EPEO - Di sản nào để lại

EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i?<br /> <br /> NguyÔn thõa hû(*)<br /> <br /> §−îc thµnh lËp ë ViÖt Nam vµo ®Çu thÕ kû XX, ViÖn ViÔn §«ng B¸c cæ (Ðcole<br /> française d’Extrªme-Orient - EFEO) vµ tê tËp san BEFEO uy tÝn thÕ giíi ®Õn<br /> nay ®· trªn tr¨m n¨m. C¸c häc gi¶ tiÒn bèi Ph¸p-ViÖt cña EFEO lµ nh÷ng tÊm<br /> g−¬ng s¸ng vÒ phÈm chÊt cña ng−êi trÝ thøc ch©n chÝnh, vÒ lßng say mª hiÕn<br /> th©n cho khoa häc, tinh thÇn ®éc lËp vµ tù do trÝ tuÖ.<br /> EFEO ®· ®Ó l¹i di s¶n nµo cho chóng ta? Tr−íc hÕt, ®ã lµ mét gia tµi ®å sé víi<br /> nh÷ng d÷ liÖu th«ng tin phong phó vÒ lÞch sö vµ v¨n hãa ViÖt Nam còng nh−<br /> vÒ §«ng ph−¬ng häc. EFEO cßn ®Ó l¹i cho chóng ta mét quan ®iÓm cÊp tiÕn vÒ<br /> häc thuËt, ®ã lµ nguyªn t¾c vµ b¶n lÜnh trung thùc trong khoa häc, kÕt hîp<br /> gi÷a nghiªn cøu vÜ m« vµ vi m«, tæng hîp kh¸i qu¸t vµ ph©n tÝch chuyªn s©u,<br /> chó träng viÖc trao ®æi hîp t¸c quèc tÕ. ¸p dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu míi<br /> còng lµ mét di s¶n cña EFEO. Qu¸n triÖt tinh thÇn thùc chøng, bæ sung nguån<br /> th− tÞch b»ng nguån d÷ liÖu nghiªn cøu thùc ®Þa (in situ), c¸ch tiÕp cËn liªn-<br /> xuyªn ngµnh ®a lÜnh vùc lµ nh÷ng kinh nghiÖm rÊt ®¸ng tham kh¶o tõ EFEO.<br /> <br /> <br /> 1. LÞch sö vèn kh«ng ®¬n gi¶n. LÞch c¸ch m¹ng sau nµy l¹i thãa m¹ kh«ng<br /> sö ®−îc viÕt ra l¹i cµng kh«ng ®¬n gi¶n tiÕc lêi vÒ nh÷ng hµnh ®éng ¸p bøc bãc<br /> h¬n. §ã lµ mét ng«i nhµ cã nhiÒu cöa sæ. lét cña chÕ ®é thùc d©n Ph¸p víi nh÷ng<br /> Tõ bªn ngoµi vµ tïy theo tõng vÞ trÝ gãc chøng cø chÝnh x¸c, nh−ng ®«i khi cã<br /> nh×n, ng−êi quan s¸t cã thÓ thu l−îm phÇn mét chiÒu, ®¸nh ®ång.(Ngµy nay,<br /> ®−îc nh÷ng c¶nh trÝ kh¸c nhau, nhËn víi mét ®é lïi thêi gian ®ñ chÝn muåi,<br /> thÊy ®−îc nh÷ng gam mµu s¸ng tèi víi nh÷ng nhËn thøc khoa häc míi cïng<br /> kh¸c nhau, thËm chÝ t−¬ng ph¶n nhau. mét c¸ch tiÕp cËn phøc hîp ®a chiÒu,<br /> Mét b¶n tæng kÕt ®¸nh gi¸ c«ng b»ng, chóng ta cã thÓ b×nh tÜnh nh×n l¹i ®Ó<br /> ®óng ®¾n vÒ thêi thuéc Ph¸p lµ mét ®¸nh gi¸ mét c¸ch trung thùc, kh¸ch<br /> trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy. Buæi quan h¬n.<br /> ®Çu, nh÷ng quan chøc vµ nh÷ng nhµ C¸c t¸c gi¶ P. Brocheux vµ D.<br /> chÐp sö thùc d©n th−êng chän läc ra HÐmery ®· cã lý khi nãi r»ng c¸c hµnh<br /> mét sè sù kiÖn cã thùc nh−ng kh«ng ®éng cña ng−êi Ph¸p t¹i §«ng D−¬ng lµ<br /> toµn diÖn, ®Ó hÕt lêi t¸n tông vÒ nh÷ng mét “c«ng cuéc thùc d©n mËp mê” (la<br /> thµnh tùu khai hãa v¨n minh mµ ng−êi colonisation ambiguë) (P. Brocheux &<br /> Ph¸p mang l¹i cho ViÖt Nam - mét xø<br /> së tr−íc ®ã cßn l¹c hËu tr× trÖ. Ng−îc PGS.TS., Tr−êng §¹i häc KHXH&NV, §¹i häc<br /> (*)<br /> <br /> l¹i, nh÷ng chiÕn sÜ vµ nh÷ng nhµ viÕt sö Quèc gia Hµ Néi.<br /> EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i? 15<br /> <br /> D. Hemery, 1994). Nh×n chung, trªn Hai n¨m sau, Ph¸i bé ®−îc ®æi tªn<br /> mét ph«ng nÒn tèi x¸m, vÉn lÊp l¸nh thµnh EFEO theo NghÞ ®Þnh ngµy<br /> nh÷ng ®iÓm s¸ng, mµ EFEO lµ mét 20/1/1900 cña Toµn quyÒn §«ng D−¬ng.<br /> tr−êng hîp tiªu biÓu. §iÒu 1 cña NghÞ ®Þnh viÕt:<br /> TiÒn th©n cña EFEO lµ Ph¸i bé “Ph¸i bé Th−êng trùc Kh¶o cæ §«ng<br /> Th−êng trùc Kh¶o cæ §«ng D−¬ng D−¬ng ®−îc thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh<br /> (Mission archÐologique permanente de ngµy 15/12/1898, ®Æt d−íi quyÒn kiÓm<br /> l’Indochine), ®−îc thµnh lËp theo NghÞ so¸t khoa häc cña Hµn l©m V¨n kh¾c vµ<br /> ®Þnh cña Toµn quyÒn §«ng D−¬ng Paul Mü v¨n (AcadÐmie des inscriptions et<br /> Doumer ngµy 15/12/1898. §Ó tËp hîp belles lettres) thuéc ViÖn Hµn l©m Ph¸p<br /> nh÷ng th«ng tin d÷ liÖu chuyªn s©u (Institut de France) tõ nay ®æi tªn<br /> phôc vô cho mét cuéc khai th¸c thuéc thµnh Tr−êng (ViÖn) Ph¸p quèc ViÔn<br /> ®Þa bµi b¶n, cã tÇm nh×n xa vµ quy m« §«ng B¸c cæ (Ðcole Française<br /> (*)<br /> lín, Paul Doumer - mét Toµn quyÒn d’Extrªme-Orient) .<br /> n¨ng ®éng vµ nhiÒu tham väng, nhËn Tæ chøc nµy tiÕp tôc ®−îc qu¶n lý<br /> thÊy cÇn ph¶i t×m hiÓu mét c¸ch khoa theo nh÷ng ®iÒu kho¶n cña NghÞ ®Þnh<br /> häc, hÖ thèng vµ toµn diÖn vÒ lÞch sö, thµnh lËp vµ nh÷ng nghÞ ®Þnh tiÕp sau<br /> ng«n ng÷, v¨n hãa cña xø thuéc ®Þa. liªn quan ®Õn chøc n¨ng cña nã”<br /> Ph¸i bé ra ®êi phôc vô cho môc ®Ých ®ã. (Bulletin officiel de l’Indochine, 2Ìme<br /> Louis Finot, Phã Gi¸m ®èc tr−êng Cao partie, 1900, p.52).<br /> häc Thùc hµnh Paris, ®−îc Hµn l©m Toµn quyÒn Paul Doumer, ng−êi cã<br /> V¨n kh¾c vµ Mü v¨n ®Ò cö bæ nhiÖm s¸ng kiÕn ®æi tªn, gi¶i thÝch r»ng tªn<br /> lµm vÞ Gi¸m ®èc ®Çu tiªn cña Ph¸i bé gäi “Ph¸i bé Th−êng trùc Kh¶o cæ”<br /> víi trô së ®Æt t¹i Sµi Gßn. tr−íc kia lµ thiÕu chÝnh x¸c vÒ mÆt<br /> khoa häc. Tuy nhiªn, tªn gäi míi lµ<br /> §iÒu 2 cña NghÞ ®Þnh trªn ghi râ:<br /> “Tr−êng” (Ðcole) l¹i còng g©y cho ng−êi<br /> “Ph¸i bé cã môc ®Ých:<br /> ta sù hiÓu lÇm (v× chøc n¨ng chÝnh cña<br /> 1, TiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc khai nã kh«ng ph¶i lµ mét c¬ së gi¶ng d¹y,<br /> th¸c kh¶o s¸t vÒ kh¶o cæ, ng÷ ng«n cña mµ lµ mét viÖn nghiªn cøu). N¨m 1902,<br /> b¸n ®¶o §«ng D−¬ng nh»m t¹o ra mäi trô së cña EFEO ®−îc chuyÓn tõ Sµi<br /> ph−¬ng tiÖn thuËn lîi ®Ó t×m hiÓu vÒ Gßn ra Hµ Néi.<br /> lÞch sö, c¸c di tÝch vµ c¸c ph−¬ng ng÷<br /> Nh÷ng nghiªn cøu sinh ®−îc cÊp<br /> trong xø.<br /> häc bæng ®Çu tiªn cña EFEO lµ H.<br /> 2, Gãp phÇn nghiªn cøu häc thuËt Parmentier, H. Maspero, J. Bloch vµ G.<br /> chuyªn s©u c¸c khu vùc vµ nh÷ng nÒn CoedÌs (G. CoedÌs sau nµy ®· trë<br /> v¨n minh l©n cËn nh− Ên §é, Trung thµnh Gi¸m ®èc EFEO). Ban ®Çu, trùc<br /> Quèc, M· Lai,vv...” (Bulletin officiel de thuéc EFEO cã mét th− viÖn chuyªn<br /> l’Indochine, 1re partie, 1899, p.19). ngµnh víi nhiÒu tµi liÖu quý hiÕm vµ<br /> XuÊt ph¸t tõ mét ®éng c¬ chÝnh trÞ, mét b¶o tµng. Sau nµy, EFEO cã 4 viÖn<br /> nh−ng ngay tõ buæi ®Çu, tæ chøc häc<br /> thuËt nµy ®· mang chøc n¨ng nghiªn<br /> cøu khoa häc chuyªn s©u, liªn ngµnh vµ (*)<br /> Sau nµy th−êng ®−îc gäi lµ ViÖn ViÔn §«ng<br /> tiÕp cËn hÖ thèng khu vùc häc. B¸c cæ - EFEO.<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2014<br /> <br /> <br /> ®Æt ë Hµ Néi, §µ N½ng, Sµi Gßn vµ Excursions et Reconnaisances, Journal<br /> Phnom Penh. Asiatique..., c¸c tËp san t¹p chÝ khoa<br /> C¸c Gi¸m ®èc cña EFEO tõ buæi häc næi tiÕng nhÊt ®−îc EFEO l−u tr÷ cã<br /> ®Çu thµnh lËp cho ®Õn n¨m 1955 lÇn thÓ kÓ ®Õn lµ: Bulletin de l’Ðcole<br /> l−ît lµ: Louis Finot (1898), Alfred d’Extrªme-Orient, Revue Indochinoise,<br /> Foucher (1905), Claude-EugÌne Maitre Bulletin des Amis du Vieux HuÐ,<br /> (1908), Louis Finot (lÇn thø hai: 1920), Bulletin des Ðtudes Indochinoises...<br /> LÐonard Aurousseau (1926), George EFEO còng xuÊt b¶n nh÷ng Ên phÈm<br /> CoedÌs (1929), Paul LÐvy (1947). N¨m cña riªng m×nh nh− BEFEO (Bulletin de<br /> 1954-1955, Maurice Durand cã mét thêi l'École française d'Extrême-Orient),<br /> gian phô tr¸ch EFEO, tr−íc khi trô së PEFEO (Publications de l’EFEO). TËp<br /> EFEO rêi khái Hµ Néi vµ trë vÒ Ph¸p. XXIV cña PEFEO lµ chuyªn kh¶o Le<br /> N¨m 1993, EFEO chÝnh thøc quay Thanh Hoa cña Charles Robequain<br /> trë l¹i ViÖt Nam víi chøc n¨ng cña mét (1929) vµ tËp XXVII lµ chuyªn kh¶o Les<br /> c©y cÇu nèi gi÷a hai nÒn v¨n hãa Ph¸p- Paysans du Delta Tonkinois cña Pierre<br /> ViÖt. ViÖn ®Æt trô së chÝnh t¹i Hµ Néi, Gourou (1936).<br /> n¨m 2011 cã thªm mét chi nh¸nh ë BEFEO lµ tËp san tam c¸ nguyÖt<br /> thµnh phè Hå ChÝ Minh. (còng cã lóc lµ lôc c¸ nguyÖt), mçi n¨m<br /> 2. Sau h¬n mét thÕ kû ho¹t ®éng ®ãng thµnh mét tËp, tõ 400 ®Õn 1.000<br /> nghiªn cøu khoa häc, EFEO ®· ®Ó l¹i trang. TËp I Ên hµnh n¨m 1901. Lóc<br /> cho chóng ta mét gia tµi ®å sé víi nh÷ng ®ã, trô së EFEO ë Sµi Gßn, nh−ng Ban<br /> d÷ liÖu th«ng tin phong phó vÒ lÞch sö Gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh cho in t¹i nhµ in<br /> vµ v¨n hãa ViÖt Nam còng nh− vÒ §«ng Schneider ë Hµ Néi, v× ë ®©y míi cã<br /> ph−¬ng häc. §©y lµ kho tµi s¶n quý gi¸ nh÷ng m¸y mãc thiÕt bÞ in Ên tèi t©n.<br /> bao gåm nh÷ng b¶n th¶o, Ên phÈm, b¶n Ngay trong lêi phi lé cña sè ®Çu tiªn,<br /> ®å, v¨n bia, hiÖn vËt b¶o tµng, di tÝch Ban biªn tËp ®· chñ tr−¬ng mét<br /> b¶o tån vµ hµng ngµn c«ng tr×nh nghiªn ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng hîp hÖ<br /> cøu, gãp phÇn x©y dùng nÒn t¶ng cho thèng liªn ngµnh, kÕt nèi vµ so s¸nh<br /> c¸c ngµnh khoa häc x· héi-nh©n v¨n vµ mäi mÆt ®êi sèng cña nh÷ng quèc gia<br /> v¨n hãa-nghÖ thuËt ViÖt Nam thêi cËn kh¸c nhau trong mét tæng thÓ khu vùc.<br /> hiÖn ®¹i. TËp san còng nhÊn m¹nh ®Õn viÖc<br /> Ngoµi kho s¸ch phong phó viÕt vÒ kh¶o s¸t ®iÒn d· mang tÝnh thùc<br /> lÞch sö v¨n hãa c¸c n−íc §«ng D−¬ng vµ chøng, trùc tiÕp ®Õn tõng ®Þa ®iÓm vµ<br /> ch©u ¸ b»ng c¸c ng«n ng÷ Latinh, di tÝch ®−îc nghiªn cøu.<br /> Slave, H¸n-N«m, NhËt, Ên, EFEO cßn BEFEO xuÊt b¶n ®Òu kú hµng n¨m<br /> l−u tr÷ rÊt nhiÒu c¸c lo¹i b¸o, t¹p chÝ vµ cho tíi tËp XLIII (1943). Do “nh÷ng biÕn<br /> tËp san khoa häc quèc tÕ, “cã tíi 460 tªn cè x¶y ra ë §«ng D−¬ng”, tËp san ng−ng<br /> c¸c Ên phÈm ®Þnh kú ch÷ Latinh víi h¬n xuÊt b¶n cho ®Õn n¨m 1951 míi xuÊt<br /> 30.000 sè, trong ®ã Ên phÈm ®Þnh kú hiÖn l¹i bé míi, in liÒn trong n¨m ®ã ba<br /> tiÕng ViÖt cã 48 tªn, ®−îc ®ãng thµnh tËp 44-1, 44-2 vµ 45-1. Tõ ®ã, tËp san<br /> kho¶ng 6.000 tËp” (TrÇn ThÞ KiÒu Nga, ®−îc tiÕp tôc xuÊt b¶n cho tíi ngµy nay.<br /> 2013). Ngoµi nh÷ng Ên phÈm dµnh cho Tuy ®−îc gi¶i thÝch lµ sau kû niÖm 50<br /> c¸c nhµ nghiªn cøu chuyªn s©u nh− n¨m, EFEO ®· ®−îc c¶i tæ, “më ra mét<br /> EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i? 17<br /> <br /> chøc n¨ng ho¹t ®éng míi, theo mét c«ng häc, nh÷ng homo academicus (con ng−êi<br /> thøc hoµn toµn kh¸c tr−íc” (cã thªm häc thuËt - nh− ch÷ dïng cña Laurent<br /> mét sè bµi nghiªn cøu vÒ lÞch sö cËn Dartingues) (Laurent Dartingues, 2012,<br /> hiÖn ®¹i), nh−ng nh×n chung, trong giai tr.45) - b−íc vµo sù nghiÖp khi tuæi ®êi<br /> ®o¹n hai, ng−êi ta thÊy Ýt cã nh÷ng bµi cßn rÊt trÎ, nh−: Paul Pelliot (21 tuæi),<br /> nghiªn cøu víi chÊt l−îng thËt xuÊt s¾c Henri MaspÐro (25 tuæi), Henri<br /> nh− trong giai ®o¹n ®Çu. Thêi gian xuÊt Parmentier (29 tuæi), Jules Bloch (25<br /> b¶n còng kh«ng thËt ®Òu nh− tr−íc tuæi), Georges CoedÌs (25 tuæi). Louis<br /> (hiÖn nay lµ 2 n¨m 2 tËp ghÐp mét). Mét Finot nhËn chøc vô ®øng ®Çu Ph¸i bé<br /> trong nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ lµ do, Th−êng trùc Kh¶o cæ §«ng D−¬ng khi<br /> mét mÆt, ®éi ngò nh÷ng häc gi¶ §«ng míi 34 tuæi vµ LÐonard Aurousseau trë<br /> ph−¬ng häc ng−êi Ph¸p trong thêi kú thµnh Gi¸m ®èc EFEO khi 38 tuæi.<br /> hËu thuéc ®Þa ®· phÇn nµo gi¶m ®i, mÆt Cã nh÷ng tr−êng hîp nhiÒu ng−êi lµ<br /> kh¸c, do tr×nh ®é häc thuËt t¨ng lªn, c¸c thµnh viªn trong mét gia ®×nh ®·<br /> nªn yªu cÇu tháa m·n cña ng−êi ®äc cïng ®ãng gãp cèng hiÕn cho EFEO.<br /> còng ®−îc n©ng cao h¬n. Chuyªn gia §«ng ph−¬ng häc Henri<br /> ThËt khã ®Ó liÖt kª ®Çy ®ñ nh÷ng Maspero (1883-1945) - víi nh÷ng bµi<br /> c«ng tr×nh khoa häc rÊt ®a d¹ng, phong nghiªn cøu kinh ®iÓn vÒ ®Þa lý, lÞch sö<br /> phó vµ danh s¸ch ®éi ngò c¸c t¸c gi¶ lµ ViÖt Nam thêi cæ trung ®¹i - lµ em ruét<br /> nh÷ng thµnh viªn vÜnh viÔn hoÆc c¸c Georges Maspero (1872-1942), t¸c gi¶<br /> thµnh viªn cã thêi h¹n, thµnh viªn danh cuèn Le Royaume de Champa næi tiÕng.<br /> dù hoÆc c¸c th«ng tÊn viªn, céng t¸c Henri Parmentier (1871-1949) - tèt<br /> viªn cña EFEO. Chóng ta cã thÓ tham nghiÖp tõ ng«i tr−êng danh gi¸ Ðcole<br /> kh¶o trong nhiÒu th− môc ®· ®−îc lËp des Beaux-Arts de Paris, chuyªn gia<br /> ra (trong ®ã cã b¶n th− môc cña NguyÔn kh¶o cæ häc, kiÕn tróc xuÊt s¾c - cã vî lµ<br /> V¨n Tè) (Xem: Nguyen Van To, 1921; n÷ nhµ b¸o, v¨n sÜ tµi hoa Jeanne<br /> Bibliographie EFEO, 1948; “Table des Leuba (1882-1979). Hä ®· cïng nhau<br /> matiÌres”, BEFEO, 1952-1992, g¾n bã trong sù nghiÖp nghiªn cøu vµ<br /> aafv.org). §Õn nay, §¹i häc Lyon cña m« t¶ c¸c th¸p Ch¨m(*).<br /> Ph¸p ®· sè hãa 107 sè tËp san cña §Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ c¸c n÷<br /> EFEO, ®−a lªn trang persee.fr vµ chóng chuyªn gia trong ®éi ngò c¸c nhµ khoa<br /> ta cã thÓ tiÕp cËn kh¸ dÔ dµng (*). häc cña EFEO. §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn<br /> 3. §iÒu quan träng nhÊt cÇn nhÊn Madeleine Colani (1866-1943), bµ hÇu<br /> m¹nh chÝnh lµ nh÷ng tÊm g−¬ng vÒ nh− suèt ®êi lÆn léi g¾n bã víi nh÷ng<br /> phÈm chÊt nh©n c¸ch vµ tinh thÇn, nghÞ c«ng tr×nh khai quËt vµ nghiªn cøu c¸c<br /> lùc lao ®éng khoa häc cña ®éi ngò c¸c di chØ kh¶o cæ häc thêi ®¹i ®å ®¸ ë<br /> nhµ khoa häc lµm viÖc cho EFEO ®· ®Ó nh÷ng vïng nói B¾c S¬n, Hßa B×nh vµ<br /> l¹i cho chóng ta. §ã ®Òu lµ nh÷ng ng−êi C¸nh ®ång Chum (Lµo), vµ d−êng nh−<br /> trÝ thøc ch©n chÝnh, nhiÖt t×nh say mª quªn c¶ viÖc lËp gia ®×nh. Khi míi ®Õn<br /> víi lao ®éng nghiªn cøu, s¸ng t¹o khoa Hµ Néi, bµ tõng lµ gi¸o viªn tiÓu häc råi<br /> gi¸o s− trung häc tr−êng LycÐe Albert<br /> <br /> Trang gallica.bnf.fr còng cã bé s−u tËp<br /> (*) (*)<br /> B¶o tµng Ch¨m §µ N½ng tr−íc ®©y mang tªn<br /> BEFEO, nh−ng kh«ng ®Çy ®ñ b»ng persee.fr. B¶o tµng Parmentier.<br /> 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2014<br /> <br /> <br /> Sarraut. Sau ®ã bµ tiÕp tôc häc vµ b¶o Auguste Bonifacy, vÒ ng−êi Th−îng cña<br /> vÖ häc vÞ tiÕn sÜ, trë thµnh nhµ nghiªn Henri Maitre(*).<br /> cøu cña Së §Þa chÊt §«ng D−¬ng. Bµ HÇu hÕt nh÷ng nhµ khoa häc cña<br /> lµm viÖc cho EFEO cho ®Õn cuèi ®êi. Bµ EFEO, cïng víi lßng say mª nghiªn<br /> mÊt n¨m 1943 t¹i Hµ Néi. cøu, ®· tá ra lµ nh÷ng nhµ trÝ thøc ch©n<br /> TiÕp ®Õn lµ Suzanne KarpelÌs (1890- chÝnh, cã phÈm chÊt vµ b¶n lÜnh trong<br /> 1968), mét g−¬ng mÆt cña ng−êi trÝ thøc viÖc b¶o vÖ t− duy ®éc lËp vµ quyÒn tù<br /> kiªn c−êng chèng l¹i c−êng quyÒn. Bµ do häc thuËt, ®Êu tranh chèng l¹i søc Ðp<br /> tõng lµ sinh viªn tr−êng Cao häc Thùc vµ sù can thiÖp cña nhµ cÇm quyÒn. VÒ<br /> hµnh Paris, häc trß cña c¸c häc gi¶ lín vÊn ®Ò nµy, cuèn Dictionnaire des<br /> Sylvain LÐvi vµ Louis Finot. N¨m 1922, orientalistes de langue française (2012)<br /> bµ sang Hµ Néi lµm viÖc t¹i EFEO. Bµ ®· ghi:<br /> g¾n bã víi viÖc nghiªn cøu ch÷ Ph¹n vµ “Lóc ®Çu, mét sè nh÷ng bµi b×nh<br /> PhËt gi¸o, lµ chuyªn gia phô tr¸ch ViÖn luËn thêi sù chÝnh trÞ cña c¸c nhµ<br /> PhËt häc Cao Miªn. N¨m 1941, KarpelÌs nghiªn cøu bÞ phª ph¸n lµ tù do th¸i<br /> bÞ chÝnh quyÒn Vichy cña Ph¸p sa th¶i v× qu¸, sau dÇn dÇn ®· bÞ cÊm ®¨ng trªn<br /> cã nguån gèc Do Th¸i vµ th¸i ®é chèng tËp san BEFEO... EFEO còng ®· ph¶i<br /> thùc d©n ph¸t xÝt, nh−ng sau ®ã, n¨m høng chÞu nh÷ng lêi ®¶ kÝch m¹nh mÏ<br /> 1945, khi chiÕn tranh kÕt thóc, bµ ®· tõ giíi quan chøc thuéc ®Þa b¶o thñ,<br /> ®−îc lµm viÖc trë l¹i. nh÷ng ng−êi cho r»ng ngµnh §«ng<br /> Mét n÷ häc gi¶ kh¸c tõng lµm viÖc ph−¬ng häc ph¶i lÊy l¹i “sù trong s¸ng<br /> víi EFEO lµ nhµ d©n téc häc Jeanne ban ®Çu cña nh÷ng nhµ nghiÖp d−” vµ<br /> Cuisinier (1890-1964) mµ tªn tuæi ®· c«ng kÝch nh÷ng häc gi¶ EFEO”<br /> quen thuéc víi giíi häc thuËt ViÖt Nam (Dictionnaire des orientalistes de langue<br /> vµ ®−îc ®¸nh gi¸ cao. Bµ lµ chuyªn gia française, 2012)(**). ChiÕn dÞch ®¶ kÝch<br /> vÒ téc ng−êi M−êng, kÕt hîp nh÷ng P. Pelliot khi «ng ®−îc ®Ò cö vµo CollÌge<br /> nghiªn cøu ®Þa lý nh©n v¨n víi x· héi de France vµ vô b·i chøc Suzanne<br /> häc, ®Æc biÖt lµ vai trß cña nghÖ thuËt KarpelÌs lµ nh÷ng minh chøng cho sù<br /> biÓu diÔn trong c¸c nghi lÔ cóng tÕ. can thiÖp th« b¹o cña chÝnh trÞ vµo häc<br /> Cuisinier cã mét nghÞ lùc vµ søc lµm thuËt trong lÞch sö EFEO.<br /> viÖc phi th−êng. Trong nh÷ng n¨m Georges Boudarel nhËn xÐt vÒ th¸i<br /> th¸ng cuèi ®êi, tuy tuæi cao søc yÕu (74 ®é chÝnh trÞ cña tr−êng ph¸i häc thuËt<br /> tuæi), bµ vÉn tiÕp tôc lµm viÖc ®Ó hoµn EFEO: “Tr−íc n¨m 1900, chÝnh quyÒn<br /> thµnh nh÷ng nghiªn cøu cuèi cïng cña qu©n sù ®· ca tông viÖc dïng d©n téc<br /> m×nh, “thËm chÝ cho ®Õn tËn ®ªm tr−íc häc ®Ó trî gióp cho c«ng cuéc chinh<br /> ngµy bµ mÊt” (J.Filliozat, 1966, tr.53). phôc vµ b×nh ®Þnh xø së, vµ ngµnh §«ng<br /> Trong lÜnh vùc nghiªn cøu d©n téc (*)<br /> Henri Maitre lµ t¸c gi¶ cuèn s¸ch næi tiÕng Les<br /> häc, ngoµi c¸c nhµ nghiªn cøu cßn cã sù Jungles Moi (1912) (b¶n dÞch tiÕng ViÖt: Rõng<br /> ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña mét sè sÜ quan vµ ng−êi Th−îng). N¨m 1914, «ng ®· bÞ chÝnh<br /> quan cai trÞ ®Þa ph−¬ng ng−êi Ph¸p say nh÷ng téc ng−êi thiÓu sè giÕt chÕt.<br /> mª víi c«ng viÖc cña mét häc gi¶, nh−<br /> (**)<br /> DÉn theo: Piere SingaravÐlou (1999), L’Ðcole<br /> française d’Extrªme-Orient ou l’institution des<br /> nh÷ng nghiªn cøu vÒ ng−êi M−êng cña marges. Essai d’histoire sociale et politique de la<br /> Pierre Grossin, vÒ ng−êi Dao cña science coloniale, Harmattan, Paris.<br /> EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i? 19<br /> <br /> ph−¬ng häc ®· ®−îc coi lµ ®¸p øng thøc trÎ h¨ng h¸i, n¨ng ®éng, ®· thõa<br /> nh÷ng nhu cÇu cña nhµ cÇm quyÒn. h−ëng nh÷ng truyÒn thèng vµ nh÷ng<br /> Nh−ng tõ sau 1900, EFEO ®· t¹o nªn nguån c¶m høng cña c¸c trµo l−u khoa<br /> mét b−íc ngoÆt, viÖc nghiªn cøu trë nªn häc duy lý, khai s¸ng vµ d©n chñ nh©n<br /> thuÇn tóy h¬n vµ kh«ng bÞ chÝnh trÞ quyÒn tõ chÝnh quèc Ph¸p vµ ch©u ¢u.<br /> hãa” (G. Boudarel, 1976)(*). Tr−êng ph¸i EFEO rÊt coi träng<br /> 4. Cïng víi nh÷ng tÊm g−¬ng vÒ nh÷ng t− liÖu thùc chøng vµ c«ng t¸c<br /> phÈm chÊt vµ nh©n c¸ch cña nhµ trÝ nghiªn cøu thùc ®Þa (in situ). §èi víi sö<br /> thøc, EFEO còng më ra nh÷ng lèi ®i liÖu th− tÞch(*), cÇn dÉn nguån xuÊt xø<br /> míi mÎ vÒ quan ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ. §èi víi t− liÖu kh¶o<br /> luËn khoa häc. cæ ph¶i cã nh÷ng vËt chøng cô thÓ. D©n<br /> §Çu thÕ kû XX, chÕ ®é gi¸o dôc khoa téc häc cÇn dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu<br /> cö H¸n häc vÉn cßn tån t¹i ë ViÖt Nam, tra kh¶o s¸t ®· ®−îc xö lý. Vµ nh÷ng<br /> ch÷ Ph¸p vµ ch÷ Quèc ng÷ ®−îc ®−a vµo kÕt luËn khoa häc ph¶i ®−îc rót ra tõ<br /> ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, nh−ng míi ë nh÷ng d÷ kiÖn chÝnh x¸c ®ã, mµ kh«ng<br /> møc ®é s¬ ®¼ng. ViÖc nghiªn cøu khoa bÞ ¸p ®Æt bëi bÊt cø mét quan ®iÓm<br /> häc x· héi hÇu nh− ch−a cã, ng−êi ta chÝnh trÞ hay mét ®Þnh kiÕn cã s½n nµo.<br /> th−êng chØ cÇn tu©n thñ nh÷ng gi¸o ®iÒu Kh¸c víi mét sè t¸c gi¶ thùc d©n hoÆc<br /> Khæng häc ®−îc ghi chÐp s½n trong c¸c “bót n«” ng−êi ViÖt, c¸c nhµ khoa häc<br /> cuèn thi th− kinh ®iÓn. Sö s¸ch cÇn ®−îc EFEO kh«ng hÒ t¸n tông vÒ mét “sø<br /> viÕt dùa trªn nh÷ng t− liÖu chÝnh thèng, m¹ng khai hãa” (mision civilisatrice)<br /> nh÷ng sù kiÖn chÝnh trÞ cña v−¬ng triÒu, cña chñ nghÜa thùc d©n, mÆc dï trªn<br /> g¹t bá mäi ®iÒu phi chÝnh thèng còng thùc tÕ, hä chÝnh lµ nh÷ng ng−êi ®ang<br /> nh− mäi mÆt ®êi sèng kh¸c cña quÇn mang ¸nh ®uèc khoa häc ®Ó khai s¸ng<br /> chóng. T− t−ëng vµ c¸c tr−íc t¸c chØ ®−îc v¨n minh. §ã lµ nh÷ng Yersin trong<br /> phÐp quanh quÈn trong c¸i vßng trung khoa häc x· héi, ®· ®ãng gãp c«ng lao<br /> t©m chËt hÑp, kh«ng ®−îc quyÒn bÐn kh«ng nhá cho trÝ tuÖ ViÖt Nam.<br /> m¶ng ®Õn nh÷ng t− duy còng nh− tri C¸c häc gi¶ EFEO còng lµ nh÷ng<br /> thøc cÊm kþ thuéc vïng ngo¹i biªn. ng−êi ®i tiªn phong trong viÖc kÕt hîp<br /> Nh÷ng nhµ khoa häc cña EFEO ®· nh÷ng ph−¬ng ph¸p cæ ®iÓn víi ph−¬ng<br /> m¹nh d¹n ph¸ vì c¸i vßng kim c« ®ã ®Ó ph¸p hiÖn ®¹i trong nghiªn cøu khoa<br /> x©y dùng nÒn mãng cho c¸c ngµnh khoa häc, vËn dông c¸ch kh¶o s¸t khu vùc<br /> häc x· héi cßn “s¬ khai” ë ViÖt Nam. §ã nh− toµn thÓ mét kh«ng gian x· héi,<br /> lµ nh÷ng trÝ thøc lµm viÖc cho chÝnh lÞch sö, v¨n hãa, ®ång thêi sö dông<br /> quyÒn thùc d©n, nh−ng hÇu hÕt trong sè nh÷ng thao t¸c ®iÒu tra ph©n tÝch, so<br /> hä kh«ng chÞu lµm tay sai dÔ b¶o cña s¸nh th«ng tin d÷ liÖu ë c¶ tÇm vi m«<br /> nhµ cÇm quyÒn. Cã lÏ v× hä lµ nh÷ng trÝ lÉn vÜ m«. LÐopold CadiÌre g¾n bã víi<br /> nh÷ng chuyªn kh¶o vÒ vïng ®Êt Qu¶ng<br /> B×nh, Charles Robequain lÆn léi kh¾p<br /> (*)<br /> G. Boudarel, Sciences sociales et contre-<br /> insurrection au Vietnam, trong: Le mal de voir,<br /> P. 1976, dÉn theo: Laurent Dartingues (2012), Chuyªn kh¶o vÒ th− tÞch cæ ViÖt Nam ®¸ng<br /> (*)<br /> <br /> Histoire d’une rencontre ratÐe et histoire µ parts chó ý nhÊt ®¨ng trªn BEFEO lµ cña E.<br /> inÐgales. Essai sur le discours orientaliste µ Gaspardonne: “Biblographie annamite”<br /> propos du Vietnam 1860-1940, Paris, tr.130. (BEFEO, 1934).<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2014<br /> <br /> <br /> vïng Thanh Hãa, còng nh− Pierre Huber, George CoedÌs, Victor<br /> Gourou x«ng x¸o kh¾p ®Þa bµn ch©u thæ Goloubew...<br /> B¾c kú ®Ó s−u tÇm t− liÖu cho nh÷ng EFEO duy tr× vµ ph¸t triÓn nhiÒu<br /> c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn kh¶o cña quan hÖ hîp t¸c nghiªn cøu quèc tÕ.<br /> m×nh. Trong tËp BEFEO n¨m 1901, EFEO ®· tham gia vµ giíi thiÖu nh÷ng<br /> ViÖn sÜ Ðmile SÐnart ®· göi th− nh¾c thµnh tùu cña m×nh trong c¸c cuéc triÓn<br /> nhë: “Chõng nµo mµ thêi ®¹i cña chóng l·m quèc tÕ nh− TriÓn l·m Hµ Néi n¨m<br /> ta cµng ®ßi hái nh÷ng nghiªn cøu chÝnh 1902 (lÇn ®Çu tiªn tr−ng bµy chiÕc trèng<br /> x¸c vµ tØ mØ, th× chóng ta cµng c¶m thÊy ®ång Ngäc Lò), c¸c cuéc TriÓn l·m quèc<br /> gi¸ trÞ cña sù kh¶o s¸t trùc tiÕp nh÷ng tÕ thuéc ®Þa nh− TriÓn l·m Marseille<br /> ®Þa ®iÓm vµ nh÷ng di tÝch” (“Lettre de nh÷ng n¨m 1906 vµ 1922, TriÓn l·m<br /> M.E. SÐnart”, BEFEO, 1901). Vincennes (Paris) n¨m 1931 (nh©n dÞp<br /> MÆt kh¸c, c¸c nhµ nghiªn cøu nµy EFEO ®· xuÊt b¶n nhiÒu c«ng tr×nh<br /> EFEO l¹i ®ñ tÇm nh×n xa ®Ó ®Æt c¸c sù tæng kÕt nghiªn cøu cã gi¸ trÞ). EFEO<br /> kiÖn vµo trong täa ®é cña mét hÖ thèng cßn tham dù nhiÒu cuéc héi th¶o khoa<br /> tæng thÓ khu vùc vµ ch©u lôc, víi nh÷ng häc quèc tÕ ë ngo¹i quèc. B¶n th©n<br /> ®Æc tr−ng t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt còng EFEO còng tæ chøc mét sè héi th¶o<br /> nh− nh÷ng mèi liªn hÖ t−¬ng t¸c theo khoa häc quèc tÕ t¹i Hµ Néi nh− §¹i héi<br /> c¸c chiÒu thuËn nghÞch. Nghiªn cøu ViÔn §«ng n¨m 1902, hay<br /> Ngay tõ sè tËp san BEFEO ®Çu §¹i héi nh÷ng nhµ TiÒn sö häc ViÔn<br /> tiªn, trong lêi phi lé, ViÖn ®· ®−a ra §«ng n¨m 1931. Mét häc gi¶ cã c«ng<br /> quan niÖm tiÕp cËn hÖ thèng: “ViÔn- ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn nh÷ng mèi<br /> §«ng kh«ng chØ lµ mét thuËt ng÷ ®Þa lý, quan hÖ quèc tÕ cña EFEO vµ cã nhiÒu<br /> ®ã lµ mét thùc thÓ lÞch sö, mét tÊm ®an b¹n bÌ ë nhiÒu n−íc lµ Victor Goloubew,<br /> dÖt nh÷ng sù kiÖn liªn ®íi víi nhau mµ ng−êi gèc Nga, chuyªn gia næi tiÕng vÒ<br /> ng−êi ta kh«ng thÓ t¸ch biÖt chóng mµ c¸c nÒn v¨n hãa ®ång thau ë §«ng<br /> kh«ng lµm chóng trë nªn quÌ quÆt hoÆc D−¬ng. G. CoedÌs ®¸nh gi¸ «ng lµ “vÞ sø<br /> suy yÕu ®i… TËp san BEFEO cã thÓ trë gi¶ trÝ tuÖ cña EFEO”.<br /> thµnh mét c«ng cô so s¸nh vµ tæng hîp ë mét mÆt kh¸c, c¸c häc gi¶ EFEO<br /> tÊt c¶ mäi khÝa c¹nh ®êi sèng x· héi còng lµ nh÷ng ng−êi rÊt quan t©m ®Õn<br /> [cña c¸c quèc gia ch©u ¸]” ph−¬ng ph¸p mang tÝnh chÊt liªn ngµnh<br /> (Avertissement, BEFEO, 1901). theo ph−¬ng h−íng nghiªn cøu b¸ch<br /> §Ó lµm s¸ng tá nh÷ng nghiªn cøu khoa, g¾n kÕt m«i tr−êng ®Þa lý víi lÞch<br /> c¸c xø §«ng D−¬ng trong bèi c¶nh khu sö, lÞch sö víi v¨n hãa, ®êi sèng vËt chÊt<br /> vùc, EFEO ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu víi ®êi sèng t©m linh. Hai c©y ®¹i thô ®i<br /> nh÷ng trung t©m chÝnh nh− Trung theo ph−¬ng h−íng nµy lµ Gustave<br /> Quèc, Ên §é, NhËt B¶n, §«ng Nam ¸. Dumoutier vµ LÐopold CadiÌre, nh÷ng<br /> Chuyªn gia vÒ Trung Quèc cã Paul t¸c gi¶ ®· ®Ó l¹i sè l−îng lín c¸c t¸c<br /> Pelliot, Henri Maspero, Paul phÈm vµ tiÓu luËn nghiªn cøu ®a d¹ng<br /> DemiÐville; vÒ Ên §é cã Silvain LÐvi, vÒ lÞch sö, v¨n hãa ViÖt.<br /> Alfred Foucher, Jean Filliozat; vÒ NhËt 5. Vai trß vµ ¶nh h−ëng cña EFEO<br /> B¶n cã Claude-EgÌne Maitre, Noel PÐri, ®èi víi ng−êi ViÖt Nam vµ nÒn häc thuËt<br /> Takakusu; vÒ §«ng Nam ¸ cã Ðdouard ViÖt Nam rÊt lín, c¶ vÒ c¸c mèi quan hÖ<br /> EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i? 21<br /> <br /> c¸ nh©n còng nh− vÒ mÆt t− t−ëng, v¨n “Paul Mus lµ mét con ng−êi siªu phµm,<br /> hãa, khoa häc. Nhµ vua yªu n−íc Duy mét trong nh÷ng thiªn tµi bÈm sinh cã<br /> T©n (ng−êi chèng thùc d©n Ph¸p) l¹i mét n¨ng lùc ®Æc biÖt vÒ t− duy s¸ng t¹o<br /> chÝnh lµ mét häc trß th©n thiÕt cña hai vµ ý t−ëng ®éc ®¸o” (Vincent Lemieux,<br /> thÇy gi¸o ng−êi Ph¸p d¹y m×nh, 1976, p.8). Georges Condominas t«n<br /> Philippe Ðberthardt vµ LÐonard sïng P. Mus nh− “mét trong nh÷ng nhµ<br /> Aurousseau - lµ c¸c thµnh viªn EFEO. §«ng ph−¬ng häc vÜ ®¹i nhÊt cña thêi<br /> Victor Goloubew kÓ vÒ L. Aurousseau, ®¹i ngµy nay” (DÉn theo: Laurent<br /> thÇy gi¸o riªng cña Vua Duy T©n trong Dartingues, 2012, p.294).<br /> nh÷ng n¨m 1913-1914: P. Mus cã nhiÒu b¹n bÌ ng−êi ViÖt<br /> “VÞ hoµng ®Õ trÎ [lóc ®ã Duy T©n 14 Nam, rÊt quý träng nh÷ng ng−êi ®ång<br /> tuæi] vµ gia s− cña m×nh hµng ngµy ®· ë sù gÇn gòi nh− NguyÔn V¨n Khoan,<br /> bªn nhau phÇn lín thêi gian… Ch−¬ng NguyÔn V¨n Huyªn vµ NguyÔn V¨n<br /> tr×nh häc tËp gåm cã nh÷ng m«n VËt lý, Tè(*). P. Mus lµ t¸c gi¶ cuèn s¸ch næi<br /> LÞch sö, Ph¸p ng÷, ch÷ H¸n, §Þa lý. tiÕng Vietnam: Sociologie d’une guerre,<br /> ViÖc gi¶ng d¹y v¨n ch−¬ng chiÕm mét vÞ néi dung cuèn s¸ch ph©n tÝch nh÷ng<br /> trÝ −u tréi. Trong sè nh÷ng t¸c gi¶ Ph¸p nghÞch lý trong cuéc chiÕn tranh Ph¸p-<br /> gãp phÇn h×nh thµnh trÝ tuÖ «ng hoµng ViÖt, ®øng tõ quan ®iÓm x· héi häc lÞch<br /> trÎ tuæi cã Pascal, FÐnelon, La BruyÌre, sö. Th¸ng 5/1947, P. Mus ®−îc cö lµm<br /> ph¸i B¸ch Khoa th− vµ Victor Hugo. sø gi¶ hßa b×nh, tõng gÆp gì Chñ tÞch<br /> Hoµng ®Õ rÊt thÝch ®äc cuèn Nh÷ng Hå ChÝ Minh t¹i Th¸i Nguyªn, trao ®æi<br /> ng−êi khèn khæ, vµ ®· ghi chó rÊt tØ mØ, vÒ kh¶ n¨ng hßa ®µm ViÖt - Ph¸p<br /> chi tiÕt vµo tõng ch−¬ng s¸ch” (V. (Xem: Lª Thµnh Kh«i, 1955, p.473; P.<br /> Goloubew, 1929). Ng−êi ta cã thÓ tù hái Mus, 1952, p.372), nh−ng ®¸ng tiÕc lµ<br /> r»ng: Nh÷ng t− t−ëng tù do d©n chñ vµ ®· kh«ng ®i ®Õn kÕt qu¶ do nh÷ng ®iÒu<br /> nh©n ®¹o nãi trªn ®−îc truyÒn c¶m kiÖn mµ phÝa Ph¸p ®−a ra kh«ng thÓ<br /> høng tõ mét häc gi¶ EFEO tíi Vua Duy chÊp nhËn ®−îc.<br /> T©n liÖu cã ph¶i lµ mét trong nh÷ng VÒ chuyªn m«n häc thuËt, EFEO<br /> ®éng c¬ dÉn ®Õn cuéc khëi nghÜa Duy ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên s©u ®Ëm trong<br /> T©n x¶y ra ë kinh thµnh HuÕ hai n¨m giíi nh÷ng häc gi¶ cËn ®¹i ®Çu tiªn<br /> sau ®ã? nghiªn cøu khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> Ph¹m Quúnh tõng lµ mét céng t¸c viªn<br /> Mét häc gi¶ thµnh viªn næi bËt kh¸c<br /> cña EFEO trong nh÷ng n¨m 1912-1916<br /> cña EFEO, mét “phÇn tö th©n Annam”<br /> (EFEO, 1970, www.efeo.fr). Kho¶ng<br /> (annamitophile) nh− giíi truyÒn th«ng<br /> n¨m 1925, Së Cuång (Lª D−) phô tr¸ch<br /> thêi Ph¸p thuéc th−êng gäi, lµ Paul Mus<br /> (1902-1969). §Õn Hµ Néi sèng tõ lóc 5<br /> tuæi, «ng tõng lµ häc sinh tr−êng Albert (*)<br /> Trong cuèn Vietnam: Sociologie d’une guerre<br /> Sarraut, ®ç b»ng tó tµi to¸n n¨m 1919, (Seuil, Paris, 1952), P. Mus nhËn m×nh lµ b¹n<br /> kh¸ th©n cña NguyÔn V¨n Khoan (tr.140), ®¸nh<br /> sau ®ã l¹i lµ gi¸o s− d¹y tr−êng nµy, gi¸ NguyÔn V¨n Huyªn lµ “mét nhµ d©n téc häc<br /> lµm viÖc ë EFEO tõ n¨m 1927, b¶o vÖ næi tiÕng thÕ giíi” (tr.80) vµ NguyÔn V¨n Tè lµ<br /> luËn ¸n tiÕn sÜ n¨m 1933 vµ trë thµnh “mét g−¬ng mÆt c«ng d©n lín” (tr.343). Theo<br /> NguyÔn Ph−¬ng Ngäc, trong cuèn Angle d’Asie P.<br /> chuyªn gia vÒ §«ng Nam ¸ cña EFEO. Mus còng nãi ®Õn t×nh b¹n víi TrÇn V¨n Gi¸p<br /> T¸c gi¶ ng−êi NhËt Izutsu ca ngîi: (Nguyen Phuong Ngoc, 2008).<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2014<br /> <br /> <br /> kho s¸ch NhËt B¶n ë Th− viÖn EFEO nhµ nghiªn cøu trÎ ViÖt Nam hiÖn nay<br /> (Nguyen Phuong Ngoc, 2008). Nh÷ng còng ®· hîp t¸c nghiªn cøu cã kÕt qu¶<br /> ng−êi lµm viÖc trùc tiÕp ë EFEO vµ cã víi c¸c thµnh viªn EFEO Hµ Néi nh−<br /> viÕt bµi nghiªn cøu trong tËp san cña Philippe Papin, Andrew Hardy, Olivier<br /> EFEO trong nöa ®Çu thÕ kû XX cã thÓ kÓ Tessier, Philippe Le Failler... qua c¸c<br /> ®Õn NguyÔn V¨n Tè, NguyÔn V¨n ho¹t ®éng th− viÖn, liªn kÕt dù ¸n<br /> Khoan, TrÇn V¨n Gi¸p, NguyÔn V¨n nghiªn cøu, xuÊt b¶n Ên phÈm vµ tæ<br /> Huyªn vµ TrÇn Hµm TÊn(*). Thêi gian chøc tiÕn hµnh nh÷ng líp huÊn luyÖn,<br /> sau, mét sè c¸c t¸c gi¶ kh¸c còng ®· céng båi d−ìng.<br /> t¸c víi EFEO nh− ¦ng Qu¶, Hå §¾c Ngµy nay, giao l−u vµ tiÕp biÕn v¨n<br /> Hµm, §µm Quang T¶n, Tr−¬ng VÜnh hãa toµn cÇu ph¸t triÓn, tÇm nh×n khoa<br /> Tèng, Bïi Quang Tung, T¹ Träng HiÖp... häc ®−îc më réng. Lý thuyÕt, ph−¬ng<br /> NhiÒu häc gi¶ ViÖt Nam tuy kh«ng ph¸p vµ t− liÖu phôc vô cho viÖc nghiªn<br /> trùc tiÕp céng t¸c víi EFEO nh−ng chÞu cøu c¸c ngµnh khoa häc x· héi trªn thÕ<br /> nhiÒu ¶nh h−ëng cña tr−êng ph¸i nµy giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng<br /> trong ph−¬ng ph¸p luËn, c«ng viÖc s−u cã thÓ vÒ mét sè mÆt ®· v−ît qua so víi<br /> tÇm t− liÖu vµ trÝch dÉn, c¸c luËn ®iÓm mÆt b»ng EFEO tr−íc kia. Vµ do vËy,<br /> khoa häc vÒ nhµ n−íc cæ ®¹i ViÖt Nam, c¸i “míi” cña EFEO thêi x−a th× ngµy<br /> nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi B¾c thuéc, c¸c nay ®· trë thµnh c¸i “cò”. TÊt nhiªn,<br /> thµnh tùu kh¶o cæ häc kh¶o s¸t di tÝch chóng ta lín h¬n c¸c bËc tiÒn nh©n, v×<br /> vµ khai quËt di chØ, nh÷ng vÊn ®Ò ®Þa lý, chóng ta ®−îc n©ng ½m trªn ®«i vai cña<br /> lÞch sö, v¨n hãa, t«n gi¸o, nghiªn cøu hä. Nh−ng nh×n chung, vÒ tÇm cì nhµ<br /> v¨n b¶n th− tÞch, t×m hiÓu mét sè c¸c häc gi¶, nh÷ng ®Ønh nói §«ng ph−¬ng<br /> nh©n vËt lÞch sö, t¸c phÈm sö häc, v¨n häc cña EFEO trong nöa ®Çu thÕ kû XX<br /> häc cæ ®iÓn... Trong sè ®ã, chóng ta thÊy vÉn ch−a cã ng−êi chinh phôc. Vµ ng−êi<br /> cã nhãm Tri T©n, c¸c häc gi¶ Hoµng ta sÏ kh«ng bao giê quªn ý nghÜa vµ<br /> Xu©n H·n, NguyÔn ThiÖu L©u(**), §µo h−¬ng vÞ cña thuë ban ®Çu gÆp gì,<br /> Duy Anh vµ c¸c häc trß cña «ng, nhµ sö nh÷ng duyªn nî vµ c«ng lao ®ãng gãp<br /> häc ViÖt kiÒu Lª Thµnh Kh«i(***)... C¸c cña EFEO vµo viÖc ®Æt nÒn mãng cho sù<br /> h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh<br /> khoa häc x· héi ViÖt Nam qua h¬n mét<br /> (*)<br /> Ngoµi ra, Cèng V¨n Trung vµ TrÇn Huy B¸ thÕ kû lÞch sö
<br /> (tèt nghiÖp tr−êng Kü thuËt thùc hµnh n¨m<br /> 1924) lµ c¸c häa ®å viªn vÒ kiÕn tróc cña EFEO.<br /> (**)<br /> NguyÔn ThiÖu L©u (1916-1967) quª ph−êng TµI LIÖU THAM KH¶o<br /> H¹ §×nh (Thanh Xu©n, Hµ Néi). ¤ng tõng du häc<br /> ë §¹i häc Sorbonne, Paris, chuyªn ngµnh §Þa lý 1. “Avertissement”, BEFEO, 1901.<br /> nh©n v¨n. N¨m 1941, «ng lµ trî lý c«ng nhËt cho<br /> EFEO (Nguyen Phuong Ngoc, 2008). NguyÔn<br /> 2. Bibliographie EFEO, D©n ViÖt Nam,<br /> ThiÖu L©u kh«ng cã bµi ®¨ng trªn BEFEO, No 1, Mai 1948.<br /> nh−ng viÕt nhiÒu bµi nghiªn cøu ®¨ng trªn c¸c<br /> t¹p chÝ kh¸c, trong ®ã cã BAVH.<br /> (***)<br /> Cha cña GS. Lª Thµnh Kh«i lµ Lª Thµnh ý,<br /> tr−íc ®©y tõng lµ b¹n häc víi P. Mus ë tr−êng<br /> LycÐe Albert Sarraut Hµ Néi (Nguyen Phuong<br /> Ngoc, 2008). Kho¶ng nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû tr−êng nµy. Lóc ®ã, Lª Thµnh Kh«i còng lµ häc<br /> 1940, «ng lµ gi¸o s− m«n ViÖt v¨n còng cña ng«i sinh cña tr−êng (LycÐe Albert Sarraut, 1941).<br /> EFEO - Di s¶n nµo ®Ó l¹i? 23<br /> <br /> 3. P. Brocheux & D. Hemery (1994), 13. LycÐe Albert Sarraut 1940-1941,<br /> Indochine: La colonisation ambiguë IDEO, Hanoi, 1941.<br /> 1858-1954, DÐcouverte, Paris. 14. P. Mus (1952), Vietnam: Sociologie<br /> 4. Bulletin officiel de l’Indochine, 1re d’une guerre, Seuil, Paris.<br /> partie, 1899, p.19. 15. TrÇn ThÞ KiÒu Nga (2013), “Gi¸ trÞ<br /> 5. Bulletin officiel de l’Indochine, 2Ìme cña c¸c Ên phÈm ®Þnh kú thuéc t− liÖu<br /> partie, 1900, p. 52. EFEO t¹i Th− viÖn Khoa häc X· héi”,<br /> 6. EFEO, Personnes associÐes µ l’EFEO Th«ng tin Khoa häc X· héi, sè 6.<br /> 1900-1970, www.efeo.fr<br /> 16. Nguyen Phuong Ngoc (2008), Paul<br /> 7. V. Goloubew (1929), “LÐonard Mus et les “annamitisants”<br /> Aurousseau”, BEFEO. vietnamiens de l’EFEO,<br /> 8. J. Filliozat (1966), “Jeanne halshs.archives-ouvertes.fr.<br /> Cuisinier”, BEFEO. 17. Piere SingaravÐlou (1999), L’Ðcole<br /> 9. Lª Thµnh Kh«i (1955), Le Viet-Nam: française d’Extrªme-Orient ou<br /> histoire et civilisation, Minuit, Paris. l’institution des marges. Essai<br /> d’histoire sociale et politique de la<br /> 10. Laurent Dartingues (2012), Histoire<br /> science coloniale, Harmattan, Paris.<br /> d’une rencontre ratÐe et histoire µ<br /> parts inÐgales. Essai sur le discours 18. Nguyen Van To (1921), “Tables<br /> orientaliste µ propos du Vietnam gÐnÐrales des mÐmoires”, BEFEO,<br /> 1860-1940, Paris. 1921.<br /> 11. “Lettre de M.E. SÐnart”, BEFEO, 19. “Table des matiÌres”, BEFEO, 1952-<br /> 1901. 1992, aafv.org.<br /> 12. Louis Malleret (1967), La 20Ìme 20. Vincent Lemieux (1976) , Un homme<br /> anniversaire de la mort de Victor et une oeuvre: Paul Mus,<br /> Goloubew (1878-1945), BEFEO. classiques.uqac.ca.<br />