá lóc bông và có sinh khối lúc thu hoạch nuôi nhiều nhất trong các loài cá lóc. Một số nơi còn nuôi cá lai giữa cá lóc thường và cá lóc môi trề (Phạm Văn Khánh; Lý Thị Thanh Loan, 2004). 2
2.2. Một số đặc điểm của cá lóc 2.2.1. Đặc điểm hình thái Cá lóc có đầu lớn, đỉnh đầu rất rộng, dẹp bằng, mõm ngắn, miệng to, hướng lên, rạch miệng xiên và kéo dài qua đường thẳng đứng kể từ bờ sau của mắt. Răng bén nhọn, cá không có râu, mắt lớn, lỗ mang lớn. Thân dài, hình trụ, tròn ở phần trước và dẹp bên ở phần sau. Vảy lược lớn, phủ khắp thân và đầu. Đường bên hoàn toàn gãy khúc ở hai nơi khoảng vảy 15-20 và thụt xuống 2 hàng vảy, phần sau của đường bên chạy liên tục khoảng giữa thân (Trương Thủ Khoa và Trần Thị Thu Hương, 1993). Cũng theo tác giả trên lúc cá sống có màu xanh đen, nâu đen đến đen ở phần lưng và nhạt dần xuống bụng, bụng cá có màu trắng sữa. Ở cá nhỏ hai bên hông có từ 10-14 sọc đen lợt vắt xéo ngang thân, các sọc này lợt dần và mất hẳn ở cá lớn. Vi lưng, vi hậu môn, vi đuôi có các đốm đen vắt ngang qua các tia vi. 2.2.2. Đặc điểm dinh dưỡng Cá lóc là loài cá dữ, phàm ăn (miệng rộng, răng sắc), có tính ăn rộng, cỡ cá dài 3 cm ăn giáp xác, ấu trùng…Cỡ cá dài 3-8 cm ăn ấu trùng côn trùng, tôm non, nòng nọc, các loại cá nhỏ khác, thân dài hơn 20 cm ăn cá tạp, ếch, … (Ngô Trọng Lư; Thái Bá Hồ, 2003). Ngoài ra cá lóc có thể ăn được thức ăn chế biến (Đại học An Giang, 2003; Huỳnh Thu Hòa, 2004). 2.2.3. Đặc điểm sinh trưởng Giai đoạn nhỏ, cá lóc chủ yếu tăng trưởng về chiều dài, cá càng lớn thì sự tăng trọng ngày càng nhanh. Trong tự nhiên, sức lớn của cá không đều, phụ thuộc vào điều kiện thức ăn sẵn có trong thuỷ vực. Trong điều kiện nuôi có thức ăn và chăm sóc tốt cá có thể lớn từ 0,5 đến 0,8 kg/năm, đạt tỷ lệ sống cao và ổn định (Phạm Văn Khánh, 2000). Sau 1 năm tuổi, thân cá lóc dài 38,5-40 cm, nặng 625-1.395 g, cá 3 tuổi thân dài 45-59 cm, nặng 1.467-2.031 g , con đực và con cái chênh lệch lớn về trọng lượng (Minh Dung, 2004). 3
2.2.4. Đặc điểm sinh sản Cá lóc từ 1-2 tuổi bắt đầu sinh sản, có thể đẻ đến 5 lần/năm. Trong tự nhiên cá đẻ ở nơi yên tĩnh, có nhiều cây cỏ thực vật thủy sinh, đẻ vào sáng sớm sau mỗi trận mưa rào 1-2 ngày. Trước lúc đẻ cá làm tổ hình tròn đường kính khoảng 40-50 cm. Ở nhiệt độ 25-30°C sau ba ngày nở thành con (Ngô Trọng Lư, 2003). 2.3. Phương pháp nuôi cá lóc thịt Cá lóc là đối tượng nuôi rất được người dân ưa chuộng, thịt trắng, ngon, có giá trị dinh dưỡng cao đồng thời có giá trị xuất khẩu (Trích trong Nguyễn Văn Triều và ctv, 1999). Ở Việt Nam thì ĐBSCL là nơi nuôi cá lóc nhiều nhất dựa trên nguồn thức ăn tự nhiên phong phú và giá rẻ (Dương Tấn Lộc, 2001). Phương pháp nuôi cá lóc khá là phong phú như nuôi trong lung đìa, rừng, ruộng lúa, ao đất, lồng bè, vèo, ... 2.3.1. Nuôi trong ao đất Ao nuôi có diện tích trung bình từ 400-500 m2, độ sâu nước 2,5-3 m. Bờ ao phải chắc và cao, có cống cấp và thoát nước. Mật độ nuôi dao động từ 15-50 con/m2 (Dương Tấn Lộc, 2001; Phạm Văn Khánh; Lý Thị Thanh Loan, 2004) và có thể thả ghép thêm một số loài cá khác nhằm tận dụng thức ăn dư thừa như trê vàng lai, rô đồng. Thức ăn cho cá là tép, cá tạp, cá biển, cua, ốc, … Trong 4 tháng đầu thức ăn được xay nhuyễn và trộn thêm chất kết dính, vitamin C, và đưa xuống sàng ăn. Từ tháng thứ 5 trở đi cho cá ăn thức ăn được bằm nhỏ. Hằng ngày bơm bổ sung nước mới cho ao, cứ 5-10 ngày thay nước mới một lần từ 1/3-1/2 thể tích ao. Sau thời gian nuôi từ 6-8 tháng, cá có thể đạt kích cỡ trung bình 0,7-0,8 kg/con. Cá được thu hoạch một lần bằng lưới kéo. Năng suất cá lóc nuôi ở ĐBSCL trong các năm 2002-2003 có thể đạt từ 300-400 tấn/ha một vụ nuôi (Phạm Văn Khánh; Lý Thị Thanh Loan, 2004). 4
Tuy nhiên, với phương pháp nuôi cá lóc trong ao đất (cá lóc là đối tượng nuôi chính) thì cá chậm lớn, kích cỡ cá lúc thu hoạch không đồng đều, tốn nhiều công lao động trong khâu thu hoạch và tỷ lệ hao hụt khá cao sau khi thu hoạch do cá bị ngạt sình. Ngoài ra chi phí thay nước khá lớn trong mỗi vụ nuôi. 2.3.2. Nuôi cá lóc kết hợp trong ruộng lúa Diện tích vuông ruộng nuôi cá lóc từ 0,5-3 ha, phải có mương và bờ bao xung quanh. Chiều dài mương bằng chiều dài bờ bao, rộng 1,5-2m, sâu 0,8-1m. Phải có hệ thống cống bọng cấp thoát nước khi cần thiết. Mật độ thả nuôi là 0,5-1 con/m2 và thời gian nuôi khoảng 6-7 tháng. Trong mô hình này để chủ động được nguồn thức ăn cho cá lóc người ta thường thả nuôi kết hợp một số loài cá khác như: cá mè vinh để nâng cao năng suất của ruộng nuôi. Việc cho cá ăn có thể là nguồn cá tạp tự nhiên trong mùa lũ, hay có thể bổ sung thêm thức ăn chế biến (Dương Tấn Lộc, 2001; Đại học An Giang, 2003). Nhìn chung cách nuôi này đòi hỏi phải có diện tích đất ruộng khá lớn, tốn kém chi phí thiết kế vuông ruộng và khâu thu hoạch, khó quản lý và chăm sóc cá nuôi, cá chậm lớn. 2.3.3. Nuôi cá lóc ở rừng Hai lâm trường Mùa Xuân, Phương Ninh ở Cần Thơ trước đây có khoảng 1000 đìa nhử cá tự nhiên, nay đưa diện tích rừng vào nuôi cá gần 4000 ha. Rừng U Minh, khu Tràm Chim, các rừng nước ngọt, sông cụt, nước kém lưu thông là nơi nuôi và dưỡng cá lóc tự nhiên. Nơi đây có điều kiện sống thích hợp cho cá lóc, thức ăn tự nhiên rất phong phú có ở tại chỗ. Có thể nuôi cá 2-3 năm, cá đạt vài kg mỗi con (Dương Tấn Lộc, 2001). Rừng có thể kết hợp nuôi cá lóc là rừng có nhiều lung bào trũng, cây thưa vừa phải hoặc đất có khoảng trống và cây dày đặc, có nơi ngập từ 0,3 m trở lên trong suốt thời gian 5-7 tháng hay quanh năm. Diện tích rừng từ 5-500 ha có thể thiết kế cho một vuông nuôi. Cỡ cá giống thả có chiều dài thân từ 8-10 cm và 5
mật độ thả từ 0,5-1 con/m2 măt nước. Nguồn thức ăn của cá lóc chủ yếu có từ tự nhiên như: cá sặc bướm, cá rô đồng, cá nhỏ, tép, ốc, nhái, cào cào, động vật phù du, ấu trùng muỗi…Để tăng sinh khối lúc thu hoạch cá lóc, người nuôi phải nuôi thêm cá sặc bướm, cá rô đồng,… Thu hoạch cá thường dùng lưới chụp đìa và mỗi năm đìa có thể chụp cá 2-3 lần. Nhìn chung với cách nuôi này có thể tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên sẵn có nhưng thời gian nuôi cá lóc rất dài, tỷ lệ hao hụt cao, năng suất cá không ổn định, diện tích nuôi quá rộng nên gặp nhiều khó khăn trong khâu quản lý, dễ xảy ra nạn trộm cắp và phòng chống rái cá ăn thịt cá lóc nuôi. 2.3.4. Nuôi trong lồng bè Năng suất và khả năng mắc bệnh của cá lóc nuôi trong bè phụ thuộc rất lớn vào vị trí đặt bè. Bè nuôi nên đặt ở những nơi có chất lượng nước tốt, không bị ô nhiễm, có mực nước sâu, giao thông thuận tiện, đồng thời gần nơi tiêu thụ sản phẩm. Kích cỡ bè nuôi dao động từ 4 m x 3,5 m x 2,5 m. Cỡ cá thả từ 10-15 g/con, mật độ thả trung bình là 120-130 con/m3 (Đại học An Giang, 2003). Thức ăn là cá linh băm nhỏ, phế phẩm ở các chợ như đầu cá, ruột cá,… xay nhuyễn đặt lên tấm vĩ bằng tre cho cá lóc ăn. Thường sau 3 tháng nuôi cá đạt trọng lượng 1,2 kg/con (Ngô Trọng Lư, 2003). Ưu điểm của phương pháp này là cá lớn nhanh nhưng nhược điểm là tốn kém chi phí ban đầu cho việc đóng bè, tốn nhiều dây, cột để neo bè, không an toàn lắm nếu nuôi cá lóc trong mùa lũ, phải chọn lựa vị trí đặt bè thích hợp. Ngoài ra khâu phòng trị bệnh cho cá khó khăn do không quản lý được nguồn nước. 2.3.5. Nuôi cá lóc trong vèo (mùng lưới) Hằng năm khi lũ về với nguồn nước dồi dào nên thức ăn tự nhiên rất đa dạng như các loài phiêu sinh vật, động vật đáy..., thành phần chủng loài tôm, cá, cua, ốc cũng rất phong phú góp phần làm tăng sinh khối lúc thu hoạch khai thác 6
thủy sản nuôi và thủy sản tự nhiên trong vùng (Dương Nhựt Long, 2004). Bên cạnh đó nghề nuôi cá lóc trong vèo cũng phát triển nhanh từ những năm 2002 đến nay ở các huyện đầu nguồn của tỉnh An Giang, Đồng Tháp (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh An Giang, 2003; Dương Nhựt Long, 2004). Người dân nuôi cá lóc đã nghĩ đến việc dùng lưới thưa để tiện việc quản lý, dễ quan sát khi cho cá ăn và giảm chi phí khi thu hoạch. Mùa nước năm 2003, ở An Giang mô hình này phát triển mạnh với số lượng gần 1500 cái (thể tích nuôi đạt trên 35.000 m3) có 1.182 hộ tham gia, giải quyết việc làm thường xuyên cho 1.421 lao động, lãi thu được trung bình từ 2 triệu-4 triệu đồng/8-10 m2 (Nguyễn Văn Phương, 2003). Vèo nuôi được đặt trong ao là tốt nhất với kích thước vèo là 5 m x 3 m x 2 m, nuôi khoảng 3.000-5.000 con. Mặt dưới của vèo cách đáy ao là 0,5 m. Thức ăn là những loài cá tạp, cua, ốc. Khi cá lớn cho ăn nguyên con hoặc xay nhuyễn. Ngày cho cá ăn 2-3 lần. Việc nuôi cá lóc trong vèo có thể giảm chi phí đầu tư ban đầu và dễ áp dụng cho những nông dân nghèo, ít đất. Ngoài ra vèo nuôi ít bị phụ thuộc bởi mực nước lũ, nước dâng lên đến đâu có thể nâng vèo lên đến đó. Tận dụng khoảng không còn lại trong hầm để thả nuôi các loài cá khác mà không cần cho ăn. Vừa làm giảm ô nhiễm môi trường nước vừa hạn chế được dịch bệnh vừa tăng thu nhập. Nhìn chung đây là một mô hình nuôi tuy mới nhưng đã mang lại không ít điều lợi cho người dân như tạo thu nhập và lợi tức và tận dụng công lao động nhàn rỗi trong mùa lũ. Theo Nguyễn Văn Dính (2004) thì nuôi cá lóc trong mùng lưới là giải pháp xóa đói giảm nghèo nhanh nhất đối với nông dân vì có thể nuôi đến 200 con trong 1m3 nước mà vẫn có lời, không tốn chi phí đào hầm, ít hao hụt. Tuy nhiên hình thức nuôi này rất còn mới nên gặp không ít khó khăn trong khâu quản lý chất lượng nước, kỹ thuật nuôi, nguồn thức ăn và giá cá thịt trên thị trường. Mặt khác, ảnh hưởng của phương pháp nuôi này lên môi trường 7
xung quanh cũng chưa được đánh giá như: chất lượng nước, nguồn lợi tự nhiên… 8
Chương 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Vật liệu - Địa điểm xã Tân Trung huyện Phú Tân. - Thời gian thực hiện từ tháng 9/2004 đến tháng 4/2005. - Dùng xe gắn máy để đi lại. - Phiếu phỏng vấn (phụ chương 1) - Sổ ghi chép (phụ chương 2) 3.2. Phương pháp nghiên cứu 3.2.1. Thể thức thống kê Phỏng vấn điều tra nông hộ và chọn mẫu điều tra theo chủ đích. 3.2.2 Phương pháp tiến hành - Theo dõi một số hộ nông dân tiêu biểu đang nuôi cá lóc trong mùa lũ. - Phỏng vấn nông hộ: thành phần nông hộ gồm có khá (giàu), trung bình và nghèo đang nuôi cá lóc trong mùa lũ. 3.2.2.1. Theo dõi mô hình nuôi cá lóc trong vèo Chọn 3 nông dân đang nuôi cá lóc trong vèo điển hình của xã (danh sách do cán bộ địa phương cung cấp). Định kỳ theo dõi một tuần/1 lần. 3.2.2.2. Tổng kết mô hình nuôi cá lóc trong vèo - Tiếp xúc trực tiếp với địa phương để thu thập số liệu thứ cấp về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, tình hình sản xuất nông nghiệp của xã trong thời gian qua. - Chọn 30 hộ nông dân đang nuôi cá lóc trong vèo để tham gia vào cuộc phỏng vấn theo mẫu soạn sẵn (ở phụ chương 1). - Tổng hợp và xử lý các số liệu đã thu thập được. 9