Dinh dưỡng và thức ăn nuôi tôm cá - ThS. Nguyễn Quang Thủy

Chia sẻ: Phung Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Dinh dưỡng và thức ăn nuôi tôm cá" của ThS. Nguyễn Quang Thủy gồm các nội dung chính: Đặc điểm dinh dưỡng của động vật thủy sản; Chế biến thức ăn cho nuôi thủy sản; Quản lý thức ăn trong nuôi thủy sản. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Dinh dưỡng và thức ăn nuôi tôm cá - ThS. Nguyễn Quang Thủy

DINH DÖÔÕNG VAØ THÖÙC AÊN NUOÂI TOÂM CAÙ Ths. Nguyeãn Quang Thuûy Ks. Baïch T.Quyønh Mai Noäi dung I. Ñaëc ñieåm dinh döôõng cuûa ñoäng vaät thuûy saûn 1. Taäp tính aên 2 Nhu caàu vaø khaåu phaàn Nhu caàu duy trì Nhu caàu taêng tröôûng Nhu caàu sinh saûn Nhu caàu döôõng chaát 3. Nhu caàu dinh döôõng vaø thöùc aên cho toâm suù 4 Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù basa (Pangasius bocourti) vaø caù tra II Cheá bieán thöùc aên cho nuoâi thuûy saûn 1 Nguyeân lieäu cho saûn xuaát thöùc aên 2 Toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên cho toâm caù 3 Phöông phaùp cheá bieán III Quaûn lyù thöùc aên trong nuoâi thuûy saûn 1 Quaûn lyù chaát löôïng nguyeân lieäu vaø thöùc aên Veä sinh vaø an toaøn thöïc phaåm 2 Quaûn lyù cho aên Söû duïng thöùc aên nhaân taïo Khaåu phaàn boå sung Söû duïng thöùc aên hoãn hôïp Phuï Luïc 1,2 189
Dinh döôõng lieân quan ñeán moät loaït tieán trình trong ñoù ñoäng vaät laáy vaø söû duïng vaät chaát thöùc aên cho duy trì, taêng tröôûng, sinh saûn vaø nhöõng hoaït ñoäng saûn xuaát khaùc. Dinh döôõng cô baûn lieân quan chuû yeáu ñeán caáu truùc töï nhieân, nhöõng nguoàn döôõng chaát vaø nhöõng thay ñoåi xaûy ra trong cô theå ñoäng vaät cuõng nhö nhöõng quaù trình laáy thöùc aên, tieâu hoùa, haáp thu, bieán döôõng vaø thaûi trong oáng tieâu hoùa cuûa ñoäng vaät. Dinh döôõng öùng duïng bao goàm nhöõng lónh vöïc trong chaên nuoâi, kinh teá, kyõ thuaät öùng duïng nhöõng nguyeân taéc dinh döôõng cho söï saûn xuaát thöông maïi nhöõng loaøi nhaát ñònh. Nghieân cöùu dinh döôõng Cô baûn ÖÙng duïng - Nhu caàu dinh döôõng - Ñaùnh giaù nguyeân lieäu - Bieán döôõng - Tieâu hoùa cuûa khaåu phaàn - Dinh döôõng vaø moâi tröôøng - Tyû leä cho aên - Phaân tích thaønh phaàn - Taêng tröôûng vaø khaåu phaàn - Phaân tích khaåu phaàn Chuaån möïc veà döôõng chaát (dinh döôõng) Tieâu chuaån nguyeân lieäu (tieâu chuaån) Coâng thöùc giaù thaáp Chuaån möïc cuûa Quaù trình cheá bieán quaù trình Boät Mieáng, taám Haït nhoû Vieân Vieân noåi (meal) (flake) (microcapsules) (pellet) (extrusion) Macgrath, 1975 Ngaøy nay muïc ñích cuûa dinh döôõng trong nuoâi thuûy saûn laø: (1) Phaùt trieån thöùc aên cho taêng tröôûng toái öu cuûa caù (yeâu caàu veà maët sinh hoïc), (2) Ñieàu chænh chaát löôïng saûn phaåm cuoái cuøng (yeâu caàu thò tröôøng), (3) Toái thieåu giaù thöùc aên nghóa laø duøng nhöõng nguoàn thöùc aên reû tieàn deã kieám (yeâu caàu veà maët kinh teá) vaø (4) giaûm thieåu vieäc thaûi ra moâi tröôøng (yeâu caàu moâi tröôøng). Nhöõng yeâu caàu naøy ñaõ vaø ñang coù aûnh höôûng tröïc tieáp vaø caáp thieát cho khaû naêng phaùt trieån beàn vöõng ngheà nuoâi trong töông lai. 190
I. ÑAËC ÑIEÅM DINH DÖÔÕNG CUÛA ÑOÄNG VAÄT THUÛY SAÛN 1. Taäp tính aên Thuûy saûn bao goàm caùc loaøi caù (finfish) vaø giaùp xaùc (crustacean) coù nhöõng ñaëc ñieåm dinh döôõng raát chuyeân bieät vaø raát khaùc so vôùi ñoäng vaät treân caïn. Caù, toâm nuoâi coù nhöõng taäp tính baét moài ñaëc thuø trong cuoäc soáng cuûa chuùng hay trong nhöõng giai ñoaïn (aáu truøng-haäu aáu truøng-gioáng-tröôûng thaønh-thaønh thuïc). Veà cô baûn, toâm, caù ñöôïc chia ra caùc nhoùm sau ñaây: Baûng 1: Phaân loaïi thuûy saûn theo taäp tính aên Taäp tính baét moài (%) loaøi Ví duï Aên ñoäng vaät 85 löôn, muù, cheõm, toâm suù .. Aên taïp 4 cheùp, roâ phi, caù da trôn, TCX Aên thöïc vaät 6 traém coû, meø vinh, Aên muøn baõ 3 troâi aán, ñoái Taäp tính aên moài cuûa nhöõng loaøi caù, toâm ñöôïc theå hieän qua hình daïng beân ngoaøi cuõng nhö heä tieâu hoaù beân trong cuûa chuùng giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc chuùng aên gì vaø aên nhö theá naøo. Caùc loaøi caù soáng trong nhöõng taàng nöôùc khaùc nhau (taàng maët, giöõa, vaø taàng ñaùy) vaø chæ baét moài trong nhöõng taàng nöôùc maø chuùng sinh soáng, do vậy seõ coù hình daïng cô theå thích öùng cho vieäc toàn taïi vaø baét moài trong taàng nöôùc ñoù. Nhöõng loaøi caù baét moài ôû taàng maët hay taàng giöõa coù mieäng vôùi haøm döôùi naèm ngang hay ñöa leân. Ngöôïc laïi, nhöõng loaøi baét moài taàng ñaùy thì haøm treân cuûa chuùng ñöa xuoáng hay ñöa ra taïo söï thích nghi trong vieäc saên moài. Coù nhöõng loaøi aên moài baèng caùch hôùp nöôùc thuï ñoäng coù löôïc mang raát nhoû vaø nhieàu nhaèm choïn loïc thöùc aên. Moät soá hôùp nöôùc coù chuû yù ñeán con moài chuùng muoán baét vaø moät soá loaøi aên thòt hay aên thöïc vaät thaân thaûo thì thöôøng röôït ñuoåi, vôøn baét, caén xeù con moài, löôïc mang cuûa chuùng raát lôùn vaø ngaén nhöng raêng haøm hay raêng haàu phaùt trieån giuùp ích cho vieäc caén, xeù nghieàn noùi treân. Ngoaøi moät soá hình daïng beân ngoaøi cuûa caù toâm lieân quan ñeán taäp tính baét moài cuûa chuùng thì heä tieâu hoaù cuõng thích nghi vôùi vieäc tieâu hoùa thöùc aên con moài. Moät soá coù daï daày: tra, loùc vaø ngöôïc laïi moät soá loaøi khoâng coù, hay coù söï töông quan giöõa tæ leä ruoät vôùi chieàu daøi thaân theå hieän laø chuùng aên ñoäng vaät (3:1).  Caùc yeáu toá xaùc ñònh söï löïa choïn moài +Söï tieän lôïi cuûa moài: maät ñoä moài lieân quan ñeán söï löïa choïn, tuy nhieân neáu coù söï tham gia cuûa caùc vaät caûn trôû (raùc, nhöõng giaù theå cho moài laån troán) thì khaû naêng tieán ñeán gaàn con moài bò haïn cheá. 191
+Ñaëc ñieåm cuûa moài vaø caù: do con moài coù tính laån troán, cho duø caù coù phaùt hieän ra chuùng nhöng cuõng khoù maø baét ñöôïc moài. Caù phaùt hieän con moài baèng thò löïc, chuùng xaùc ñònh con moài thoâng qua kích côû, maøu saéc, vaø söï chuyeån ñoäng cuûa moài vaø aùnh saùng vaø ñoä ñuïc. Kích côû moài caøng lôùn thì khoaûng caùch xaùc ñònh ñöôïc con moài caøng cao. Trong cuøng kích côû moài nhöng maøu saéc khaùc nhau thì khaû naêng choïn nhöõng moài coù maøu saéc töông phaûn nhieàu hôn. +Khaû naêng tieâu hoùa: caù aên thöïc vaät khoâng coù daï coû neân phaûi choïn löïa nhöõng thöïc vaät coù vi khuaån soáng coäng sinh trong ñaáy. +Kinh nghieäm saên baét moài: (ví duï huaán luyeän caù muù aên thöùc aên vieân). +Kích thöôùc mieäng cuûa caù saên moài  Caùc yeáu toá xaùc ñònh tæ leä thöùc aên ñöôïc tieâu thu goàm: maät ñoä, muøi, vò moài, taùc ñoäng baày ñaøn cuûa caù saên moài, keû ñòch. Hieåu ñöôïc khaû naêng saên moài vaø taäp tính aên cuûa caù, toâm giuùp cho ngöôøi nuoâi xaùc ñònh ñöôïc cheá ñoä cho aên phuø hôïp: ñoù laø phaûi chaéc chaén veà loaïi thöùc aên, côõ moài, soá laàn vaø thôøi ñieåm cho aên. Ngoaøi ra tuøy theo moâi tröôøng soáng maø caù coù theå ñöôïc xeáp vaøo nhoùm caù nöôùc maën hoaëc caù nöôùc ngoït. Trong hai nhoùm naøy coøn coù theå phaân nhoû hôn laø nhoùm caù nöôùc aám khi soáng ôû moâi tröôøng coù nhieät ñoä nöôùc 20 -30oC, hoaëc nhoùm caù nöôùc laïnh khi soáng ôû moâi tröôøng coù nhieät ñoä döôùi 20oC. 2. Nhu caàu vaø khaåu phaàn Nhu caàu dinh döôõng giöõa thuûy saûn vaø ñoäng vaät treân caïn tuy gioáng nhau cô baûn nhöng coù moät soá ñieåm khaùc bieät sau: - Caù vaø toâm laø ñoäng vaät bieán nhieät neân nhu caàu naêng löôïng thaáp hôn nhieàu so vôùi ñoäng vaät treân caïn daãn ñeán tyû leä protein/ naêng löôïng laïi cao hôn. Maët khaùc thuûy saûn laø sinh vaät baøi tieát amonia raát khaùc vôùi sinh vaät treân caïn (baøi tieát urea hay uric acid) ñieàu naøy aûnh höôûng raát nhieàu ñeán giaù trò söû duïng naêng löôïng cuûa protein. - Thuûy saûn coù khaû naêng haáp thu caùc muoái khoaùng trong nöôùc neân nhu caàu khoaùng raát khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn. Maët khaùc do giaûm khoái löôïng boä xöông thích nghi vôùi moâi tröôøng neân nhu caàu Ca vaø P cuûa caù thaáp hôn, thöôøng chæ baèng ¼ so vôùi ñoäng vaät treân caïn - Moät soá nhu caàu caùc döôõng chaát khaùc chæ coù ôû thuûy saûn nhö caù coù nhu caàu caùc acid beùo nhoùm n3 chöùa nhieàu noái ñoâi (PUFA) hay toâm vaø giaùp xaùc coù nhu caàu sterol. - Khaû naêng toång hôïp vitamin cuûa thuûy saûn giôùi haïn neân chuùng leä thuoäc raát nhieàu vaøo nguoàn cung caáp töø thöùc aên. Nhu caàu naêng löôïng cho toâm caù thöôøng ñöôïc tính nhö möùc naêng löôïng caàn thieát theo % troïng löôïng cô theå trong 24 giôø, nhaèm ñaùp öùng cho duy trì, taêng tröôûng vaø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát khaùc . 192
Theo Brett (1969) vaø Elliot (1975) tuøy möùc ñoä ñaùp öùng nhu caàu coù theå coù caùc khaåu phaàn aên - khaåu phaàn toái öu, khaåu phaàn toái ña vaø khaåu phaàn toái thieåu. Khaåu phaàn aên toái öu laø khaåu phaàn aên ñöôïc caù söû duïng coù hieäu quaû cao vôùi heä soá thöùc aên thaáp. Khaåu phaàn aên toái ña laø khaåu phaàn aên cung caáp cho caù moät löôïng thöùc aên thích hôïp nhaát caû veà chaát vaø löôïng ñaùp öùng khaû naêng taêng tröôûng cao nhaát. Khaåu phaàn aên toái thieåu laø khaåu phaàn aên nhaèm cung caáp cho caù nhaèm duy trì hoaït ñoäng soáng maø khoâng coù yù nghóa veà maët taêng tröôûng. Nhu caàu duy trì Ñaùp öùng cho chuyeån hoùa cô baûn, tieâu hoùa haáp thu, hoaït ñoäng cô vaø söï thay cuõ ñoåi môùi trong cô theå. Nhöõng keát quaû nghieân cöùu thöïc nghieäm veà naêng löôïng chuyeån hoùa cô baûn cho thaáy toâm caù ñang lôùn caàn khoaûng 230 kcal/kg theå troïng, toâm caù tröôûng thaønh caàn 68 kcal/kg theå troïng. Nhu caàu naøy tuøy thuoäc gioáng loaøi, giôùi tính, giai ñoaïn taêng tröôûng vaø tình traïng söùc khoûe. Naêng löôïng tieâu hao toång theå caû ngaøy khoaûng 145% naêng löôïng chuyeån hoùa cô baûn (10% cho tieâu hoùa haáp thu, 25% cho caùc hoaït ñoäng bôi loäi vaø 20% cho moät soá hoaït ñoäng baát thöôøng). Carbohydrate laø nguoàn naêng löôïng reû nhaát, lipid coù giaù trò naêng löôïng cao nhaát, protein laø nguoàn naêng löôïng maéc nhaát. Nhu caàu taêng tröôûng Cho caù, toâm nhoû vaø giai ñoaïn nuoâi thòt. ÔÛ toâm caù nhoû cô quan tieâu hoùa chöa hoaøn thieän vaø phaûi traûi qua caùc giai ñoaïn bieán thaùi (toâm) cho neân yeáu toá thöùc aên laø quan troïng nhaát quyeát ñònh ñeán tyû leä soáng vaø chaát löôïng con gioáng. Neáu khoâng coù nhöõng thöùc aên nhaân taïo thaät toát thì cho aên thöùc aên töï nhieân laø tuyeät ñoái caàn thieát. Nhu caàu sinh saûn Söï phaùt trieån cuûa tuyeán sinh duïc coù quan heä chaët cheõ vôùi cheá ñoä dinh döôõng. Kyõ thuaät nuoâi voã hôïp lyù coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tyû leä thaønh thuïc, tyû leä caù ñeû, tyû leä thuï tinh, tyû leä nôû vaø tyû leä soáng cuûa caù con. Ñoái vôùi caù cheá ñoä nuoâi voã ñöôïc chia thaønh 2 giai ñoaïn nuoâi voã tích cöïc vaø giai ñoaïn nuoâi voã thaønh thuïc. Giai ñoaïn nuoâi voã tích cöïc: thôøi kyø naøy caù boá meï ñöôïc voã beùo tích cöïc ñeå tích luõy vaät chaát dinh döôõng, hình thaønh caùc saûn phaåm sinh duïc, buoàng tröùng phaùt trieån töø ñaàu giai ñoaïn ñeán cuoái giai ñoaïn 4. Luùc naøy chaát dinh döôõng ñöôïc haáp thu töø thöùc aên ñöôïc tích luõy vaøo gan vaø caùc moâ môõ. ÔÛ giai ñoaïn nuoâi voã thaønh thuïc khaåu phaàn aên seõ giaûm xuoáng. Muïc ñích cuûa giai ñoaïn naøy laø taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy quaù trình thaønh thuïc. Bieän phaùp toång hôïp laø taêng cöôøng kích thích nöôùc taïo doøng chaûy nhaèm tieâu hao bôùt löôïng môõ döï tröõ trong cô theå caù. Ñaûm baûo löôïng oxy hoøa tan luoân ôû möùc cao. Ñaây laø thôøi kyø chaát dinh döôõng ñöôïc tích luõy trong gan vaø moâ môõ. Döôùi söï ñieàu khieån cuûa 1 soá hormon ñaëc hieäu, chuyeån hoùa caùc chaát dinh döôõng naøy vaøo 193
tuyeán sinh duïc ñeå hình thaønh noaõn baøo, keát thuùc quaù trình tích luõy noaõn hoaøng, noaõn baøo ñaït tôùi kích thöôùc tôùi haïn. Nhu caàu döôõng chaát Noùi chung nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm caù töông ñöông vôùi caùc ñoäng vaät khaùc goàm protid, lipid, carbohydrate ( laø chaát cung caáp naêng löôïng vaø vaät lieäu xaây döïng cô theå ), khoaùng, vitamin vaø nhöõng chaát khaùc ( laø nhöõng chaát ñieàu hoøa söï soáng ). Söï thieáu hoaëc thöøa cuûa nhöõng döôõng chaát naøy coù theå laøm giaûm toác ñoä taêng tröôûng vaø khaû naêng khaùng beänh cuûa ñoäng vaät. Protein vaø amino acid (chaát ñaïm) Chaát ñaïm laø nhu caàu quan troïng cuûa taát caû caùc sinh vaät ñeå duy trì vaø phaùt trieån cô theå. Ñoái vôùi caù nhu caàu protein caàn thieát cho hoaït ñoäng soáng tuøy thuoäc vaøo loaøi, caùc giai ñoaïn sinh tröôûng, moâi tröôøng soáng… (Lovell,1972) haøm löôïng protein thích hôïp trong thöùc aên ñoùng vai troø raát quan troïng bôûi leõ haøm löôïng naøy thaáp hay cao hôn nhu caàu cuûa cô theå ñeàu coù theå gaây ra caùc taùc haïi nhö taêng tröôûng chaäm, khoâng bình thöôøng hay deã maãn caûm vôùi maàm beänh (Tacon, 1995). Protein ñöôïc caàn vôùi soá löôïng lôùn nhaát cho duy trì (thay theá caùc toå chöùc), taêng tröôûng vaø thaønh laäp caùc hoaït chaát sinh hoïc. Protein bao goàm nhöõng nhoùm chaát höõu cô chính trong cô theå ñoäng vaät (treân cô baûn vaät chaát khoâ). Nhu caàu protein vaø acid amin ñöôïc xem xeùt treân 3 phöông dieän : -Nhu caàu soá löôïng acid amin phaûi ñuû veà chaát (10 acid amin thieát yeáu) vaø caân baèng veà löôïng (acid amin giôùi haïn nhö lysine vaø methionin). -Söï bieán döôõng acid amin (tyû leä tieâu hoùa hay giaù trò sinh hoïc cuûa protein). -Tyû leä naêng löôïng protein so vôùi naêng löông toång coäng trong thöùc aên (naêng löôïng cuûa carbohydrate, lipid vaø protein trong thöùc aên). Muïc ñích nuoâi toâm caù laø bieán protein thöùc aên thaønh protein cuûa cô theå toâm caù. Toâm caù coù ñaëc ñieåm öu theá veà moâ cô neân yeâu caàu löôïng protein trong thöùc aên cao hôn caùc ñoäng vaät nuoâi khaùc. Nhu caàu lipid vaø acid beùo (chaát beùo) Lipid trong khaåu phaàn aên coù 2 nhieäm vuï chính: laø nguoàn naêng löôïng thieát yeáu vaø nguoàn caùc acid beùo (goàm caùc acid beùo chöa no). Cuøng vôùi carbohydrate, lipid taïo nguoàn naêng löôïng cho hoaït ñoäng cuûa toâm caù. Neáu thöùc aên coù naêng löôïng quaù thaáp, toâm caù seõ söû duïng protein laøm naêng löôïng cho hoaït ñoäng (toán protein, ñaét tieàn). Neáu naêng löôïng trong thöùc aên quaù cao seõ laøm giaûm löôïng thöùc aên laáy vaøo, löôïng protein cuõng seõ giaûm theo laøm sinh tröôûng keùm ñi. Nhu caàu glucid (Carbohydrate, boät ñöôøng). Glucid laø moät thaønh phaàn thöùc aên chuû yeáu vaø raát quan troïng ñoái vôùi toâm caù aên thöïc vaät vaø aên taïp. Glucid ñöôïc söû duïng tröôùc heát nhaèm thoûa maõn nhu caàu naêng löôïng. Caù vaø toâm khaùc nhau veà khaû naêng tieâu hoùa carbohydrate, toâm döôøng nhö coù khaû naêng söû duïng tinh boät hieäu quaû hôn so vôùi caùc loaïi ñöôøng 194
ñôn, traùi ngöôïc vôùi caù. Tuy nhieân do coù khaû naêng keát dính vaø laø nguyeân lieäu reû tieàn neân tinh boät thöôøng ñöôïc söû duïng trong thöùc aên cho thuûy saûn. Vitamin vaø khoaùng Boä xöông caù vaø voû toâm do nhieàu nguyeân toá khoaùng taïo thaønh nhöngthaønh phaàn chuû yeáu laø Ca vaø P. Tyû leä Ca vaø P coù taàm quan troïng ñaëc bieät veà phöông dieän haáp thu 2 chaát naøy. Maët khaùc thöùc aên caàn coù ñuû vitamin D ñeå giuùp gia taêng haáp thu Ca vaø huy ñoäng Ca vaøo maùu ñöa ñeán caùc toå chöùc cuûa cô theå. Vitamin laø hôïp chaát höõu cô quan troïng trong dinh döôõng ñoäng vaät. Vitamin tham gia vaøo heä thoáng enzym vaø bieán döôõng cho nhöõng nhieäm vuï khaùc nhau giuùp cô theå khaùng bònh. Vitamin nhoùm B caàn thieát cho vieäc söû duïng chaát ñaïm, beùo, ñöôøng. Caùc vitamin khaùc nhö A, C giuùp cô theå khaùng bònh. Taát caû caùc chaát dinh döôõng caáu thaønh trong thöùc aên coù moái töông taùc raát chaët cheõ vôùi nhau vaø ñöôïc cô theå söû duïng ñoàng thôøi. Do vaäy ñieàu quan troïng laø taát caû caùc chaát dinh döôõng keå treân phaûi coù löôïng vaø chaát ñaày ñuû trong thöùc aên. 3. Nhu caàu dinh döôõng vaø thöùc aên cho toâm suù Nhu caàu veà nhöõng thaønh phaàn dinh döôõng chính caàn thieát cho toâm suù laø cô sôû ñeå thieát laäp coâng thöùc thöùc aên cho toâm ôû caùc giai ñoaïn khaùc nhau (toâm aáu truøng, toâm gioáng, boá meï…). Protein laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu trong thöùc aên toâm. Toâm aáu truøng caàn caùc loaïi thöùc aên coù haøm löôïng protein cao, khoaûng 50% (Bautista vaø ctv, 1989), trong thöïc teá chuùng caàn taûo, artemia laø nhöõng thöùc aên giaøu protein ñeå taêng tröôûng vaø toàn taïi. Nhu caàu protein cuûa toâm gioáng khoaûng 40% (Alava, 1983) ôû toâm boá meï nhu caàu naøy laø 50 –53% protein (Millamena, 1986). Ôû toâm thòt nhu caàu protein khoaûng 35 -37%. Thöùc aên coù haøm löôïng protein 40-50%, 20% carbohydrate, 50% chaát beùo cho tyû leä soáng cao vaø toác ñoä taêng tröôûng nhanh nhaát (Bautista, 1986) theo Nezaki, 1986 khaåu phaàn coù 55% protein vaø 15% carbohydrate giuùp toâm taêng tröôûng raát toát, tuy nhieân neáu taêng haøm löôïng carbohydrate leân 25%, giaûm haøm löôïng protein xuoáng 45% thì keát quaû taêng tröôûng cuûa toâm vaãn töông ñöông, ñieàu naøy cho thaáy carbohydrate coù vai troø döï tröõ protein ngoaøi vieäc cung caáp naêng löôïng. Trong thaønh phaàn thöùc aên cuûa toâm caàn coù caùc acid amin thieát yeáu vôùi moät tyû leä caân ñoái töông töï nhö trong cô thòt cuûa toâm thì toâm seõ taêng troïng nhanh, chuyeån hoùa toát thöùc aên. Caùc nguyeân lieäu boät möïc, boät toâm, boät caù, boät ñaäu naønh coù chöùa protein giaù trò dinh döôõng cao, thöôøng duøng laøm nguyeân lieäu saûn xuaát thöùc aên cho toâm ; ñoái vôùi thöùc aên cho toâm boá meï boät möïc, boät toâm ñöôïc coi laø nguyeân lieäu tuyeät haûo. Lysin vaø methionin laø 2 acid amin ñöôïc chuù yù nhieàu khi ñaùnh giaù giaù trò dinh döôõng cuûa thöùc aên toâm (boät thòt, boät söõa, tröùng, 195
caùc loaïi ñaäu giaøu lysin. Baép, nguõ coác giaøu methionin). Nhu caàu cuûa moät soá acid amin thieát yeáu ñoái vôùi toâm suù (tính theo % so vôùi protein) theo Millamena laø arginin 4,6%; lysin 5,4%; threonine 3,2%. Chaát beùo vaø caùc acid beùo Chaát beùo laø nguoàn cung caáp naêng löôïng, laø dung moâi toát cho caùc vitamin A, D, E, K. Chaát beùo raát quan troïng vaø caàn thieát ñoái vôùi toâm : caùc acid beùo khoâng no thieát yeáu (HUFA, PUFA), phospholipid, steroid. Chaát beùo taïo höông vò haáp daãn cho thöùc aên toâm caù. Trong thöùc aên toâm phoái troän baèng nhöõng nguyeân lieäu thoâng thöôøng ñaõ ñaûm baûo hôn ½ chaát beùo khaåu phaàn, phaàn coøn laïi ñöôïc boå sung baèng caùc nguyeân lieäu coù nguoàn goác töø ñoäng vaät bieån : daàu gan caù, daàu möïc. Moät phaàn chaát beùo coøn ñöôïc toâm toång hôïp töø carbohydrate vaø moät phaàn töø protein. Nhu caàu chaát beùo cho toâm aáu truøng vaø toâm boá meï 12 - 15%, toâm gioáng 8 - 12%. Thaønh phaàn chính cuûa chaát beùo laø caùc acid beùo : CH3-(CH2)n- COOH (n=024) (acid beùo coù 2 noái ñoâi trôû leân : PUFA, coù 4 noái ñoâi trôû leân : HUFA). Caùc acid beùo khoâng no thieát yeáu ñoái vôùi toâm suù laø 20 :5n-3; 22 :6n-3 (toâm suù cuõng nhö caù vaø caùc loaøi giaùp xaùc khoâng töï toång hôïp ñöôïc acid beùo thuoäc nhoùm n-3 vaø n-6 töø nhöõng nguoàn khoâng phaûi laø chaát beùo, do vaäy baét buoäc phaûi boå sung caùc chaát tieàn thaân cuûa chuùng vaøo thöùc aên. Boå sung caùc acid beùo khoâng no thieát yeáu nhoùm n-3, n-6 vaøo thöùc aên caàn theo 1 tyû leä thích hôïp. Ñoái vôùi toâm, caùc nghieân cöùu cho thaáy nhu caàu acid beùo thieát yeáu laø HUFA thuoäc nhoùm n-3 : 2,6%; 18:2n-6
Carbohydrate ñöôïc duøng chaát keát dính trong thöùc aên cho toâm. Maëc daàu nhöõng nghieân cöùu veà khaû naêng söû duïng vaø chuyeån hoùa carbohydrate ôû toâm coøn chöa nhieàu, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ khaúng ñònh ñöôïc hieäu quaû döï tröõ protein cuûa carbohydrate. Haøm löôïng carbohydrate trong thöùc aên cho toâm suù thöôøng töø 20-25%. Xô laø thaønh phaàn khoâng tieâu hoùa ñöôïc trong thöùc aên, ñoù laø hoãn hôïp cuûa cellulose, hemicellulose, lignin. Tuy trong cô theå toâm cuõng coù enzym cellulaza nhöng khaû naêng tieâu hoùa xô raát thaáp do ñoù chaát xô khoâng ñöôïc coi laø chaát dinh döôõng ñoái vôùi toâm. Neáu trong thaønh phaàn thöùc aên coù nhieàu xô thöùc aên seõ khoù keát dính nhanh raõ trong nöôùc. Do vaäy trong caùc coâng thöùc thöùc aên cho toâm haøm löôïng xô ñöôïc tính toaùn sao cho xô  3% (thöùc aên toâm nhoû); thöùc aên toâm lôùn  4%. Vitamin laø nhöõng phöùc chaát höõu cô chæ caàn 1 löôïng raát nhoû nhöng coù taùc duïng giuùp toâm taêng tröôûng bình thöôøng, trao ñoåi chaát, sinh saûn. Toâm khi ñöôïc nuoâi ôû maät ñoä cao, do ñieàu kieän töï nhieân trong ao ñaàm khoâng ñuû, caàn thieát phaûi boå sung theâm vitamin vaøo thöùc aên coâng nghieäp ñeå chuùng taêng tröôûng bình thöôøng. Toâm cuõng nhö haàu heát caùc sinh vaät coù khaû naêng haáp thu vaø baøi tieát chaát khoaùng ra moâi tröôøng beân ngoaøi qua mang vaø beà maët cô theå. Do vaäy nhu caàu khoaùng trong thöùc aên phuï thuoäc raát lôùn vaøo noàng ñoä caùc chaát khoaùng trong moâi tröôøng nöôùc nuoâi. Do heä thoáng tieâu hoùa cuûa toâm raát ít tính acid neân vieäc boå sung caùc chaát khoaùng tan trong nöôùc vaøo thöùc aên cho toâm laø raát caàn thieát, trong ñoù tyû leä Ca/P phaûi duy trì ôû möùc 1:1 ñeán 1,5:1. Baûng 2:Toùm taét veà nhu caàu dinh döôõng cuûa toâm suù Döôõng chaát Nhu caàu Tham khaûo 1 Protein 40% cho toâm boät Alava & Lim (1983) 50% cho aáu truøng Bautista (1989) 53% cho toâm boá meï Millamena (1986) Amino acid thieát yeáu2 Millamena (1986) Arg 4,6% Lys 5,4% Thr 3,2% Lipid1 8 -12% cho toâm boät Catacutan (1991) 12-15% cho aáu truøng Bautista (1989) 12-15% cho toâm boá meï Millamena (1986) Carbohydrate1 20% Bautista (1986) Cholesterol1 1,0% Nalzaro (1982) Lecithin1 1-2% Pascual (1989) Vitamin C 100 mg/kg diet* Catacutan (töông ñöông 50mg acid ascorbic) 197
Tyû soá Ca/P 1,0% Bautista (1990) Naêng löôïng tieâu hoùa 2.850-3.700 Kcal/kg Bautista (1986) 1 Nhu caàu theo phaàn traêm troïng löôïng khoâ 2 Nhu caàu theo phaàn traêm protein * Töông ñöông -ascorbyl-2-phosphate Mg 4. Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù basa, caù tra Caù basa, caù tra laø loaøi caù nuoâi phoå bieán vaø ñaëc tröng nhaát cuûa ngheà nuoâi caù beø ôû ñoàng baèng Cöûu Long thuoäc hai tænh An giang vaø Ñoàng thaùp. Haøng naêm haøng traêm ngaøn taán caù tra, caù basa baùn ra thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc. ÔÛ caùc giai ñoaïn nuoâi caù luoân ñöôïc chuù yù ñaàu tö ñaày ñuû veà caùc maët nhaát laø khaâu thöùc aên. Coù theå noùi ñaây laø loaøi ñöôïc nuoâi ôû möùc ñoä thaâm canh hoùa cao treân quy moâ lôùn ôû ÑBSCL. Caù soáng ñaùy aên taïp thieân veà ñoäng vaät. Tyû leä Li/L nhoû thay ñoåi töø 1,78 trong töï nhieân ñeán 2,36 khi nuoâi beø. Caù gioáng thaû nuoâi trong beø côõ 80 –150 g/con, ñöôïc nuoâi vôùi khaåu phaàn cho loaøi aên taïp (50% caùm, 30% rau, 20% caù vaø boät caù) sau 10 – 11 thaùng ñaït troïng löôïng 800 –1500 g/con (Phillip – 1995). Caù taêng tröôûng nhanh trong töï nhieân, 1 naêm tuoåi 0,7kg, 2 naêm tuoâi 1,2kg, kích côõ toái ña gaàn 1m, troïng löôïng khoaûng 15 –18kg (Huy – 1990). Caùc nghieân cöùu böôùc ñaàu veà nhu caàu ñaïm treân caù basa gioáng (Phöông, 1996) cho thaáy nhu caàu chaát ñaïm cho sinh tröôûng toái ña cuûa caù basa gioáng nhoû töø 16g laø 41,6% vaø caù ba sa lôùn töø 75g laø 34,3%. Trong moät nghieân cöùu khaùc thí nghieäm vôùi saùu coâng thöùc thöùc aên coù möùc naêng löôïng coá ñònh 20 kj/g vôùi caùc möùc protein thay ñoåi töø 0%, 10%, …, 50% ñöôïc cho caù basa vaø caù tra aên trong 4 tuaàn leã. Nhu caàu protein tuyeät ñoái laàn löôït laø 16 vaø 17 g/kg theå troïng caù/ngaøy. Nhö vaäy nhu caàu töông ñoái cuûa caù ba sa vaø caù tra ñöôïc xaùc ñònh laø 32–35% protein. Tyû soá protein tieâu hoùa vaø naêng löôïng tieâu hoaù (DP/DE) ñöôïc xaùc ñònh laø 14 mg/kj cho caù basa vaø 18-19 mg/kj cho caù tra. Ñieàu naøy cho thaáy caù ba sa coù ñaëc ñieåm söû duïng moät löôïng lôùn naêng löôïng trong thöùc aên vaø tyû soá 14 mg/kj laø ranh giôùi cuoái cuøng ñoäng vaät thuûy sinh coù theå so saùnh vôùi gia suùc gia caàm (Huøng, 1999). Töø nhöõng soá lieäu veà taêng troïng ngaøy, toác ñoä taêng tröôûng ñaëc bieät vaø FCR caùc khaåu phaàn cho caù boät basa trong khoaûng 1 thaùng tuoåi ñaõ ñöôïc tính nhö sau (söû duïng thöùc aên laø truøn chæ) töø caù boät ñeán 11 ngaøy tuoåi, khaåu phaàn duy trì, toái öu vaø toái ña laàn löôït laø 19%, 79,8%, 176,8% troïng löôïng caù. Töø 14 ngaøy ñeán 1 thaùng tuoåi laø 9,78%, 31,6%, 54,7% troïng löôïng caù (Thuûy, 1997). II. CHEÁ BIEÁN THÖÙC AÊN CHO THUÛY SAÛN NUOÂI 1. Nguyeân lieäu cho saûn xuaát thöùc aên 198
Hieän nay coù raát nhieàu loaïi nguyeân lieäu coù theå söû duïng laøm thöùc aên cho toâm caù. Tuy nhieân tuøy theo ñoái töôïng söû duïng thöùc aên maø choïn löïa nguoàn cho phuø hôïp caû veà chaát löôïng vaø giaù thaønh. +Boät caù vaø caùc loaïi phuï phaåm cuûa boät caù Boät caù laø loaïi thöùc aên toát vôùi toâm vaø coøn laø chaát haáp daãn toâm. Boät caù thöôøng coù haøm löôïng ñaïm raát bieán ñoäng tuøy loaïi caù laøm nguyeân lieäu vaø kyõ thuaät cheá bieán baûo quaûn. Thoâng thöôøng boät caù coù haøm löôïng ñaïm 40-60%. Thaønh phaàn boät caù trong thöùc aên coâng nghieäp töø 10-14%, tuy nhieân cuõng khoâng giôùi haïn veà vieäc söû duïng boät caù trong thöùc aên maø chæ coù vaán ñeà giaù caû. +Boät möïc vaø phuï phaåm Boät möïc laø loaïi nguyeân lieäu toát nhaát ñoái vôùi toâm vì trong ñoù coù nhöõng yeáu toá giuùp toâm taêng tröôûng. Beân caïnh ñoù boät möïc cuõng laø chaát haáp daãn toâm. Haøm löôïng söû duïng trong thöùc aên töø 2-10%. Nhöng trôû ngaïi chính hi söû duïng laø töø giaù thaønh vaø nguoàn cung caáp. +Boät ñaäu naønh Boät ñaäu naønh laø nguoàn ñaïm toát nhaát vaø laø nguoàn ñaïm söû duïng coù hieäu quaû kinh teá. Haøm löôïng trong thöùc aên neân töø 10-25% vaø möùc toái ña khoâng neân quaù 40%. Ñieåm haïn cheá trong vaán ñeà söû duïng boät ñaäu naønh laø ôû khaâu cheá bieán thöùc aên. Coù theå söû duïng loaïi ñaõ trích ly daàu hoaëc khoâng. + Boät caùc loaïi giaùp xaùc khaùc Boät cua, boät veïm, boät soø chöùa caùc chaát cholesterol, phospholipid vaø acid beùo ñaây cuõng laø chaát haáp daãn. Tuy nhieân caùc saûn phaåm naøy giôùi haïn veà nguoàn cung caáp vaø haøm löôïng dinh döôõng thay ñoåi phuï thuoäc chaát löôïng nguyeân lieäu. + Boät toâm vaø phuï phaåm: Boät toâm thöôøng bao goàm ñaàu, voû toâm hay toâm nguyeân con laø nguoàn cung caáp caùc chaát khoaùng, chitin, cholesterol, acid beùo vaø phospholipid. Boät toâm cuõng laø chaát haáp daãn vaø neân duøng loaïi coù löôïng ñaïm toái thieåu laø 32%, lipid laø 4% vaø xô toái ña laø 14%. Löôïng duøng trong thöùc aên khoaûng 5-15%, neân duøng haïn cheá ví haøm löôïng xô cao. Caùc saûn phaåm boät toâm khaùc laø boät ñaàu toâm, boät ruoác cuõng duøng toát. + Caùc nguyeân lieäu khaùc: Caùm gaïo, boät baép coù thaønh phaàn xô cao, nhöng ñoàng thôøi cuõng chöùa ñaïm, beùo vaø ñöôøng. Caùc nguoàn dinh döôõng naøy ngheøo protein nhöng trong hoãn hôïp vôùi boät caù, boät ñaàu toâm chuùng cuõng goùp phaàn taêng theâm löôïng acid amin caàn thieát vaø laøm cho chaát löôïng protein trong thöùc aên hoãn hôïp ñöôïc hoaøn thieän hôn. Baûng 3. TPDD cuûa moät soá nguyeân lieäu duøng saûn xuaát thöùc aên toâm caù TPHH (%) VCK Protein Beùo Xô Lys Met + Löu yù Nguyeân lieäu thoâ thoâ thoâ Cys Nhoùm cung caáp ñaïm Khoâ daàu ñaäu 89.3 48 1 3 3,2 1,5 Yeáu toá khaùng dinh döôõng, doä naønh ly trích boû ngon mieäng khaù 199
vo Khoâ daàu phoäng 91.8 45 5 12 1,55 1,1 Thieáu Lys, khoâng duøng quaù 15%, löu yù ñoäc toá naám moác Boät caù 92 62 10 1 4,7 2,4 Haøm löôïg ñaïm cao, deã tieâu. EAA ñaày ñuû vaø caân baèng, co ùacid beùo thieát yeáu, yeáu toá haïn cheá laø giaù Boät thòt xöông 92.6 50 8 3 2,6 1 Nguoàn cung Ca & P. Coù theå gaây maát caân ñoái khoaùng, söû duïng döôùi 15% Boät huyeát 91 85 1 1 6,9 1,6 Nhieàu Lys nhöng thieáu Met Ñaäu naønh haït 90 38 18 5 2,4 1,1 Giaù cao vaø beùo nhieàu, söû duïng khoaûng döôùi 6 % Nhoùm cung caáp naêng löôïng Baép vaøng 88 8,9 3,5 3 0,22 0,3 Taêng ñoä noåi, taïo maøu vaøng môõ caù Boät mì 88 13,5 1,9 3 0,40 0,6 Duøng 3-4%, taêng ñoä keát dính Caùm gaïo 91 12,5 12,5 13 0,50 0,3 Xô cao, beùo nhieàu gaây oâi Môõ caù 100 Giaûm ñoä buïi, taêng ñoä ngon mieäng +Caùc chaát phuï trôï Ñeå caûi thieän taêng tröôûng vaø tyû leä soáng cuûa toâm coù theå boå sung moät soá chaát vaøo thöùc aên, caùc chaát naøy ñoâi khi chæ chieám moät soá löôïng nhoû nhöng giuùp gia taêng hieäu quaû söû duïng thöùc aên leân 10-25%. - Chaát keát dính: chaát keát dính coù vai troø laøm thöùc aên coù tính beàn trong nöôùc, tuy nhieân chaát keát dính trong thöùc aên laïi tuøy thuoäc vaøo kyõ thuaät saûn xuaát (qui trình coâng ngheä) hôn laø haøm luôïng chaát keát dính coù maët. Tính beàn trong nöôùc cuûa thöùc aên laø do qui trình coâng ngheä nhö kích côõ haït nguyeân lieäu, thôøi gian nhieät ñoä laøm khoâ, kích côõ loã khuoân eùp… moät soá chaát keát dính thöôøng duøng trong thöùc aên laø boät mì, boät baép, boät khoai mì… - Chaát choáng oxi hoùa: chaát choáng oxi hoùa thöôøng duøng roäng raõi nhaèm ngaên chaën söï oiâ hoûng chaát beùo taïo ra muøi khoù chòu trong thöùc aên vaø laøm maát vitamin, chaát thöôøng duøng nhaát laø BHA, BHT, Ethoxyquin. Ngoaøi ra moät soá chaát khaùc cuõng coù theå boå sung vaøo thöùc aên nhö saéc toá nhaèm caûi taïo maøu saéc toâm, chaát haáp daãn thöôøng coù trong nguyeân lieäu nhö boät caù, boät cua, boät soø ñieäp. 2. Toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên cho toâm caù Muïc ñích cuûa coâng vieäc tính toaùn toå hôïp khaåu phaàn laø laøm sao coù ñöôïc coâng thöùc thöùc aên cung caáp ñaày ñuû chaát dinh döôõng cho vaät nuoâi. Vì vaäy khoâng chæ chuù troïng vaøo thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thöùc aên maø caùc ñaëc ñieåm veà hình thaùi , ñoä chaéc, muøi, kích côõ thöùc aên cuõng caàn ñöôïc löu yù. Nhöõng yeáu toá seõ ñöôïc xem xeùt trong vieäc xaây döïng coâng thöùc nhöõng thöùc aên thaân thieän vôùi moâi tröôøng. +Giaûm möùc döôõng chaát trong khaåu phaàn tôùi möùc nhu caàu toái thieåu cuûa caù, +Löïa choïn nguyeân lieäu thöùc aên coù khaû naêng tieâu hoùa cao, 200
+Cheá bieán nhöõng nguyeân lieäu thöùc aên ñeå naâng cao khaû naêng tieâu hoùa hoaëc khaû naêng saün coù cuûa döôõng chaát. Coâng thöùc thöùc aên phuø hôïp Muoán thieát laäp coâng thöùc thöùc aên caàn xem xeùt treân nhöõng maët sau : - Nhu caàu dinh döôõng cuûa ñoái töôïng nuoâi vaø laáy nhu caàu protein laøm goác. - Döïa vaøo thöïc teá nôi nuoâi veà nguoàn nguyeân lieäu vaø thöùc aên töï nhieân trong ao maø xaây döïng coâng thöùc coù thaønh phaàn thích hôïp. - Veà hieäu quaû kinh teá phaûi baûo ñaûm thöùc aên caân baèng veà döôõng chaát nhöng reû tieàn vaø nguyeân lieäu deã kieám. Tính toaùn cho caùc thaønh phaàn nguyeân lieäu baèng phöông phaùp ñaïi soá, phöông phaùp hình vuoâng hoaëc söû duïng moät soá chöông trình treân maùy vi tính. 3. Phöông phaùp cheá bieán  Hình thöùc vaät lyù cuûa khaåu phaàn Hình thöùc vaät lyù cuûa thöùc aên ñöôïc chuù yù goàm hình daïng, kích thöôùc, tyû troïng, maøu saéc muøi vò ñeå haáp daãn vaø deå daøng cho toâm caù aên. Thöùc aên hoãn hôïp coù theå duøng cho toâm caù trong moät vaøi hình thöùc khaùc nhau. Thöùc aên khoâ(aåm ñoä < 11%): Thöùc aên khoâ thöôøng ñöôïc cheá bieán ôû qui moâ lôùn ñeå toàn tröõ laâu, vaän chuyeån vaø cho aên thuaän tieän. Thöùc aên naøy coù daïng haït hay vieân cho caùc giai ñoaïn toâm caù nuoâi khaùc nhau. Ñoä cöùng vieân thöùc aên ñöôïc thay ñoåi bôûi kyõ thuaät cheá bieán, löïa choïn thaønh phaàn vaø caùch duøng chaát keát dính. Thöùc aên khoâ coù theå saûn xuaát ôû daïng chìm hoøan toaøn, lô löûng hay noåi tuøy theo tính aên cuûa tuøng loaøi toâm caù. Vd toâm thöôøng thích aên chìm tröø luùc chuùng coøn laø postlarvae nhoû. Thöùc aên aåm (aåm ñoä 30-45%) Thöùc aên aåm (daïng baùnh, daïng sôïi) raát haáp daãn ñoái vôùi toâm vaø caù nuoâi. Thöùc aên aåm duy trì kích thöôùc trong khoâng khí vaø trong nöôùc tuøy thuoäc vaøo söï löïa choïn nhöõng thaønh phaàn, phöông phaùp cheá bieán vaø duøng chaát keát dính. Thöùc aên öôùt (aåm ñoä > 50%) Thöôøng laø thöùc aên töôi soáng duøng tröïc tieáp hay sô cheá.  Qui trình cheá bieán Tuøy thuoäc qui moâ saûn xuaát, ñoái töôïng nuoâi vaø nguoàn nguyeân lieäu söû duïng. III. QUAÛN LYÙ THÖÙC AÊN TRONG NUOÂI THUÛY SAÛN Heä soá chuyeån ñoåi thöùc aên (FCR) cho ñoäng vaät thuûy saûn coù yù nghóa khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn. Nghóa chính cuûa FCR laø maát bao nhieâu kg thöùc aên ñöôïc tieâu thuï bôûi ñoäng vaät coù theå ñöôïc chuyeån hoùa thaønh 1 kg troïng löôïng töôi cuûa ñoäng vaät ñoù. Nhöng trong nuoâi (thí duï trong ao) FCR coù nghóa laø bao nhieâu kg thöùc aên cho vaøo ao nuoâi coù theå saûn xuaát 1 kg ñoái töôïng nuoâi ñaëc bieät trong ao ñoù. Töø ñònh nghóa naøy khoâng chæ vaät nuoâi vaø chaát löôïng thöùc aên maø caû chöông trình cho aên vaø quaûn lyù moâi tröôøng ao coù aûnh höôûng raát quan troïng treân giaù trò 201
FCR. Trong thöïc teá thöùc aên chieám phaàn chính trong giaù saûn xuaát vaø ñöôïc xem nhö yeáu toá xaùc ñònh hieäu quaû kinh teá trong nuoâi toâm. Beân caïnh giaù caû saûn xuaát thöùc aên FCR coù lieân quan ñeán toác ñoä taêng tröôûng vaø ñieàu kieän ñaùy ao nuoâi. Moät FCR toát laø phaûn aùnh toác ñoä taêng tröôûng vaø söùc khoûe toâm toát, ñaùy ao saïch. Giaù trò Söùc khoûe dinh döôõng Caù, toâm Nhöõng yeâu Nhöõng vaán ñeà naûy caàu töø ngöôøi Taêng tröôûng sinh cho nguôøi nuoâi tieâu duøng FCR troàng An toaøn Aûnh höôûng Thöïc phaåm Moâi tröôøng Nhöõng vaán ñeà trong quaûn lyù thöùc aên nuoâi thuûy saûn 1. Quaûn lyù chaát löôïng nguyeân lieäu vaø thöùc aên Chaát löôïng thöùc aên ñöôïc xaùc ñònh khoâng chæ bôûi nhöõng phaân tích hoùa hoïc ñôn thuaàn, haøm löôïng protein cao cuõng khoâng noùi ñöôïc nhieàu cho chaát löôïng thöùc aên. Chaát löôïng thöïc söï cuûa thöùc aên phaûi ñöôïc ñaùnh giaù qua taêng tröôûng , FCR vaø tyû leä soáng cuûa toâm, caù nuoâi. Thöùc aên keùm chaát löôïng coù theå gaây beänh cho caù trong nhöõng tröôøng hôïp sau - Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thöùc aên khoâng chöùa ñaày ñuû caùc thaønh phaàn dinh döôõng caàn thieát cho caù toâm (thieáu vitamin, chaát ñaïm), khoâng caân ñoái (thöøa chaát beùo, chaát ñöôøng boät; tyû leä Ca/P khoâng ñaûm baûo; Ca, Mg, K khoâng phuø hôïp) - Nguyeân lieäu vaø thöùc aên bò giaûm chaát löôïng (do baûo quaûn, bò oâi, nhieãm naám moác ñoäc) ñeàu coù theå laøm cho toâm, caù deã bò nhieãm beänh hoaëc bò moät soá beänh khi chuùng aên phaûi nhöõng thöùc aên naøy. caù taïp duøng laøm thöùc aên bò öông daãn ñeán giaù trò dinh döôõng keùm. Caù khoâ hoaëc boät caù döï tröõ laâu bò hoâi daàu. Thöùc aên vieân hoaëc caùm, gaïo döï tröõ quaù laâu hoaëc ñeå nôi aåm öôùt coù theå bò naám moác vaø caùc vitamin vaø khoaùng bò phaân huûy. Caù söû duïng nhöõng loaïi thöùc aên naøy coù theå daãn ñeán nhöõng beänh sau : - Beänh vaøng da: Beänh naøy thöôøng xaûy ra ôû ôû caù tra, treâ... Caù coù bieåu hieän giaûm aên hoaëc boû aên, bôi lôø ñôø, caù coù maøu vaøng taùi nhaït hoaëc vaøng ngheä vaø cheát haøng loaït. Khi caù bò beänh naøy, neân giaûm löôïng thöùc aên vaø thay loaïi thöùc aên coù chaát löôïng toát hôn. Toát nhaát neân baùn caù ngay, neáu caù ñaõ ñaït giaù trò thöông phaåm 202
- Beänh do thieáu vitamin C: beänh thöôøng xaûy ra ôû caù treâ lai, loùc boâng, tra, boáng töôïng. Caù coù trieäu chöùng gaây xuaát huyeát döôùi haàu, laøm bieán daïng cô theå, caù bieån aên. ÔÛ caù treâ lai bò thieáu vitamin C seõ daãn ñeán xöông ñaàu bò gaõy ra, ngöôøi daân coøn goïi laø caù bò beänh “vôõ ñaàu”. Beänh naøy coù theå xaûy ra ôû caù gioáng vaø caù thòt. Ñeå trò beänh naøy, caàn boå sung vitamin C vaøo thöøc aên vôùi lieàu löôïng 1g vitamin C /1 kg thöùc aên, cho aên lieân tuïc töø 5 – 7 ngaøy. Baûng 4: Moät soá beänh do dinh döôõng keùm ôû caù vaø trieäu chöùng keøm theo Loaïi beänh Trieäu chöùng - Thieáu protein - Caù taêng tröôûng keùm, xöông soáng coù theå bò cong - Thieáu lipid, - Roái loaïn chöùc naêng gan, bò beänh thieáu hoàng caàu carbohydrate vaø taêng khaû naêng bò - Thieáu vitamin A - Taêng tröôûng keùm, muø maét, xuaát huyeát ôû caùc goùc vi - Thieáu vitamin nhoùm - Keùm aên taêng tröôûng chaäm, maát thaêng baèng khi B (B1,B2,B6,B12) bôi loäi, maøu saéc khoâng gioáng bình thöôøng, coù hieän töôïng tích nöôùc trong xoang buïng, thieáu hoàng - Thieáu vitamin C caàu,… - Giaûm khaû naêng ñeà khaùng beänh, maøu toái (saäm), xöông soáng bieán daïng, deã bò toån thöông ôû da Baûng 5: Beänh do dinh döôõng keùm ôû toâm vaø moät soá trieäu chöùng keøm theo Loaïi beänh Trieäu chöùng - Beänh voû xanh do thieáu - Toâm lôø ñôø chaäm chaïp, voû meàm, moûng, maët ngoaøi astaxanthin (carotenoid). voû nhaùm, voû coù maøu xanh da trôøi (thay cho maøu naâu ñen). - Beänh ñoû thaân (bieán ñoû) - Toâm bieáng aên, lôø ñôø, cheát sau vaøi phuùt bò baét leân do Aflatoxin hoaêc thöùc khoûi maët nöôùc, phuï boä coù maøu hôi vaøng, hôi ñoû, deã aên bò oâi do oxy hoùa chaát boä stress cheát daàn sau 3 thaùng nuoâi (>98%), voû ñaàu beùo öùc chöùa nhieàu chaát dòch coù muøi hoâi. - Toaøn thaân hoaëc ñuoâi bò - Toâm bò chuoät ruùt toaøn thaân naèm nghieâng 1 phía ôû chuoät ruùt (do chaát ñaùy ao hoà deã bò ñoàng loaïi aên thòt khoaùng trong khaåu phaàn maát caân ñoái) - Toâm bò ñen mang do - Mang coù maøu naâu  ñen, phieán mang bò toån thieáu vitamin C (acid thöông vaø mang bò ñen (ôû theå beänh naëng) toâm bò ascorbic) bieán daïng coù theå bò cheát. - Beänh meàm voû do thöùc - Voû meàm, maët ngoaøi coù maøu saãm, nhaùm trong aên keùm chaát löôïng, bò nhieàu tuaàn toâm deã bò toån thöông hoaëc bò aên thòt bôûi 203
oâi,… ñoàng loaïi. Veä sinh vaø an toaøn thöïc phaåm Ngaøy nay caùc yeâu caàu veä sinh an toaøn thöïc phaåm, veä sinh thuù y ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu vaø ngaøy caøng nghieâm ngaët. Vi vaäy trong chöông trình kieåm soaùt toaøn dieän aùp duïng tieâu chuaån thöïc haønh nuoâi toát (GAP) coù nhöõng tieâu chí lieân quan ñeán quaûn lyù thöùc aên cho thuûy saûn nuoâi. Nguoàn cung caáp thöùc aên phaûi ñaûm baûo ñuû thaønh phaàn dinh döôõng, cheá bieán baèng coâng ngheä phuø hôïp, chaát löôïng toát vaø ñöôïc baûo quaûn ñuùng caùch. Söû duïng thöùc aên phaûi giaûm thieåu ñeán möùc thaáp nhaát söï gaây oâ nghieãm vaø haï giaù thaønh saûn phaåm. Nhöõng nguoàn nhieãm ñoäc moâi tröôøng coù lieân quan trong nuoâi thuûy saûn laø: phosphor, nitrogen, vaät chaát raén, khoaùng vi löôïng, hoùa chaát xöû lyù moâi tröôøng, thuoác trò beänh vaø thöùc aên dö thöøa (bao goàm caû phaàn vuïn naùt). Ngaøy 14/01/2004 Boä Thuûy Saûn ban haønh quyeát ñònh soá 01/2004/QÑ-BTS veà moät soá tieâu chuaån ngaønh cuûa thöùc aên hoãn hôïp daïng vieân cho toâm suù, caù basa vaø caù tra, toâm caøng xanh, caù roâ phi. Caùc tieâu chuaån naøy ñöôïc aùp duïng trong phaïm vi caû nöôùc ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát vaø kinh doanh thöùc aên vieân cho boán ñoái töôïng treân, nhaèm quaûn lyù chaát löôïng thöùc aên goùp phaàn baûo ñaûm veä sinh an toaøn thöïc phaåm vaø moâi tröôøng( Phuï luïc 1 &2). 2. Quaûn lyù cho aên Cô theå sinh vaät nhö moät heä thoáng hôû luoân duy trì caáu truùc ñoäng thoâng qua söï trao ñoåi chaát vôùi moâi tröôøng. Quaù trình dinh döôõng veà cô baûn laø moät quaù trình chuyeån hoùa vaät chaát vaø naêng löôïng. Töïu chung coù hai daïng chaát chuû yeáu laø chaát voâ cô vaø chaát höõu cô. Cuõng nhö treân caïn, ôû döôùi nöôùc coù ba daïng sinh vaät chuû yeáu laø sinh vaät sinh saûn, sinh vaät tieâu thuï, sinh vaät phaân huûy, moái lieân heä dinh döôõng giöõa nhöõng daïng sinh vaät naøy vaø giöõa nhöõng sinh vaät trong nhoùm taïo neân nhöõng daïng chuoãi thöùc aên ngaén hoaëc daøi, ñôn giaûn hoaëc phöùc taïp, vaø coù moái quan heä chaët cheõ vôùi caùc yeáu toá ôû beân ngoaøi vöïc nöôùc. Muoán nuoâi coù hieäu quaû kinh teá vaø saûn phaåm ñaït chaát löôïng cao, ngöôøi nuoâi phaûi ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu dinh döôõng cuûa ñoäng vaät vaø taän duïng toái ña nhöõng nguoàn döôõng chaát saün coù vaø reû tieàn. Caùc bieän phaùp lieân quan ñeán thöùc aên vaø cho aên trong nuoâi thuûy saûn thöôøng laø - Taän duïng vaø gaây nuoâi thöùc aên töï nhieân. - Söû duïng thöùc aên nhaân taïo. Caùc bieän phaùp naøy seõ taùc ñoäng tröïc tieáp leân ñoái töôïng nuoâi hoaëc giaùn tieáp thoâng qua chuoãi thöùc aên trong thuûy vöïc. Söû duïng thöùc aên nhaân taïo 204
Thöùc aên nhaân taïo bao goàm nhöõng thöùc aên ñôn nguyeân lieäu hoaëc thöùc aên ñöôïc coâng thöùc hoùa cho toâm caù aên nhö moät nguoàn döôõng chaát. Moät khaåu phaàn khoâng hoaøn chænh (khaåu phaàn boå sung) nhaèm boå sung thöùc aên töï nhieân trong ao nuoâi. Nhöõng khaåu phaàn naøy thöôøng coù möùc naêng löôïng cao vaø haøm löôïng protein töông ñoái thaáp, coù hoaëc khoâng boå sung protein vaø khoaùng. Khaåu phaàn hoaøn chænh coù taát caû nhöõng döôõng chaát caàn thieát (protein, lipid, vitamin vaø khoaùng) vôùi löôïng ñaày ñuû ñaùp öùng nhu caàu dinh döôõng cuûa loaøi. Khaåu phaàn naøy ñöôïc cung caáp nhö nguoàn döôõng chaát chính trong heä thoáng nuoâi. nhöõng thöùc aên ñôn nguyeân lieäu thöôøng laø ñaày ñuû cho döôõng chaát boå sung trong heä thoáng nuoâi quaûng canh, nhöõng khaåu phaàn ñöôïc coâng thöùc hoùa chaát löôïng cao laø caàn thieát cho heä thoáng baùn thaâm canh vaø thaâm canh. + Khaåu phaàn boå sung Hai quan nieäm khaùc nhau veà thöùc aên boå sung cho caù ñöôïc xem xeùt, hoaëc laø moät thöùc aên boå sung cho moät khaåu phaàn khaùc, hoaëc thöùc aên boå sung cho thöùc aên töï nhieân coù trong moâi tröôøng. Nhöõng khaåu phaàn boå sung trong nuoâi caù thöôøng laø khaåu phaàn boå sung thöùc aên töï nhieân coù trong ao, chuùng quan troïng khi xaùc ñònh ñöôïc khaåu phaàn chính thieáu chaát gì. Thöôøng cho aên boå sung trong nuoâi caù khi: - Nhöõng khaåu phaàn nhaân taïo ñöôïc cung caáp cho caù khi thöùc aên töï nhieân giaûm do nhöõng yeáu toá muøa. - Nhöõng khaåu phaàn boå sung saün coù vaø reû hôn khaåu phaàn cô baûn. - Moät löôïng khaåu phaàn töôi ñöôïc boû vaøo vôùi khaåu phaàn khoâ chæ ñeå cung caáp nhöõng nhaân toá cho taêng tröôûng hoaëc kích thích. - Thuoác ñöôïc theâm vaøo ñeå phoøng vaø trò bònh caù. - Chaát keát dính ñöôïc theâm vaøo ñeå caûi thieän söï chuyeån hoùa vaø laøm giaûm söï nhieãm baån moâi tröôøng. Nhöõng sinh vaät thöùc aên töï nhieân laø nguoàn protein, thöôøng hoãn hôïp sinh vaät naøy chöùa 50 – 60% protein (treân cô baûn vaät chaát khoâ). Haøm löôïng protein, carbohydrate vaø lipid trung bình trong nhöõng sinh vaät laøm thöùc aên töï nhieân trong ao laø 52,1%; 27,3% vaø 7,7 % vaø giôùi haïn veà giaù trò naêng löôïng töø 1,6 – 5,7 Kcal/g vaät chaát khoâ, trung bình laø 3,3 kcal/g (theo Albrecht, 1969). Vì vaäy coù theå thaáy raèng giaù trò dinh döôõng cuûa nhöõng toå chöùc thöùc aên töï nhieân laø ñaày ñuû vôùi nhu caàu dinh döôõng cuûa haàu heát nhöõng sinh vaät nuoâi trong heä thoáng baùn thaâm canh ôû Chaâu AÙ. Nhu caàu naøy (theo Prus, 1970) giôùi haïn töø 28 –35% protein vaø 96 mg/Kcal tyû leä protein/ naêng löôïng. Nuoâi quaûng canh coù moái taùc ñoäng qua laïi phöùc taïp giöõa thöùc aên töï nhieân vaø thöïc teá cho aên boå sung. Söï phoái hôïp veà chaát löôïng trong vieäc chuaån bò toát ao hoà vaø moät thôøi bieåu cho aên hôïp lyù. Trong thöïc teá töông taùc giöõa thöùc aên töï nhieân vaø thöùc aên boå sung phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi nuoâi khaåu phaàn ñaày ñuû döôõng chaát trong heä thoáng nuoâi thaâm canh. 205
+ Söû duïng thöùc aên hoãn hôïp Trong nhöõng hình thöùc nuoâi nhö : nuoâi loàng, beø, heä thoáng tuaàn hoaøn, heä thoáng nöôùc chaûy, heä thoáng kín, öông caù con, nuoâi hoà maät ñoä cao…, nôi nhöõng nguoàn döôõng chaát khoâng coù hoaëc coù ít, ngöôøi nuoâi söû duïng nhöõng khaåu phaàn hoaøn chænh. Khaåu phaàn hoaøn chænh laø khaåu phaàn cuûa hoãn hôïp caùc döôõng chaát vôùi tyû leä thích hôïp ñeå caù coù toác ñoä taêng tröôûng thoâng thöôøng hoaëc kinh teá. Thöùc aên hoãn hôïp coù theå bao goàm töø hai ñeán ba nguyeân lieäu trôû leân, troän ñeàu cho aên töôi soáng, hoaëc naáu chín, leân men, hoaëc ñoùng thaønh vieân tuøy thuoäc nguoàn nguyeân lieäu saün coù vaø quy moâ nuoâi. Thöùc aên vieân thöông maïi coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán kyõ thuaät nuoâi, quaûn lyù cuûa ngöôøi nuoâi, theo ñoù maät ñoä thaû nuoâi cao, duøng maùy cho aên giuùp ngöôøi nuoâi caù thaâm canh theo höôùng kyõ ngheä hoùa thöïc söï. FCR coù lieân quan maät thieát nhaát vôùi löôïng thöùc aên cho vaøo ao vaø toâm, caù ñöôïc thu hoaïch töø ao ñoù. Vì theá moät löôïng cho aên thích hôïp laø böôùc quan troïng nhaát. Vieäc quaûn lyù cho aên döïa treân 4 ñònh – ñònh löôïng (khaåu phaàn ngaøy) vaø laàn cho aên, ñònh thôøi gian, ñòa ñieåm vaø vò trí. Löôïng cho aên seõ ñöôc ñieàu chænh haøng thaùng, tuaàn vaø haøng ngaøy tuøy vaøo giai ñoaïn phaùt trieån vaø tình traïng söùc khoûe vaät nuoâi cuõng nhö ñieàu kieän moâi tröôøng (oxi, nhieät ñoä, pH…). Coâng thöùc thöùc aên, phöông phaùp chuaån bò khaåu phaàn, löôïng thöùc aên vaø caùch cho aên aûnh höôûng tôùi tyû leä chuyeån hoùa thöùc aên (gam thöùc aên söû duïng/ gam taêng troïng) hoaëc hieäu quaû söû duïng thöùc aên. Nhöõng ñieàu kieän döï tröõ aûnh höôûng treân hieäu quaû cuûa khaåu phaàn. Löôïng cho aên thöôøng ñöôïc tính baèng phaàn traêm troïng löôïng caù/ngaøy. Löôïng naøy giaûm khi caù taêng veà kích thöôùc. Coù nhöõng baûng cho aên hoaëc höôùng daãn cho nhöõng loaøi toâm caùc khaùc nhau . Ví duï : Caù nhoû töø 1- 5gr cho aên 30-20% troïng löôïng cô theå 5-20gr, 15-10%; 20-40g, 7-6%; 40-100g, 6-4%; 100-200gr, 4-2%; 200-300gr, 2-1%. Baûng cho aên döôïc söû duïng caån thaän luùc ban ñaàu nhöng phaûi ñöôïc ñieàu chænh thöôøng xuyeân khi cho caù aên do nhöõng nhaân toá nhö naêng löôïng khaåu phaàn, nhieät ñoä nöôùc, haøm löôïng oxy hoøa tan vaø nhöõng nhaân toá veà chaát löôïng nöôùc khaùc aûnh höôûng ñeán söï ngon mieäng cuûa caù. Trong thöïc teá nuoâi, khi cho aên ngöôøi nuoâi seõ keát hôïp quan saùt trình traïng hoaït ñoäng, söùc khoûe, taêng tröôûng vaø maät ñoä vaät nuoâi vaø ñieàu chænh löôïng thöùc aên baát cöù khi naøo caàn thieát. Söï giaûm aên hoaëc khoâng aên laø daáu hieäu ban ñaàu cuûa soác. Khi ñieàu naøy xaûy ra, ngöôøi nuoâi ngay laäp töùc phaûi chuaån ñoaùn veà nguyeân nhaân gaây soác cho caù tröôùc khi nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng xaûy ra. Cho caù aên thoûa maõn laø lyù töôûng. Tuy nhieân trong thöïc teá khoù cho caù aên thoûa maõn maø khoâng bò vöôït quaù. Thöùc aên dö thöøa seõ bò thaûi vaø cuøng vôùi thöùc aên khoâng ñöôïc aên seõ gaây ra söï nhieãm baån nöôùc, thuùc ñaåy naám vaø vi khuaån phaùt trieån. Cho aên döôùi möùc haïn cheá toác ñoä taêng tröôûng cuûa caù vaø gaây ra söï caïnh tranh thöùc aên laøm caù lôùn khoâng ñeàu. Thoâng thöôøng cho aên thieáu seõ an toaøn 206
hôn cho aên thöøa ñaëc bieät khi trieån voïng cho duy trì chaát löôïng nöôùc khoâng ñaày ñuû. Gioáng nhö löôïng cho aên, soá laàn cho aên giaûm khi caù taêng kích thöôùc. Soá laàn cho aên tuøy thuoäc taäp tính aên vaø toå chöùc cuûa heä thoáng tieâu hoùa töøng loaøi. Caù roâ phi gioáng aên nhieàu hôn vaø taêng tröôûng nhanhg hôn khi cho aên thoûa maõn 4-8 laàn/ngaøy. Caù treâ coù bao töû phaùt trieån khoâng ñoøi hoûi cho aên nhieàu hôn 2 laàn/ngaøy. Thöùc aên boå sung thöôøng cho aên 1-2 laàn/ngaøy. Caù hình thaønh daàn nhöõng taäp tính baét moài neân thöùc aên ñöôïc cho aên trong cuøng thôøi gian cuûa ngaøy vaø ôû cuøng vò trí. Trong nuoâi toâm baùn thaâm canh vaø thaâm canh vieäc quaûn lyù thöïc vaät noåi vaø cho aên trôû neân ngaøy caøng quan troïng do vieäc toâm cheát thöôøng xaûy ra trong ao coù söï nôû hoa khoâng beàn cuûa thöïc vaät noåi hay laø nöôùc trong. Giaù thöùc aên thöôøng khoaûng 50% giaù toång coäng trong nuoâi thaâm canh. Quaûn lyù cho aên khoâng ñuùng seõ laøm giaûm lôïi töùc. Trong suoát chu kyø loät xaùc toâm aên ít hôn bình thöôøng. Caùc chuyeân gia nuoâi toâm phaûi hieåu caùc chu kyø loät xaùc cuûa toâm ôû nhöõng kích thöôùc cuûa toâm khaùc nhau ñeå toái thieåu hoùa söï maát maùt thöøc aên vaø ngaên caûn cho aên thöøa thaûi daãn tôùi keát quaû tyû leä chuyeån hoùa thöùc aên thaáp. Baûng 6: Caùc chu kyø loät xaùc cho toâm ôû nhöõng kích thöôùc khaùc nhau Troïng löôïng toâm (g) Chu kyø loät xaùc (ngaøy) 2–5 7 6–9 7–8 10 – 15 9 – 10 16 – 22 12 – 13 26 – 30 14 – 16 Trong suoát giai ñoaïn loät xaùc toâm coù troïng löôïng töø 2 – 5gr aên ít hôn bình thöôøng 2 ngaøy. Sau ñoù tyû leä cho aên taêng vaø 2 ngaøy tôùi ñaït möùc ñoä bình thöôøng. Sau ñoù tyû leä cho aên tieáp tuïc taêng ñeán chu kyø loät xaùc tieáp theo. Haàu heát toâm loät xaùc veà ñeâm töø 22 – 2h, voû cuõ coù theå tìm thaáy trong saøn aên hoaëc doïc bôø ao. Vôùi toâm kích thöôùc 23gr trôû leân chu kyø loät xaùc xaûy ra trong suoát chu kyø cuûa thuûy trieàu thaáp hoaëc ôû luùc baét ñaàu cuûa trieàu cöôøng. Baèng caùch bieát chu kyø loät xaùc ngöôøi nuoâi coù theå tieân ñoaùn thôøi gian vaø chuaån bò cho vieäc giaûm thöùc aên trong suoát thôøi gian loät xaùc. Thu hoaïch neân tieán haønh sau 6 – 8 ngaøy hoaëc hôn nöõa sau khi toâm loät xaùc . Söï nhieãm baån trong ao nuoâi toâm coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc söû duïng thöùc aên thöøa thaûi (B8). Moät phaàn ñöôïc thöïc vaät noåi vaø nhöõng sinh vaät thuûy sinh khaùc trong ao söû duïng, phaàn nhieàu seõ troâi khoûi ao vaø vaøo nguoàn nöôùc. Vì theá tyû leä cho aên toái ña neân ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng thoâng soá veà chaát löôïng nöôùc, 207
ñoä trong trong ao neân duy trì ôû möùc 30 – 40cm . Ñieàu naøy seõ ñoùng goùp cho vieäc nuoâi toâm moät caùch beàn vöõng vaø traùnh oâ nhieãm moâi tröôøng. Baûng 7: Heä soá chuyeån ñoåi thöùc aên vaø chaát thaûi saûn sinh treân 1 taán toâm nuoâi FCR Chaát thaûi/taán toâm (kg) Chaát höõu cô Nitrogen Phosphor 1,0 500 25 13 1,5 875 56 21 2,0 1250 87 28 2,5 1625 117 38 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Asian shrimp news (1989 – 1995) ISSN 0859-4120 2. D Corazon B.Santiago –. SEAFDEC – 1996. Nutrition & Feeding 3. Nguyeãn Vaên Thoa vaø Baïch Thò Quyønh Mai, 1996.– Thöùc aên nuoâi toâm caù – Nhaøxuaát baûn Noâng nghieäp – 4. Robert R. stickney – Encyclopedia of Aquaculture.p 299-309 5. SEAFDEC –AQD, 1998 Biology and culture of Penaeus monodon 6. SEAFDEC – 1994 Feeds and feeding of Milkfish, Nile Tilapia, Asian Sea Bass, and Tiger Shrimp –. 7. Traàn Vaên Vó ,1994.– Thöùc aên töï nhieân – Nhaø xuaát baûn Noâng nghieäp 208