1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tại nhiều quốc gia trên thế giới, giáo dục đại học ngoài công lập (NCL)
được xem như một phần bổ sung quan trọng cho khu vực giáo dục đại học
công lập. Nó có thể đáp ứng một cách hiệu quả và linh hoạt đối với những
yêu cầu của người học và giới tuyển dụng. Hơn nữa giáo dục đại học NCL
còn góp phần mở rộng quy mô giáo dục đại học của quốc gia với một chi
phí công không đáng kể. Ở một số nước, tỷ lệ sinh viên học tại các trường
đại học NCL có thể khá lớn, thí dụ: Tỷ lệ này là 86% ở Philipin, 75% ở Hàn
Quốc và 60% ở Braxin, Indonexia, Bangladet và Columbia. [30]. Trong quá
trình phát triển các trường đại học NCL, vấn đề quản trị rất được coi trọng,
nó là một trong nhứng yếu tố quan trọng tạo nên sự thành công.
Trong quá trình toàn cầu hóa, giáo dục đại học NCL ở Việt Nam không
thể đứng ngoài lề và thực sự đã có bước chuyển mình để hòa nhịp với tình
hình mới. Hiện nay, vấn đề quản trị trường đại học một cách hiệu quả hơn,
xây dựng và phát triển nhà trường trở thành những cơ sở đào tạo có chất
lượng cao và có uy tín hơn đang là vấn đề trăn trở của các nhà quản lý giáo
dục đại học Việt Nam.
Nghị quyết của Chính phủ số 14/2005/NĐCP về đổi mới cơ bản và toàn
diện giáo dục đại học Việt Nam ngày 2 tháng 11 năm 2005 tiếp tục khẳng
định vai trò quan trọng cảu giáo dục đào tạo, coi giáo dục là quốc sách hàng
đầu, xã hội hóa giáo dục là bước đi hết sức quan trọng; trong chiếm lược
phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020 đào tạo nhân lực chất lượng
cao là một trong 3 khâu đột phá để phát triển đất nước. Để đáp ứng yêu cầu
đó “cần đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa,
hiện đại hóa, xã hội hóa”. Đây là định hướng và quyết tâm lớn của Đảng,
Nhà nước ta trong phát triển giáo dục đào tạo. [14].
Thực hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục đào tạo, loại hình trường đại
học, cao đẳng ngoài công lập là sản phẩm của tư duy đổi mới giáo dục đào
tạo, ra đời từ những năm 80 thế kỷ XX và phát triển thành hệ thống các
trường ĐH, CĐ ngoài công lập (NCL) như ngày nay. Đây là một thành phần
mới trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam. Hệ thống các trường
NCL tuy chưa phát triển như mong muốn, nhưng đã có những nỗ lực vượt
khó khăn, tìm tòi cách đi, cách hoạt động, gánh vác một phần tải trọng giáo
dục đại học của cả nước, mở rộng cơ hội học đại học, học nghề của nhân
dân. Các trường đại học ngoài công lập gồm có các trường dân lập, bán
công và tư thục, hoạt động chủ yếu từ nguồn vốn ngoài ngân sách Nhà nước,
thu hút các nguồn lực xã hội để làm giáo dục, tuân thủ pháp luật hiện hành,
phù hợp với Điều lệ Trường đại học Việt Nam. Là loại hình mới, thành phần
mới, tự chịu trách nhiệm về tài chính, các trường đại học NCL phải có
2
những tố chất mới năng động, sáng tạo, hiệu quả. Trong tương lai khi hệ
thống giáo dục đào tạo phát triển đúng quy luật, cạnh tranh bình đẳng, các
trường NCL sẽ phát triển mạnh và có những trường là mô hình đối chứng về
tổ chức quản lý, về hiệu quả đào tạo trong việc quản lý, sử dụng, phát huy
tài sản nhân lực vật lực trong giáo dục đào tạo.
Sau 10 năm thực hiện “Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010” tình
hình giáo dục đại học nước ta có một số chuyển biến tích cực. Quy mô phát triển khá
nhanh, số trường đại học, cao đẳng tăng lên, đáp ứng nhu cầu học tập của người dân,
số sinh viên/1 vạn dân vào cuối năm 2010 đã đạt được mục tiêu đặt ra (200 sinh
viên/1 vạn dân), trong đó có 81 trường đại học, cao đẳng ngoài công lập và số sinh
viên do các trường ngoài công lập đào tạo chiếm khoảng 15 % số sinh viên cả nước
(mục tiêu đề ra là 40% vào năm 2020). [13] [14].
Mặc dù các trường ĐHNCL đã có những đóng góp không nhỏ trong
sự nghiệp phát triển giáo dục đại học của đất nước, tuy nhiên cơ chế hoạt
động, mô hình quản trị điều hành trong các trường ĐHNCL vẫn còn
nhiều bất cập, chưa khai thác tối đa tiềm năng của hệ thống trường này
và chưa đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Trong khi giáo dục đại học khu
vực và thế giới có những bước phát triển khá mạnh, thì nhìn chung giáo dục
đại học NCL Việt Nam vẫn đang lúng túng, hành lang pháp lý chưa chuẩn,
mô hình còn chắp vá, nội dung phương pháp đào tạo còn lạc hậu…, nói
chung chưa có bước đi vững chắc, chất lượng đào tạo còn yếu kém, chưa có
sự đột phá để phát triển. Nguồn nhân lực đại học phục vụ sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vẫn còn trong tình trạng vừa thừa vừa
thiếu, nhất là thiếu nhân lực chất lượng cao, có khả năng đi trước đón đầu.
Để khắc phục tình trạng yếu kém đó, trong Quyết định của Thủ tướng
Chính phủ số 121/2007/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch mạng lưới các
trường Đại học và cao đẳng giai đoạn 2006-2020 ngày 27 tháng 7 năm 2007
đã chỉ rõ: “Cần phải đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Đại học Việt Nam
giai Đoạn 2006 – 2020”. [26]. Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ số 296/CT-
TTg về việc đổi mới quản lý giáo dục Đại học giai đoạn 2010 – 2012 ngày 27
tháng 2 năm 2010
cũng đã khẳng định: Phải đổi mới hệ thống giáo dục Đại
học và sau Đại học, gắn Đào tạo với sử
dụng, trực tiếp phục vụ chuyển đổi
cơ cấu lao động, phát triển nhanh nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là
chuyên gia đầu ngành [23]. Cốt lõi của vấn đề đổi mới của Nghị quyết Trung
ương 4 Khoá V, Văn kiện Hội nghị lần thứ VI Ban chấp hành TW khóa IX
chính là việc tăng quyền tự chủ cho các trường Đại học. Tuy nhiên, công tác
quản trị các trường đại học NCL ở Việt Nam theo mô hình nào để đảm bảo
chất lượng và hiệu quả đào tạo đang là một vấn đề còn bỏ ngỏ. Chính vì vậy,
việc nghiên cứu về thực tiễn “Đổi mới quản trị trong các trường đại học
ngoài công lập ở Việt Nam” là vấn đề cấp bách nhằm tìm kiếm giải pháp và
mô hình ĐH NCL năng động, hiệu quả, có sức sống nội lực mạnh mẽ để tự
3
khẳng định mình và khẳng định sự đúng đắn của chủ trương phát triển mạng
lưới trường ĐH ngoài công lập của Đảng và Nhà nước[19].
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án
a) Một số công trình nghiên cứu thế giới
• Nghiên cứu về các trường đại học ở Hoa Kỳ
Lữ Đạt – Chu Mãn Sinh(Chủ biên), Cải cách giáo dục ở các nước phát
triển, cải cách giáo dục ở Mỹ - Quyển I,II,III,IV – Nhà xuất bản Giáo dục,
Hà Nội, 2010, cho thấy: ĐH tư thục tại Mỹ hầu hết là một tổ chức phi lợi
nhuận (PLN) vì phải tuân theo những luật của liên bang và của một tổ chức
PLN. Nếu mở trường theo dạng lợi nhuận cho cá nhân thì không được hưởng
đặc quyền và hoạt động của một tổ chức PLN. Cái mấu chốt để định nghĩa
PLN là từ mô hình tài chính. Số tiền một người bỏ ra xây dựng trường ĐH
chỉ là con số rất nhỏ. Số tiền lớn mà trường thu được là nhờ vào sự quyên góp
và đầu tư - gọi là endowment.
*Nghiên cứu của Trần Thắng (2011), ĐH tư thục tại Mỹ là một tổ chức
phi lợi nhuận (PLN). Những cá nhân, công ty hay tổ chức đóng góp tài
chính và tài sản cho trường ĐH sẽ được miễn thuế một phần vào nguồn thu
nhập hằng năm. Tài sản của trường là của chung, không thuộc về các cá nhân
hay nhóm riêng biệt.
• Nghiên cứu về các trường đại học ở Anh
GS.TS Graeme John Davies (2011), Với kinh nghiệm nhiều năm làm
hiệu trưởng tại các trường ĐH danh tiếng của Anh như ĐH Liverpool,
ĐH Glasgow và ĐH London (UoL), và hiện là hiệu trưởng British
University Vietnam (ĐH Anh Quốc VN - BUV), GS.TS Graeme John
Davies chia sẻ 3 yếu tố đảm bảo chất lượng giáo dục ĐH, đó là vấn đề tự
chủ của các trường đại học, vai trò của Nhà nước và công tác kiểm định
chất lượng giáo dục đại học.
• Nghiên cứu về các trường đại học ở Úc
Nghiên cứu của Đào Văn Khanh, MBA trường ĐH RMIT (Australia)
trong “Tự trị ĐH: Câu chuyện từ Australia”."Mô hình nào cho tự trị ĐH
Việt Nam"
.
Tác giả đã đưa ra 5 mô hình phổ biến: (i).Mô hình công ty
(business model): (ii). Mô hình đối tác truyền thống (traditional stakeholder
model): (iii). Mô hình ủy trị (trusteeship model): (iv). Mô hình collegial
model; (v). Mô hình cân bằng (equalizer model):
*Nghiên cứu về các trường đại học ở Singapore.
Giáo dục Singapore từ lâu đã được đánh giá là một trong những nền giáo
dục tiên tiến và đáng tin cậy nhất thế giới. Bên cạnh các trường công lập
danh tiếng, chính phủ Singapore quyết định thiết lập quy trình quản lý
nghiêm ngặt dành cho các đơn vị này, dưới sự giám sát chặt chẽ của Hội
đồng Giáo dục Tư thục Singapore (CPE) và hệ thống chứng nhận EduTrust
dành cho các trường tư thục có nhu cầu tuyển sinh sinh viên quốc tế.
4
• Nghiên cứu về các trường đại học ở Nhật Bản
Lữ Đạt – Chu Mãn Sinh (Chủ biên), Cải cách giáo dục ở các nước phát
triển, cải cách giáo dục ở Nhật Bản & Ôxtrâylia– Nhà xuất bản Giáo dục,
Hà Nội, 2010 đã nêu bật về mô hình quản lý giáo dục ở Nhật Bản: Mô hình
quản lý nhà nước về giáo dục của Nhật Bản mang nặng tính tập trung và thống
nhất quốc gia. Cơ quan trung ương về quản lý giáo dục là Bộ Giáo dục. Năm
1999, một cuộc họp nội các Nhật đã xác định việc chuyển đổi Đại học quốc
gia thành công ty quản trị Độc lập.
Đến tháng 4 năm 2004, tất cả các trường
Đại học quốc gia ở Nhật đều
chuyển đổi thành công ty Đại học quốc gia.
Tức là theo mô hình tự chủ Đại học tuyệt đối.
• Một số nghiên cứu khác
Nghiên cứu của Van Vught (1994), đã đưa ra hai mô hình "kiểm soát nhà
nước" và "giám sát nhà nước" đối với các trường Đại học. Tác giả đã phân tích
mô hình "kiểm soát nhà nước" là hình thức Nhà nước kiểm soát gần như tất cả
các hoạt động của hệ thống giáo dục Đại học.
Mô hình này thường thấy ở
các nước Châu Á.Còn mô hình "giám sát nhà nước",
điển hình như các
nước Anh, Mỹ, Australia nơi mà sự can thiệp của nhà nước đối với các
trường Đại học là rất ít. Nhà nước tôn trọng quyền tự chủ của các trường và
khuyến khích khả năng tự quản lý và chịu trách nhiệm. [65].
Nghiên cứu của Arthur M. Hauptman (2006) trong “Tài chính cho giáo
dục đại học”; “Xu hướng và vấn đề” đã khẳng định học phí và hỗ trợ của
ngân sách nhà nước đối với các trường là hai nguồn chính trang trải cho hoạt
động của các trường.
b) Một số nghiên cứu trong nước
• Nghiên cứu Mô hình trường đại học tư thục ở Việt Nam
Tại Hội thảo “mô hình trường đại học tư thục ở Việt Nam” do Hiệp hội
các trường ngoài công lập Việt Nam đã tổ chức tháng 03.2011 tại trường
Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội: Nhiều vấn đề về sở hữu, khái
niệm trường đại học ngoài công lập vì lợi nhuận và phi lợi nhuận, cũng như
mối quan hệ giữa nhà giáo dục và nhà đầu tư... đã được đưa ra tranh luận
khá gay gắt;. Các nghiên cứu và các cuộc hội thảo này đều chỉ rõ một số
biểu hiện của những tác động tích cực trong quản trị điều hành, quyền tự
chủ tăng lên và tính linh hoạt cao hơn cho các cơ sở giáo dục đào tạo NCL.
Đồng thời cũng đã chỉ ra một số hạn chế của thực tiễn công tác quản trị điều
hành giáo dục trong các trường đại học NCL ở Việt Nam về công tác quản
trị (đặc biệt là quản trị về tài chính) chưa có tác động tích cực tới hiệu quả
quản trị điều hành giáo dục.
• Nghiên cứu“Mô hình ERP cho các trường đại học”
Nghiên cứu của Nguyễn Văn Chức – Trường đại học Kinh tế - Đại học
Đà Nẵng với “Mô hình ERP cho các trường đại học” tác giả đã phân tích:
ERP có thể nói đơn giản đó là chuẩn hóa qui trình quản lý (ISO) trong môi
5
trường công nghệ thông tin (IT). Nói đến ERP, người ta nghĩ ngay đến giải
pháp quản lý tổng thể nguồn lực doanh nghiệp dựa vào việc chuẩn hóa qui
trình quản lý (ISO) trên nền tảng của công nghệ thông tin.
• Nghiên cứu “Quản lý trường đại học theo mô hình Balanced scorecard”
Nghiên cứu của Nguyễn Hữu Quý (2010) – Đại học Đà Nẵng về “ Quản
lý trường đại học theo mô hình Balanced scorecard” (tạp chí khoa học và
công nghệ, đại học Đà Nẵng – số 2(37).2010)
tác giả đã phân tích: Mô hình
Balanced Scorecard - một mô hình quản lý kinh tế rất hiệu quả và phân
tích tính ứng dụng của nó trong lĩnh vực giáo dục đại học dưới bốn
bình diện: tài chính, sinh viên, học hỏi và phát triển, và các hoạt động nội
bộ nhằm thực hiện tốt mục tiêu của nhà trường.
• Nghiên cứu Quản lý đại học theo mô hình“University cooperation”
Nghiên cứu của GS. TSKH. Bùi Văn Ga (2008) – Giám đốc Đại học
Đà Nẵng, “các trường Đại học Việt Nam phải áp dụng mô hình quản lý
theo kiểu công ty (University cooperation) (Bùi, 2008): Một ví dụ cụ thể
là Đại học Queensland Australia (UQ) - một trong bốn trường đại học
nghiên cứu hàng đầu của Australia và được xếp hạng thứ 33 trên thế giới
vào năm 2007 - luôn khẳng định mình là doanh nghiệp 1 tỷ Úc kim
(a billion dollar enterprise) và điều đó cũng được quốc tế công nhận.
Chiến lược hoạt động của UQ được xây dựng dựa trên bộ chuẩn đầu ra,
tức là nhà trường luôn tìm hiểu và phân tích xem sinh viên, cộng đồng và
doanh nghiệp-đơn vị sử dụng ‘sản phẩm đào tạo’ của họ cần gì, để từ đó
trường xây dựng chiến lược hoạt động dựa theo các tiêu chí đó.
• Nghiên cứu về những nguyên tắc cơ bản của quản trị đại học đương đại
Nghiên cứu của tác giả Đào Văn Khanh, MBA trường ĐH RMIT
(Australia) đã "phân tích những nguyên tắc cơ bản của quản trị ĐH đương
đại, đồng thời đề xuất mô hình thích hợp cho các ĐH đa ngành ở Việt
Nam". Theo đó quan trọng nhất là tự chủ học thuật. Tác giả cho rằng: một
trường ĐH có thể không được tự chủ về tài chính hoặc nhân sự nhưng tự
chủ về học thuật là điều không thể chối cãi.
Phân tích các nghiên cứu về các trường đại học tiên tiến trên thế giới và
các trường đại học trong nước đã chỉ ra bài học cho Việt Nam: thế nào là đại học
Phi lợi nhuận và thế nào là đại học vì lợi nhuận. Sự khác nhau cơ bản giữa trường
đại học phi lợi nhuận và vì lợi nhuận là mô hình quản trị tài chính. Đại học Phi lợi
nhuận là trường đại học mà tài sản của trường là của chung, không thuộc về các
cá nhân hay nhóm riêng biệt. Các nghiên cứu cũng cho thấy vai trò quan trọng của
HĐQT và
BGH khá rõ ràng. HĐQT là người tổ chức, sáng lập và đề ra các chiến
lược . Còn BGH là người thực thi các chiến lược và các hoạt động của nhà trường
theo nghị quyết của HĐQT.
Đa số các nghiên cứu cũng đồng ý cho rằng nên để
các trường đại học NCL hoạt động theo mô hình
công ty thì sẽ bảo vệ được
quyền
lợi của các nhà đầu tư. Đồng thời nhà nước cũng cần chuyển đổi từ mô hình
6
“kiểm soát nhà nước" sang mô hình "giám sát nhà nước" đối với các trường
Đại học, có nghĩa là sự can thiệp của nhà nước đối với các trường Đại học là
rất ít. Nhà nước tôn trọng quyền tự chủ của các trường và khuyến khích khả
năng tự quản lý và chịu trách nhiệm.
c) Một số lý thuyết về quản trị trường đại học
Lý thuyết về mô hình “kiểm soát nhà nước”
Mô hình “kiểm soát nhà nước” thường gặp ở các nước Châu Âu “vốn có
sự can thiệp khá sâu của Nhà nước và của giới chính thể học thuật” (Braun
and Murien, 1999:17). Theo Neave và van Vught (1994:9), Nhà nước đóng
vai trò quan trọng trong việc quyết định hệ thống giáo dục ĐH học, tức Nhà
nước “kiểm soát gần như tất cả các hoạt động của hệ thống giáo dục ĐH.
Lý thuyết về mô hình “giám sát nhà nước”
Ngược với mô hình “kiểm soát nhà nước” là mô hình “giám sát nhà
nước”. Mô hình này thể hiện rõ ở các nước Anh, Mỹ, Úc, nơi mà sự can
thiệp của nhà nước đối với các trường là khá thấp. Vai trò của nhà nước là
giám sát hệ thống ĐH thay vì kiểm soát bởi nhà nước muốn đảm bảo chất
lượng học thuật và duy trì mức độ chịu trách nhiệm cao của các trường.
Neave và van Vught (1994:11) đã miêu tả: “Trong mô hình này, sự tác
động/can thiệp của nhà nước thường không cao. Nhà nước không can thiệp
sâu vào cơ sở giáo dục ĐH thông qua các qui định chi tiết và kiểm soát chặt
chẽ như mô hình nhà nước kiểm soát mà tôn trọng quyền tự chủ của các
trường và khuyến khích khả năng tự quản lý và chịu trách nhiệm”. [65].
Lý thuyết về mô hình tự chủ đại học tuyệt đối
Có khá nhiều quan điểm khác nhau về quản trị ĐH. Giống như các tổ
chức nhà nước và tư nhân, trường ĐH không thể đứng ngoài những thay đổi
lớn của xã hội (Bargh và các cộng sự, 1996). Trường ĐH được thành lập và
hoạt động trong khuôn khổ pháp lý qui định nhằm sản xuất ra nhiều loại
hàng hóa công và tư với chức năng chính của nó là giảng dạy và nghiên
cứu. Vì vậy, trường ĐH là một phần quan trọng của hệ thống cơ sở hạ tầng
quốc gia với trách nhiệm chính là tạo ra những sản phẩm công phục vụ xã
hội”. Như vậy, nhà nước để xã hội, người sử dụng “sản phẩm” của các
trường Đại học tự đánh giá theo hướng tiếp cận thị trường, thông qua việc
tiếp
nhận và sử dụng người học sau khi ra trường về làm việc, còn các
nhân tố
khác như đầu vào, môi trường học tập và chất lượng đào tạo để
cho các trường tự chịu trách nhiệm.
Lý thuyết về “quản trị chia sẻ”
“Quản trị chia sẻ”(shared governance) hay còn được gọi là “quản trị tập
thể” chiếm vị trí quan trọng bởi trường ĐH là một tập thể phức hợp được
cấu thành chủ yếu từ các giáo sư, cán bộ giảng dạy và sinh viên. Hầu hết các
học giả về quản trị ĐH tiên tiến trên thế giới đồng ý rằng xu hướng trường
ĐH hoạt động như một doanh nghiệp/ công ty (để đảm bảo hiệu quả đầu tư)
7
kết hợp với hương vị “cận thị trường” (để thích ứng với nền kinh tế thị
trường nhưng tránh thương mại hóa) dưới sự hỗ trợ, giám sát và điều tiết
(state supervision) của nhà nước là mô hình hoạt động tối ưu nhất của các
trường ĐH trên thế giới hiện nay. [30]. [65].
Ngoài các lý thuyết về mô hình trường đại học nói trên còn có Lý thuyết
hỗn hợp là tổ hợp hai mô hình “kiểm soát nhà nước” và mô hình “tự chủ đại
học tuyệt đối”. [51].
3. Khoảng trống nghiên cứu
Nghiên cứu về công tác quản trị các trường đại học NCL đang được
nhiều tác giả nghiên cứu và thực hiện với mức độ và hình thái khá khác
nhau giữa các trường. Điều này cho thấy việc thực hiện công tác quản trị
điều hành giáo dục trong các trường phụ thuộc khá nhiều vào động lực và
năng lực của cán bộ điều hành. Nhiều khía cạnh trong công tác quản trị
điều hành trong các trường đại học NCL đã được đề cập và phân tích trong
các nghiên cứu trước. Tuy nhiên, có thể tổng kết lại rằng: các nghiên cứu
trước đây chủ yếu là những nghiên cứu nhỏ, chủ yếu cho từng khía cạnh,
từng khâu và mới chỉ đề cập tới công tác quản trị trong từng lĩnh vực (chủ
yếu là quản trị tài chính và vốn sở hữu) mà chưa phân tích sâu sự tương
thích giữa quản trị tài chính, chuyên môn, nhân sự và những nhân tố khác
ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo trong quản lý giáo dục ở các trường
NCL. Trong khi đó, mức độ tương thích trong quản trị điều hành ở các
lĩnh vực này có ảnh hưởng rất lớn tới hiệu quả giáo dục.
Mặc dù hai thuật ngữ quản trị và quản lý nhìn chung có sự gần gũi và
tương tác nhưng có thể thấy rõ sự khác biệt giữa quản trị ĐH (governance)
và quản lý nhà trường (management). Đây là điều mà bản thân các trường
ĐH Việt Nam thường lúng túng bởi chưa có sự phân định rõ ràng. Hoạt
động quản trị điều hành của các trường NCL ở Việt Nam cũng có nhiều
điểm không đồng nhất. Các nghiên cứu về hiệu quả quản trị điều hành tại
các cơ sở giáo dục đại học NCL còn rất ít. Vấn đề thu hút sự quan tâm nhiều
nhất của các trường ĐH NCL hiện nay là làm sao để dung hòa lợi ích giữa
chủ đầu tư và nhà giáo dục. Các tác giả trên chủ yếu là những nghiên cứu
nhỏ lẻ, đi sâu vào từng lĩnh vực cụ thể, chưa tập trung đi sâu nghiên cứu
toàn diện về thực trạng quản trị trong các trường đại học NCL ở Việt Nam
trong thời gian gần đây để đưa ra những giải pháp đổi mới. Đây cũng chính
là khoảng trống nghiên cứu mà luận án này đi sâu nghiên cứu.
4. Mục đích nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát của Luận án là mang lại sự tiếp cận giáo dục cho
người dân, chất lượng giáo dục và hiệu
quả giáo dục cho các
trường đại học
NCL, cụ
thể là:
Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý luận về vấn đề quản trị trong các
trường đại học ngoài công lập, các mô hình quản trị trong các trường đại
8
học NCL ở Việt Nam và kinh nghiệm các nước tiên tiến trên thế giới
trong công tác quản trị các trường đại học NCL.
Thứ hai, nghiên cứu thực trạng công tác Quản trị trong các trường đại học
NCL ở Việt Nam trên bốn lĩnh vực cơ bản: Quản trị về tổ chức,nhân sự; quản
trị về đào tạo, nghiên cứu khoa học và hợp tác Quốc tế; quản trị về công tác
kiểm định, đánh giá chất lượng; quản trị về tài chính để tìm ra những thành
công, những tồn tại và nguyên nhân đang làm hạn chế chất lượng và hiệu quả
đào tạo ở các trường đại học NCL Việt Nam hiện nay;
Thứ ba, nghiên cứu đề xuất những giải pháp để đổi mới công tác Quản trị
trường đại học NCL giai đoạn 2015 – 2030 và những năm tiếp theo.
5. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu trên, luận án phải thực hiện được
những vấn đề cơ bản sau:
Thứ nhất, quản trị trong các trường đại học là gì? nó có vai trò gì trong
sự phát triển của nhà trường? vì sao cần phải đổi mới công tác quản trị trong
các trường đại học NCL?;
Thứ hai, nội dung của công tác quản trị trong các trường NCL là gì?;
Thứ ba, để thực hiện tốt công tác Quản trị trường Đại học thì cần phải có
những điều kiện gì?;
Thứ tư, Nhà nước và các trường cần làm gì đề đổi mới quản trị trong
các trường đại học NCL ở Việt Nam giai đoạn 2015 – 2030 và những
năm tiếp theo?.
6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là công tác quản trị trong các trường đại
học ngoài công lập ở Việt Nam (không bao gồm các Trường đại học 100%
vốn nước ngoài) tập trung vào bốn lĩnh vực cơ bản bao gồm: (i). Quản trị về
cơ cấu tổ chức, nhân sự; (ii). Quản trị về đào tạo, nghiên cứu khoa học và hợp
tác Quốc tế; (iii). Quản trị về kiểm định và đánh giá chất lượng; (iv). Quản trị
về tài chính trong các trường đại học ngoài công lập.
Phạm vi nghiên cứu của luận án: Luận án nghiên cứu, đánh giá thực
trạng công tác quản trị trong các trường đại học NCL ở Việt Nam giai đoạn
từ 2000 đến 2013 và đề xuất các giải pháp, kiến nghị để hoàn thiện công tác
quản trị trong các trường đại học NCL ở Việt Nam giai đoạn 2015 – 2030.
7. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả đã sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau đây:(i).Phương pháp thu thập thông tin; (ii). Nhóm các
phương pháp tổng hợp, xử lý, trình bày thông tin và kết quả nghiên cứu;
(iii).Nhóm các ph
Nhóm các phNhóm các ph
Nhóm các phươ
ươươ
ương pháp
ng pháp ng pháp
ng pháp phân tích, đánh giá, dự báo và quyết định
8. Kết cấu của luận án
Ngoài Phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo. Nội dung
chính của luận án gồm 3 chương như sau:
9
- Chương 1. Những vấn đề lý luận và kinh nghiệm quốc tế về quản trị
trong các trường đại học ngoài công lập
- Chương 2. Đánh giá thực trạng quản trị trong các trường đại học
ngoài công lập ở Việt Nam giai đoạn 2000 - 2013
- Chương 3. Một số giải pháp đổi mới quản trị trong các trường đại học
ngoài công lập ở Việt Nam giai đoạn 2015 – 2030.
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ
QUẢN TRỊ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOÀI CÔNG LẬP
1.1. Khái niệm về Quản trị trong các trường đại học ngoài công lập
1.1.1. Khái niệm về các trường đại học ngoài công lập
Theo Điều 48, Luật Giáo dục năm 2010, trường Đại học ở Việt
Nam trong hệ thống giáo dục quốc dân được tổ chức gộp thành các loại hình
sau : Trường đại học công lập, trường đại học dân lập, trường đại học tư thục,
trường đại học 100% vốn nước ngoài. Như vậy, ngoài trường đại học công lập ra
thì các trường đại học ngoài công lập gồm có các trường dân lập, bán công và tư
thục, trường đại học 100% vốn nước ngoài hoạt động chủ yếu từ nguồn vốn ngoài
ngân sách Nhà nước, thu hút các nguồn lực xã hội để làm giáo dục, tuân thủ pháp
luật hiện hành, phù hợp với Điều lệ Trường đại học Việt Nam.
1.1.2. Khái niệm về Quản trị trong các trường đại học ngoài công lập
Quản trị trường đại học và quản lý trường đại học là hai vấn đề khác
nhau. Quản trị trường đại học tập trung vào các cơ cấu và các quy trình hoạt
động của trường đại học nhằm đảm bảo: tính hiệu quả; tính hiệu lực và tính
bền vững. Đồng thời đảm bảo sự công bằng, tính minh bạch, tính trách
nhiệm và tính giải trình. Trong khi đó, quản lý trường đại học tập trung vào
các công cụ cần thiết để điều hành trường đại học.
Quản trị trường đại học được đặt ở một tầm cao hơn nhằm đảm bảo rằng
trường đại học sẽ được quản lý theo một cách thống nhất từ trên xuống dưới. Có
một mảng chung giữa hai lĩnh vực này là mảng chiến lược, một vấn đề được xem
xét cả ở cấp độ Quản trị trường đại học lẫn cấp độ quản lý trường đại học.
1.2.Nội dung quản trị trong các trường đại học ngoài công lập
1.2.1. Quản trị về cơ cấu tổ chức, nhân sự
Một trong những nội dung quan trọng trong quản trị trường đại học
ngoài công lập là quản trị về cơ cấu tổ chức, nhân sự. Nội dung quản trị các
trường đại học thể hiện mối quan hệ quyền lực
giữa Nhà nước và các trường
đại học dựa trên mối tương quan giữa năng lực quản lý tập trung của nhà nước
và năng lực tự chịu trách nhiệm của các nhà trường.
1.2.2. Quản trị về đào tạo, nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế
Luật giáo dục quy định các trường Đại học được quyền
quyết định
các hình thức tuyển sinh và số lượng tuyển phù hợp với điều kiện của trường
và quy định của Nhà nước; mở các ngành đào tạo đại học và chuyên
ngành
10
đào tạo sau đại học đã có trong danh mục ngành đào tạo của nhà
nước;
xây dựng chương trình đào tạo, kế hoạch giảng dạy và học tập cho các
ngành
đào tạo của trường trên cơ sở quy định của Nhà nước; tổ chức biên soạn,
duyệt và thẩm định các giáo trình theo chuyên ngành và các tài liệu
giảng
dạy, học tập của trường.
1.2.3. Quản trị về công tác kiểm định và đánh giá chất lượng
Bộ GD&ĐT đã ban hành Quyết định số 65/2007/QĐ-BGD&ĐT ngày 01.11.2007
quy định 10 tiêu chuẩn về đánh giá chất lượng các trường đại học cụ thể là:
Tiêu chuẩn 1: Sứ mạng và mục tiêu của trường đại học; Tiêu chuẩn 2:
Quy định về Tổ chức và quản lý; Tiêu chuẩn 3: Chương trình giáo dục; Tiêu
chuẩn 4: Hoạt động đào tạo; Tiêu chuẩn 5: Đội ngũ cán bộ quản lý, giảng
viên và nhân viên; Tiêu chuẩn 6: Người học; Tiêu chuẩn 7: Nghiên cứu
khoa học, ứng dụng, phát triển và chuyển giao công nghệ; Tiêu chuẩn 8:
Hoạt động hợp tác quốc tế; Tiêu chuẩn 9: Thư viện, trang thiết bị học tập và
cơ sở vật chất khác; Tiêu chuẩn 10: Tài chính và quản lý tài chính.
1.2.4. Quản trị về tài chính
Luật giáo dục quy định các trường đại học NCL được quyền quyết định
hoạt động
tài chính của nhà trường bao gồm các hoạt động thu, chi, quản
lý và phân
phối kết quả hoạt động tài chính, huy động vốn, quản lý các quỹ
chuyên dụng, quản lý tài sản, quản lý nợ phải trả của nhà trường, và các hoạt
động tài chính khác theo quy định của pháp luật [6].
1.3. Các nhân tố tác động đến quản trị trường đại học ngoài công lập
1.3.1. Các nhân tố bên ngoài
1.3.1.1.Vai trò của Nhà nước
Vai trò của nhà nước trong việc mở rộng quyền tự chủ của các trường đại
học NCL ở nước ta là quyền của nhà nước trong việc lựa chọn phương thức
quản lý đại học NCL nào liên quan đến mức độ tự chủ nhiều hay ít cho các
trường đại học NCL: phương thức 1: Mô hình nhà nước kiểm soát; phương
thức 2: Mô hình nhà nước giám sát; phương thức 3: Mô hình tự chủ đại học
tuyệt đối; phương thức 4: tổ hợp các phương thức 1 và 3.
1.3.2. Các nhân tố bên trong tác động đến quản trị trường đại học
1.3.2.1. Đại hội đồng cổ đông
Một trường đại học NCL có thể được sở hữu bởi một nhóm nhỏ hoặc
một số lượng lớn các cổ đông. Trong cả hai trường hợp trên, để tập trung
quyền lực và nhằm bảo vệ quyền lợi của mình thì các cổ đông đã đứng ra tổ
chức thành lập đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ). ĐHĐCĐ là cơ quan quyền
lực cao nhất của trường đại học NCL. Để bảo vệ quyền lợi của mình,
ĐHĐCĐ tổ chức bầu ra HĐQT, BKS thay mặt các cổ đông để thực thi nghị
quyết của ĐHĐCĐ, đảm bảo quyền lợi cho các nhà đầu tư.
1.3.2.2. Vai trò của Hội đồng quản trị
Vai trò và thành phần của HĐQT ở đây nói đến cơ cấu, tính đại diện,