Dự báo tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới dựa vào kích thước các đốt sống cổ

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> DỰ BÁO TIỀM NĂNG TĂNG TRƯỞNG XƯƠNG HÀM DƯỚI<br /> DỰA VÀO KÍCH THƯỚC CÁC ĐỐT SỐNG CỔ<br /> Huỳnh Thị Ngọc Châu*, Đống Khắc Thẩm**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Thành lập công thức dự báo tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới (TNTT XHD) dựa vào kích<br /> thước các đốt sống cổ phân tích trên phim đo sọ nghiêng.<br /> Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu được thực hiện trên 30 đối tượng (14 nam, 16 nữ), tuổi từ 7-17.<br /> Sự gia tăng chiều dài xương hàm dưới và đặc điểm hình thái thân các đốt sống cổ C2, C3, C4 được đánh giá theo<br /> tiêu chuẩn của Baccetti và cs. (2002) trên các phim đo sọ nghiêng ở giai đoạn CVMS I và CVMS V. Áp dụng<br /> phân tích hồi quy đa biến từng bước để xác lập công thức dự báo tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới.<br /> Kết quả và kết luận: Xác lập được công thức dự báo tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới cho cả hai<br /> giới và giới nữ. Như vậy, dựa vào kích thước đốt sống cổ có thể đánh giá được tiềm năng tăng trưởng của xương<br /> hàm dưới.<br /> Từ khóa: tăng trưởng, xương hàm dưới, đốt sống cổ<br /> <br /> ABSTRACT<br /> PREDICTING THE MANDIBULAR GROWTH POTENTIAL ON THE BASIS OF THE<br /> MEASUREMENTS OF CERVICAL VERTEBRAE<br /> Huynh Thi Ngoc Chau, Dong Khac Tham<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 2 - 2014: 54 - 60<br /> Objectives: The purpose of this study was to establish an equation to predict the mandible growth potential<br /> on the basis of the measurements of the cervical vertebrae in a single cephalometric radiograph.<br /> Methods: thirty Vietnamese subjects (14 boys, 16 girls) with two lateral cephalometric radiographs, taken at<br /> CVMS I and CVMS V, which was evaluated by using the method developed by Baccetti et al (2002). Evaluated<br /> the mandibular growth and measured the second, third and fourth cervical vertebral bodies. Formula for<br /> predicting mandibular growth potential was determined with multiple regression analysis.<br /> Results and conclusions: equations were determined to obtain mandibular growth potential on the basis of<br /> the measurements in the third and fourth cervical vertebral bodies. These results suggest that using cervical<br /> vertebral measurements might allow predicting the mandibular growth potential.<br /> Key words: growth; mandible; cervical vertebrae.<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Dự báo tiềm năng tăng trưởng xương hàm<br /> dưới góp phần cung cấp những thông tin quan<br /> trọng trong việc lập kế hoạch điều trị cũng như<br /> đánh giá sự ổn định khớp cắn sau can thiệp<br /> chỉnh hình ở trẻ vị thành niên. Y văn đã ghi nhận<br /> một số phương pháp dự báo tiềm năng tăng<br /> <br /> trưởng xương hàm dưới dựa vào các dấu hiệu<br /> trưởng thành xương trên phim tia X xương bàncổ tay của Mitani(10), Pileski(14), Sato(16).<br /> Gần đây, nhiều nghiên cứu đánh giá sự<br /> trưởng thành xương dựa vào các đốt sống<br /> cổ(5,6,7,13). Các đốt sống cổ là những xương gần hệ<br /> thống xương sọ mặt hơn các xương bàn tay.<br /> <br /> * Học viên Cao học 2011-2013 Khoa RHM, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> **Bộ môn CHRM-Khoa RHM, Đại học Y Dược TP. HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Huỳnh Thị Ngọc Châu<br /> ĐT: 0907414606<br /> <br /> 54<br /> <br /> Email: utna1986@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> Chúng cũng có những thay đổi hình thái có thể<br /> quan sát được trên phim đo sọ nghiêng trong<br /> giai đoạn tăng trưởng dậy thì. Vì vậy, một số tác<br /> giả cho rằng việc xác định tuổi xương qua các<br /> giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ trong mối<br /> liên quan với sự tăng trưởng của khối xương sọ<br /> mặt vừa hạn chế được việc chụp thêm phim tia<br /> X cho bệnh nhân vừa có thể hợp lý hơn phương<br /> pháp đánh giá tuổi xương bằng phim xương<br /> bàn-cổ tay(2).<br /> Chen F(2,3), Mito(11,12) đã thiết lập công thức dự<br /> đoán mức độ tăng trưởng chiều dài xương hàm<br /> dưới dựa vào các thông số đo đạc về kích thước<br /> hoặc tỉ lệ về kích thước của phần thân các đốt<br /> sống cổ C2, C3, C4. Tuy nhiên, nhìn chung các<br /> đặc điểm hình thái và phát triển, trong đó bao<br /> gồm cả các đặc điểm tăng trưởng có tính đặc<br /> trưng đối với mỗi dân tộc. Nghiên cứu này được<br /> thực hiện trên đối tượng người Việt Nam với các<br /> mục tiêu như sau:<br /> 1. Xác định kích thước của xương hàm dưới<br /> và thân các đốt sống cổ C2, C3, C4 ở trẻ 7-17 tuổi<br /> tại giai đoạn CVMS I và CVMS V phân chia theo<br /> Baccetti và cs. (2002).<br /> 2. Đánh giá mức độ tăng trưởng các đặc<br /> điểm nghiên cứu qua CVMS I và CVMS V.<br /> 3. Phân tích tương quan giữa kích thước thân<br /> đốt sống cổ C3, C4 ở giai đoạn CVMS I với tiềm<br /> năng tăng trưởng xương hàm dưới. Từ đó, xác<br /> lập công thức dự báo tiềm năng tăng trưởng<br /> xương hàm dưới.<br /> 4. So sánh sự khác biệt về các đặc điểm<br /> nghiên cứu giữa nam và nữ.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Các đối tượng nghiên cứu được chọn ra từ<br /> nhóm 287 trẻ của 4 trường mẫu giáo tại thành<br /> phố Hồ Chí Minh, tham gia chương trình “Theo<br /> dõi và chăm sóc răng miệng đặc biệt trong 15<br /> năm (1996-2010)” do Bộ Y Tế quản lý, được thực<br /> hiện tại Khoa Răng Hàm Mặt, Đại Học Y Dược<br /> TP.HCM.<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Có 30 trẻ (14 nam, 16 nữ) 7-17 tuổi thỏa mãn<br /> các tiêu chuẩn chọn mẫu sau: cha mẹ là người<br /> Kinh; trẻ có tình trạng sức khỏe bình thường,<br /> không có sự bất hài hòa của mặt; tương quan<br /> xương hạng I (1˚≤ANB≤5˚)(9), khớp cắn bình<br /> thường, chưa qua điều trị chỉnh hình răng mặt.<br /> Mỗi đối tượng có 2 phim đo sọ nghiêng ở<br /> giai đoạn CVMS I và CVMS V xác định theo<br /> phân loại của Baccetti và cs. (2002) với chất<br /> lượng tốt, thấy rõ hình ảnh của mô cứng, có thể<br /> quan sát được hình ảnh từ đốt sống cổ thứ 2 đến<br /> đốt sống cổ thứ 4, răng ở tư thế lồng múi tối đa<br /> và môi ở vị trí thư giãn tự nhiên.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu dọc thuần túy.<br /> Mô tả phương pháp<br /> Trên mỗi phim đo sọ nghiêng, xác định giai<br /> đoạn trưởng thành đốt sống cổ theo tiêu chuẩn<br /> của Baccetti và cs. (2002)(1). Có hai yếu tố cần lưu<br /> ý trong phân loại này là sự xuất hiện độ cong<br /> lõm ở bờ dưới và sự thay đổi hình dạng phần<br /> thân các đốt sống cổ, chỉ đánh giá bờ dưới là<br /> cong lõm khi độ sâu ≥1mm.<br /> Bảng 1: Các giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ theo<br /> Baccetti và cs. (2002)(1)<br /> - Bờ dưới của C2, C3, C4 phẳng.<br /> - Bờ dưới C2 có thể cong trong gần ½<br /> số trường hợp.<br /> CVMS I<br /> - Thân C3, C4 hình thang<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm<br /> dưới sẽ xảy ra khoảng 1 năm sau giai<br /> đoạn này.<br /> - Bờ dưới C2, C3, C4 cong.<br /> - Ít nhất một trong hai thân C3, C4 hình<br /> chữ nhật đứng, thân của đốt sống cổ<br /> còn lại hình vuông; hoặc cả hai thân<br /> CVMS V<br /> C3, C4 hình chữ nhật đứng.<br /> - Đỉnh tăng trưởng của xương hàm<br /> dưới đã xảy ra ít nhất 2 năm trước giai<br /> đoạn này.<br /> <br /> Kích thước thân đốt sống cổ: được đánh giá<br /> qua độ cong lõm bờ dưới, kích thước bờ trước,<br /> bờ sau, bờ dưới. Vị trí của các điểm mốc được<br /> mô tả bởi Hellsing (1991)(8). Từ đó, chúng tôi xác<br /> <br /> 55<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> định điểm chuẩn và thực hiện các phép đo như<br /> trình bày trong bảng 2.<br /> - C2p, C2m, C2a: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C2.<br /> - C3up, C3ua: điểm trên nhất của bờ sau và<br /> bờ trước thân C3.<br /> - C3lp, C3m, C3la: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C3.<br /> - C4up, C4ua: điểm trên nhất của bờ sau và<br /> bờ trước thân C4.<br /> - C4lp, C4m, C4la: điểm sau nhất, sâu nhất và<br /> trước nhất trên bờ dưới thân C4.<br /> <br /> Hình 1: Các điểm chuẩn của thân các đốt sống cổ C2,<br /> C3, C4 xác định trên phim đo sọ nghiêng.<br /> Nguồn Hellsing (1991)(8)<br /> <br /> Bảng 2: Các biến số đo đạc trên thân các đốt sống cổ C2, C3, C4<br /> STT<br /> <br /> Biến<br /> <br /> Tên biến-Đơn vị<br /> <br /> 1<br /> <br /> C2Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C2 (mm)<br /> <br /> 2<br /> <br /> C3Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C3 (mm)<br /> <br /> 3<br /> <br /> C4Conc<br /> <br /> Độ cong lõm bờ dưới C4 (mm)<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> <br /> AH3<br /> Bờ trước C3 (mm)<br /> PH3<br /> Bờ sau C3 (mm)<br /> AP3<br /> Bờ dưới C3 (mm)<br /> AH4<br /> Bờ trước C4 (mm)<br /> PH4<br /> Bờ sau C4 (mm)<br /> AP4<br /> Bờ dưới C3 (mm)<br /> C3BAR Tỉ lệ giữa bờ dưới và bờ trước của thân C3<br /> C3PAR Tỉ lệ giữa bờ sau và bờ trước của thân C3<br /> C4BAR Tỉ lệ giữa bờ dưới và bờ trước của thân C4<br /> C4PAR Tỉ lệ giữa bờ sau và bờ trước của thân C4<br /> <br /> Kích thước xương hàm dưới<br /> - Điểm Articulare (Ar): giao điểm giữa bờ sau<br /> nhánh đứng xương hàm dưới và bờ dưới của<br /> nền sọ sau (phần xương chẩm).<br /> <br /> Cách đo<br /> Khoảng cách từ đường nối C2p và C2a với<br /> C2m<br /> Khoảng cách từ đường nối C3lp và C3la<br /> với C3m<br /> Khoảng cách từ đường nối C4lp và C4la<br /> với C4m<br /> Khoảng cách giữa C3ua và C3la<br /> Khoảng cách giữa C3up và C3lp<br /> Khoảng cách giữa C3la và C3lp<br /> Khoảng cách giữa C4ua và C4la<br /> Khoảng cách giữa C4up và C4lp<br /> Khoảng cách giữa C4la và C4lp<br /> AP3/AH3<br /> PH3/AH3<br /> AP4/AH4<br /> PH4/AH4<br /> <br /> Loại biến<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> <br /> - Điểm Gonion (Go): điểm sau nhất và dưới<br /> nhất của góc hàm dưới.<br /> - Điểm Gnathion (Gn): điểm trước nhất và<br /> dưới nhất của cằm.<br /> <br /> Bảng 3: Các biến số của xương hàm dưới<br /> Biến<br /> Ar-Gn<br /> Góc Go<br /> TNTT XHD<br /> <br /> Tên biến-Đơn vị<br /> Chiều dài tương đối xương hàm dưới (mm)<br /> Góc tạo bởi hai đường thẳng Ar-Go và Go-Gn (°)<br /> Tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới (mm)<br /> TNTT XHD = Ar-Gn (CVMS V) – Ar-Gn (CVMS I)<br /> <br /> Dụng cụ<br /> Đối với các kích thước, dùng thước kẹp điện<br /> tử (Electronic Digital Caliper) có độ nhạy 0,01<br /> mm. Đối với các số đo góc, dùng thước đo góc<br /> chuyên dụng (Hiệu Ormco Sybron).<br /> <br /> 56<br /> <br /> Loại biến<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> Định lượng, liên tục<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> Phần mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> Thống kê mô tả<br /> Trung bình và độ lệch chuẩn.<br /> <br /> Chuyên Đề Răng Hàm Mặt<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> Thống kê suy lý<br /> Kiểm định sự khác biệt giữa nam và nữ<br /> dùng phép kiểm t-test 2 mẫu độc lập hay MannWhitney, giữa giai đoạn đầu (CVMS I) và giai<br /> đoạn cuối (CVMS V) dùng phép kiểm t-test bắt<br /> cặp hay Wilcoxon. Dùng phương pháp hồi quy<br /> đa biến từng bước để xác lập công thức dự báo<br /> tiềm năng tăng trưởng xương hàm dưới.<br /> Tất cả các phép kiểm có độ tin cậy 95%.<br /> <br /> Đánh giá sự tăng trưởng<br /> - Mức gia tăng toàn thể: là hiệu số của giá trị<br /> trung bình một số đo kích thước ở giai đoạn<br /> CVMS V với giá trị trung bình của số đo kích<br /> thước đó tại giai đoạn CVMS I, tính bằng mm<br /> đối với kích thước và độ (°) cho số đo góc.<br /> - Tỉ lệ tăng trưởng toàn thể (%): là tỉ lệ phần<br /> trăm của khác biệt toàn thể so với giai đoạn<br /> CVMS I. Được tính theo công thức: (mức gia<br /> tăng toàn thể x 100) / giá trị trung bình tại giai<br /> đoạn CVMS I.<br /> Quá trình xác định các giai đoạn trưởng<br /> thành đốt sống cổ và đo đạc được định chuẩn và<br /> thưc hiện bởi cùng một người. Sau hai tuần, rút<br /> ngẫu nhiên 40 phim, xác định giai đoạn trưởng<br /> thành đốt sống cổ và đo lại lần hai. Tương quan<br /> giữa hai lần đo >0,959 và chỉ số Kappa giữa hai<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> lần đánh giá giai đoạn trưởng thành đốt sống cổ<br /> >0,81. Như vậy, các phép đo và đánh giá có độ<br /> kiên định cao, đảm bảo tính tin cậy của số liệu.<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> So với giai đoạn CVMS I, tuổi của các đối<br /> tượng nghiên cứu ở CVMS V có sự gia tăng rất<br /> rõ rệt (p