Định hướng xây dựng “không gian xanh” khu vực Ba Vì cho thành phố Hà Nội

Lê Tiến Dũng và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 95(07): 71 - 78<br /> <br /> ĐỊNH HƯỚNG XÂY DỰNG “KHÔNG GIAN XANH” KHU VỰC BA VÌ<br /> CHO THÀNH PHỐ HÀ NỘI<br /> 1<br /> <br /> Lê Tiến Dũng1*, Nguyễn Thị Phượng2<br /> Đại học Thái Nguyên, Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên<br /> 2<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Việc xây dựng “không gian xanh” nhằm giữ gìn cảnh quan, đảm bảo môi trường sống và hạn chế ô<br /> nhiễm, xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành thành phố xanh - văn hiến - văn minh - hiện đại trong<br /> hiện tại cũng như tương lai là việc làm cần thiết và cấp bách. Bài viết này góp một ý kiến về vấn<br /> đề xây dựng “không gian xanh” ở khu vực huyện Ba Vì cho Hà Nội nhằm giữ gìn cảnh quan, đảm<br /> bảo môi trường sống và hạn chế ô nhiễm môi trường của thành phố.<br /> Từ khóa: Không gian xanh, ô nhiễm môi trường, Hà Nội, Ba Vì.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Nhằm bảo vệ môi trường và phát triển bền<br /> vững, khắc phục sự đe dọa của đô thị màu xám<br /> trong quá trình đô thị hóa, việc nghiên cứu,<br /> quy hoạch và xây dựng các đô thị xanh đã trở<br /> thành xu hướng chung của thế giới và của Việt<br /> Nam. Không gian xanh là thành phần không<br /> thể thiếu của một đô thị, với nhiều chức năng,<br /> ý nghĩa quan trọng: góp phần cân bằng sinh<br /> thái, cải thiện chất lượng môi trường, là không<br /> gian nghệ thuật cảnh quan mang ý nghĩa nhân<br /> văn, xã hội, làm giảm stress cho người dân<br /> trong một cuộc sống hiện đại, khẩn trương,<br /> nhiều áp lực, ngoài ra, không gian xanh với<br /> tâm lý của người Việt Nam từ lâu đời đối với<br /> nhiều loài cây còn có ý nghĩa tâm linh sâu sắc,<br /> như các cây si, xanh, đa, cây mai, cây lộc<br /> vừng… Nhìn nhận một cách toàn diện, ngoài<br /> cây xanh đường phố, công viên, mặt nước,<br /> không gian xanh đô thị còn bao gồm các hành<br /> lang xanh, vành đai xanh, thị trấn sinh thái,<br /> công viên sinh thái, khu sản xuất nông nghiệp<br /> chất lượng cao, vùng trồng hoa, vùng bảo tồn<br /> cây xanh, trục xanh cảnh quan.<br /> Dù có nhiều lợi thế, nhưng việc phát triển đô<br /> thị xanh ở Việt Nam đến nay vẫn gặp nhiều<br /> trở ngại do hạ tầng kỹ thuật và xã hội còn<br /> kém, môi trường nhiều nơi bị ô nhiễm nặng<br /> nề, dân số đông hạn chế quỹ đất dân dụng<br /> trong đó có công viên cây xanh, đội ngũ<br /> chuyên gia quy hoạch ít và trình độ chưa cao,<br /> tỷ lệ diện tích cây xanh còn quá ít so với yêu<br /> *<br /> <br /> Tel: 0912 551592, Email: letiendungtn@gmail.com<br /> <br /> cầu. Nước ta hiện có khoảng 755 đô thị các<br /> loại, diện mạo đô thị đã được cải thiện theo<br /> hướng hiện đại, song hầu như chưa có đô thị<br /> nào hội tụ đủ 7 tiêu chí của một đô thị xanh,<br /> sạch: không gian xanh; công trình xanh; giao<br /> thông xanh; công nghiệp xanh; chất lượng môi<br /> trường đô thị xanh; bảo tồn cảnh quan thiên<br /> nhiên, danh lam thắng cảnh, công trình lịch<br /> sử, văn hóa; cộng đồng dân cư sống thân thiện<br /> với môi trường và thiên nhiên. Đối với việc<br /> hình thành đồng bộ hệ thống không gian xanh<br /> của đô thị lại càng chưa thể hiện rõ. Việc quy<br /> hoạch “không gian xanh”, xây dựng Thủ đô<br /> Hà Nội trở thành thành phố xanh - văn hiến văn minh - hiện đại trong hiện tại cũng như<br /> tương lai trở nên rất cần thiết và cấp bách. Đồ<br /> án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội<br /> đến năm 2030, tầm nhìn 2050 nêu rõ sẽ dành<br /> 70% diện tích tự nhiên cho “không gian<br /> xanh”. Vậy, cơ sở nào cho quy hoạch, xây<br /> dựng “không gian xanh”, ý nghĩa, thuận lợi,<br /> khó khăn trong xây dựng “không gian xanh”<br /> cho Hà Nội?..., Bài viết này góp một ý kiến về<br /> vấn đề xây dựng “không gian xanh” ở khu vực<br /> huyện Ba Vì cho thành phố Hà Nội.<br /> ĐỐI<br /> TƯỢNG,<br /> PHƯƠNG<br /> PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Trong một “không gian xanh” thì các yếu tố<br /> cảnh quan môi trường được đặc biệt coi trọng.<br /> Khu vực huyện Ba Vì của Hà Nội có mối liên<br /> hệ hữu cơ với mọi quận, huyện, thị xã của<br /> thành phố, có điều kiện khí hậu, địa hình và<br /> đa dạng sinh học phù hợp đối với xây dựng<br /> 71<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Tiến Dũng và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> “không gian xanh”: vòng cung núi Tản Viên<br /> mà Hà Nội tựa vào và hướng ra Hồ Tây, có<br /> một phần Vườn quốc gia Ba Vì với giá trị<br /> sinh học cao, có sông Hồng, sông Đà, hồ<br /> Đồng Mô, hồ Suối Hai… là những diện tích<br /> nước ngọt có giá trị cả về tự nhiên và xã hội.<br /> Do đó, việc nghiên cứu xác định cơ sở lí luận<br /> và thực tiễn để xây dựng mô hình “không<br /> gian xanh” khu vực huyện Ba Vì và ý nghĩa<br /> của nó, đặc biệt đối với mục đích làm hạn chế<br /> ô nhiễm cho thành phố Hà Nội là mục tiêu và<br /> là đối tượng nghiên cứu của đề tài.<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Tác giả đã sử dụng tổng hợp một số phương<br /> pháp: Dựa trên bản đồ, xác định vị trí, mối<br /> liên hệ giữa huyện Ba Vì với các quận, huyện,<br /> thành phố, thị xã trong quy hoạch xây dựng<br /> “không gian xanh”. Nghiên cứu thực địa tại<br /> một số địa điểm thuộc các khu vực sông, hồ,<br /> rừng tự nhiên, vùng nông thôn để thu thập tư<br /> liệu, hình ảnh, xác minh tài liệu trên thực địa.<br /> Trao đổi ý kiến với chuyên gia, liên hệ với<br /> một số cơ quan liên quan để thu thập, bổ sung<br /> tư liệu về các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã<br /> hội của khu vực. Xử lý, định lượng tài liệu.<br /> Đánh giá vai trò của các điều kiện tự nhiên<br /> của huyện Ba Vì, phân tích, tổng hợp tài liệu<br /> liên quan đến môi trường của Hà Nội trong<br /> vai trò là cơ sở khoa học của vấn đề xây dựng<br /> “không gian xanh” cho thành phố Hà Nội.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Ô nhiễm môi trường không khí ở thành<br /> phố Hà Nội<br /> Hiện trạng ô nhiễm môi trường không khí<br /> Môi trường không khí của Hà Nội, đặc biệt ở<br /> hầu hết các khu công nghiệp, các trục đường<br /> giao thông đều bị ô nhiễm ở cấp độ khác<br /> nhau. Đó là hệ quả của sự gia tăng dân số, gia<br /> tăng đột biến các phương tiện giao thông (ô<br /> tô, xe máy…), sự phát triển quá nhanh của<br /> sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp<br /> trong điều kiện cơ sở hạ tầng còn thấp kém.<br /> Một nguyên nhân quan trọng nữa, đó là sự<br /> thiếu vắng trầm trọng của hệ thống không<br /> gian xanh trong quy hoạch, thiết kế, xây dựng<br /> hệ thống giao thông, các khu công nghiệp, đô<br /> thị mới.<br /> <br /> 95(07): 71 - 78<br /> <br /> Báo cáo hiện trạng môi trường hàng năm của<br /> Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đều<br /> khẳng định nồng độ các chất ô nhiễm môi<br /> trường không khí luôn vượt quá tiêu chuẩn<br /> cho phép (TCCP). Cụ thể, mỗi năm thành phố<br /> phải tiếp nhận khoảng 80.000 tấn bụi, khói;<br /> 9.000 tấn khí SO2; 46.000 tấn khí CO2. Theo<br /> kết quả quan trắc, nồng độ bụi lơ lửng ở các<br /> quận nội thành luôn vượt quá TCCP từ 2 - 3<br /> lần: địa bàn quận Đống Đa, Long Biên có<br /> nồng độ bụi cao nhất tới 0,80 mg/m3, gấp 4<br /> lần TCCP, địa bàn quận Tây Hồ, Hoàng Mai<br /> 0,78 mg/m3... Trong 10 năm qua, hàm lượng<br /> bụi lơ lửng do sản xuất công nghiệp và thủ<br /> công nghiệp thải ra chiếm 67%, do đường<br /> phố bẩn chiếm 30%, còn lại là do các<br /> phương tiện giao thông. Mức độ ô nhiễm môi<br /> trường không khí trên địa bàn thành phố đã<br /> được cảnh báo ở mức “báo động đỏ”.<br /> Nguồn gốc gây ô nhiễm<br /> Có nhiều nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi<br /> trường không khí của Hà Nội. Sau đây là một<br /> số nguyên nhân chính:<br /> - Ô nhiễm do hoạt động sản xuất công nghiệp,<br /> nông nghiệp: Hà Nội hiện có trên 400 cơ sở<br /> công nghiệp đang hoạt động, trong đó gần 150<br /> cơ sở có tiềm năng lớn về thải bụi, khí SO2,<br /> CO và NO2 từ quá trình chuyển hoá năng<br /> lượng (đốt cháy than, xăng, dầu). Với lượng<br /> tiêu thụ trung bình trên 250.000 tấn than,<br /> 230.000 tấn xăng dầu/năm, trong điều kiện<br /> chất lượng nhiên liệu thấp, lẫn nhiều tạp chất<br /> (hàm lượng benzen trong xăng tới 5% so với<br /> TCCP là 1%, hàm lượng lưu huỳnh trong dầu<br /> diezen 0,5-1% so với 0,05%...), thêm vào đó,<br /> việc sử dụng các chất hóa học, thuốc bảo vệ<br /> thực vật cũng góp phần làm cho ô nhiễm môi<br /> trường nói chung và ô nhiễm không khí nói<br /> riêng càng trở nên trầm trọng.<br /> - Do hoạt động giao thông và xây dựng: Với<br /> tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm về xe<br /> máy là 15%, ôtô là 10%, năm 1996 thành phố<br /> có 600.000 xe máy, 34.000 ô tô, sau 10 năm<br /> lượng ô tô tăng gấp 4,4 lần và xe máy tăng<br /> 2,6 lần. Đây là nguồn thải một số lượng lớn ra<br /> môi trường các khí độc hại như CO, SO2,<br /> NO2, các hợp chất chứa bụi, chì, khói, đặc<br /> biệt tại các khu vực trục, nút giao thông chính<br /> <br /> 72<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Tiến Dũng và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> và vào các giờ cao điểm. Mức độ ô nhiễm<br /> càng sâu sắc thêm trong điều kiện cơ sở hạ<br /> tầng giao thông còn thấp (tiêu chuẩn luồng<br /> đường, tốc độ lưu thông, chất lượng<br /> đường,…), cường độ dòng xe lớn (trên 1.800<br /> - 3.600 xe/giờ), phương tiện giao thông cũ,<br /> đường hẹp, nhiều giao điểm, ý thức người<br /> tham gia giao thông kém (thống kê tại bốn<br /> khu vực: Đuôi Cá, đê sông Hồng, đường<br /> Láng - Hòa Lạc và chân cầu Thăng Long, có<br /> đến 95% số xe tải chở vật liệu xây dựng<br /> không bảo đảm yêu cầu vệ sinh như: thùng xe<br /> không kín, không hoặc che đậy sơ sài, chở<br /> quá tải)....<br /> Tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh, mạnh. Cả<br /> thành phố như một “công trường” lớn luôn có<br /> hơn 1.000 công trình xây dựng lớn nhỏ đang<br /> thi công, gồm: các dự án cải tạo, xây dựng nút<br /> giao thông, khu đô thị mới… có quy mô lớn,<br /> thời gian thi công kéo dài hàng năm, gây ô<br /> nhiễm bụi cả khu vực rộng lớn. Hàng tháng<br /> đều có khoảng 10.000m2 đường bị đào bới để<br /> sửa chữa, nâng cấp hoặc thi công các công<br /> trình hạ tầng kỹ thuật. Cả thành phố có hơn<br /> 300 điểm buôn bán vật liệu xây dựng mà<br /> phần lớn không đủ điều kiện kinh doanh bảo<br /> đảm vệ sinh môi trường vì diện tích nhỏ hẹp,<br /> không có hàng rào che chắn, sử dụng vỉa hè khu<br /> vực đông dân cư để tập kết vật liệu… cũng<br /> thường xuyên phát tán bụi vào môi trường.<br /> - Hoạt động sinh hoạt và dịch vụ tạo ra khí<br /> thải từ nhiên liệu đun nấu, nhất là than tổ ong<br /> (một gia đình tiêu thụ 2kg than/ngày, tức là<br /> tới 60kg/tháng); thải ra một lượng rác rất lớn,<br /> nếu bị tồn đọng lâu ngày không kịp thu dọn,<br /> rác sẽ bị phân hủy, giải phóng khí metan càng<br /> làm môi trường không khí ô nhiễm hơn. Sự<br /> hoạt động của hàng chục làng nghề ở Hà Nội<br /> (gốm Bát Tràng, đúc đồng Ngũ Xã…), các<br /> cơ sở tiểu, thủ công nghiệp rải rác khắp các<br /> ngõ phố, khu dân cư, việc đốt rơm rạ sau thu<br /> hoạch…thải vào môi trường khói, bụi, khí<br /> CO2… Những hoạt động nói trên thường rất<br /> khó kiểm soát với mục đích làm giảm thiểu ô<br /> nhiễm môi trường không khí.<br /> Cơ sở tự nhiên và xã hội để xây dựng<br /> “không gian xanh” ở khu vực huyện Ba Vì<br /> Ba Vì là huyện bán sơn địa nằm ở Tây Bắc<br /> Hà Nội, cách nội thành chừng 60km. Phía<br /> <br /> 95(07): 71 - 78<br /> <br /> Bắc giáp thành phố Việt Trì, ranh giới là sông<br /> Hồng; phía Nam giáp các huyện Lương<br /> Sơn và Kỳ Sơn tỉnh Hoà Bình; phía Tây<br /> giáp Phú Thọ, ranh giới là sông Đà, Đông Bắc<br /> là sông Hồng ngăn cách với tỉnh Vĩnh Phúc;<br /> Đông Nam giáp thị xã Sơn Tây và một phần<br /> huyện Thạch Thất. Trong khu vực có Vườn<br /> quốc gia Ba Vì. Trên ranh giới với tỉnh Phú<br /> Thọ có hai ngã ba sông: ngã ba Trung Hà<br /> giữa sông Đà và sông Hồng (xã Phong Vân),<br /> ngã ba Bạch Hạc giữa sông Hồng và sông<br /> Lô (xã Tản Hồng và Phú Cường, đối diện<br /> thành phố Việt Trì). Ba Vì kết nối chặt chẽ<br /> với trung tâm Hà Nội qua trục đường Thăng<br /> Long và các địa phương lân cận cả về kinh tế,<br /> văn hóa, xã hội và tự nhiên với nhiều trục<br /> đường như quốc lộ 32, tỉnh lộ 89A, đường 21<br /> (đường Cu Ba)…, các tuyến đường thủy trên<br /> sông Hồng, sông Đà với tổng chiều dài 70<br /> km. Ba Vì là vùng đất giầu đẹp, đa dạng về<br /> sinh học, có môi trường thiên nhiên trong<br /> lành. Tuy nhiên, không ít nhà khoa học đang<br /> lo lắng cho sự bảo tồn sinh thái và hệ động,<br /> thực vật ở đây trong quá trình mở rộng Thủ<br /> đô. Vì vậy việc nghiên cứu, bảo tồn cảnh<br /> quan tự nhiên, xây dựng Ba Vì trở thành một<br /> bộ phận “không gian xanh” có ý nghĩa quan<br /> trọng đối với mục tiêu xây dựng Hà Nội văn<br /> minh, xanh, sạch, đẹp.<br /> Điều kiện tự nhiên<br /> Địa hình<br /> Chia thành ba vùng rõ rệt: vùng núi trung<br /> bình và núi thấp, vùng đồi gò, nối tiếp là vùng<br /> đồng bằng ven sông. Vùng núi chiếm 47,5%<br /> diện tích, có đỉnh Vua cao nhất là 1296m, Tản<br /> Viên: 1.281m, Ngọc Hoa trên 1000m, còn lại<br /> một số đỉnh cao trên 700m. Núi Ba Vì dạng<br /> vòm - khối tảng cấu tạo bởi tập hợp đá phức<br /> tạp, song chủ yếu là đá phun trào bazơ, được<br /> các pha tân kiến tạo nâng lên, bị xâm thực, bào<br /> mòn thành các bậc - vai núi là những mặt<br /> bằng cục bộ. Từ dưới lên quan sát thấy mặt<br /> bằng 200 - 300m, 400 - 600m, 800 - 1000m và<br /> 1200m. Đáng chú ý là các mặt bằng có độ cao<br /> 400m và 600 m, chiều dài 700 - 800m, rộng<br /> 200 - 300m đã có các khu nghỉ an dưỡng được<br /> xây dựng từ thời thuộc Pháp. Tính độc đáo về<br /> địa chất, địa hình tạo nên sự phân hoá theo đai<br /> 73<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Tiến Dũng và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> cao, sự đa dạng về cảnh quan với một hệ sinh<br /> thái rừng nhiệt đới gió mùa ẩm điển hình.<br /> Chân núi Ba Vì là dải địa hình đồi thoải xen<br /> các khối núi sót nhỏ theo phương tây bắc qua<br /> Yên Bài, Vân Hòa, Ba Trại, hình thành do các<br /> máng trũng xâm thực phân cắt bề mặt<br /> pedimen. Các khối núi phía tây, dải đồi núi sót<br /> này là nơi đầu nguồn của các thung lũng sông<br /> suối. Sườn đông núi Ba Vì có độ dốc thấp<br /> hơn, thoải xuống vùng đồng bằng. Vùng đồng<br /> bằng được bao bọc và bồi đắp bởi hai con<br /> sông là sông Hồng và sông Đà nên đất đai rất<br /> phì nhiêu, màu mỡ.<br /> Khí hậu<br /> Huyện Ba Vì nằm ở khoảng vĩ tuyến 210 Bắc,<br /> khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm. Nhiệt độ trung<br /> bình năm 23039C, tháng 7 cao nhất (28,690C).<br /> Lượng mưa 1721,7mm/năm và không đều<br /> giữa các khu vực và các tháng. Sườn núi phía<br /> đông mưa tới trên 2500mm/năm. Mùa đông<br /> trùng với mùa khô (tháng 11 - 3 năm sau),<br /> nhiệt độ trung bình xấp xỉ 200C (thấp nhất<br /> tháng 1: 15,80C), lượng mưa thấp, chiếm<br /> 80<br /> - 90% lượng mưa cả năm. Mùa đông có gió<br /> Bắc, Đông Bắc với tần suất >40%. Mùa hạ<br /> gió Đông Nam tần suất 25% và gió Tây Nam.<br /> Độ ẩm trung bình năm 85%.<br /> Đa dạng sinh học<br /> Ba Vì có hơn 11.134ha đất lâm nghiệp, chiếm<br /> 26% diện tích tự nhiên của huyện và 40%<br /> diện tích đất lâm nghiệp của Hà Nội., trong<br /> đó có 10.724,9 ha rừng (2008), phân bố ở<br /> 17/31 xã, thị trấn, tập trung nhất ở 7 xã miền<br /> núi vùng đệm Vườn quốc gia Ba Vì, gồm<br /> rừng sản xuất, rừng phòng hộ và rừng đặc<br /> dụng. Có 3 kiểu thảm rừng chính: 1) Rừng<br /> kín lá rộng thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới<br /> núi thấp, 2) Rừng kín thường xanh hỗn hợp<br /> cây lá rộng, cây lá kim á nhiệt đới núi thấp<br /> và 3) Rừng kín lá rộng mưa ẩm nhiệt đới<br /> núi thấp.<br /> Kiểu thứ nhất là một quần thể nguyên sinh bị<br /> tác động nhẹ, nhưng do được bảo vệ trong<br /> thời gian dài, đã trải qua diễn thế nguyên sinh,<br /> nên hình thái và cấu trúc vẫn mang sắc thái<br /> <br /> 95(07): 71 - 78<br /> <br /> quần thể nguyên sinh. Kiểu rừng này phân bố<br /> chủ yếu trên các dãy núi Ngọc Hoa, Tản<br /> Viên, Đỉnh Vua với độ cao 760 m - 1200 m.<br /> Cấu trúc đơn giản, rừng chỉ có 2 tầng, không<br /> có tầng vượt tán, với 2 kiểu phụ sinh là rừng<br /> rêu (rừng cảnh tiên) và rừng thưa á nhiệt đới.<br /> Kiểu rừng kín thường xanh hỗn hợp cây lá<br /> rộng, cây lá kim á nhiệt đới núi thấp là kiểu<br /> phụ miền thực vật thân thuộc với khu hệ bản<br /> địa Nam Trung Hoa - Bắc Việt Nam và khu hệ<br /> di cư Hymalaya - Vân Nam - Quý Châu. Từ độ<br /> cao 900m đã xuất hiện những cá thể cây Bách<br /> xanh (Calocedrus macrolepis) trong ngành phụ<br /> hạt trần (Gymnospermae), càng lên cao tần<br /> suất xuất hiện càng tăng và trở thành một trong<br /> những loài ưu thế của ưu hợp Bách xanh + Dẻ<br /> + Re + Giổi + Mỡ. Kiểu rừng này phân bố ở<br /> phần đỉnh sườn tây Đỉnh Vua, Ngọc Hoa, Tản<br /> Viên và Tiểu Đồng.<br /> Kiểu rừng kín lá rộng thường xanh mưa ẩm<br /> nhiệt đới núi thấp. Do trải qua quá trình chặt<br /> chọn cây gỗ tốt và phá rừng làm nương rẫy,<br /> nên kiểu này đã mất hoàn toàn quần thể thành<br /> thục, chỉ còn những kiểu phụ nhân tác như<br /> rừng thưa nhiệt đới, phân bố khắp đai cao<br /> 400m - 800m xung quanh sườn núi Ba Vì. Dù<br /> đã được bảo vệ trong thời gian dài, song kiểu<br /> thảm này vẫn chỉ là kiểu rừng thưa, tầng tán<br /> bị phá vỡ mất hẳn tính liên tục vốn có. Tính<br /> chất tầng của rừng gỗ chỉ thể hiện ở vài đám,<br /> vạt lâm phần gỗ mọc tập trung. Dưới tán cây<br /> gỗ có nhiều loài dây leo thân gỗ, cây phụ sinh<br /> thuộc nhiều họ: dương sỉ, phong lan, họ môn,<br /> cây bán phụ sinh, tre, nứa, giang…<br /> Do điều kiện khí hậu thuận lợi cho sự sinh<br /> trưởng, phát triển của nhiều loài, nhiều họ<br /> nên tổ thành cây gỗ ở kiểu rừng này khá<br /> phức tạp, không thể hiện rõ tính chất ưu thế<br /> như ở vành đai á nhiệt đới. Các kiểu phụ<br /> nhân tác là: Rừng tre nứa, chủ yếu là cây<br /> giang thường phát triển thành bụi dầy đặc<br /> tạo thành tán kín, thấp làm hạn chế khả năng<br /> tái sinh của loài cây gỗ; Kiểu phụ rừng phục<br /> hồi là quần thể xuất hiện sau nương rẫy đã<br /> bỏ hoá đất vẫn còn tốt, phân bố tập trung ở<br /> quanh khu cốt 400m lên cốt 600m, hình thái<br /> cấu trúc đơn giản: một tầng tán cây gỗ khá<br /> đồng đều, đồng tuổi gồm những loài cây tiên<br /> <br /> 74<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Lê Tiến Dũng và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> phong như: Ba soi (Macaranga denticulata),<br /> Hu đay (Trema angustifolia), Ba bét<br /> (mallotus apella). Kiểu thảm rừng này là<br /> quần thể đang diễn thế, nếu bảo vệ tốt có thể<br /> hồi nguyên trở về kiểu phụ miền hay kiểu<br /> phụ thổ nhưỡng nguyên sinh; Một kiểu phụ<br /> nhân tác đặc biệt là rừng trồng, gồm các loài<br /> keo, thông, long não, giổi, muồng đen, trám,<br /> sấu, nhội, sến... sinh trưởng tốt, phân bố chủ<br /> yếu ở sườn và chân dãy Ba Vì.<br /> Ngoài ra, Ba Vì còn cánh rừng nguyên sinh<br /> khác ở Đầm Long - Bằng Tạ diện tích 70ha,<br /> trong đó 50ha là mặt nước và 20ha rừng, với<br /> hệ thực vật rất phong phú và đa dạng: 387<br /> loại thuộc 252 chi, 94 họ của 4 ngành thực vật<br /> bậc cao thuộc 8 nhóm sử dụng khác nhau,<br /> trong đó có rất nhiều cây trăm tuổi như: đinh,<br /> lim, chò… Phong phú nhất là nhóm cây thuốc<br /> nam với 76 loài.<br /> Ngoài hệ thực vật đa dạng, Ba Vì còn có 69<br /> loài chim, 22 loài bò sát và 69 loài côn trùng.<br /> Thủy văn<br /> Ba Vì có mạng lưới thủy văn dạng toả tia rất<br /> đặc trưng. Xung quanh có hai sông lớn bao<br /> bọc: phía Tây là sông Đà chảy sát chân núi<br /> Ba Vì, phía Bắc là sông Hồng và hồ Suối<br /> Hai (670 ha), phía Đông là hồ Đồng Mô (200<br /> ha). Xung quanh vùng núi còn nhiều suối, hồ<br /> tự nhiên, nhân tạo lớn nhỏ khác nhau, như:<br /> Ao Vua, Khoang Xanh, Thác Mơ, suối Tiên,<br /> suối khoáng nóng Thuần Mỹ. Hệ thống sông<br /> suối chủ yếu có thượng nguồn ở núi Ba Vì<br /> và núi Viên Nam. Các suối lớn và dòng<br /> nhánh chảy theo hướng Bắc, Đông Bắc và<br /> đều là phụ lưu của sông Hồng (Suối Cái,<br /> suối Ninh, suối Yên Cư, suối Bơn…). Ở phía<br /> Tây của khu vực, các suối ngắn và dốc hơn<br /> so với các suối ở phía Bắc và phía Đông, đều<br /> là phụ lưu của sông Đà (suối Ổi, suối Ca,<br /> suối Mít, suối Xoan...). Sông suối gây lũ về<br /> mùa mưa. Về mùa khô các suối nhỏ thường<br /> cạn kiệt. Nguồn nước ngầm trong khu vực<br /> cũng tương đối dồi dào và hầu như chưa bị<br /> ô nhiễm.<br /> Thủy văn ở Ba Vì là nhân tố quan trọng tác<br /> động tới hệ sinh thái, hình thành vi khí hậu<br /> của vùng, là nguồn cung cấp nước quan trọng<br /> cho đời sống, sản xuất, đồng thời cùng với<br /> <br /> 95(07): 71 - 78<br /> <br /> nhiều yếu tố khác tạo điều kiện cho Ba Vì<br /> phát triển nhiều loại hình du lịch.<br /> Tài nguyên đất<br /> Đất đai huyện Ba Vì được chia làm 2 nhóm,<br /> nhóm vùng đồng bằng và nhóm đất vùng đồi<br /> núi. Nhóm đất vùng đồng bằng có 12.892 ha<br /> bằng 41,1% diện tích đất đai toàn huyện.<br /> Nhóm đất vùng đồi núi: 18.478 ha bằng<br /> 58,9% đất đai của huyện.<br /> Đặc điểm dân cư và kinh tế - xã hội<br /> Huyện Ba Vì gồm 31 xã, thị trấn. Các làng, xã,<br /> thị trấn là những điểm quần cư nông thôn. Thế<br /> mạnh kinh tế của huyện là nông nghiệp (gần<br /> 80% dân số) với cây lúa trồng trên vùng bãi<br /> ven sông, cây công nghiệp (chè…) và cây ăn<br /> quả trồng ở vùng đồi núi. Ngành chăn nuôi<br /> cũng rất phát triển, nhất là nuôi bò thịt và bò<br /> sữa. Ba Vì còn đặc biệt chú ý khai thác tiềm<br /> năng về du lịch - dịch vụ, tạo việc làm cho<br /> 3.500 lao động trong huyện và hơn 10.000 việc<br /> làm cho lao động ở các địa phương xung<br /> quanh… Trong Đồ án quy hoạch chung thành<br /> phố Hà Nội, Ba Vì được xây dựng thành<br /> không gian xanh, đồng thời là vùng cung cấp<br /> lương thực và rau sạch cho Hà Nội.<br /> Những thách thức đối với vấn đề xây dựng<br /> “không gian xanh” ở khu vực Ba Vì<br /> Bảo vệ đa dạng sinh học, cảnh quan tự<br /> nhiên ở Ba Vì<br /> Việc bảo vệ đất đai vùng đệm cũng như Vườn<br /> quốc gia là một thách thức lớn. Nhiều diện<br /> tích rừng đang bị thu hẹp do các hành vi lấn<br /> chiếm xảy ra khá phổ biến của nhiều cá nhân,<br /> tập thể như: di chuyển cọc mốc, uốn đường<br /> ranh giới, phá rừng làm nương, khai thác lâm<br /> sản trái phép. Việc cấp phép dự án du lịch khá<br /> tràn lan, thiếu sự quản lí chặt chẽ của cấp,<br /> ngành có thẩm quyền đã xâm phạm đất đai<br /> thuộc vùng quy hoạch không gian xanh. Các<br /> dự án trồng tre măng xen tán rừng, khai thác<br /> bền vững cây thuốc, trồng và khoanh nuôi<br /> bảo vệ rừng,… thực tế cũng làm cho đời sống<br /> người dân sống dựa vào rừng ổn định hơn,<br /> song cơ quan chức năng thiếu kiểm tra sâu<br /> sát, đồng thời nhu cầu về cây thuốc và nhiều<br /> lâm sản khác ngày càng cao nên đã xuất hiện<br /> kiểu khai thác hủy diệt, làm cho cảnh quan tự<br /> 75<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br />