tr−êng ®¹i häc v¨n ho¸ hμ néi khoa v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè
nghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi tμy ë huyÖn hoμ an, tØnh cao b»ng trong bèi c¶nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay
Sinh viªn thùc hiÖn
: §inh Thu Trang
Líp
: VHDT 11B
Gi¶ng viªn h−íng dÉn: Nh¹c sÜ §µm ThÕ VÊn
hμ néi 5-2009
MỤC LỤC
1 2 3 3 4 4
MỞ ĐẦU Lí do chọn đề tài Mục đích nghiên cứu Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Đóng góp của khoá luận Nội dung và cục khóa luận
1 2 3 4 5 6
Chương 1 Kh¸i qu¸t vÒ Tù Nhiªn, X∙ Héi VÀ NGƯỜI TÀY Ở HÒA AN
5 7 11
Đặc điểm tự nhiên Đặc điểm xã hội Khái quát về người Tày ở Hòa An
1.1 1.2 1.3
Chương 2 NghÒ dÖt thæ cÈm truyÒn thèng cña ng−êi Tµy huyÖn Hoµ An tØnh Cao B»ng
36 44 48 64 64
Kỹ thuật dệt thổ cẩm Sản phẩn dệt thổ cẩm của người Tày ở Hòa An Các mô típ trang trí phổ biến Giá trị thẩm mỹ của thổ cẩm Tày Hòa An Vai trò của nghề dệt thổ cẩm trong đời sống xã hội
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Chương 3 Kh«i phôc, b¶o tån, ph¸t triÓn nghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi Tµy ë Hoµ An
69 78
3.1 3.2
Những biến đổi của nghề dệt thổ cẩm ở Hòa An hiện nay Một số giải pháp khôi phục, bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở Hòa An
KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
88 90 91
2
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh khãa luËn em ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì tËn t×nh
cña c¸n bé, nh©n d©n, Phßng V¨n hãa - Th«ng tin huyÖn Hßa An, Së
V¨n hãa, ThÓ thao & Du lÞch tØnh Cao B»ng, c¸c gi¶ng viªn Khoa V¨n
hãa d©n téc thiÓu sè vµ nh¹c sÜ §µm ThÕ VÊn. Nh©n ®©y em xin göi lêi
c¶m ¬n s©u s¾c nhÊt tíi tÊt c¶.
Do kh¶ n¨ng cã h¹n nªn em ch¾c ch¾n khãa luËn nµy sÏ cßn
nhiÒu h¹n chÕ, khiÕm khuyÕt. Em mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng
gãp quý b¸u.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2009
Sinh viªn thùc hiÖn
Đinh Thu Trang
4
Më §ÇU
1. Lý do chän ®Ò tµi
V¨n hãa téc ng−êi bao gåm c¸c thµnh tè chÝnh: V¨n hãa s¶n xuÊt (bao
gåm c¸c tËp tôc m−u sinh); V¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng (nhµ ë vµ c¸c kiÕn tróc
d©n gian kh¸c); V¨n hãa chuÈn mùc x· héi (Tæ chøc, thiÕt chÕ x· héi vµ c¸c
ngi lÔ liªn quan ®Õn chu kú ®êi ng−êi); V¨n hãa nhËn thøc (Ng«n ng÷, ch÷
viÕt, tÝn ng−ìng, vò trô quan, nh©n sinh quan, tri thøc d©n gian,…). Trong
V¨n hãa s¶n xuÊt bao gåm c¸c ho¹t ®éng kiÕm sèng (trång trät; ch¨n nu«i;
thñ c«ng gia ®×nh/dÖt may, rÌn ®óc, ®an l¸t, méc, gèm…; chiÕm ®o¹t tù
nhiªn, trao ®æi vµ bu«n b¸n,…) vµ c¸c kiªng kþ, nghi lÔ liªn quan ®Õn viÖc
t×m kiÕm nh÷ng thø cÇn thiÕt cho cuéc sèng. Nh− vËy, muèn t×m hiÓu v¨n hãa
cña mét téc ng−êi mét c¸ch thÊu ®¸o, kh«ng thÓ kh«ng nghiªn cøu v¨n hãa
s¶n xuÊt cña téc ng−êi ®ã. Còng theo logic trªn, muèn t×m hiÓu thÊu ®¸o V¨n
hãa s¶n xuÊt cña mét téc ng−êi, kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu c¸c ho¹t ®éng thñ
c«ng gia ®×nh cña téc ng−êi ®ã, trong ®ã cã nghÒ dÖt may. Bëi thÕ, ®Ó hiÓu
thÊu ®¸o vÒ v¨n hãa Tµy ë Hßa An (Cao B»ng), b¾t buéc ph¶i nghiªn cøu, t×m
hiÓu nghÒ dÖt vµ dÖt thæ cÈm cña hä. LËp luËn trªn cho thÊy, nghiªn cøu, t×m
hiÓu nghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi Tµy ë Hßa An lµ ®ßi hái cña D©n téc häc,
V¨n hãa häc,… trong nhiÖm vô nghiªn cøu ng−êi Tµy hiÖn nay.
Trong bèi c¶nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa (CNH,H§H) vµ hßa
nhËp Quèc tÕ hiÖn nay, chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®Òu ®−îc ho¹ch
®Þnh trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng (T¨ng tr−ëng kinh tÕ; æn ®Þnh x· héi; B¶o
tån v¨n hãa truyÒn thèng vµ Gi÷ g×n m«i tr−êng). V¨n hãa ®−îc xem nh− nÒn
t¶ng vµ còng lµ môc tiªu cña ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Ph¸t triÓn mµ ®¸nh
mÊt b¶n s¾c v¨n hãa coi nh− bÞ diÖt vong. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: Trong ®iÒu
kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ më réng giao l−u quèc tÕ, ph¶i ®Æc biÖt quan t©m
gi÷ g×n vµ n©ng cao b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn
5
thèng ®¹o ®øc, tËp qu¸n tèt ®Ñp vµ lßng tù hµo d©n téc [5; 20]. Muèn ®−îc
nh− vËy, viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu ®Ó thÊy ®−îc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®Ých thùc
cña mét téc ng−êi; t×m kiÕm gi¶i ph¸p b¶o tån, ph¸t huy,… lµ nhu cÇu bøc
thiÕt hiÖn nay. Trong khi ®ã, thñ c«ng gia ®×nh, trong ®ã cã nghÒ dÖt thæ cÈm
l¹i lµ khu vùc l−u gi÷ nhiÒu yÕu tè truyÒn thèng cña v¨n hãa téc ng−êi, nªn
nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ nghÒ thñ c«ng nµy lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÇn
kÝp hiÖn nay.
MÆc dï cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u ®êi vµ ®· gi÷ vai trß rÊt
quan träng trong ®êi sèng x· héi, nh−ng hiÖn nay do t¸c ®éng cña CNH,
H§H, héi nhËp Quèc tÕ, kinh tÕ thÞ tr−êng,… c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng
cña c¸c d©n téc thiÓu sè ®ang trong t×nh tr¹ng mai mét ngµy cµng nhanh.
NghÒ dÖt thæ cÈm truyÒn thèng cña ng−êi Tµy ë Hßa An (Cao B»ng) còng
®ang ë trong t×nh tr¹ng t−¬ng tù. V× thÕ, nghiªn cøu, t×m hiÓu ®Ó kh«i phôc,
b¶o tån vµ ph¸t triÓn nghÒ nµy dang trë thµnh nhu cÇu bøc thiÕt cña thùc tÕ
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë huyÖn miÒn nói Hßa An.
V× nh÷ng lý do trªn t«i chän: NghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi Tµy ë huyÖn
Hoµ An tØnh Cao B»ng trong bèi c¶nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa hiÖn
nay lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. T«i hy väng víi nghiªn cøu
nµy cã thÓ sÏ gãp ®−îc phÇn nhá bÐ nµo ®ã vµo viÖc b¶o tån, ph¸t huy v¨n
hãa truyÒn thèng cña d©n téc, trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë quª
h−¬ng m×nh hiÖn nay.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi
- Khãa luËn tËp chung t×m hiÓu c¸c c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nh÷ng
nÐt c¬ b¶n cña kü thuËt dÖt thæ cÈm truyÓn thèng cña ng−êi Tµy ë huyÖn Hoµ
An (Cao B»ng). §i s©u kh¶o s¸t nÐt ®éc ®¸o vÒ ph−¬ng diÖn kü thuËt còng
nh− mü thuËt cña nghÒ dÖt thæ cÈm truyÒn thèng cña ng−êi Tµy Cao B»ng.
- T×m hiÓu nghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi Tµy trong ®iÒu kiÖn CNH,
H§H, hßa nhËp Quèc tÕ,… B−íc ®Çu ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m kh«i
phôc nghÒ dÖt thæ cÈm trong c¸c gia ®×nh ng−êi Tµy ë Hßa An, Cao B»ng.
3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu chÝnh cña khãa luËn lµ nghÒ dÖt thæ cÈm truyÒn
2
thèng ng−êi Tµy Hoµ An Cao B»ng. §Æt nghÒ dÖt thæ cÈm cña ng−êi Tµy
trong bèi c¶nh tù nhiªn, x· héi ë Hßa An, nªn khãa luËn còng ®i s©u t×m hiÓu
c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn nghÒ dÖt thæ cÈm ë ®©y.
Do h¹n chÕ vÒ nhiÒu mÆt, vµ trong khu«n khæ cña khãa luËn tèt nghiÖp
cö nh©n, nªn ph¹m vi nghiªn cøu chñ yÕu lµ ng−êi Tµy vµ nghÒ dÖt thæ cÈm
cña hä ë D· H−¬ng thÞ trÊn N−íc Hai (Hßa An, Cao B»ng), trong kho¶ng thêi
gian tõ nh÷ng n¨m tr−íc 1990 trë l¹i ®©y.
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng, lý luận duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí
Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển, về văn hoá, nghệ
thuật,,… là chỗ dựa tư tưởng trong quá trình thực hiện khóa luận. Điều đó thể
hiện ở: Đặt nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Hòa An trong bối cảnh chung
của công cuộc phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương để tìm hiểu; sự thay đổi
của các yếu tố tự nhiên, xã hội,… được xem như các tiền đề quyết định đến sự
thay đổi đối với nghề dệt thổ cẩm ở Hòa An;…
Điền dã Dân tộc học (field work) là phương pháp nghiên cứu chủ đạo
được áp dụng trong quá trình thực hiện khóa luận. Khi tiến hành nghiên cứu ở
thực địa, các kỹ thuật: quan sát, phỏng vấn, tham dự, ghi chép, chụp ảnh, ghi
âm, vẽ sơ đồ,… đã được áp dụng thông qua các đợt khảo sát ở D· H−¬ng thÞ
trÊn N−íc Hai (Hßa An, Cao B»ng).
Để bổ sung thêm tư liệu cho khóa luận, nghiên cứu các tài liệu của các cơ
quan ở Trung ương, Cao Bằng,… đã được công bố cũng được chú trọng.
Để xử lý tư liệu, các phương pháp thống kê, phân loại, miêu tả, phân tích,
so sánh và tổng hợp,... đã được áp dụng, trước khi soạn thảo khóa luận.
6. §ãng gãp cña khãa luËn
Khãa luËn nµy sÏ bæ sung nguån t− liÖu gãp phÇn hiÓu râ h¬n vÒ ng−êi
Tµy ë Hßa An, Cao B»ng, nhÊt lµ vÒ nghÒ dÖt thæ cÈm cña hä. Nh÷ng t− liÖu
®−îc sö dông trong khãa luËn sÏ lµm sinh ®éng h¬n bøc tranh chung vÒ v¨n
hãa Tµy ë ViÖt Nam vµ Cao B»ng.
Víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña khãa luËn, t¸c gi¶ mong muèn gãp thªm
3
mét luËn cø khoa häc phôc vô c«ng t¸c kh«i phôc, b¶o tån vµ ph¸t triÓn nghÒ
dÖt thæ cÈm ë Hßa An, Cao B»ng, vµ còng lµ ®Ó gãp phÇn b¶o tån vµ ph¸t huy
b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ng−êi Tµy n¬i ®©y.
Khãa luËn sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o, gióp c¸c nhµ qu¶n lý ®Þa ph−¬ng c¬
së khoa häc, thùc tiÔn trong ho¹ch ®Þnh vµ triÓn khai c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh
tÕ, v¨n ho¸, x· héi ë vïng ng−êi Tµy Hßa An, nhÊt lµ kh«i phôc vµ ph¸t triÓn
nghÒ dÖt thæ cÈm ë ®©y.
7. Néi dung vµ bè côc cña khãa luËn
Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, néi dung chÝnh cña kho¸ luËn ®−îc tr×nh
bµy trong 3 ch−¬ng chÝnh:
Ch−¬ng 1: Kh¸i qu¸t vÒ tù nhiªn, x· héi vµ ng−êi Tµy ë Hßa An
Ch−¬ng 2: NghÒ dÖt thæ cÈm truyÒn thèng cña ng−êi Tµy ë Hoµ An
Ch−¬ng 3: Kh«i phôc, b¶o tån vµ ph¸t triÓn nghÒ dÖt thæ cÈm cña
4
ng−êi Tµy ë Hoµ An
Danh môc tμi liÖu tham kh¶o
1. DiÖp Trung B×nh, Hoa v¨n trªn v¶i c¸c d©n téc thiÓu sè vïng §«ng B¾c
b¾c Bé ViÖt Nam, NXB VHDT, Hµ Néi 1997.
2. TrÇn B×nh, TËp qu¸n m−u sinh cña c¸c dan téc thiÓu sè ë §«ng B¾c ViÖt
Nam, NXB Ph−¬ng §«ng, TP. Hå ChÝ Minh, 2005.
3. Cao B»ng thÕ vµ lùc míi b−íc vµo thÕ kû 21, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ
Néi, 2007.
4. Phan H÷u DËt, Mét sè vÊn ®Ò d©n téc häc ViÖt Nam, NXB §¹i häc quèc
gia, Hµ Néi, 1998.
5. §ç ThÞ Hoµ , Trang phôc c¸c téc ng−êi thiÓu sè nhãm ng«n ng÷ ViÖt -
M−êng vµ Tµy - Th¸i, NXB V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2005.
6. NguyÔn V¨n Huy, Bøc tranh v¨n ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB Gi¸o
dôc, Hµ N«i, 2003.
7. Hoµng Nam, V¨n ho¸ c¸c d©n téc vïng §«ng B¾c, Tr−êng ®¹i häc V¨n
hãa Hµ Néi, 2004.
8. Hoµng TriÒu Nam - TriÒu ¢n, Then Tµy nh÷ng khóc h¸t , NXB V¨n ho¸
d©n téc, Hµ Néi, 1998.
9. TrÇn Ngäc Thªm, C¬ së v¨n ho¸ ViÖt Nam, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi,
1995.
10. Së V¨n ho¸ th«ng tin Cao B»ng, Kû yÕu héi th¶o khoa häc vÒ lÞch sö cæ
trung ®¹i Cao B»ng, 2004.
11. Ng« §øc ThÞnh, Y phôc vµ trang søc c¸c d©n téc ViÖt Nam, NXB V¨n
hãa d©n téc, Hµ Néi 1997.
12. TØnh ñy Cao B»ng, NghÞ quyÕt tØnh §¶ng bé Cao B»ng lÇn thø XVI nhiÖm
kú 2005 – 2010.
13. TØnh ñy Cao B»ng, Ch−¬ng tr×nh b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸
truyÒn thèng ®Æc s¾c cña tØnh Cao B»ng. Sè 17 CT/ TU, 9/6/2006.
75
14. V¨n nghÖ d©n gian Cao B»ng, NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi, 2002.
15. Së V¨n hãa - Th«ng tin Cao B»ng, Chµo mõng quý kh¸ch ®Õn víi Cao
B»ng, NXB Th«ng tÊn, Hµ Néi, 2004.
16. Së Khoa häc c«ng nghÖ Cao B»ng, D©n téc Tµy - Nïng trong thêi kú
CNH - H§H ®Êt n−íc, Cao B»ng, 2007.
17. Hoµng Vinh, Mét sè vÊn ®Ò vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn di s¶n v¨n ho¸ dan
76
téc, NXB ChÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi 1997.
