Giáo trình Dạy học môn Đạo đức ở tiểu học: Phần 1

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

335
lượt xem 47
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Giáo trình Dạy học môn Đạo đức ở tiểu học: Phần 1 trình bày đại cương về đạo đức như đạo đức là một môn khoa học; mối quan hệ giữa đạo đức và các hình thái ý thức xã hội khác; một số phạm trù cơ bản của đạo đức học. Mời các bạn tham khảo giáo trình để bổ sung thêm kiến thức về lĩnh vực này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dạy học môn Đạo đức ở tiểu học: Phần 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC # " LYÙ LUAÄN DAÏY HOÏC MOÂN ÑAÏO ÑÖÙC ÔÛ TIEÅU HOÏC LEÂ THÒ THANH CHUNG LÖU HAØNH NOÄI BOÄ - 2002 1
LÔØI GIÔÙI THIEÄU Trong heä thoáng giaùo duïc quoác daân, giaùo duïc tieåu hoïc ngaøy caøng chöùng toû coù vò trí, vai troø quan troïng: “Giaùo duïc tieåu hoïc laø baäc hoïc baét buoäc ñoái vôùi moïi treû em”, “Giaùo duïc tieåu hoïc nhaèm giuùp hoïc sinh hình thaønh nhöõng cô sôû ban ñaàu cho söï phaùt trieån ñuùng ñaén vaø laâu daøi veà ñaïo ñöùc, trí tueä, theå chaát, thaåm myõ vaø caùc kyõ naêng cô baûn ñeå hoïc sinh tieáp tuïc hoïc trung hoïc cô sôû” (Ñieàu 22, 23 Luaät giaùo duïc). Vôùi nhöõng yeâu caàu böùc thieát ñoù, khoa Giaùo duïc Tieåu hoïc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh luoân coá gaéng hoaøn thaønh toát traùch nhieäm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc cho caùc tænh, thaønh phía Nam. Ñeå goùp phaàn ngaøy caøng naâng cao chaát löôïng ñaøo taïo giaùo vieân vaø thöïc hieän toát chöông trình tieåu hoïc môùi, Ban chuû nhieäm khoa cuøng caùc thaày coâ giaùo khoa Giaùo duïc Tieåu hoïc luoân quan taâm ñeán vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc ñeå phaùt huy tính tích cöïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh. Nhaèm thöïc hieän ñöôïc yeâu caàu treân vaø giuùp sinh vieân khoa Giaùo duïc Tieåu hoïc tieáp caän chöông trình tieåu hoïc môùi vôùi caùc moân hoïc noùi chung vaø moân Ñaïo ñöùc noùi rieâng, chuùng toâi ñaõ bieân soaïn cuoán giaùo trình “ Lyù luaän daïy hoïc moân Ñaïo ñöùc ôû tieåu hoïc”. Cuoán giaùo trình naøy giuùp sinh vieân coù moät caùch nhìn khaùi quaùt toaøn boä chöông trình moân Phöông phaùp daïy hoïc ñaïo ñöùc ôû tieåu hoïc, laø moät trong nhöõng moân hoïc cuûa khoa Giaùo duïc Tieåu hoïc tröôøng ÑHSP TP. Hoà Chí Minh. Giaùo trình goàm 2 phaàn: - Phaàn I: Ñaïi cöông veà Ñaïo ñöùc hoïc, bao goàm caùc chöông I, II vaø chöông III. Ñaây laø phaàn cung caáp cho sinh vieân nhöõng kieán thöùc cô baûn veà ñaïo ñöùc hoïc, coù lieân quan tröïc tieáp ñeán noäi dung phaàn phöông phaùp daïy hoïc moân ñaïo ñöùc ôû tieåu hoïc. - Phaàn II: Moät soá vaán ñeà veà daïy hoïc moân Ñaïo ñöùc ôû tieåu hoïc, bao goàm caùc chöông I, II vaø chöông III. Phaàn naøy cung caáp cho sinh vieân nhöõng kieán thöùc veà muïc tieâu, noäi dung, chöông trình, saùch giaùo khoa vaø phöông phaùp daïy hoïc moân Ñaïo ñöùc theo yeâu caàu cuûa chöông trình tieåu hoïc môùi. Ngoaøi ra giaùo trình coøn coù phaàn: “Taøi lieäu tham khaûo”, goàm nhöõng vaên baûn quy ñònh cuûa Boä Giaùo duïc & Ñaøo taïo veà chöông trình Giaùo duïc tieåu hoïc môùi vaø nhöõng taøi lieäu khaùc maø sinh vieân coù theå tìm ñoïc theâm. Sau cuøng taùc giaû xin baøy toû lôøi caùm ôn chaân thaønh ñeán Ban chuû nhieäm hai khoa Taâm lyù- Giaùo duïc vaø Giaùo duïc Tieåu hoïc, caùc baïn ñoàng nghieäp ñaõ giuùp ñôõ ñoäng vieân thöôøng xuyeân ñeå taùc giaû hoaøn thaønh giaùo trình. Ñaëc bieät taùc giaû xin caùm ôn PGS-TS. Traàn Tuaán Loä vaø TS Traàn Duïc Quang ñaõ goùp nhöõng yù kieán quyù baùu ñeå giaùo trình coù chaát löôïng cao hôn. Vì thôøi gian coù haïn, giaùo trình khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, taùc giaû raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø caùc baïn sinh vieân. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 10 - 4 - 2002. Taùc giaû 2
PHAÀN I ÑAÏI CÖÔNG VEÀ ÑAÏO ÑÖÙC HOÏC Chöông I ÑAÏO ÑÖÙC HOÏC LAØ MOÄT KHOA HOÏC I. KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ ÑAÏO ÑÖÙC. 1. Khaùi nieäm ñaïo ñöùc. Cuøng vôùi söï xuaát hieän con ngöôøi treân traùi ñaát laø söï xuaát hieän caùc hieän töôïng ñaïo ñöùc. Töø nhöõng buoåi bình minh cuûa lòch söû, con ngöôøi ñaõ bieát öùng xöû vôùi nhau theo nhöõng phong tuïc, taäp quaùn vaø quy ñònh chung cuûa caùc boä toäc ñeå cuøng nhau chung soáng vaø lao ñoäng saûn xuaát. Nhöõng öùng xöû cuûa hoï ñöôïc xem laø bieåu hieän veà haønh vi ñaïo ñöùc. Khi xaõ hoäi phaùt trieån thì nhöõng yeâu caàu veà caùc phong tuïc, taäp quaùn cuõng nhö nhöõng quy ñònh noùi chung cuûa xaõ hoäi cuõûng thay ñoåi theo. Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, con ngöøôi caàn coù hieåu bieát veà caùc quy ñònh haønh vi öùng xöû vaø coù nhu caàu theå hieän haønh vi ñaïo ñöùc ra beân ngoaøi trong caùc moái quan heä xaõ hoäi. Duø hoï laø ai vaø ñang tham gia hoaït ñoäng gì thì cuõng raát caàn ñeán ñaïo ñöùc ñeå khaúng ñònh ñöôïc giaù trò cuûa chính mình trong xaõ hoäi. Laøm ñöôïc ñieàu naøy, con ngöôøi khoâng nhöõng ñaït ñöôïc lôïi ích, haïnh phuùc cuûa caù nhaân maø coøn goùp phaàn vaøo söï tieán boä chung cuûa xaõ hoäi. Khi ñoù, caù nhaân ñöôïc taäp theå, coäng ñoàng coi laø ngöôøi coù ñaïo ñöùc. Ngöôïc laïi, neáu caù nhaân coù bieåu hieän haønh vi öùng xöû traùi vôùi lôïi ích cuûa xaõ hoäi vaø coäng ñoàng thì bò coi laø ngöôøi thieáu ñaïo ñöùc. Coù theå hieåu ñaïo ñöùc moät caùch khaùi quaùt nhö sau: “Ñaïo ñöùc laø moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, laø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, quy taéc chuaån möïc xaõ hoäi, nhôø ñoù con ngöôøi töï giaùc ñieàu chænh haønh vi cuûa mình sao cho phuø hôïp vôùi lôïi ích, haïnh phuùc cuûa con ngöôøi vaø söï tieán boä xaõ hoäi trong quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa caù nhaân vaø xaõ hoäi”. Döôùi caùc goùc ñoä khoa hoïc khaùc nhau coù theå phaân tích khaùi nieäm ñaïo ñöùc nhö sau: - Döôùi goùc ñoä trieát hoïc, ñaïo ñöùc laø moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, moät boä phaän cuûa kieán truùc thöôïng taàng. Ñaïo ñöùc thöïc hieän chöùc naêng ñieàu chænh haønh vi cuûa con ngöôøi trong moïi lónh vöïc cuûa cuoäc soáng. Laøø moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi phaûn aùnh toàn taïi xaõ hoäi, ñaïo ñöùc xuaát hieän raát sôùm vaø khi toàn taïi xaõ hoäi thay ñoài thì yù thöùc xaõ hoäi cuõng thay ñoåi theo. Söï naûy sinh vaø hoaøn thieän cuûa ñaïo ñöùc coù nguoàn goác trong hoaït ñoäng vaät chaát cuûa con ngöôøi, trong ñoù lao ñoäng saûn xuaát ñoùng vai troø quyeát ñònh. - Döôùi goùc ñoä taâm lyù hoïc, ñaïo ñöùc laø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, quy taéc, chuaån möïc xaõ hoäi, nhôø ñoù con ngöôøi töï giaùc ñieàu chænh haønh vi cuûa mình sao cho phuø hôïp vôùi lôïi ích, haïnh phuùc cuûa con ngöôøi vaø söï tieán boä xaõ hoäi trong quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa caù nhaân vaø xaõ hoäi. Nhö vaäy ôû goùc ñoä taâm lyù hoïc, ñaïo ñöùc cuûa moät ngöôøi phaûn aùnh nhaân caùch cuûa ngöôùi ñoù, ñaïo ñöùc laø boä maët ñích thöïc cuûa moãi ngöôøi. 2. Baûn chaát cuûa ñaïo ñöùc. 2.1. Tính nhaân baûn cuûa ñaïo ñöùc: 3
Baûn chaát cuûa ñaïo ñöùc laø söï quan taâm töï giaùc, töï nguyeän cuûa con ngöôøi ñeán lôïi ích, haïnh phuùc cuûa nhau vaø cuûa xaõ hoäi. Haønh ñoäng cuûa con ngöôøi laø haønh ñoäng coù ñaïo ñöùc, bôûi leõ haønh ñoäng ñoù chöùa ñöïng caùc yeáu toá veà muïc ñích, noäi dung, phöông phaùp vaø caùc hình thöùc ñeå thöïc hieän. Caùc yeáu toá naøy laø ñieàu kieän cô baûn ñeå phaân bieät haønh ñoäng con ngöôøi vôùi haønh ñoäng con vaät vaø cuõng laø daáu hieäu ñeå khaúng ñònh baûn chaát ñaïo ñöùc ñoái vôùi haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Chính ñieàu naøy laøm cho ñaïo ñöùc mang tính ngöôøi. Ñaïo ñöùc löu truyeàn ñöôïc qua caùc thôøi kyø phaùt trieån cuûa lòch söû, nhôø coù tính nhaân baûn, ñaïo ñöùc suy cho cuøng cuõng vì cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, vì söï toàn taïi cuûa coäng ñoàng ngöôøi vaø söï phaùt trieån cuûa hoï. Ñaïo ñöùc coù yù nghóa hôïp lyù phuïc vuï cho con ngöôøi vaø vì noù con ngöôøi löu giöõ nhö maùu thòt cuûa mình. 2.2. Tính lòch söû cuûa ñaïo ñöùc: Ñaïo ñöùc gaén lieàn vôùi lòch söû. Ñaïo ñöùc ñöôïc hình thaønh töø quaù khöùù vaø ñöôïc löu truyeàn töø theá heä naøy qua theá heä khaùc. Laø moät hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi, ñaïo ñöùc phaùt trieån raát sôùm trong lòch söû phaùt trieån nhaân loaïi vaø ñöôïc moïi xaõ hoäi, moïi thôøi ñaïi quan taâm. Söï phaùt trieån ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi döïa treân cô sôû phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát vaät chaát vaø thoâng qua söï ñaáu tranh, gaïn loïc, keá thöøa, nhôø theá maø noäi dung ñaïo ñöùc ngaøy caøng phong phuù vaø hoaøn thieän hôn. 2.3 Tính giai caáp cuûa ñaïo ñöùc: Khi xaõ hoäi phaân chia thaønh giai caáp thì ñaïo ñöùc phaûn aùnh quyeàn lôïi cuûa giai caáp thoáng trò vaø giaûi quyeát moïi moáâi quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa caù nhaân vaø xaõ hoäi theo quan ñieåm cuûa giai caáp thoáng trò. Vaøo thôøi kyø ñaàu cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, döôùi cheá ñoä coâng xaõ nguyeân thuûy, cô sôû cuûa quan heä xaõ hoäi laø cheá ñoä coâng höõu tö lieäu saûn xuaát. Moïi ngöôøi trong xaõ hoäi ñeàu laøm chung vaø höôûng chung nhöõng saûn phaåm maø hoï laøm ra. Hoï cuøng nhau saên baén, haùi löôïm vaø choáng keû thuø, baûo veä quyeàn lôïi vaø cuoäc soáng chung cho caû thò toäc. Kyû luaät vaø quy taéc lao ñoäng baáy giôø ñöôïc duy trì baèng söùc maïnh cuûa phong tuïc taäp quaùn, baèng uy tín vaø söï toân kính ñoái vôùi ngöôøi toäc tröôûng. Phong tuïc, taäp quaùn vaø truyeàn thoáng bieåu thò moái quan heä giöõa caùc thaønh vieân vôùi nhau vaø vôùi caû thò toäc. Ñoù cuõng laø nhöõng ñieàu maø hoï phaûi tuaân thuû thöôøng xuyeân trong sinh hoaït xaõ hoäi. Chính vì nhöõng lyù do ñoù maø nhöõng nhaø nghieân cöùu ñaõ chöùng minh raèng ñaïo ñöùc con ngöôøi trong cheá ñoä coâng xaõ nguyeân thuûy laø thaúng thaén, trung thöïc, kieân cöôøng, duõng caûm theo ñuùng nghóa vuï cuûa con ngöôøi ñoái vôùi con ngöôøi vaø ñoái vôùi toaøn boä thò toäc luùc baáy giôø. Cheá ñoä chieám höõu noâ leä, thôøi kyø ñaàu xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaân chia thaønh giai caáp vaø ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi baét ñaàu coù tính giai caáp. Giai caáp boùc loät trong thôøi kyø naøy laø giai caáp chuû noâ, chuùng khoâng nhöõng coù quyeàn mua baùn maø coøn coù quyeàn sinh, quyeàn saùt ñoái vôùi ngöôøi noâ leä, bieán hoï thaønh nhöõng coâng cuï kyø quaëc cuûa mình. Cuøng vôùi söï xuaát hieän giai caáp, phuï nöõ cuõng maát quyeàn bình ñaúng tröôùc kia vaø trôû thaønh noâ leä cuûa ngöôøi choàng. Thôøi kyø naøy phaùp luaät vaø ñaïo ñöùc cuûa chuû noâ cho pheùp tha hoà haønh haï, gieát cheát ngöôøi noâ leä, bieán hoï thaønh nhöõng haøng hoùa mua ñi baùn laïi cuûa chuùng. Cheá ñoä phong kieán döïa treân neàn taûng sôû höõu ruoäng ñaát lôùn, laø moät giai ñoaïn cao hôn trong söï phaùt trieån saûn xuaát. Thôøi kyø naøy boïn chuùa phong kieán vaãn coù quyeàn baùn noâng noâ, nhöng khoâng coù quyeàn gieát hoï. Ñaïo ñöùc thoáng trò trong xaõû hoäi phong kieán luùc naøy cuõng bieåu hieän lôïi ích kinh teá vaø danh voïng cuûa boïn chuùa phong kieán, ñoù laø baét noâng daân phaûi trung vôùi ñòa chuû, toâi phaûi trung vôùi vua, chö haàu phaûi trung vôùi thieân töû. 4
Cheá ñoä tö baûn laø moät böôùc tieán boä môùi treân ñöôøng phaùt trieån cuûa xaõ hoäi thay theá cheá ñoä phong kieán. Giai caáp tö saûn ñaõ taïo ra giai caáp coâng nhaân laøm thueâ vaø chuùng ñaõ haønh haï, gieát haïi coâng nhaân moät caùch kín ñaùo (chuùng khoâng heà coi ñoù laø haønh vi traùi vôùi ñaïo ñöùc). Trong xaõ hoäi naøy, ñaïo ñöùc tö saûn laø ñaïo ñöùc thoáng trò cuûa xaõ hoäi. Noùi theo Maùc vaø AÊng –ghen, giai caáp tö saûn ñaõ “laøm cho giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi khoâng coù moái lieân heä naøo khaùc ngoaøi quan heä lôïi haïi traéêng trôïn vaø söï giao dòch tieàn baïc laïnh leõo, bieán con ngöôøi thaønh giaù trò ñoåi chaùc”. Cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, giai caáp coâng nhaân laø giai caáp tieân tieán gaùnh vaùc söù meänh lòch söû laõnh ñaïo xaõ hoäi, tieán leân giaûi phoùng con ngöôøi, giaûi phoùng xaõ hoäi. Ñaïo ñöùc cuûa hoï laø ñaïo ñöùc coäng saûn, giai ñoaïn cao nhaát treân con ñöôøng tieán leân cuûa ñaïo ñöùc con ngöôøi vaø trong töông lai noù seõ trôû thaønh ñaïo ñöùc cuûa loaøi ngöôøi. So vôùi neàn ñaïo ñöùc tröôùc ñaây, ñaïo ñöùc coäng saûn laø moät thöù chaát môùi. Con ñöôøng phaùt trieån vaø ñi tôùi thaéng lôïi cuûa ñaïo ñöùc coäng saûn phaûi thoâng qua ñaáu tranh choáng laïi nhöõng theá löïc vaø truyeàn thoáng cuûa xaõ hoäi boùc loät cuõ, xaây döïng moät xaõ hoäi môùi. 3. Chöùc naêng cuûa ñaïo ñöùc. 3.1 Chöùc naêng ñònh höôùng giaùo duïc: Chöùùc naêng ñònh höôùng giaùo duïc cuûa ñaïo ñöùc nhaèm hình thaønh cho con ngöôøi coù nhaän thöùc ñuùng ñaén veà nguyeân taéc, quy taéc vaø chuaån möïc xaõ hoäi ñeå töø ñoù hoï coù tình caûm vaø nhu caàu theå hieän haønh vi ñaïo ñöùc phuø hôïp vôùi caùc nguyeân taéc, quy taéc, chuaån möïc ñoù. Nhaän thöùc ñuùng ñaén naøy giuùp con ngöøôi coù khaû naêng löïa choïn, kieåm tra, ñaùnh giaù ñuùng caùc hieän töôïng ñaïo ñöùc xaõ hoäi cuõng nhö töï kieåm tra, töï ñaùnh giaù veà nhaän thöùc, tình caûm, haønh vi ñaïo ñöùc cuûa chính mình. Caùc nhaø giaùo duïc noùi chung vaø ngöôøi thaøy giaùo trong nhaø tröôøng noùi rieâng caàn giuùp hoïc sinh hieåu ñuùng caùc chuaån möïc xaõ hoäi. Töø ñoù hoïc sinh seõ deã daøng coù nieàm tin vaø haønh vi ñuùng trong caùc moái quan heä vôùi thaøy coâ, baïn beø ôû tröôøng, oâng baø, cha meï ôû gia ñình vaø moïi ngöôøi trong xaõ hoäi. Chính vì theá coâng taùc giaùo duïc ñaïo ñöùc coù vai troø quan troïng trong vieäc phaùt trieån nhaân caùch hoïc sinh. Khaåu hieäu trong caùc tröøông hoïc: “Tieân hoïc leã, haäu hoïc vaên” ñaõ theå hieän ñöôïc vai troø quan troïng ñoù. 3.2 Chöùc naêng ñieàu chænh haønh vi: Con ngöôøi trong caùc moái quan heä xaõ hoäi luoân theå hieän haønh vi cuûa baûn thaân. Vì vaäy caàn coù moät heä thoáng quy taéc, chuaån möïc nhaèm keát hôïp baèng caùch naøy hay caùch khaùc giöõa lôïi ích caù nhaân vôùi lôïi ích taäp theå, xaõ hoäi ñeå haønh vi con ngöôøi phuø hôïp vôùi söï tieán boä xaõ hoäi. Do ñoù chöùc naêng ñieàu chænh haønh vi cuûa ñaïo ñöùc luoân gaén boù maät thieát vôùi chöùc naêng quaûn lyù xaõ hoäi. Maët khaùc khi tham gia vaøo caùc moái quan heä xaõ hoäi, moãi caù nhaân coù khaû naêng löïa choïn vaø traûi nghieäm haønh vi ñaïo ñöùc ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau. Vieäc giaûi quyeát moïi moái quan heä khoâng chæ döøng ôû trong suy nghó maø coøn phaûi baèng haønh ñoäng: laøm hay khoâng neân laøm, laøm baèng caùch naøy hay caùch khaùc. Ñaëc bieät laø caùc quan heä coù lieân quan ñeán lôïi ích giöõa caù nhaân vôùi caù nhaân, giöõa caù nhaân vôùi xaõ hoäi, neáu nhö caùc moái quan heä ñoù khoâng döïa vaøo heä thoáng quy taéc, chuaån möïc xaõ hoäi thì caù nhaân khoâng theå löïa choïn, traûi nghieäm haønh vi ñaïo ñöùc cho phuø hôïp. Nhö vaäy trong ñôøi soáng xaõ hoäi, chöùc naêng giaùo duïc vaø ñieàu chænh cuûa ñaïo ñöùc gaén lieàn vôùi nhau. 3.3 Chöùc naêng kieåm tra, ñaùnh giaù: Caên cöù vaøo quy taéc, chuaån möïc xaõ hoäi, chuû theå ñaïo ñöùc coù theå xem xeùt, ñoái chieáu haønh vi cuûa chính mình hoaëc cuûa ngöôøi khaùc ñeå khaúng ñònh giaù trò ñaïo ñöùc cuûa baûn thaân hoaëc cuûa 5
ngöôøi khaùc trong caùc moái quan heä xaõ hoäi. Ñieàu naøy coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng töï giaùo duïc cuûa chuû theå ñaïo ñöùc. Trong tröôøng hoïc, chöùc naêng kieåm tra, ñaùnh giaù cuûa ñaïo ñöùc giuùp töøng hoïc sinh reøn luyeän ñaïo ñöùc theo yeâu caàu cuûa nhaø tröôøng ñoàng thôøi cuõng laø caên cöù ñeå nhaø giaùo duïc xeáp loaïi ñaïo ñöùc cho hoïc sinh theo nhöõng thang baäc ñaõ ñöïôc Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo quy ñònh. Vì theá ngöôøi thaøy giaùo caàn höôùng daãn, theo doõi vaø ñoäng vieân hoaëc nhaéc nhôû hoïc sinh thöôøng xuyeân thöïc hieän toát noäi quy, quy ñònh cuûa tröôøng hoïc. II- ÑAÏO ÑÖÙC HOÏC LAØ MOÄT KHOA HOÏC. 1. Ñaïo ñöùc hoïc laø khoa hoïc nghieân cöùu veà ñaïo ñöùc. Thôøi thöôïng coå ñaïo ñöùc laø hieän töôïng xaõ hoäi xuaát hieän cuøng vôùi söï xuaát hieän con ngöôøi vaø chöa taùch thaønh moät khoa hoïc ñoäc laäp. Tuy vaäy khi ñeà caäp tôùi nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc caùc nhaø trieát hoïc phöông Taây nhö Xoâcraùt, Platoân, Aritxtoát hoaëc ôû phöông Ñoâng nhö Khoång Töû, Maïnh Töû… ñaõ ñeà caäp ñeán caùc noäi dung raát cô baûn veà ñaïo ñöùc: khaùi nieäm caùi thieän, caùi aùc, nghóa vuï, löông taâm… Khi vôùi tö caùch laø moät khoa hoïc ñoäc laäp thì ñaïo ñöùc hoïc nghieân cöùu veà nhöõng quy taéc, chuaàn möïc, haønh vi caùch öùng xöû töï giaùc trong moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi töï nhieân, vôùi xaõ hoäi vaø vôùi chính baûn thaân mình nhaèm laøm roõ tính ngöôøi cuûa ñaïo ñöùc. Hay hieåu caùch khaùc ñaïo ñöùc hoïc laø khoa hoïc nghieân cöùu veà ñaïo ñöùc. Trôû thaønh moät khoa hoïc ñoäc laäp, ñaïo ñöùc hoïc xaây döïng moät heä thoáng tri thöùc veà phaïm truø, khaùi nieäm, ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu goùp phaàn vaøo vieäc giaùo duïc nhaân caùch vaø caûi taïo xaõ hoäi ngaøy caøng toát ñeïp hôn. Ñoái töôïng cuûa ñaïo ñöùc hoïc laø ñaïo ñöùc, laø tính taát yeáu cuûa söï hình thaønh vaø phaùt trieån ñaïo ñöùc, laø nhöõng quy luaät phaûi giöõ ñeå cho caùi ñuùng, caùi coâng baèng, caùi thieän. Lòch söû ñaïo ñöùc hoïc mang tính ña daïng, phöùc taïp trong caùc traøo löu ñoái ñòch nhau (duy taâm, duy vaät..) phaûn aùnh moät caùch ñaëc saéc trong nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñaïo ñöùc xaõ hoäi. 2. Chöùc naêng vaø nhieäm vuï chuû yeáu cuûa ñaïo ñöùc hoïc laø nhaän thöùc caùc hình thaùi lòch söû cuûa ñaïo ñöùc, nghieân cöùu nhöõng quy luaät hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñaïo ñöùc veà lyù luaän cuõng nhö thöïc tieãn, nghieân cöùu nguyeân nhaân toàn taïi vaø bieán ñoåi cuûa yù thöùc ñaïo ñöùc vaø haønh vi ñaïo ñöùc, thöïc chaát cuûa caùc nguyeân taéc ñaïo ñöùc, chuaån möïc ñaïo ñöùc … Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa ñaïo ñöùc hoïc laø tìm ra con ñöôøng ñeå khaéc phuïc söï baát löïc cuûa con ngöôøi tröôùc nhöõng caùm doã, vöôn leân laøm chuû baûn naêng, ñieàu khieån ñöôïc nhöõng nhu caàu, nhöõng ham muoán trong cuoäc soáng ñeå ñaït tôùi söï phaùt trieån laønh maïnh vaø haïnh phuùc chaân chính cuûa con ngöôøi, ñaït ñeán neàn vaên minh ñaïo ñöùc cuûa nhaân loaïi. 3. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñaïo ñöùc hoïc. Cuøng vôùi caùc khoa hoïc khaùc, ñaïo ñöùc hoïc goùp phaàn tìm ra quy luaät giuùp con ngöøôi caûi taïo xaõ hoäi vaø caûi taïo chính baûn thaân mình. Vì theá ñaïo ñöùc hoïc phaûi laáy neàn taûng cuûa chuû nghóa duy vaäy bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû Maùc- xít laøm cô sôû phöông phaùp luaän. Do coù moái quan heä maät thieát vôùi caùc khoa hoïc khaùc nhö taâm lyù hoïc, giaùo duïc hoïc, xaõ hoäi hoïc, daân toäc hoïc, myõ hoïc, luaät hoïc… cho neân ñaïo ñöùc hoïc coù theå löïa choïn vaø vaän duïng toång hôïp caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc ñeå nghieân cöùu hình thaùi ñaïo ñöùc. Song vôùi tö caùch laø moät khoa hoïc ñoäc laäp, ñaïo ñöùc hoïc coù nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu sau: 6
a) Nhoùm phöông phaùp nghieân cöùu lyù luaän: ngöôøi nghieân cöùu veà ñaïo ñöùc phaûi söu taàm, ñoïc, phaân tích taøi lieäu cuûa caùc khoa hoïc coù lieân quan ñeå toång hôïp leân nhöõng neùt chung vaø ñaëc thuø veà ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi hoaëc caù nhaân. b) Nhoùm phöông phaùp nghieân cöùu thöïc tieãn: ngöôøi nghieân cöùu veà ñaïo ñöùc phaûi tieáp caän vôùi ñoái töôïng, thöïc teá ñang thöôøng xuyeân vaän ñoäng vaø bieán ñoåi khoâng ngöøng ñeå phaùt hieän ra baûn chaát, tính ñaëc thuø, tính quy luaät trong quaù trình phaùt sinh vaø phaùt trieån cuûa ñaïo ñöùc, kieåm nghieäm giaù trò ñaïo ñöùc trong caùc ñieàu kieän lòch söû- xaõ hoäi khaùc nhau. HÖÔÙNG DAÃN HOÏC TAÄP 1. Phaân tích khaùi nieäm ñaïo ñöùc, chöùc naêng cuûa ñaïo ñöùc. Cho ví duï minh hoïa. 2. Phaân tích baûn chaát cuûa ñaïo ñöùc. Cho ví duï minh hoïa. 3. Ñoái töôïng, nhieäm vuï chuû yeáu vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñaïo ñöùc hoïc? Cho ví duï minh hoïa vaø neâu keát luaän sö phaïm. 7
Chöông II MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÏO ÑÖÙC VAØ CAÙC HÌNH THAÙI YÙ THÖÙC XAÕ HOÄI KHAÙC I- MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÏO ÑÖÙC VAØ CHÍNH TRÒ. 1. Khaùi nieäm chính trò. Theo Töø ñieån Tieáng Vieät - Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam 1992 “Chính trò” ñöôïc hieåu vôùi caùc nghóa nhö sau: - Nhöõng vaán ñeà veà toå chöùc vaø ñieàu khieån boä maùy nhaø nöôùc trong noäi boä moät nöôùc vaø veà quan heä veà maët nhaø nöôùc giöõa caùc nöôùc vôùi nhau. - Nhöõng hoaït ñoäng cuûa moät giai caáp, moät chính ñaûng, moät taäp ñoaøn xaõ hoäi nhaèm giaønh hoaëc duy trì quyeàn ñieàu khieån boä maùy nhaø nöôùc. - Nhöõng hieåu bieát veà muïc ñích, ñöôøng loái, nhieäm vuï ñaáu tranh cuûa moät giai caáp, moät chính ñaûng nhaèm duy trì quyeàn ñieàu khieån boä maùy nhaø nöôùc. - Nhöõng hoaït ñoäng naâng cao giaùc ngoä chính trò do quaàn chuùng toå chöùc thöïc hieän moät ñöôøng loái, nhöõng nhieäm vuï chính trò nhaát ñònh. 2. Moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vaø chính trò. Ñaïo ñöùc vaø chính trò ñeàu theå hieän lôïi ích kinh teá cuûa moät giai caáp nhaát ñònh vaø phuïc vuï lôïi ích cuûa giai caáp aáy. Trong phaïm vi taùc ñoäng laãn nhau treân cô sôû kinh teá chung giöõa chính trò vaø ñaïo ñöùc thì chính saùch cuûa giai caáp thoáng trò coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñoái vôùi söï hình thaønh cuûa ñaïo ñöùc. Maët khaùc nhöõng muïc ñích chung cuûa con ngöôøi vaø cuûa toaøn theå xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh trong chính trò laø keát quaû taùc ñoäng cuûa nhöõng hoïc thuyeát chính trò tôùi quan nieäm veà yù nghóa cuoäc soáng vaø lyù töôûng con ngöôøi. Theo E.Kant - giöõa ñaïo ñöùc vaø chính trò coù söï thoáng nhaát: “Söï löông thieän laø chính trò toát nhaát, neáu ñoái laäp ñaïo ñöùc vôùi chính trò laø khoâng khoa hoïc, laø phaûn ñoäng”. Töø xöa, Aristote ñaõ noùi raèng nhieäm vuï cuûa ñaïo ñöùc laø taùc ñoäng thuaän lôïi tôùi haïnh phuùc cuûa xaõ hoäi, coøn chính trò laø khoa hoïc vaø ngheä thuaät möu caàu haïnh phuùc cho xaõ hoäi. Theo yù oâng: moïi tri thöùc vaø ngheä thuaät, trong ñoù coù ñaïo ñöùc vaø ñaïo ñöùc hoïc phaûi phuïc tuøng chính trò. Chính trò laø gieàng moái quyeát ñònh tính chaát vaø noäi dung cuûa ñaïo ñöùc (Aristote, Ñaïo ñöùc hoïc cuûa Nicomaquye). Helvetius vieát: “Ñaïo ñöùc hoïc seõ khoâng coù noäi dung neáu noù khoâng hoøa laãn vôùi phaùp cheá” (K.A. Helvetius, Baøn veà trí tueä, tr 94, 1958). Song giöõa ñaïo ñöùc vaø chính trò coù nhöõng bieåu hieän ñoäc laäp rieâng bieät khi thöïc hieän nhieäm vuï cuûa hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi. Trong suoát quaù trình phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi, ñaïo ñöùc phaûn aùnh phong tuïc, taäp quaùn, dö luaän xaõ hoäi. Tuy nhieân trong quaù trình ñoù, nhöõng phong tuïc, taäp quaùn, dö luaän xaõ hoäi naøo khoâng phuø hôïp thì bò loïai tröø khoûi chuaån möïc ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi. Chính ñieàu naøy laøm cho ñaïo ñöùc coù tính töông ñoái oån ñònh. Khaùc vôùi ñaïo ñöùc, chính trò phaûn aùnh ñöôøng loái, chính saùch cuûa moät Nhaø nöôùc, moät chính ñaûng neân coù söï thay ñoåi thöôøng xuyeân theo söï thay ñoåi cuûa caùc ñieàu kieän xaõ hoäi. Xeùt veà maët chöùc naêng: Ñaïo ñöùc thöïc hieän caùc chöùc naêng nhö ñònh höôùng giaùo duïc, ñieàu chænh, kieåm tra, ñaùnh giaù haønh vi cuûa con ngöôøi. Trong khi ñoù chöùc naêng cuûa chính trò laø vuõ khí ñaáu tranh giai caáp (trong xaõ hoäi coù giai caáp) ñeå giaønh laáy lôïi ích cho giai caáp mình. 8
Vaän duïng nhöõng tö töôûng ñaõ neâu ôû treân vaøo vieäc giaùo duïc hoïc sinh ôû tröôøng tieåu hoïc: thöïc hieän nhieäm vuï tuyeân truyeàn vaø giaùo duïc tö töôûng chính trò cho hoïc sinh nhaèm giuùp caùc em coù hieåu bieát, coù nieàm tin ñeå thöïc hieän nghieâm chænh ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Hieän nay moät soá bieän phaùp tröôøng tieåu hoïc coù theå thöïc hieän ñöôïc laø: - Thoâng qua caùc buoåi sinh hoaït toaøn theà hoïc sinh döôùi côø ñeå giuùp hoïc sinh hieåu veà ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. - Ñöa hoïc sinh tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi: phoøng choáng caùc teä naïn xaõ hoäi, phong traøo ñeàn ôn ñaùp nghóa, phong traøo “saïch vaø xanh”… - Höôùùng hoïc sinh vaøo caùc hoaït ñoäng xaây döïng tröôøng, lôùp. II. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÏO ÑÖÙC VAØ PHAÙP LUAÄT. 1. Khaùi nieäm phaùp luaät. Phaùp luaät laø nhöõng quy phaïm haønh vi do Nhaø nöôùc ban haønh maø moïi ngöôøi daân buoäc phaûi tuaân theo nhaèm ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi vaø baûo veä traät töï xaõ hoäi. (Töø ñieån Tieáng Vieät - Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam 1992). 2. Moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vaø phaùp luaät. Laø nhöõng boä phaän cuûa kieán truùc thöôïng taàng, ñaïo ñöùc vaø phaùp luaät coù lieân quan vôùi khuoân pheùp vaø quy taéc haønh vi cuûa con ngöôøi. Vì theá maø caû ñaïo ñöùc vaø phaùp luaät cuøng thöïc hieän muïc ñích, nhieäm vuï laø nhaèm ñieàu chænh, ñaùnh giaù tính chaát nhöõng haønh vi, haønh ñoäng cuûa con ngöôøi giöõa caù nhaân vaø caù nhaân, caù nhaân vôùi xaõ hoäi vaø caû chính baûn thaân mình. Nhö vaäy caû ñaïo ñöùc vaø phaùp luaät ñeàu giuùp con ngöôøi coù haønh vi, haønh ñoäng höôùng tôùi caùi thieän choáng laïi caùi aùc goùp phaàn ñem laïi haïnh phuùc cho caù nhaân vaø xaõ hoäi. Phaùp luaät XHCN giaùo duïc cho con ngöôøi coù tinh thaàn thöïc hieän boån phaän, traùch nhieäm cuûa ngöôøi coâng daân trong moái quan heä vôùi gia ñình, xaõ hoäi vaø vôùi baûn thaân mình, ñoù cuõng laø thöïc hieän nhöõng quy taéc cuûa ñaïo ñöùc. Maët khaùc dö luaän cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng lao ñoäng uûng hoä phaùp luaät, choáng laïi boïn aên caép, chieám ñoaït taøi saûn chung cuûa xaõ hoäi vaø taøi saûn rieâng cuûa coâng daân. Trong chöøng möïc naøo ñoù vi phaïm luaät phaùp coù theå coi laø vi phaïm ñaïo ñöùc vaø ngöôïc laïi. Nhö vaäy ñaïo ñöùc vaø phaùp luaät coù moái quan heä khaéng khít vôùi nhau. Xeùt veà maët phaïm vi thì söùc maïnh cuûa ñaïo ñöùc laø do dö luaän uûng hoä. Dö luaän khen, cheâ, khaâm phuïc hay phæ nhoå cuûa xaõ hoäi coù taùc ñoäng roäng raõi laâu daøi ñoái vôùi söï ghi nhaän ñaùnh giaù ñaïo ñöùc trong nhaân caùch moãi ngöôøi. Khi thöïc hieän caùc quy taéc, chuaån möïc ñaïo ñöùc moãi ngöôøi caàn reøn luyeän yù thöùc töï giaùc, töï giaùo duïc. Con ngöôøi coù theå toân troïng phaùp luaät, nhöng khoâng coù ñaïo ñöùc. Trong thöïc teá coù theå xaûy ra tröôøng hôïp phaùp luaät khoâng tröøng phaït nhöng bò ñaïo ñöùc leân aùn hoaëc khoâng thuoäc phaïm truø ñaïo ñöùc nhöng laïi vi phaïm phaùp luaät neân bò phaùp luaät tröøng trò. Quy phaïm phaùp luaät do nhaø nöôùc quy ñònh coù tính baét buoäc vaø phoå caäp, ñoù laø nhöõng tieâu chuaån toái thieåu ñeå moïi ngöôøi thöïc hieän. Vì theá ñaõ laø ngöôøi daân phaûi bieát ñeán phaùp luaät. Boä maùy ñeå thöïc hieän phaùp luaät ñöôïc toå chöùc chaët cheõ töø Trung öông ñeán ñòa phöông nhö Toøa aùn, caûnh saùt, nhaø giam… Xeùt veà nhöõng yeáu toá traùch nhieäm thì quan ñieåm ñaïo ñöùc vaø quan ñieåm phaùp lyù khoâng khaùc nhau. Chuùng khaùc nhau ôû möùc ñoä khaùch quan khi ñaùnh giaù. Phaùp luaät keå ñeán quy moâ vaø tính xaùc ñònh cuûa nhöõng yeáu toá khaùch quan nhieàu hôn so vôùi ñaïo ñöùc. Cho neân möùc ñoä tröøng trò toäi aùc tuøy thuoäc vaøo quy moâ khaùch quan cuûa noù. Coøn söï ñaùnh gía ñaïo ñöùc thì ít quan taâm ñeán söï phaân hoùa veà löôïng. Ví nhö aên caép chieác nhaãn vaøng vaø aên caép quaû 9
tröùng gaø, ñöùng ôû quan ñieåm ñaïo ñöùo thì toäi naøy hay toäi kia ñeàu bò leân aùn nhö nhau, nhöng ñöùng ôû quan ñieåm phaùp lyù thì toäi aên caép nhöõng moùn lôùn vaø aên caép vaët khaùc nhau Ñaïo ñöùc tröôùc ñaây ñaõ toàn taïi vaø töông lai seõ toàn taïi maõi maõi nhöng noù seõ bieán ñoåi theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Khaùc vôùi ñaïo ñöùc, phaùp luaät khoâng toàn taïi maõi maõi. Trong cheá ñoä Coâng xaõ nguyeân thuûy, khoâng coù nhaø nöôùc, khoâng coù phaùp luaät, haønh vi con ngöôøi ñöôïc ñieàu chænh baèng phong tuïc taäp quaùn. Phaùp luaät vaø Nhaø nöôùc laø keát quaû xaõ hoäi phaân chia giai caáp. Ñoái vôùi hoïc sinh Tieåu hoïc vieäc thöïc hieän phaùp luaät trong gia ñình, nhaø tröôøng vaø ngoaøi xaõ hoäi laø nhöõng ñieàu caàn thieát. Chaúng haïn ñoù laø luaät hoân nhaân gia ñình, noäi quy tröôøng hoïc, luaät giao thoâng… III. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÏO ÑÖÙC VAØ TOÂN GIAÙO. 1. Khaùi nieäm toân giaùo. Theo Töø ñieån Tieáng Vieät - Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam 1992 “toân giaùo” laø: - Hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi goàm nhöõng quan nieäm döïa treân cô sôû tin vaø suøng baùi nhöõng löïc löôïng sieâu töï nhieân, quyeát ñònh soá phaän con ngöôøi, con ngöôøi phaûi phuïc tuøng vaø toân thôø. - Heä thoáng nhöõng quan nieäm tín ngöôõng moät hay nhöõng vò thaàn linh naøo ñoù vaø nhöõng hình thöùc leã nghi theå hieän söï suøng baùi aáy. 2. Moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vaø toân giaùo. Ñaïo ñöùc vaø toân giaùo laø nhöõng hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi khaùc nhau do quan heä kinh teá xaõ hoäi ñeû ra vaø bieán ñoåi theo quan heä kinh teá aáy. Trong suoát moät thôøi kyø lòch söû laâu daøi cuûa loaøi ngöôøi, ngöôøi ta khoâng heà bieát ñeán moät toân giaùo naøo caû. Toân giaùo xuaát hieän trong moät giai ñoaïn phaùt trieån nhaát ñònh cuûa cheá ñoä Coâng xaõ nguyeân thuyû vôùi tö caùch laø söï phaûn aùnh tình traïng baát löïc cuûa con ngöôøi tröôùc caùc löïc löôïng khuûng khieáp vaø bí aån cuûa löïc löôïng töï nhieân. Trong xaõ hoäi coù giai caáp ñoái khaùng, nguoàn goác cuûa toân giaùo chuû yeáu gaén lieàn vôùi söï boùc loät cuûa giai caáp thoáng trò vaø caûnh baàn cuøng cuûa quaàn chuùng. Nhö vaäy roõ raøng raèng ñaïo ñöùc xuaát hieän sôùm hôn toân giaùo vaø töï noù toàn taïi khoâng döïa vaøo toân giaùo. Maët khaùc toân giaùo khoâng theå saùng taïo ra ñaïo ñöùc maø phaûi tuaân theo quy taéc ñaïo ñöùc, toân giaùo phaûi döïa vaøo ñaïo ñöùc. Ñaïo ñöùc vaø toân giaùo xeùt veà hình thöùc ñeàu khuyeân con ngöôøi laøm ñieàu thieän traùnh ñieàu aùc. Thieân chuùa giaùo khuyeân raên caùc tín ñoà cuûa mình: thaûo kính vôùi cha meï, chôù cöôùp cuûa gieát ngöôøi thöïc hieän theo khaåu hieäu: “Toát ñaïo, ñeïp ñôøi Kính chuùa yeâu nöôùc” Ñaïo ñöùc Phaät giaùo cuõng ñöa ra lôøi khuyeân daïy “nguõ giôùi” laø caám kî 5 ñieàu: giôùi saùt, giôùi daâm, giôùi töûu, giôùi voïng ngöõ, giôùi ñaïo. Ñaïo Tin laønh theo ñöôøng höôùng: “Soáng phuùc aâm, phuïng söï Thieân chuùa, phuïc vuï Toå quoác vaø daân toäc”. Noùi chung nhöõng lôøi khuyeân raên cuûa caùc toân giaùo ñeàu mang tính ñaïo ñöùc cuûa nhaân loaïi, song chuùng ta cuõng phaûi nhaän thaáy nhöõng haïn cheá vì söï chi phoái bôûi caùc quan ñieåm giai caáp, bôùi tính lòch söû trong caùc ñieàu raên mang tính lyù töôûng ñaïo ñöùc cuûa caùc toân giaùo. Nhaø tröôøng XHCN Vieät Nam giaùo duïc hoïc sinh theo quan ñieåm voâ thaàn vaø töï do tín ngöôõng. Vì theá nhaø giaùo duïc caàn giuùp duïc hoïc sinh choáng meâ tín dò ñoan, tin vaøo soá meänh, song phaûi toân troïng quyeàn töï do tín ngöôõng vaø töï do khoâng tín ngöôõng cuûa ngöôøi khaùc. IV. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA ÑAÏO ÑÖÙC VAØ KHOA HOÏC. 10
1. Khoa hoïc. - Heä thoáng tri thöùc tích luyõ trong quaù trình lòch söû vaø ñöôïc thöïc tieãn chöùng minh, phaûn aùnh nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa theá giôùi beân ngoaøi cuõng nhö cuûa hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa con ngöôøi, giuùp con ngöôøi coù khaû naêng caûi taïo theá giôùi hieän thöïc. - Ngaønh cuûa töøng heä thoáng tri thöùc noùi treân. (Töø ñieån Tieáng Vieät- Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam 1992). 2. Moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vaø khoa hoïc. Ñaïo ñöùc vaø khoa hoïc laø caùc hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi coù chung muïc ñích laø taïo ra moïi ñieàu kieän giuùp con ngöôøi caûi tieán xaõ hoäi, xaây döïng cuoäc soáng haïnh phuùc cho caù nhaân laøm cho xaõ hoäi ngaøy caøng toát ñeïp hôn. Khoa hoïc laø moät heä thoáng haøi hoaø nhöõng tri thöùc veà thöïc teá xung quanh con ngöôøi. Khoa hoïc dieãn ñaït nhöõng keát quaû nghieân cöùu ñöïôc döùôi daïng nhöõng khaùi nieäm vaø quy luaät, nhôø ñoù con ngöôøi laøm chuû vaø caûi thieän ñöôïc cuoäc soáng. Nhaø khoa hoïc chaân chính phaûi trôû thaønh ngöôøi chieán só ñaáu tranh cho chaân lyù vaø muoán vaäy hoï caàn phaûi coù loøng can ñaûm, coù duõng khí, coù tinh thaàn chí coâng voâ tö… nghóa laø phaûi coù phaåm chaát ñaïo ñöùc. Con ngöôøi trong quaù trình nhaän thöùc tri thöùc khoa hoïc ñeå hình thaønh theá giôùi quan thì cuõng ñoàng thôøi hình thaønh nhaân sinh quan. Ñaïo ñöùc laø moät maët cuûa nhaân sinh quan bieåu hieän cuï theå baèng thaùi ñoä haønh vi, caùch öùng xöû giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi töï nhieân vôùi xaõ hoäi vaø vôùi baûn thaân mình. Theá giôùi quan vaø nhaân sinh quan cuûa con ngöôøi ñöôïc hình thaønh töø khoa hoïc vaø ñaïo ñöùc. Hay noùi caùch khaùc ñaïo ñöùc vaø khoa hoïc laø hai hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi giuùp con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän nhaân caùch (ñöùc vaø taøi). Nhaø trieát hoïc coå ñaïi Hy laïp - Socrate cho raèng töông quan giöõa söï hieàn minh vaø ñöùc haïnh laø neàn taûng cuûa nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc hoïc. Tri thöùc laø ngoïn nguoàn vaø cô sôû cuûa caùi thieän vaø con ngöôøi hieåu bieát (tri thöùc) caøng nhieàu thì noù caøng coù ñöùc haïnh. Song tri thöùc maø Socrate ñeà caäp ñeán ôû ñaây laø tri thöùc veà cuoäc soáng con ngöôøi, veà nhöõng khaùt voïng vaø lyù töôûng cuûa con ngöôøi. Maët khaùc oâng coøn cho raèng chæ coù nhaø trieát hoïc môùi coù theå soáng thanh thaûn, khoâng bieát sôï, coù ñöùc haïnh, theo oâng nhaø hieàn trieát laø lyù töôûng veà con ngöôøi ñaïo ñöùc. Platon, hoïc troø cuûa Socrate ñaõ phaùt trieån vaán ñeà töông quan giöõa tri thöùc vaø ñaïo ñöùc thaønh moät heä thoáng sieâu hình hoïc toaøn veïn. OÂng ñaët vaán ñeà ôû moät bình dieän roäng hôn vaø oâng nghieân cöùu töông quan giöõa tö töôûng veà caùi chaân, tö töôûng veà caùi ñeïp vaø tö töôûng veà caùi thieän. Chuû tòch Hoà Chí Minh kính yeâu cuõng ñaõ nhaán maïnh “Neáu khoa hoïc maø khoâng coù ñaïo ñöùc thì trôû neân taøn baïo, nhöng coù khoa hoïc maø khoâng coù ñaïo ñöùc cuõng trôû neân ngu muoäi” hay: “Coù taøi maø khoâng coù ñöùc laø ngöôøi voâ duïng, coù ñöùc maø khoâng coù taøi thì laøm vieäc gì cuõng khoù”. Ngaøy nay vôùi nhöõng thaønh töïu khoa hoïc hieän ñaïi cuûa con ngöôøi nhö vieäc cheá taïo ra vuõ khí haït nhaân, nhaân baûn voâ tính …vaãn raát caàn ñeán ñaïo ñöùc ñeå choáng laïi vieäc söû duïng nhöõng thaønh töïu khoa hoïc ñoù maø laøm nguy haïi ñeán xaõ hoäi nhö chieán tranh giöõa caùc nöôùc, nhaân 11
baûn voâ tính ôû ngöôøi … Theo R.R Sing nhaø giaùo duïc noåi tieáng Aán Ñoä, con ngöôøi coù theâm nhieàu tri thöùc cuõng chöa ñuû, coøn caàn phaûi coù khaû naêng phaân bieät tri thöùc naøo coù lôïi söï cho söï tieán boä cuûa nhaân loaïi caû veà maët xaõ hoäi laãn nhaân vaên vaø loaïi tri thöùc naøo chæ daãn ñeán söï phaù hoaïi moâi tröôøng laøm thoaùi hoùa nhaân caùch. Song giöõa ñaïo ñöùc vaø khoa hoïc coù nhöõng neùt rieâng bieät. Ñaïo ñöùc laø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, quy taéc, chuaån möïc xaõ hoäi. Khoa hoïc laø heä thoáng tri thöùc tích luyõ trong quaù trình lòch söû vaø ñöôïc thöïc tieãn chöùng minh. Vôùi vai troø laø nhöõng kieán truùc thöôïng taàng, ñaïo ñöùc thöïc hieän chöùc naêng ñònh höôùng, ñieàu chænh, kieåm tra, ñaùnh giaù haønh vi con ngöôøi ñeå giuùp con ngöôøi taïo giaù trò nhaân sinh quan coøn khoa hoïc thöïc hieän chöùc naêng khaùm phaù, giaûi thích veà nguoàn goác vaø söï phaùt trieån theá giôùi. Tröôøng tieåu hoïc cung caáp cho hoïc sinh heä thoáng tri thöùc khoa hoïc toaøn dieän, bao goàm tri thöùc khoa hoïc töï nhieân vaø tri thöùc khoa hoïc xaõ hoäi. Ñoù laø cô sôû ñeå hoïc sinh tieåu hoïc hình thaønh theá giôùi quan khoa hoïc – laø neàn taûng cuûa ñaïo ñöùc hoïc Maùc- xít. HÖÔÙNG DAÃN HOÏC TAÄP 1. Phaân tích moái quan heä giöõa ñaïo ñöùc vôùi caùc hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi sau: Chính trò, Phaùp luaät, Toân giaùo, Khoa hoïc. 2. Cho ví duï minh hoaï veà caùc moái quan heä neâu treân vaø ruùt ra nhöõng keát luaän sö phaïm caàn thieát. 12
Chöông III MOÄT SOÁ PHAÏM TRUØ CÔ BAÛN CUÛA ÑAÏO ÑÖÙC HOÏC I- KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ PHAÏM TRUØ VAØ PHAÏM TRUØ ÑAÏO ÑÖÙC. 1. Khaùi nieäm phaïm truø. Theo Töø ñieån Tieáng Vieät- Vieän khoa hoïc xaõ hoäi Vieät Nam 1992 “phaïm truø” ñöôïc hieåu nhö sau: - Khaùi nieäm khoa hoïc phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính vaø moái quan heä chung, cô baûn nhaát cuûa caùc hieän töôïng. - Khaùi nieäm khoa hoïc bieåu thò loaïi söï vaät, hieän töôïng hay nhöõng ñaëc tröng chung nhaát cuûa chuùng. 2 Neùt rieâng bieät cuûa phaïm truø ñaïo ñöùc. Ñaïo ñöùc hoïc cuõng nhö taát caû caùc khoa hoïc khaùc ñöôïc caáu truùc bôûi moät heä thoáng caùc phaïm truø, khaùi nieäm lieân heä vôùi nhau theo nhöõng quy luaät xaùc ñònh. Caùc phaïm truø cô baûn cuûa ñaïo ñöùc coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng bieät quy ñònh noù veà maët nguoàn goác, quaù trình hình thaønh, söï bieán ñoåi khoâng gioáng vôùi nhöõng hieän töôïng khaùc trong xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Nhôø lónh hoäi ñöôïc caùc phaïm truø cô baûn naøy maø con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc moät caùch ñaày ñuû toaøn dieän boä maët ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi vaø soi chieáu cho töøng caù nhaân. Nhöõng neùt rieâng bieät cuûa caùc phaïm truø cuûa ñaïo ñöùc hoïc laø: 1) Phaïm truø ñaïo ñöùc chöùa ñöïng noäi dung thoâng baùo vaø noäi dung ñaùnh giaù coù tính lòch söû vaø giai caáp. Noù chaúng nhöõng cung caáp cho con ngöôøi nhöõng tri thöùc nhaát ñònh veà theá giôùi, ñaëc bieät veà moái quan heä vôùi theá giôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi, maø coøn ñöa laïi cho hoï nhöõng chuaån möïc giaù trò phuø hôïp vôùi nhöõng giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. 2) Phaïm truø ñaïo ñöùc coøn bao haøm trong noù nhöõng quan ñieåm, tö töôûng, tình caûm, thaùi ñoä haønh vi…cuûa con ngöôøi ñoái vôùi theá giôùi xung quanh, neân noù coù yù nghóa nhaân sinh quan. 3) Phaïm truø ñaïo ñöùc coù tính chaát phaân cöïc : phuû ñònh hoaëc khaúng ñònh, khoâng coù phaïm truø trung gian. Vì vaäy, caùc phaïm truø ñaïo ñöùc hoïc coù yù nghóa ñieàu chænh suy nghó vaø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. 4) Phaïm truø ñaïo ñöùc coù tính töông ñoái vì tuy noù phaûn aùnh noäi dung khaùch quan nhö caùc phaïm truø cuûa caùc khoa hoïc khaùc, nhöng phaïm truø ñaïo ñöùc luoân gaén vôùi caûm xuùc, traùch nhieäm vaø söï löïa choïn cuûa caù nhaân neân coù theå bieåu hieän ra nhöõng phaùn ñoaùn, nhöõng haønh vi chuû quan. Ví duï quan nieäm veà haïnh phuùc laø khaùc nhau trong nhöõng thôøi ñaïi khaùc nhau vaø ngay trong moät thôøi ñaïi cuõng khaùc nhau ñoái vôùi giai caáp khaùc nhau. II- MOÄT SOÁ PHAÏM TRUØ CÔ BAÛN CUÛA ÑAÏO ÑÖÙC HOÏC. 1. Thieän vaø aùc. Thieän vaø aùc laø moät caëp phaïm truø ñaïo ñöùc ñöôïc moïi ngöôøi quan taâm vaø xem laø caëp phaïm truø ñaïo ñöùc noåi baät cuûa nhaân loaïi, ngöôøi ta duøng noù ñeå ñaùnh giaù veà maët ñaïo ñöùc haønh vi cuûa con ngöôøi (cuûa caùc taäp ñoaøn, cuûa caùc giai caáp), cuõng nhö nhöõng hieän töôïng xaõ hoäi theo quan ñieåm giai caáp nhaát ñònh. 13
Thôøi coå ñaïi nhieàu nhaø tö töôûng ñaõ muoán tìm ra moät soá ñaëc tính coá ñònh cuûa con ngöôøi ñeå giaûi thích nguoàn goác yù thöùc, haønh vi ñaïo ñöùc cuûa moïi caù nhaân ñang bieåu hieän ra muoân hình muoân veû voâ cuøng phöùc taïp trong cuoäc soáng chung cuûa xaõ hoäi. Theo quan nieäm cuûa caùc nhaø trieát hoïc coå ñaïi phöông Taây nhö Xoâcraùt (470-399 tr. CN) vaø Platoân (427-347 tr.CN) thì “caùi thieän” laø yù nieäm chung, phoå bieán vaø baát bieán, laø yù nieäm cao nhaát ñöôïc coi laø chuùa giaùng theá, laø maët trôøi sinh ra muoân vaät. Moïi yù nieäm trong theá giôùi ñeàu toàn taïi, baát bieán khoâng sinh ra cuõng khoâng maát ñi. Quan nieäm cuûa caùc hoïc giaû phöông Ñoâng nhö Khoång Töû (551-479 tr. CN) vaø Maïnh Töû (372-289 tr. CN) thì cho raèng con ngöôøi ta sinh ra ñaõ mang baûn chaát maàm moáng cuûa caùi thieän: “nhaân tri sô tính baûn thieän”. Ngöôøi ta khoâng ai laø khoâng thieän. Traùi laïi vôùi Khoång Töû vaø Maïnh Töû, Tuaân Töû (289-238 tr. CN) cho raèng tính ngöôøi laø voán aùc. Nhö vaäy caùc quan ñieåm treân ñeàu cho Thieän, AÙc nhö laø thuoäc tính baûn chaát con ngöôøi coù töø khi con ngöôøi môùi sinh ra. Theo ñaïo ñöùc hoïc Maùc-xít thì “nhöõng quan nieäm veà thieän vaø aùc thay ñoåi moät caùch maïnh meõ töø daân toäc naøy ñeán daân toäc khaùc, töø theá kyû naøy ñeán theá kyû khaùc, cho neân thöôøng thöôøng chuùng traùi ngöôïc haún vôùi nhau“ (F. AÊngghen - Choáng Duy- rinh). Maët khaùc nhöõng quan nieäm veà thieän vaø aùc ñöôïc theå hieän thoâng qua toaøn boä nhöõng yeâu caàu veà ñaïo ñöùc cuï theå quy ñònh tieâu chuaån cuûa haønh vi con ngöôøi ñang goùp phaàn tích cöïc vaøo vieäc giaûi phoùng nhaân loaïi. Haønh vi cuûa con ngöôøi coù theå ñöôïc ñaùnh giaù laø thieän hay aùc tuøy theo haønh vi ñoù thuùc ñaåy hoaëc ngaên trôû vieäc thoûa maõn nhöõng nhu caàu lòch söû cuûa xaõ hoäi noùi chung vaø lôïi ích cuûa giai caáp tieán boä theå hieän nhöõng nhu caàu ñoù. Trong moät giai ñoaïn phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, moãi con ngöôøi chaân chính ñeàu phaûi ñaáu tranh ñeå ñeà cao caùi thieän, loaïi boû caùi aùc laøm cho boä maët ñaïo ñöùc cuûa xaõ hoäi ngaøy caøng cao quyù toát ñeïp hôn. Caùi thieän laø moät trong nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc noåi baät cuûa con ngöôøi, cuûa cuoäc soáng coäng ñoàng, laø söï bieåu hieän caùi toát ñeïp loøng nhaân aùi, theå hieän nhöõng lôïi ích caù nhaân phuø hôïp vôùi söï tieán boä xaõ hoäi. Baûn thaân caùi thieän mang tính saùng taïo. Noù ñoøi hoûi con ngöôøi trong hoaït ñoäng thöïc tieãn ñaïo ñöùc phaûi tö duy, phaûi löïa choïn, ñaáu tranh ñoäng cô ñeå ñònh höôùng ñuùng haønh vi theo yeâu caàu chuaån möïc xaõ hoäi. Caùi aùc laø caùi ñaùng gheâ tôûm, caàn gaït ra khoûi ñôøi soáng caù nhaân vaø xaõ hoäi. Tuy nhieân caùi aùc khoâng phaûi laø caùi ñoái laäp tuyeät ñoái cuûa caùi thieän. Chuùng coù tính lòch söû. Nhieàu khi coù nhöõng caùi ñoái vôùi daân toäc naøy laø thieän nhöng vôùi daân toäc khaùc laø aùc. Ví duï boä toäc Hoâ-ten-hoât (Taây chaâu Phi) coù tuïc gieát cha meï luùc giaø yeáu ñeå traùnh söï ñau oám dai daúng hoaëc boä toäc Paâylar (Trung Phi) coi vieäc “thöïc taùng” chia nhau aên thòt ngöôøi cheát laø vieäc laøm thieâng lieâng cuûa ñieàu thieän. Nhöng ñoái vôùi daân toäc khaùc thì coi ñoù nhö laø nhöõng ñieàu aùc khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Hoaëc gieát ngöôøi laø toäi aùc nhöng trong chieán tranh baûo veä ñaát nöôùc chuùng ta phaûi tieâu dieät keû thuø thì vieäc laøm ñoù laø vì chính nghóa, vaäy noù laø ñieàu thieän. Nhö vaäy thieän, aùc coù theå chuyeån hoùa cho nhau tuyø theo tình hình kinh teá, xaõ hoäi, tuøy theo quan ñieåm giai caáp, laäp tröôøng chính trò xaõ hoäi. Vôùi baûn chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi chaân chính luoân ñaáu tranh ñeå baûo veä caùi toát ñeïp, caùi cao thöôïng. Ñoù chính laø söï chieán thaéng cuûa caùi thieän, ñaáu tranh choáng laïi caùi aùc, loaïi tröø moïi haønh vi voâ ñaïo ñöùc ñeå xaây döïng moät xaõ hoäi toát ñeïp. Hieän nay chuùng ta ñang phaán ñaáu ñeå coù moät xaõ hoäi trong ñoù “daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh”. Ñoù laø muïc tieâu phaán ñaáu cuûa toaøn Ñaûng, toaøn daân ta trong giai ñoaïn xaây döïng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø cuõng laø caùi thieän lôùn lao nhaát. 2. Nghóa vuï. 14
21. Khaùi nieäm: Trong cuoäc soáng haøng ngaøy, vôùi nhöõng moái quan heä ña daïng phöùc taïp vaø vôùi tö caùch laø moät chuû theå coù yù thöùc con ngöôøi luoân coá gaéng thöïc hieän traùch nhieäm cuûa mình tröôùc coâng vieäc vaø laøm troøn boån phaän vôùi gia ñình vaø xaõ hoäi. Phaïm truø nghóa vuï xuaát hieän raát sôùm. Ñeâmoâcrit laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa phaïm truø nghóa vuï vaøo ñaïo ñöùc hoïc. OÂâng cho raèng, yù thöùc nghóa vuï laø ñoäng cô saâu kín beân trong cuûa con ngöôøi. Toân giaùo coi nghóa vuï laø yù thöùc traùch nhieäm tröôùc thöôïng ñeá. Nghóa vuï con ngöôøi laø hy sinh moïi nguyeän voïng, nhu caàu cuûa baûn thaân ñeå phuïng söï thaùnh thaàn vôùi hy voïng ñöôïc höôûng haïnh phuùc ôû theá giôùi beân kia… Caùc nhaø duy vaät Phaùp theá kyû XVII- XVIII nhö Ruùtxoâ, Hoânbaùch thì cho raèng vieäc thöïc hieän nghóa vuï gaén lieàn vôùi lôïi ích cuûa caù nhaân trong phaïm vi cuûa mình khoâng xaâm phaïm ñeán lôïi ích cuûa ngöôøi khaùc. Nhö vaäy theo caùc nhaø duy vaät Phaùp thì phaàn naøo hoï ñaõ xaùc ñònh ñöôïc nguoàn goác cuûa nghóa vuï ñoù laø lôïi ích cuûa caù nhaân. Song ñieåm haïn cheá cuûa hoï laø chöa xaùc ñònh ñöôïc moái töông quan giöõa lôïi ích caù nhaân vôùi lôïi ích xaõ hoäi khi con ngöôøi thöïc hieän nghóa vuï. Theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng, xeùt veà nguoàn goác thì nghóa vuï baét nguoàn töø caùc nhu caàu vaø caùc nhieäm vuï maø xaõ hoäi ñeà ra cho moãi caù nhaân trong nhöõng giai ñoaïn lòch söû –xaõ hoäi nhaát ñònh. Caùc nhaø duy vaät bieän chöùng ñaõ xaùc ñònh nguoàn goác cuûa nghóa vuï töø nhu caàu vaø nhieäm vuï maø xaõ hoäi ñeà ra cho caù nhaân. Nhö vaäy khi con ngöôøi thöïc hieän caùc nhu caàu caù nhaân ñeå ñaït ñöôïc haïnh phuùc cho caù nhaân, xaõ hoäi thì ñoàng thôøi con ngöôøi phaûi töï giaùc höôùng thieän vaø hieåu roõ coâng vieäc mình laøm laø mang laïi lôïi ích cho moïi ngöôøi vaø cho xaõ hoäi. Hay noùi moät caùch khaùc nghóa vuï laø yù thöùc vaø tình caûm cuûa moãi caù nhaân bieát ñem nhu caàu vaø lôïi ích cuûa mình keát hôïp vôùi nhu caàu vaø lôïi ích cuûa xaõ hoäi. Hôn theá nöõa khi thöïc hieän nghóa vuï, moãi ngöôøi yù thöùc ñöôïc nhu caàu vaø nhieäm vuï maø mình thöïc hieän phaûi phuø hôïp vôùi töøng giai ñoïan lòch söû –xaõ hoäi. Moãi giai ñoïan lòch söû –xaõ hoäi khaùc nhau thì nhu caàu vaø nhieäm vuï con ngöôøi laø khaùc nhau .Chaúng haïn, khi ñaát nöôùc coù giaëc ngoaïi xaâm thì nhieäm vuï cuûa thanh nieân laø phaûi ra chieán tröôøng baûo veä bôø coõi bieân cöông cuûa Toå quoác, bôûi vì hoï yù thöùc saâu saéc raèng ñaát nöôùc, xöù sôû, queâ höông laø maûnh ñaát ñaõ keát tinh bao moà hoâi, xöông maùu cuûa theá heä cha oâng. Khaùc vôùi khi ñaát nöôùc coù chieán tranh, nhieäm vuï cuûa thanh nieân trong thôøi bình laø xaây döïng vaø baûo veä ñaát nöôùc. 2.2. Caùc daïng bieåu hieän: Cuoäc soáng ña daïng vaø phöùc taïp cuûa con ngöôøi vôùi nhieàu moái quan heä khaùc nhau, cho neân cuõng coù nhieàu nghóa vuï khaùc nhau: trong gia ñình ñoù laø nghóa vuï laøm con phaûi kính troïng, chaêm soùc oâng baø, cha me; ngoaøi xaõ hoäi laøm ngöôøi coâng daân coù nghóa vuï xaây döïng vaø baûøo veä Toå quoác; trong tröôøng hoïc laøm ngöôøi hoïc sinh coù nghóa vuï thöïc hieän toát noäi quy tröôøng hoïc. Nhö vaäy khi con ngöôøi thöïc hieän nghóa vuï trong caùc moái quan heä vôùi coäng ñoàng thì nghóa vuï bieåu hieän döôùi 2 daïng : nghóa vuï ñaïo ñöùc vaø nghóa vuï phaùp lyù: * Nghóa vuï ñaïo ñöùc laø yù thöùc vaø tình caûm cuûa con ngöôøi töï nguyeän, töï giaùc thöïc hieän caùc haønh vi, hoïat ñoäng cuûa mình theo quy taéc, chuaån möïc chung cuûa xaõ hoäi. Chính ñaëc ñieåm naøy laøm cho nghóa vuï coù tính töï do vaø töï giaùc . * Nghóa vuï phaùp lyù laø yù thöùc cuûa con ngöôøi toân troïng caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät hieän haønh nhö moät söï coâng baèng, moät söï caàn thieát khaùch quan khoâng phuï thuoäc vaøo yù muoán caù nhaân. 15
Ñaëc ñieåm naøy theå hieän tính baét buoäc cuûa phaïm truø nghóa vuï. Tuy nhieân söï phaân bieät söï khaùc nhau giöõa nghóa vuï ñaïo ñöùc vaø nghóa vuï phaùp lyù chæ coù tính chaát töông ñoái, vì chuùng coù moái quan heä khaéng khít vaø chuyeån hoùa cho nhau. 3. Löông taâm. 3.1. Khaùi nieäm: Laø con ngöôøi coù yù thöùc, trong caùc moái quan heä vôùi xaõ hoäi khi thöïc hieän caùc haønh ñoäng cuûa mình thì con ngöôøi luoân coù nhu caàu töï ñaùnh giaù ñeå ñoái chieáu nhöõng haønh ñoäng ñoù vôùi chuaån möïc xaõ hoäi. Chöùc naêng töï ñaùnh giaù haønh ñoäng cuûa mình chính laø löông taâm. Vaäy löông taâm laø tieáng noùi beân trong xuaát phaùt töø taám “loøng” trong saùng cuûa con ngöôøi ñeå giuùp hoï laøm nhöõng ñieàu toát laønh, ngaên chaën ñieàu xaáu. Nhaø trieát hoïc coå ñaïi Hy laïp- Platoân cho löông taâm laø söï maùch baûo cuûa thöôïng ñeá. Vì vaäy noù toàn taïi vónh cöûu. Kantô cho löông taâm laø söï “thao thöùc cuûa tinh thaàn” noù gaén lieàn vôùi con ngöôøi nhö baåm sinh. OÂng vieát: “Quy luaät toàn taïi trong chuùng ta ñöôïc goïi laø löông taâm… Caù nhaân mang trong mình caûm giaùc löông taâm khoâng phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän hoï soáng. Löông taâm khoâng phaûi laø caùi gì coù theå tìm kieám ñöôïc… moät con ngöôøi vôùi tö caùch laø moät baûn chaát ñaïo ñöùc mang trong mình caûm giaùc löông taâm töø luùc môùi sinh ra, nhö moät ngöôøi laøm chöùng cuûa chuùa trôøi ñeå phaùn xöû chuùng ta” (Kantô-Khoa hoïc sö phaïm). Nhö vaäy theo Kantô caûm giaùc löông taâm laø tieân nghieäm. Caùc nhaø duy vaäy theá kyû XVI - XVIII ñeàu phuû nhaän löông taâm coù nguoàn goác töø thöôïng ñeá. Hoï coù xu höôùng gaén löông taâm vôùi yù thöùc cuûa con ngöôøi veà lôïi ích vaø thöøa nhaän vai troø xaõ hoäi cuûa löông taâm. Theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng cuûa ñaïo ñöùc hoïc thì löông taâm laø yù thöùc traùch nhieäm vaø tình caûm ñaïo ñöùc cuûa caù nhaân veà söï töï ñaùnh giaù nhöõng haønh vi, caùch cö xöû cuûa mình trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Coù theå lyù giaûi phaïm truø “Löông taâm” theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng nhö sau: - Ñaõ laø con ngöôøi coù yù thöùc thì khi haønh ñoäng con ngöôøi xaùc ñònh ñöôïc muïc ñích, yù nghóa vaø traùch nhieäm ñoái vôùi haønh ñoäng. Khi con ngöôøi haønh ñoäng caøng ñuùng, caøng toát thì löông taâm caøng yeân oån vaø coù caûm giaùc veà löông taâm trong saïch, töùc laø con ngöôøi töï yù thöùc ñöôïc baûn chaát löông thieän cuûa mình, noù xuaát hieän keøm theo caùc hoaït ñoäng ñaïo ñöùc taïo ra caûm giaùc vöõng tin vaøo yù thöùc vaø nhaân phaåm cuûa mình. Caûm giaùc veà löông taâm trong saïch töùc laø söï yù thöùc ñöôïc baûn chaát löông thieän cuûa mình. Khoâng coù caûm giaùc löông taâm trong saïch thì ñaïo ñöùc seõ maát heát giaù trò. - Tình caûm ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi ñoái vôùi hoaït ñoäng caøng maïnh thì chöùc naêng töï kieåm tra caøng tích cöïc, söùc maïnh cuûa tình caûm ñaïo ñöùc theå hieän ra ôû cöôøng ñoä cuûa tính tích cöïc vaø tính töï kieåm tra cuûa noù. Do ñoù tình caûm ñaïo ñöùc cuõng laø chöùc naêng cuûa löông taâm neân baûn thaân löông taâm cuõng laø moät hieän töôïng tình caûm. - Söï töï ñaùnh giaù nhöõng haønh vi, caùch cö xöû cuûa mình trong ñôøi soáng xaõ hoäi laø chöùc naêng cuûa löông taâm vaø noù laø moät hieän töôïng trí tueä coù chöùa ñöïng yeáu toá yù thöùc. Trong thöïc teá, con ngöôøi khi haønh ñoäng , khoâng coù haønh ñoäng naøo laïi khoâng coù caûm giaùc veà tình caûm löông taâm. Ví duï nhö laøm vieäc toát ta thaáy vui veû, haøi loøng, thoûa maõn vôùi mình, laøm vieäc xaáu ta caûm thaáy aùy naùy, aân haän, xaáu hoå ñoái vôùi baûn thaân. Con ngöôøi coù ñöôïc nhöõng caûm giaùc ñoù chính laø nhôø söï töï ñaùnh giaù veà nhöõng haønh vi, caùch cö xöû cuûa mình trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø ñoù laø ngöôøi coù 16
löông taâm. Seõ laø keû voâ löông taâm neáu con ngöôøi khoâng bieát töï ñaùnh giaù vaø cuõng khoâng bieát xaáu hoå vôùi chính mình. Nhö vaäy theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng löông taâm vöøa laø yù thöùc vöøa laø tình caûm. 3.2. Söï hình thaønh löông taâm: Söï hình thaønh löông taâm laø moät quaù trình phaùt trieån laâu daøi töø thaáp leân cao trong quaù trình lao ñoäng saûn xuaát vaø hoaït ñoäng giao tieáp xaõ hoäi cuûa caù nhaân theo caùc möùc ñoä sau: - YÙù thöùc veà caùi caàn phaûi laøm do söï sôï haõi bò tröøng phaït bôûi thieát cheá xaõ hoäi hoaëc yù nieäm taâm linh. - YÙù thöùc veà caùi caàn phaûi laøm, caàn phaûi traùnh vì söï xaáu hoå tröôùc ngöôøi khaùc vaø tröôùc dö luaän xaõ hoäi. - YÙù thöùc veà caùi caàn phaûi laøm vì söï xaáu hoå tröôùc baûn thaân. Xaáu hoå tröôùc baûn thaân hay töï xaáu hoå vôùi haønh vi cuûa mình laø böôùc ñaàu cuûa caûm giaùc löông taâm. Töø caûm giaùc ñoù ñeán söï phaùn xeùt caùc suy nghó vaø haønh vi cuûa mình laø löông taâm. Chính vì theá löông taâm cuõng laø yù thöùc traùch nhieäm vaø tình caûm ñaïo ñöùc cuûa caù nhaân. 3.3. Bieåu hieän cuûa löông taâm: Löông taâm bieåu hieän ôû hai traïng thaùi khaúng ñònh vaø phuû ñònh: - Giaù trò cuûa söï khaúng ñònh ñöôïc bieåu hieän baèng söï thanh thaûn cuûa löông taâm vaø ñoù laø nhöõng haønh vi ñoái vôùi caùi thieän, caùi coâng baèng, caùi chính ñaùng - Söï phuû ñònh ñöôïc bieåu hieän baèng söï caén röùt cuûa löông taâm ñoù laø haønh vi ñoái vôùi caùi aùc, caùi baát coâng… Moãi chuû theå ñaïo ñöùc coù caû hai traïng thaùi khaúng ñònh vaø phuû ñònh cuûa löông taâm. Song ñieàu quan troïng ñoái vôùi moãi ngöôøi laø caàn reøn luyeän ñaïo ñöùc ñeå traïng thaùi khaúng ñònh cuûa löông taâm ñaåy luøi, loaïi tröø traïng thaùi phuû ñònh. 4. Haïnh phuùc. 4.1 Khaùi nieäm: Con ngöôøi luoân mong muoán vöôn tôùi haïnh phuùc cho caù nhaân, gia ñình, xaõ hoäi vaø hôn theá nöõa haïnh phuùc cuõng laø moái quan taâm lôùn lao cuûa toaøn nhaân loaïi. Haïnh phuùc laø moät hieän töôïng xaõ hoäi vöøa thuoäc veà vaät chaát vöøa thuoäc veà tinh thaàn. Moät hieän töôïng nhö vaäy thoáng nhaát giöõa taâm vaø vaät, coù theå laø moät caûm giaùc, moät caûm xuùc, moät traïng thaùi hoaëc chöùc naêng sinh lyù vaø taâm lyù nhaát ñònh cuûa con ngöôøi. Vì theá haïnh phuùc vöøa laø khaùt voïng töï nhieân vöøa taùc ñoäng ñeán suy nghó, haønh vi cuûa con ngöôøi. Do ñoù haïnh phuùc cuõng laø moät phaïm truø cô baûn cuûa ñaïo ñöùc hoïc. Trong quaù trình phaùt trieån cuûa lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi, con ngöôøi ñaõ baøn veà haïnh phuùc vaø caùc quan nieäm veà haïnh phuùc luoân thay ñoåi. Caùc nhaø tö töôûng coå ñaïi Hy Laïp nhö Xoâcraùt (470- 399 TCN); Ñeâmoâcrit (460 – 370); Aritxtoát (384-322) quan nieäm haïnh phuùc laø söï yeân tónh, thanh thaûn cuûa taâm hoàn. Khaû naêng trí tueä, khaû naêng cheá ngöï khaùt voïng, cheá ngöï noãi ñau khoå seõ ñem laïi haïnh phuùc cho con ngöôøi. Theo hoï ñeå ñaït ñöôïc haïnh phuùc thì hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo yeáu toá chuû quan cuûa con ngöôøi vaø phaûi haïn cheá toái ña nhöõng nhu caàu cuûa mình, bôûi vì nhöõng ham muoán, nhöõng nhu caàu, nhöõng khaùt voïng cuûa con ngöôøi laø nguyeân nhaân gaây neân söï baát haïnh. Ñaây cuõng laø lyù do chính ñeå ngöôøi noâ leä chaáp nhaän bò giai caáp chuû noâ töôùc ñoaït maát moïi nhu caàu toái thieåu cuûa con ngöôøi. 17
Caùc toân giaùo ñeàu cho raèng haïnh phuùc khoâng toàn taïi ôû traàn theá maø chæ coù treân thieân giôùi. Thieân chuùa giaùo hay Phaät giaùo… ñeàu ra söùc khuyeán khích con ngöôøi nhaãn nhuïc ôû traàn gian ñeå höôûng haïnh phuùc cöïc laïc ôû coõi nieát baøn. Quan nieäm ñoù ñöôïc caùc giai caáp boùc loät söû duïng ñeå ru nguû nhaân daân lao ñoäng, hoøng thuû tieâu ñaáu tranh giai caáp, baûo veä cheá ñoä ngöôøi boùc loät ngöôøi. Kantô- nhaø trieát hoïc giaûi thích nguoàn goác cuûa haïnh phuùc theo quan ñieåm duy taâm- cho raèng haïnh phuùc laø ñònh meänh “Haõy ñeå haïnh phuùc nhö trôøi ñònh”. Quan ñieåm trôøi ñònh veà haïnh phuùc cuûa con ngöôøi cuõng raát phoå bieán ôû phöông Ñoâng. Caùc nhaø duy vaät Phaùp theá kyû XVI- XVIII nhö Reâneâ Ñeâcaùctô (1596- 1650), Henvetiuyùt (1715- 1771) thì cho raèng haïnh phuùc laø söï thoûa maõn thöôøng xuyeân nhöõng nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn, laø söï huøng maïnh vaø giaøu coù xuaát phaùt töø lôïi ích caù nhaân (nhöng lôïi ích caù nhaân khoâng maâu thuaãn vôùi lôïi ích xaõ hoäi). P.Ñ. Hoânbaùch (1723- 1789) nhaán maïnh lôïi ích trí tueä vì trí tueä giuùp ngöôøi ta nhaän thöùc ñöôïc quy luaät töï nhieân vaø soáng hôïp vôùi quy luaät töï nhieân. Nhö vaäy khi quan nieäm veà haïnh phuùc caùc nhaø duy vaät Phaùp ñaõ chuù yù ñeán söï “thoûa maõn” nhöõng nhu caàu vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa con ngöôøi, song hoï chöa ñaët ñöôïc söï “thoûa maõn“ ñoù trong moái quan heä giöõa caù nhaân vôùi xaõ hoäi. Caùc quan nieäm veà haïnh phuùc coù söï khaùc nhau theo tieán trình phaùt trieån cuûa lòch söû – xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Song söï thay ñoåi quan nieäm veà haïnh phuùc coøn phaûi döïa vaøo nhöõng ñieåm chung cho taát caû caùc giai caáp, caùc daân toäc vaø nhöõng ngöôøi rieâng bieät ñoù laø: - Taát caû ñeàu coù lôïi ích vaät chaát vaø tinh thaàn - Nhöõng lôïi ích aáy ñeàu khoâng ngöøng lôùn leân - Taát caû ñeàu caûm thaáy haïnh phuùc khi nhöõng lôïi ích aáy ñöôïc thoûa maõn toái ña. Vôùi yù nghóa nhö vaäy, nhaän thöùc chung veà haïnh phuùc ñoái vôùi moïi ngöôøi laø thoáng nhaát. Moãi ngöôøi coù theå coù nhöõng lôïi ích rieâng vaø nhöõng muïc ñích caù nhaân trong cuoäc soáng, song yù nghóa chung cuûa cuoäc soáng phaûi laø thoáng nhaát chung cho toaøn nhaân loaïi. Treân caùi neàn cuûa söï nhaän thöùc chung veà haïnh phuùc vaø veà yù nghóa cuoäc soáng nhö vaäy, coù theå hieåu haïnh phuùc ( theo nghóa roäng) laø söï ñaùnh giaù chung nhaát, toång hôïp nhöõng yeáu toá thoûa maõn nhu caàu, nguyeän voïng cuûa con ngöôøi phuø hôïp vôùi xaõ hoäi. Haïnh phuùc vôùi moãi ngöôøi laø söï thoûa maõn nhöõng nhu caàu vaø nguyeän voïng. Khaùi nieäm nhu caàu vaø thoûa maõn nhu caàu coù yù nghóa ñaëc bieät ñeå hieåu roõ noäi dung cuûa haïnh phuùc. Nhöõng nhu caàu cuûa con ngöôøi ñöôïc thoûa maõn heát söùc ña daïng. Moãi nhu caàu töông öùng vôùi moät chöùc naêng hoaëc moät naêng löïc nhaát ñònh cuûa con ngöôøi. Coù theå hieåu nhu caàu cuûa con ngöôøi nhö sau: - Con ngöôøi nhö moät sinh theå soáng tröôùc heát caàn ñeán söï aên uoáng. Ñoùi vaø khaùt gaây ra ñau khoå vaø söï thoûa maõn hai nhu caàu naøy ñem laïi söï thích thuù. Neáu con ngöôøi khoâng bieát ñau khoå vì ñoùi khaùt thì noù khoâng theå soáng ñöôïc. Ñoù laø söï thoaû maõn veà vaät chaát, ñeå thoaû maõn caùc nhu caàu aáy, con ngöôøi phaûi suy nghó, phaûi caân nhaéc coù yù thöùc… - Con ngöôøi laø moät sinh theå coù tö duy, coù nhu caàu nhaän thöùc hieän thöïc khaùch quan, coù yù thöùc ñöôïc giaù trò cuûa chaân lyù vaø coù xu höôùng laøm phong phuù voán tri thöùc cuûa baûn thaân, phaùt trieån trí tueä vaø trí thoâng minh. Ñaây laø khaû naêng vaø nhu caàu ñaëc thuø cuûa con ngöôøi. Do ñoù nhaän thöùc hieän thöïc khaùch quan laø haïnh phuùc cuûa con ngöôøi. 4.2. Tính chaát: Haïnh phuùc cuûa moãi caù nhaân coù noäi dung khaùch quan, ñoù laø nhu caàu veà vaät chaát hay tinh thaàn cuûa xaõ hoäi. Noäi dung khaùch quan cuûa haïnh phuùc laøm cho noù mang yù nghóa xaõ hoäi. Khi xaõ 18
hoäi vaên minh tieán boä thì vaät chaát vaø tinh thaàn xaõ hoäi ngaøy caøng phaùt trieån, ñoù laø quy luaät taát yeáu khaùch quan. Tröôùc söï tieán boä cuûa xaõ hoäi, caù nhaân coù söï löïa choïn taïo neân ñoäng cô vaø phöông höôùng cho hoaït ñoäng. Trong quaù trình hoaït ñoäng con ngöôøi baèng yù chí, naêng löïc cuûa caù nhaân nhaèm thoûa maõn nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaàn cho caù nhaân vaø coáng hieán cho xaõ hoäi. Ñoù laø maët chuû quan cuûa haïnh phuùc ñoái vôùi moãi caù nhaân. Nhö vaäy noäi dung khaùch quan vaø chuû quan cuûa haïnh phuùc ñeàu toàn taïi trong moãi caù nhaân. Neáu moãi caù nhaân nhaän thöùc roõ ñieàu ñoù thì môùi ñaït ñöôïc haïnh phuùc chaân chính. Hay noùi moät caùch khaùc ñeå coù ñöôïc haïnh phuùc con ngöôøi phaûi tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi moät caùch tích cöïc, saùng taïo ñeå thoûa maõn nhu caàu ngaøy caøng cao hôn cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi vì haïnh phuùc khoâng phaûi laø vaät coù saün ñeán vôùi moïi ngöôøi. Theo yù nghóa ñoù Maùc noùi: “Haïnh phuùc laø ñaáu tranh”. Gíaù trò cao nhaát cuûa haïnh phuùc moãi con ngöôøi laø keát hôïp haøi hoøa giöõa lôïi ích xaõ hoäi vaø lôïi ích cuûa caù nhaân. Ñaây laø yeáu toá quan troïng ñeåå caù nhaân vöôn tôùi haïnh phuùc chaân chính. Nhöõng lôïi ích vaø xu höôùng caù nhaân chæ coù theå coù yù nghóa vaø giaù trò treân neàn taûng chung cuûa nhöõng lôïi ích vaø xu höôùng xaõ hoäi vì baûn thaân caù nhaân vaø caù tính cuûa con ngöôøi chæ toàn taïi trong xaõ hoäi vaø nhôø vaøo xaõ hoäi maø thoâi. Ví nhö haïnh phuùc cuûa caù nhaân laø caûm giaùc thoûa maõn nhu caàu veà cuûa caûi vaät chaát vaø nhu caàu veà tinh thaàn: tình yeâu, saéc ñeïp, söùc khoûe, söï tích luyõ veà tri thöùc, söï hoaøn thieän veà phaåm chaát... Taát caû nhöõng ñieàu ñoù chæ coù giaù trò vaø yù nghóa khi noù thöïc söï ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Vì theá, neáu ngöôøi naøo ñaët toaøn boä hoaït ñoäng cuûa mình chæ nhaèm thoûa maõn muïc ñích rieâng cuûa caù nhaân maø laøm toån haïi ñeán lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi thì duø hoï coù ñaït tôùi möùc naøo cuûa söï thoûa maõn cuõng khoâng theå vöôn tôùi haïnh phuùc chaân chính. Hieän nay ñaát nöôùc ta ñang tieán haønh coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa, moïi ngöôøi coâng daân chaân chính döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam phaûi bieát höôùng hoaït ñoäng cuûa mình vaøo vieäc thöïc hieän muïc tieâu chung cuûa xaõ hoäi: “daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaên minh”. HÖÔÙNG DAÃN HOÏC TAÄP 1 Phaân tích caùc phaïm truø ñaïo ñöùc sau ñaây theo quan ñieåm duy vaät bieän chöùng: Thieän vaø AÙc, Nghóa vuï, Löông taâm, Haïnh phuùc. 2 Haõy chöùng minh söï caàn thieát phaûi giaùo duïc caùc phaïm truø ñaïo ñöùc neâu treân ñoái vôùi hoïc sinh tieåu hoïc. Cho ví duï minh hoïa. 19