Định loại sán lá gan lớn (Giống Fasciola) ở người và gia súc bằng chỉ thị ADN

25(4): 47-52 T¹p chÝ Sinh häc 12-2003<br /> <br /> <br /> <br /> ®Þnh l0¹i s¸n l¸ gan lín (gièng Fasciola) ë ng−êi vµ gia sóc<br /> b»ng chØ thÞ ADN<br /> <br /> ®Æng tÊt thÕ<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> Lª quang hïng<br /> Së Y tÕ tØnh B×nh §Þnh<br /> Cao v¨n viªn<br /> ViÖn Y häc l©m sµng c¸c bÖnh nhiÖt ®íi<br /> <br /> C¸c loµi s¸n l¸ gan lín thuéc gièng Fasciola F. hepatica thÝch nghi tèt h¬n, kh¶ n¨ng ph¸t<br /> lµ nh÷ng ký sinh trïng nguy hiÓm ®èi víi ng−êi triÓn ®Õn tr−ëng thµnh kh¸ cao, nªn ph−¬ng<br /> vµ gia sóc. NhiÒu t¸c gi¶ ®3 ghi nhËn hai loµi ph¸p chÈn ®o¸n F. hepatica qua soi ph©n t×m<br /> s¸n l¸ gan lín Fasciola hepatica vµ F. gigantica trøng vÉn cã gi¸ trÞ. Ng−îc l¹i, F. gigantica rÊt Ýt<br /> ký sinh ë ng−êi vµ gia sóc ë ViÖt Nam [3]. Hai khi ph¸t triÓn ®Õn tr−ëng thµnh vµ th−êng di<br /> loµi nµy gièng nhau ë nhiÒu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, chuyÓn l¹c chç. H¬n n÷a, thêi gian s¸n l¸ gan<br /> sinh th¸i, sinh häc, nªn viÖc ®Þnh lo¹i chóng trªn lín ph¸t triÓn ®Õn truëng thµnh rÊt dµi vµ lµ thêi<br /> c¬ së h×nh th¸i rÊt dÔ nhÇm lÉn. V× vËy, c¸c sè kú g©y bÖnh tÝch nÆng cho vËt chñ. V× vËy, hiÖn<br /> liÖu ®iÒu tra vÒ s¸n l¸ gan lín ë n−íc ta cßn nay chØ cã ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n trªn c¬ së<br /> nhiÒu m©u thuÉn, vÝ dô, ë B¾c bé, Houdemer ph¶n øng miÔn dÞch lµ thÝch hîp ®èi víi bÖnh do<br /> (1938) c«ng bè cã 64,7% tr©u bÞ nhiÔm F. F. gigantica g©y ra ë ng−êi vµ bÖnh do s¸n l¸<br /> hepatica vµ 23,5% bß bÞ nhiÔm F. gigantica, gan lín ch−a tr−ëng thµnh g©y ra ë ng−êi vµ<br /> nh−ng Drozdz (1967) l¹i c«ng bè 76,9% tr©u bÞ ®éng vËt nãi chung. VÊn ®Ò quan träng hµng<br /> nhiÔm F. gigantica vµ chØ cã mét con tr©u ë ®Çu lµ ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c loµi s¸n g©y bÖnh<br /> Tuyªn Quang bÞ nhiÔm F. hepatica [2]. §3 cã ®Ó ph¸t triÓn c¸c chÈn ®o¸n miÔn dÞch ®Æc hiÖu<br /> mét sè c«ng bè vÒ ng−êi ViÖt Nam bÞ nhiÔm F. vµ t¹o c¬ së khoa häc cho nh÷ng nghiªn cøu tiÕp<br /> hepatica, nh−ng kh«ng cã c¸c b»ng chøng x¸c theo ®Ó phßng trÞ bÖnh s¸n l¸ gan lín.<br /> ®¸ng vÒ mÆt ®Þnh lo¹i [4]. Cho ®Õn nay, ch−a cã Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i, gi¸m ®Þnh sinh vËt<br /> c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu s©u vÒ ph©n lo¹i häc dùa trªn tr×nh tù ADN cña bé gien ty thÓ<br /> ®èi víi F. hepatica. V× vËy, vÊn ®Ò cã mét hay (mitochondrial DNA- mtDNA) vµ kü thuËt PCR<br /> hai loµi s¸n l¸ gan lín ë ViÖt Nam vµ loµi nµo (Polymerase Chain Reaction) ®Æc hiÖu ®ang<br /> ký sinh ë ng−êi vÉn ch−a ®−îc gi¶i ®¸p. ®−îc dïng phæ biÕn. Lîi thÕ cña ph−¬ng ph¸p lµ<br /> Trong vµi n¨m gÇn ®©y, ®3 cã hµng tr¨m cho kÕt qu¶ cã ®é tin cËy cao, cÇn Ýt vËt mÉu vµ<br /> bÖnh nh©n m¾c bÖnh s¸n l¸ gan lín ®−îc ghi kh«ng phô thuéc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn c¸ thÓ<br /> nhËn, chñ yÕu ë miÒn Trung n−íc ta vµ cã thÓ cña sinh vËt, nªn rÊt phï hîp cho gi¸m ®Þnh loµi<br /> cã hµng chôc ngh×n ng−êi ë ViÖt Nam bÞ nhiÔm s¸n l¸ gan lín ký sinh ë ng−êi [9-11]. MÆc dï<br /> lo¹i s¸n nµy nh−ng ch−a ®−îc ph¸t hiÖn. ViÖc viÖc thu mÉu s¸n l¸ gan lín ë ng−êi lµ hÕt søc<br /> x¸c ®Þnh F. gigantica hay F. hepatica ký sinh ë khã kh¨n, nh−ng vÒ mÆt dÞch tÔ häc, bÖnh s¸n l¸<br /> ng−êi lµ rÊt quan träng, sÏ t¹o c¬ së cho viÖc lùa gan lín lµ bÖnh l©y truyÒn gi÷a ng−êi vµ ®éng<br /> chän vµ ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n vËt, chñ yÕu lµ tr©u, bß, do ®ã viÖc x¸c ®Þnh loµi<br /> thÝch hîp vµ phßng trÞ bÖnh cã hiÖu qu¶, v× sù s¸n l¸ gan lín ë c¸c gia sóc nµy sÏ lµ c¸c b»ng<br /> g©y bÖnh cña chóng cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng. chøng gi¸n tiÕp vÒ loµi s¸n ký sinh ë ng−êi. V×<br /> MÆc dï c¶ hai loµi s¸n nµy ®Òu ch−a hoµn toµn vËy, trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i ®3 kÕt hîp<br /> thÝch nghi víi ®êi sèng ký sinh ë ng−êi, nh−ng c¶ hai ph−¬ng ph¸p trªn, nh»m ®¶m b¶o ®é tin<br /> 47<br /> cËy cao vµ tÝnh hiÖu qu¶ khi kh¶o s¸t sè l−îng Tr×nh tù axÝt amin ®−îc dÞch theo b¶ng m3 di<br /> mÉu lín. truyÒn mt-ADN cña giun dÑt.<br /> 2. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt F. hepatica vµ F.<br /> I. ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> gigantica b»ng kü thuËt PCR ®Æc hiÖu<br /> 1. Ph©n tÝch tr×nh tù ADN MÉu s¸n l¸ gan lín ®−îc thu tõ tr©u, bß ë<br /> MÉu vËt sö dông trong ph−¬ng ph¸p nµy bao hai vïng B×nh §Þnh vµ Kh¸nh Hßa. §Ó s¸n chÕt<br /> gåm: F.hC lµ F. hepatica thu ®−îc tõ «xtr©ylia tù nhiªn tr−íc khi ®Þnh h×nh trong cån 70%,<br /> (h×nh1, F.hC), F.sp1 vµ F.sp2 thu ®−îc tõ bÖnh nh»m tr¸nh biÕn d¹ng h×nh th¸i ngoµi cña mÉu<br /> nh©n, trong ®ã F.sp1 lµ c¸ thÓ s¸n non, F.sp2 vËt. ADN tæng sè ®−îc t¸ch chiÕt b»ng BioRad<br /> gåm h¬n 200 trøng cã cÊu t¹o cña trøng s¸n Chelex 100TM, theo quy tr×nh cña Hillis et<br /> gièng Fasciola, thu ®−îc t¹i tØnh B×nh §Þnh. al.,1996. CÆp måi ®Ó nh©n b¶n ®o¹n ADN ®Æc<br /> C¸c mÉu F.sp3, F.sp4, F.sp5 vµ F.sp6 lµ c¸c c¸ hiÖu cho loµi F. gigantica ®−îc thiÕt kÕ tõ ®o¹n<br /> thÓ s¸n l¸ gan lín thu tõ bß ë tØnh B×nh §Þnh, tr×nh tù dÞ biÖt gi÷a F. hepatica vµ F. gigantica<br /> trong ®ã F.sp3 vµ F.sp4 cã h×nh th¸i ngoµi ®iÓn qua so s¸nh c¸c tr×nh tù thu ®−îc tõ c¸c mÉu<br /> h×nh cña F. gigantica (h×nh 1, nhãm F.g), F.sp5 trªn. Ký hiÖu vµ tr×nh tù cÆp måi lµ Fg-<br /> vµ F.sp6 cã h×nh th¸i ngoµi trung gian gi÷a F. TTAGTCATATTTGTGTGCTT vµ Rg-<br /> hepatica vµ F. gigantica (h×nh 1, nhãm F.hg). CAAAACCAACAATCCATCAT, nh©n b¶n<br /> C¸c tiªu b¶n ®−îc ®Þnh h×nh trong cån 90%, trõ ®o¹n ADN dµi 279 bp. Nh»m nh©n b¶n ®óng<br /> tiªu b¶n trøng s¸n (F.sp2) ®−îc ®Þnh h×nh sau ®o¹n ADN ®Ých vµ ®Æc hiÖu cho loµi F.<br /> khi nu«i ®Õn giai ®o¹n miracidium. gigantica cña cÆp måi Fg, Rg, chóng t«i ®3<br /> dïng kü thuËt PCR lång (nested PCR) víi 2 cÆp<br /> CÆp måi ®−îc thiÕt kÕ ®Ó nh©n b¶n mét ®o¹n<br /> ADN dµi 518 bp cña gien cytochrom c oxydaza måi FF, FR vµ Fg, Rg. S¶n phÈm PCR cña cÆp<br /> subunit 1 (CO1) trong hÖ gien ty thÓ cña c¶ F. måi ngoµi FF vµ FR ®−îc sö dông ®Ó gi¶i tr×nh<br /> hepatica vµ F. gigantica. Ký hiÖu vµ tr×nh tù cña tù, ®ång thêi lµm ADN khu«n mÉu cho PCR víi<br /> cÆp måi lµ FF- cÆp måi trong Fg vµ Rg. Chu tr×nh nhiÖt cña<br /> TGGTTTTTTGGGCATCCTGAG vµ FR- PCR víi cÆp måi Fg vµ Rg gåm b−íc biÕn tÝnh ë<br /> ATAACCAGTCACAAC AGGCCAC. ADN 940C - 3 phót, tiÕp theo lµ 33 chu kú: 940C - 30<br /> tæng sè ®−îc t¸ch chiÕt b»ng bé hãa chÊt gi©y, 500C - 45 gi©y vµ 720C - 1 phót, chu kú<br /> QIAamp blood and tissue Kit (QIAGEN Inc.) cuèi kÐo dµi 3 phót ë 720C. S¶n phÈm PCR ®−îc<br /> theo quy tr×nh cña nhµ s¶n xuÊt. ADN ®Ých ®3 t¸ch b»ng ®iÖn di víi gel agaroza 1,5%, nhuém<br /> ®−îc nh©n b¶n b»ng PCR tiªu chuÈn víi bé hãa ethidium bromit vµ chôp ¶nh gel d−íi tia UV.<br /> chÊt GeneAmp PCR Reagent Kit (Perkin-<br /> Elmer). Chu tr×nh nhiÖt cña PCR trªn m¸y PTC II. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn<br /> 100 (MJ. Research Inc., Mü) gåm b−íc biÕn<br /> tÝnh ë 940C - 3 phót, tiÕp theo lµ 35 chu kú: 940C §é t−¬ng ®ång cña 350 tr×nh tù ADN<br /> - 1 phót, 500C - 1,5 phót vµ 720C - 1 phót, chu nghiªn cøu so víi c¸c tr×nh tù t−¬ng ®ång cña<br /> kú cuèi kÐo dµi 5 phót ë 720C. S¶n phÈm PCR F.gigantica ë In®«nªxia (F.g(Ind)), Hµn Quèc<br /> ®−îc tinh chÕ b»ng bé hãa chÊt QIAquick PCR (F.g(Kor)), NhËt B¶n (F.g(Jap)) vµ cña<br /> purification kit (QIAGEN Inc.) vµ ®−îc gi¶i F.hepatica ë Mü (F.h(USA)), «xtr©ylia<br /> tr×nh tù trùc tiÕp sîi ®«i ADN víi c¶ 2 måi PCR, (F.h(Aus)) ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 1 cho<br /> nh»m thu ®−îc kÕt qu¶ chÝnh x¸c. Gi¶i tr×nh tù thÊy: ®é t−¬ng ®ång cña tÊt c¶ c¸c tr×nh tù cña<br /> ®−îc tiÕn hµnh víi bé hãa chÊt FS-DNA F.spVN ë ViÖt Nam n»m trong kho¶ng tõ 99,1-<br /> sequencing kit theo qui tr×nh cña nhµ s¶n xuÊt 99,7 vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a s¸n ký sinh ë<br /> vµ m¸y tù ®éng ABI 377 PRISM (Perkin ng−êi so víi s¸n F. gigantica vµ s¸n cã h×nh th¸i<br /> Elmer). §èi chiÕu c¸c tr×nh tù thu ®−îc víi c¸c trung gian (F.hg) ë gia sóc. §é t−¬ng ®ång cña<br /> tr×nh tù t−¬ng ®ång tõ mét sè quÇn thÓ s¸n c¸c tr×nh tù F.sp ë ViÖt Nam so víi c¸c tr×nh tù<br /> Fasciola ®3 ®−îc c¸c t¸c gi¶ kh¸c trªn thÕ giíi cña F.gigantica ë In®«nªxia, Hµn Quèc vµ NhËt<br /> c«ng bè trong ng©n hµng gien (GenBank), nh»m B¶n lµ 98,6-100, riªng víi F.g(Kor), F.g(Jap) lµ<br /> x¸c nhËn tr×nh tù ®Ých vµ ph©n tÝch di truyÒn. 99,4-100. §é t−¬ng ®ång vÒ tr×nh tù cña F.<br /> 48<br /> hepatica ë Mü so «xtr©ylia rÊt cao (99,4), thuéc F.g cña In®«nªxia. Cã 3 axÝt amin thay<br /> nh−ng kh¸ thÊp so víi tÊt c¶ c¸c tr×nh tù cña ®æigi÷a F.h(USA), F.h(Aus) so víi c¸c F.sp cña<br /> F.sp ë ViÖt Nam vµ F.g ë c¸c n−íc trªn (92,3- ViÖt Nam vµ F. gigantica cña c¸c n−íc kh¸c.<br /> 93,7). So s¸nh tr×nh tù axit amin cña F.sp ë ViÖt C¸c chØ tiªu trªn cho thÊy cã sù ph©n hãa cao vÒ<br /> Nam vµ F. gigantica cña c¸c n−íc cßn l¹i cho mÆt di truyÒn gi÷a F. hepatica vµ F. gigantica<br /> thÊy chØ cã 2 axÝt amin thay thÕ, nh−ng ®Òu vµ chøng tá chóng lµ hai loµi ph©n biÖt.<br /> <br /> B¶ng 1<br /> <br /> §é t−¬ng ®ång tr×nh tù cña mét sè quÇn thÓ s¸n F. hepatica vµ F. gigantica<br /> <br /> Tr×nh tù Fsp.1 F.sp2 F.sp3 F.sp4 F.sp5 F.sp6 F.g F.g F.g F.h F.h<br /> (Vn) (Vn) (Vn) (Vn) (Vn) (Vn) (Ind) (Kor) (Jap) (USA) (Aus)<br /> F.sp1 (Vn) 100,0<br /> F.sp2 (Vn) 99,4 100,0<br /> F.sp3 (Vn) 99,4 99,4 100,0<br /> F.sp4 (Vn) 99,7 99,7 99,1 100,0<br /> F.sp5 (Vn) 99,1 99,4 99,4 99,1 100,0<br /> F.sp6 (Vn) 99,1 99,7 99,1 99,7 99,1 100,0<br /> F.g (Ind) 98,6 98,9 98,6 98,9 98,6 98,6 100,0<br /> F.g (Kor) 99,4 100,0 99,7 99,7 99,4 99,7 98,9 100,0<br /> F.g (Jap) 99,4 100,0 99,7 99,7 99,4 99,7 98,9 100,0 100,0<br /> F.h (USA) 93,5 92,8 92,8 93,1 92,8 92,6 92,3 93,1 93,1 100<br /> F.h (Aus) 93,7 93,1 93,1 93,5 93,1 93,1 92,8 93,5 93,5 99,4 100,0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> F.hC F.h<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> F.hg F.g<br /> H×nh 1. C¸c d¹ng h×nh th¸i ngoµi cña quÇn thÓ s¸n l¸ gan lín ë tr©u, bß hai vïng B×nh §Þnh vµ<br /> Kh¸nh Hßa. F.hC- F. hepatica chuÈn, mÉu thu ®−îc ë «xtr©ylia,<br /> Nhãm F.h- gièng F. hepatica; nhãm F.hg- trung gian gi÷a F. hepatica vµ F. gigantica; nhãm F.g- F.<br /> gigantica.<br /> 49<br />  KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy lµ x¸c nhËn lÇn ®Çu vµ Kh¸nh Hßa, trong ®ã cã 269 mÉu s¸n ë tr©u<br /> tiªn vÒ loµi F.gigantica ký sinh ë ng−êi ViÖt vµ 1081 mÉu s¸n ë bß. Sè mÉu vËt nµy ®3 ®−îc<br /> Nam, ®ång thêi c¶nh b¸o chóng ta vÒ nguy c¬ bÞ ph©n lo¹i thµnh 3 nhãm trªn c¬ së h×nh th¸i<br /> nhiÔm loµi s¸n nµy, v× chóng rÊt phæ biÕn ë gia ngoµi cña chóng: nhãm F.h cã h×nh d¹ng gièng<br /> sóc ¨n cá ë n−íc ta. KÕt qu¶ còng cho thÊy quÇn F. hepatica, nhãm F.hg cã d¹ng trung gian gi÷a<br /> thÓ F.gigantica ë n−íc ta cã biÕn dÞ h×nh th¸i F. hepatica vµ F. gigantica vµ nhãm F.g cã d¹ng<br /> ngoµi rÊt lín, rÊt dÔ g©y nhÇm lÉn trong ®Þnh gièng F. gigantica (h×nh1). Sè l−îng s¸n, tû lÖ<br /> lo¹i. Møc ®é ph©n hãa di truyÒn lµ rÊt thÊp gi÷a c¸c nhãm theo vËt chñ ®−îc tr×nh bµy trong<br /> c¸c quÇn thÓ F.gigantica ë ViÖt Nam vµ mét sè b¶ng 2 vµ cho thÊy d¹ng Fh vµ Fhg cã tû lÖ cao<br /> h¬n nhiÒu ë tr©u so víi bß. Ngoµi ra, trong khi<br /> n−íc Nam ¸, trõ quÇn thÓ F.gigantica ë kh¶o s¸t Êu trïng cña s¸n l¸ gan lín ë gièng èc<br /> In®«nªxia, cã lÏ do sù c¸ch biÖt ®Þa lý kh¸ lín Lymnaea tØnh B×nh §Þnh, chóng t«i ®3 thu ®−îc<br /> cña quèc ®¶o nµy. mét lo¹i redia con chøa 10 cercaria, trong khi<br /> Ph©n tÝch 1350 mÉu s¸n l¸ gan lín thu ®−îc th«ng th−êng redia con cña F. gigantica chøa 5-<br /> tõ 7 con tr©u vµ 12 con bß ë hai vïng B×nh §Þnh 6 cercaria (h×nh 2).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> a b<br /> H×nh 2. a- redia con chøa 10 cercaria; b- redia con cña F. gigantica<br /> <br /> B¶ng 2<br /> <br /> Sè l−îng s¸n vµ tû lÖ cña c¸c nhãm theo vËt chñ<br /> VËt chñ Tr©u Bß<br /> Nhãm Sè l−îng s¸n (con) Tû lÖ (%) Sè l−îng s¸n (con) Tû lÖ (%)<br /> F.h 57 21,2 23 2,1<br /> F.hg 77 28,6 52 4,8<br /> F.g 135 50,2 1006 93,1<br /> <br /> C¸c thùc nghiÖm d−íi ®©y ®3 ®−îc tiÕn hµnh F. hepatica. KÕt qu¶ thùc nghiÖm nµy ®¶m b¶o<br /> ®Ó thö kh¶ n¨ng nh©n b¶n ®óng ®o¹n ADN ®Ých r»ng cÆp måi Fg, Rg ®3 nh©n b¶n ®óng ®o¹n<br /> vµ tÝnh ®Æc hiÖu cña cÆp måi Fg vµ Rg. ADN ®Ých vµ ®Æc hiÖu víi F. gigantica.<br /> - Kü thuËt PCR lång: sö dông c¸c s¶n phÈm - PCR víi cÆp måi Fg, Rg vµ khu«n mÉu lµ<br /> PCR cña cÆp måi FF vµ FR ®3 ®−îc x¸c ®Þnh ADN tæng sè còng cho kÕt qu¶ lµ mét b¨ng<br /> tr×nh tù lµm ADN khu«n mÉu cho PCR víi cÆp ADN víi cì ®o¹n ®óng nh− dù kiÕn ®èi víi c¸c<br /> måi Fg, Rg. KÕt qu¶ PCR lµ mét b¨ng ADN cã mÉu F. gigantica vµ kh«ng cã b¨ng víi c¸c mÉu<br /> cì ®o¹n ®óng nh− dù kiÕn (279 bp) ®èi víi c¸c F. hepatica. KÕt qu¶ nµy cho thÊy cÆp måi Fg,<br /> mÉu F. gigantica vµ kh«ng cã b¨ng víi c¸c mÉu Rg lµ ®Æc hiÖu cho F. gigantica, nªn kh«ng cÇn<br /> 50<br /> thiÕt ph¶i tiÕn hµnh kü thuËt PCR lång trong gigantica. H×nh 3 tr×nh bµy mét phÇn kÕt qu¶<br /> chÈn ®o¸n ph©n biÖt gi÷a F. hepatica vµ F. ®iÖn di c¸c s¶n phÈm PCR ®Æc hiÖu ®Ó chÈn<br /> gigantica. ®o¸n ph©n biÖt c¸c mÉu kh¶o s¸t.<br /> - KÕt qu¶ PCR kh«ng cã sù sai kh¸c khi KÕt qu¶ trªn cho thÊy quÇn thÓ s¸n l¸ gan<br /> dïng ADN tæng sè ®−îc t¸ch chiÕt b»ng lín thu ®−îc ë tr©u, bß cña hai vïng B×nh §Þnh<br /> QIAamp blood and tissue Kit (QIAGEN Inc.) vµ vµ Kh¸nh Hßa thuéc loµi F. gigantica vµ møc ®é<br /> BioRad Chelex 100TM lµm khu«n mÉu. ¦u ®iÓm biÕn dÞ h×nh th¸i ngoµi cña loµi nµy lµ rÊt lín.<br /> cña ph−¬ng ph¸p t¸ch chiÕt ADN b»ng BioRad Kh¶ n¨ng tån t¹i quÇn thÓ F. hepatica ë vïng<br /> Chelex 100TM lµ rÎ tiÒn, cÇn Ýt b−íc thao t¸c nªn nghiªn cøu lµ rÊt nhá, nghÜa lµ kh¶ n¨ng cã F.<br /> tr¸nh ®−îc nguy c¬ ngo¹i nhiÔm mÉu. hepatica ký sinh ë ng−êi còng rÊt nhá. KÕt qu¶<br /> Tõ c¸c kÕt qu¶ thùc nghiÖm trªn cho thÊy nghiªn cøu nµy cïng víi nh÷ng m©u thuÉn trong<br /> dïng PCR víi cÆp måi Fg, Rg vµ ADN mÉu c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra Fasciola tr−íc ®©y, ®Æt ra<br /> t¸ch chiÕt b»ng BioRad Chelex 100TM lµ rÊt thÝch c©u hái lµ cã tån t¹i c¸c quÇn thÓ F. hepatica ë<br /> hîp cho viÖc x¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi cña quÇn n−íc ta hay kh«ng? VÊn ®Ò nµy còng t−¬ng tù ë<br /> thÓ s¸n l¸ gan lín ë tr©u, bß vµ ®3 ®−îc sö dông mét sè n−íc trong khu vùc nh− NhËt B¶n, gÇn<br /> ®Ó kh¶o s¸t l« mÉu vËt ®3 thu. KÕt qu¶ cho thÊy ®©y trªn c¬ së ®Þnh lo¹i b»ng chØ thÞ ADN ®3<br /> c¶ 45 c¸ thÓ s¸n cña 3 nhãm F.h, F.hg vµ F.g kh¼ng ®Þnh quÇn thÓ s¸n Fasciola trªn ®Êt n−íc<br /> (mçi nhãm cã 15 c¸ thÓ) ®Òu lµ loµi F. cña hä lµ F. gigantica, mÆc dï tr−íc ®ã loµi F.<br /> gigantica. Ngoµi ra, redia chøa 10 cercaria còng hepatica còng ®3 ®−îc ghi nhËn trªn c¬ së ®Þnh<br /> chØ lµ mét biÕn thÓ cña redia th−êng gÆp cña F. lo¹i h×nh th¸i [9].<br /> <br /> L 1 2 3 4 5 6 7 8 9 L 10 11 12 13 14 15 16 17 18<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 300 bp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 3. Mét phÇn kÕt qu¶ ®iÖn di c¸c s¶n phÈm PCR víi cÆp måi Fg vµ Rg.<br /> <br /> Ghi chó: L. thang cì ®o¹n (ladder) tÝnh b»ng bp, 1. F.hC- F. hepatica chuÈn cña «xtr©ylia;<br /> 2-6: nhãm F.h; 7-11. nhãm F.hg; 12-16: nhãm F.g; 17: biÕn thÓ redia;<br /> 18: redia th−êng cña F. gigantica.<br /> <br /> III. KÕt luËn 3. Møc ®é biÕn dÞ h×nh th¸i ngoµi cña quÇn<br /> thÓ F. gigantica ë ViÖt Nam rÊt lín; ®3 thu thËp<br /> 1. So s¸nh tr×nh tù ADN cña ty thÓ cho thÊy ®−îc 3 nhãm cã biÕn dÞ h×nh th¸i ngoµi lµ nhãm<br /> hai c¸ thÓ s¸n l¸ gan lín ë ng−êi thuéc loµi gièng víi F. hepatica, nhãm trung gian gi÷a F.<br /> Fasciola gigantica vµ lÇn ®Çu tiªn loµi s¸n nµy hepatica vµ F. gigantica vµ nhãm gièng F.<br /> ®−îc x¸c nhËn ký sinh ë ng−êi ViÖt Nam. gigantica, trong ®ã 2 nhãm ®Çu cã tû lÖ cao h¬n<br /> 2. QuÇn thÓ s¸n l¸ gan lín thu ®−îc ë tr©u, nhiÒu ë tr©u so víi bß. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ<br /> bß ë hai vïng B×nh §Þnh vµ Kh¸nh Hßa thuéc di truyÒn gi÷a c¸c nhãm s¸n nµy.<br /> loµi F. gigantica vµ kh¶ n¨ng tån t¹i quÇn thÓ F. 4. Redia con cña F. gigantica cã biÕn thÓ<br /> hepatica ë vïng nµy lµ rÊt nhá. chøa nhiÒu cercaria h¬n lo¹i th«ng th−êng.<br /> <br /> 51<br />  5. QuÇn thÓ F.gigantica ë ViÖt Nam vµ mét 49: 231-238.<br /> sè n−íc vïng Nam ¸, trõ In®«nªxia, cã møc ®é 6. Avise J. C., 1994: Molecular markers,<br /> t−¬ng ®ång kh¸ cao vÒ cÊu tróc di truyÒn. natural history and evolution. Chapman &<br /> Hall, NY, USA.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 7. Bogitsh J. B., Cheng C. T., 1996: Human<br /> parasitology.Saunder College<br /> 1. §Æng TÊt ThÕ vµ cs., 2001: Th«ng tin Y<br /> Publishing,USA. 174- 177.<br /> häc l©m sµng, 4: 77-83.<br /> 8. Brown W. H.,1969: Basic clinical<br /> 2. §ç D−¬ng Th¸i, TrÞnh V¨n ThÞnh, 1976-<br /> parasitology.Appleton-Century-Cropt,New<br /> 1978: C«ng tr×nh nghiªn cøu ký sinh trïng ë<br /> York,USA. 227-229.<br /> ViÖt Nam, tËp 1 vµ 2. NXB KH&KT, Hµ<br /> Néi. 9. Hashimoto K. T. et al., 1997: Parasitol.<br /> Res., 83: 220-225.<br /> 3. NguyÔn ThÞ Lª, 2000: §éng vËt chÝ ViÖt<br /> Nam. NXB KH&KT, Hµ Néi, 8: 52-64. 10. Hillis D. M., Mritz C., Mable B. K., 1996.<br /> Molecular systematics. Sinauer associate.<br /> 4. TrÇn Vinh HiÓn, TrÇn ThÞ kim Dung,<br /> USA.<br /> 1998: Nh©n 125 tr−êng hîp nhiÔm s¸n l¸<br /> gan Fasciola hepatica ph¸t hiÖn ë ng−êi 11. Itagaki T. I. et al., 1998: J. Parasitol., 84:<br /> trong n¨m 1997. Th«ng tin phßng chèng 445- 448.<br /> bÖnh sèt rÐt vµ c¸c bÖnh ký sinh trïng, 2: 12. Kaufmann J., 1996: Parasitic infections of<br /> 42- 47. domestic animals. Birkhauser Verlag,<br /> 5. Agatsuma T. et al.,2000: J. Parasitol. Int., Berlin.<br /> <br /> <br /> <br /> DNA Identification of Fasciola spp. on human and cattle in<br /> Central Vietnam<br /> <br /> Dang Tat The, Le Quang Hung, Cao Van Vien<br /> <br /> Summary<br /> <br /> The comparison and analysis of the DNA sequence of two Fasciola samples collected from humans and<br /> four other Fasciola samples with different morphology collected from cows in Binhdinh province, to the<br /> homologous sequences of the nucleotide of other Fasciola from some countries in South Asia and around the<br /> world, shows that all Fasciola samples from both humans and cows are F.gigantica. For the first time, this<br /> Fasciola species is detected as endoparasites in humans in Vietnam. The F.gigantica population in Vietnam<br /> and some countries in South Asia except Indonesia have the relatively high structural homogentisic.<br /> The macroscopic observation of 1350 Fasciola specimens collected from humans and cattle in Binhdinh<br /> and Khanhhoa provinces identified three different morphological types of the body of F.hepatica, F.gigantica<br /> and the resemblance between F.gigantica and F.hepatica. Specified Polymerase Chain Reaction (PCR) shows<br /> that they are all F.gigantica. This means that F.gigantica has a high potential for morphological disguise, and<br /> that all sanples Fasciola detected in cattle from Binhdinh and Khanhhoa provinces are F. gigantica. It is<br /> possible that F. hepatica does not exist in this region. Also, based on the results of this study and the<br /> conflicting results before, existence of F. hepatica in Vietnam is still open to question. Furthermore, a variant<br /> of redia of F. gigantica with more cercaria than other common types was found from Lymnaea snails.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 11-10-2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 52<br />