Giáo trình Các quy luật địa lý chung của Trái Đất - Cảnh quan học: Phần 1

ĐẠI HỌC HUẾ<br /> TRUNG TÂM ĐÀO TẠO TỪ XA<br /> ____________________________________________<br /> <br /> Gi¸o tr×nh<br /> c¸c quy luËt ®Þa lý chung<br /> cña tr¸I ®¸t<br /> c¶nh quan häc<br /> <br /> 3<br /> <br /> Lêi tùa<br /> <br /> Gi¸o tr×nh C¸c quy luËt chung cña Tr¸i §Êt - C¶nh quan häc ®­îc bè<br /> trÝ trong 30 tiÕt, nh»m trang bÞ cho häc viªn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt<br /> chung nhÊt - c¸c quy luËt ®Þa lý - thèng trÞ trong líp vá ®Þa lý tù nhiªn cña<br /> Tr¸i §Êt, ®ång thêi trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t cña c¶nh quan häc mét ngµnh quan träng cña §Þa lý tù nhiªn hiÖn ®¹i. §©y còng lµ c¬ së cho<br /> viÖc n©ng cao néi dung c¸c häc phÇn vÒ §Þa lý tù nhiªn ®¹i c­¬ng vµ §Þa lý<br /> tù nhiªn khu vùc, ®ång thêi cñng cè vµ më réng thÕ giíi quan duy vËt biÖn<br /> chøng, n©ng cao kh¶ n¨ng tù båi d­ìng sau nµy cña häc viªn.<br /> CÊu tróc cña qu¸ tr×nh gåm 2 phÇn, 6 ch­¬ng phï hîp víi néi dung<br /> trªn. Sau nh÷ng phÇn cã nh÷ng c©u hái ®Ó h­íng dÉn «n tËp.<br /> PhÇn A - C¸c quy luËt ®Þa lý chung cña Tr¸i §Êt.<br /> Ch­¬ng I:<br /> <br /> Quy luËt vÒ tÝnh thèng nhÊt vµ hoµn chØnh cña líp vá<br /> ®Þa lý<br /> <br /> Ch­¬ng II: Quy luËt vÒ sù tuÇn hoµn vËt chÊt vµ n¨ng l­îng<br /> trong líp vá ®Þa lý.<br /> Ch­¬ng III: Quy luËt vÒ c¸c hiÖn t­îng cã nhÞp ®iÖu trong líp vá<br /> ®Þa lý.<br /> Ch­¬ng IV: Quy luËt ®Þa ®íi vµ phi ®Þa ®íi<br /> PhÇn B - C¶nh quan häc<br /> Ch­¬ng I:<br /> <br /> C¶nh quan ®Þa lý<br /> <br /> Ch­¬ng II:<br /> <br /> Ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn.<br /> <br /> * Néi dung: ë phÇn "C¸c quy luËt ®Þa lý chung", néi dung c¸c quy luËt<br /> ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch chung nhÊt, ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm, nguyªn nh©n,<br /> c¬ chÕ còng nh­ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã trong líp vá ®Þa lý. MÆc dï c¸c<br /> quy luËt ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch riªng rÏ, nh­ng cÇn hiÓu r»ng trong líp vá<br /> ®Þa lý chóng x¶y ra ®ång thêi vµ gi÷a chóng cã mèi quan hÖ t­¬ng hç lÉn<br /> 4<br /> <br /> nhau. §©y lµ ®iÒu häc viªn cÇn l­u ý khi vËn dông c¸c quy luËt ®Þa lý<br /> chung.<br /> ë phÇn "C¶nh quan häc" - lµ mét häc thuyÕt vÒ c¸c thÓ tæng hîp §Þa lý<br /> tù nhiªn - néi dung ®­îc tr×nh bµy ë 2 phÇn chÝnh:<br /> - Häc thuyÕt vÒ c¶nh quan (hay lµ C¶nh quan häc theo nghÜa hÑp cña<br /> nã) víi c¸c ch­¬ng ®Ò cËp ®Õn thµnh phÇn, cÊu tróc, ®éng lùc, h×nh th¸i vµ<br /> ph©n lo¹i c¸c c¶nh quan ®Þa lý.<br /> - Ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn víi c¸c ch­¬ng lý luËn vÒ nguyªn t¾c ph©n<br /> vïng, hÖ thèng ph©n vÞ, c¸c ph­¬ng ph¸p ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn.<br /> * Ph­¬ng ph¸p häc tËp: Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn häc, c¸c häc viªn cÇn<br /> l­u ý mét sè ®iÓm:<br /> - Ngoµi gi¸o tr×nh tãm t¾t nµy, häc viªn cÇn tham kh¶o thªm c¸c tµi<br /> liÖu kh¸c (xem danh môc tµi liÖu tham kh¶o)vµ c¸c gi¸o tr×nh vÒ C¬ së ®Þa<br /> lý tù nhiªn ®¹i c­¬ng, §Þa lý tù nhiªn khu vùc ®Ó hoµn thiÖn thªm.<br /> - Häc viªn cÇn v÷ng phÇn lý thuyÕt ®· ®­îc tr×nh bµy trong c¸c<br /> ch­¬ng, ®èi chiÕu víi c¸c s¬ ®å vµ biÓu ®å, thùc hiÖn c¸c bµi tËp ë phÇn<br /> c©u hái h­íng dÉn «n tËp cuèi mçi ch­¬ng. Nh÷ng vÊn ®Ò nµo ®­îc lµm<br /> s¸ng tá vµ chi tiÕt hãa, häc viªn cã thÓ ®äc thªm ë tµi liÖu tham kh¶o. Häc<br /> viªn cÇn vËn dông kiÕn thøc mét c¸ch tæng hîp ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, cÇn<br /> liªn hÖ víi thùc tiÔn ViÖt Nam vµ thÕ giíi. Ngoµi ra còng cÇn chó ý vËn<br /> dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i thÝch, nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò thùc tÕ ë ®Þa<br /> ph­¬ng.<br /> - Häc viªn còng cÇn lµm ®Ò c­¬ng tãm t¾t cho tõng häc phÇn, tõng<br /> ch­¬ng ®Ó n¾m kiÕn thøc mét c¸ch cã hÖ thèng vµ dÔ ghi nhí. Nh÷ng vÊn<br /> ®Ò nµo cßn ch­a râ, cÇn nªu ra ®Ó gi¸o viªn gi¶i ®¸p.<br /> Biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy cho häc viªn tù häc theo ph­¬ng thøc ®µo t¹o<br /> tõ xa lµ mét viÖc lµm míi mÎ, ch¾c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt,<br /> chóng t«i mong ®­îc sù gãp ý kiÕn cña b¹n ®äc ®Ó lÇn biªn so¹n sau sÏ<br /> hoµn thiÖn h¬n.<br /> T¸c gi¶<br /> 5<br /> <br /> PhÇn A<br /> c¸c quy luËt ®Þa lý chung cña tr¸i ®Êt<br /> <br /> Khoa häc §Þa lý nãi chung vµ §Þa lý tù nhiªn nãi riªng ®· gióp cho con<br /> ng­êi hiÓu biÕt ®­îc c¸c quy luËt ®Þa lý cña tù nhiªn vµ h­íng con ng­êi c­<br /> xö ®óng ®¾n ®èi víi m«i tr­êng ®Þa lý lµ n¬i sinh sèng vµ lao ®éng cña<br /> m×nh.<br /> Trong c¸c thêi ®¹i tr­íc, nhiÖm vô chñ yÕu cña §Þa lý häc lµ t×m kiÕm<br /> vµ kh¸m ph¸ ra nh÷ng miÒn ®Êt míi, c¸c ®iÓm tr¾ng trªn b¶n ®å. Ngµy nay,<br /> c¸c ®iÓm tr¾ng trªn ®Þa cÇu hÇu nh­ kh«ng cßn ph¶i kh¸m ph¸ n÷a. NhiÖm<br /> vô cña §Þa lý nãi chung vµ ®Þa lý tù nhiªn nãi riªng lµ ®i s©u vµo c¾t nghÜa<br /> b¶n chÊt cña c¸c qu¸ tr×nh vµ hiÖn t­îng cña c¸c thÓ tæng hîp ®Þa lý tù<br /> nhiªn vµ kinh tÕ. Thùc tÕ chøng minh r»ng §Þa lý häc ®· ®¹t ®­îc nh÷ng<br /> thµnh tùu lín trong viÖc thu nhËp c¸c d÷ kiÖn, ph©n tÝch vµ t×m ra c¸c quy<br /> luËt cña ®èi t­îng nghiªn cøu.<br /> Khi nghiªn cøu vÒ líp vá ®Þa lý tù nhiªn. X.V.Kalexnik (1970) lµ mét<br /> trong nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn dùa trªn ph­¬ng ph¸p quy n¹p b»ng c¸ch ph©n<br /> tÝch mét khèi l­îng lín c¸c d÷ kiÖn, ®· nªu ra mét sè quy luËt §Þa lý nh÷ng quy luËt chung chi phèi ®Õn c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn<br /> còng nh­ c¬ thøc h×nh thµnh cña tõng thµnh phÇn cña líp vá ®Þa lý vµ c¶<br /> b¶n th©n líp vá ®ã. Cã thÓ dÉn ra mét sè quy luËt ®Þa lý chung thèng trÞ<br /> trong líp vá ®Þa lý quy luËt vÒ tuÇn hoµn vËt chÊt vµ n¨ng l­îng, c¸c hiÖn<br /> t­îng cã nhÞp ®iÖu, quy luËt ®Þa ®íi vµ phi ®Þa ®íi.<br /> §iÓm cÇn l­u ý khi vËn dông c¸c quy luËt ®Þa lý lµ: Trong thùc tiÔn, c¸i<br /> riªng biÖt cña tõng ®Þa ph­¬ng thùc sù rÊt phong phó, cßn c¸c quy luËt ®Þa<br /> lý lµ c¸i chung. Tuy nhiªn, c¸i chung (ë ®©y lµ c¸c quy luËt ®Þa lý) vµ c¸i<br /> <br /> 6<br /> <br /> riªng ®Òu tån t¹i kh¸ch quan vµ gi÷a chóng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi<br /> nhau. BÊt kú c¸i riªng nµo còng n»m trong vµ tu©n theo c¸c quy luËt chung,<br /> nh­ng c¸i chung kh«ng bao giê bao qu¸t hÕt c¸i riªng. MÆc dï c¸c quy luËt<br /> ®Þa lý ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch riªng rÏ nh­ng cÇn hiÓu r»ng chóng biÓu<br /> hiÖn vµ t¸c ®éng ®ång thêi trong líp vá ®Þa lý (Lª B¸ Th¶o, 1988).<br /> <br /> 7<br /> <br />